فضایل دهه ذی‌الحجه

ستایش پروردگار یکتا را و درود سلام بر سید الأنبیاء والمرسلین و آل و اصحاب بزرگوارش. برادران و خواهران مسلمان، از فضل و رحمت الله است كه در طی سال برای بندگان صالح خود مواسمی قرار می دهد كه در آن به اعمال صالح بپردازند و یكی از این مواسم خیر دهه ذی‌الحجة است. در فضیلت و بزرگی این دهه مبارك ادله بسیاری از قرآن و سنت وارد شده است:

1-الله سبحانه و تعالی می فرماید: 

«والفجر ولیال عشر» [الفجر:1 و 2] 

«قسم به سپیده‌دم و قسم به شب‌های دهگانه» 

ابن كثیر ـ رحمه الله ـ در تفسیر خود می‌گوید: «منظور از این ده شب، دهۀ ذی‌الحجة است» (بخاری). از ابن‌عباس ـ رضی الله عنهماـ روایت است كه گفت: «رسول الله ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ فرمود: «هیچ ایامی نیست كه نزد الله سبحانه و تعالی عمل صالح [در آن] محبوب‌تر از این ایام باشد». پرسیدند: حتی جهاد در راه الله؟ فرمود: «و نه جهاد در راه الله؛ مگر شخصی كه با جان و مال خود خارج شود و هیچ‌كدامشان را برنگردانَد»؛

2-  الله سبحانه و تعالی می فرماید:

«ویذكروا اسم الله فی أیام معلومات» [الحج:28]

«و نام الله را در روزهای مشخص یاد كنند». 

ابن عباس ـ رضی الله عنهماـ در تفسیر آن می‌فرماید: «یعنی روزهای دهگانه ذی‌الحجه (تفسیر ابن‌كثیر)؛

3-  از ابن‌عمر ـ رضی الله عنهماـ روایت است كه رسول الله ـ‌صلی الله علیه و سلم‌ـ فرمودند: «هیچ ایامی نیست كه عمل صالح در آن محبوب‌تر از این ایام دهگانه باشد؛ پس در آنها بسیار تهلیل (لا اله الا الله) و تكبیر (الله اكبر) و تحمید (الحمدلله) بگویید» (روایت احمد)؛

4- وقتی كه دهه ذی‌الحجة داخل می‌شد، سعید بن جبیر ـ رحمه الله ـ  چنان در عبادت تلاش می‌كرد كه توانش به پایان می‌رسید (روایت الدارمی)؛

5- ابن‌حجر عسقلانی می‌فرماید: «آنچه در فضیلت و برتری ایام ذی‌الحجة نمایان است، جمع شدن تمام عبادات در این مناسبت است؛ یعنی نماز و روزه و صدقه و حج؛ و در هیچ مناسبت دیگری چنین نیست» (فتح الباری شرح صحیح بخاری).

اعمال مستحب دهۀ ذی‌الحجة:

1- نماز: در این ایام، زود رفتن برای انجام فرایض در مسجد و بسیار انجام دادن نوافل مستحب است؛ زیرا این اعمال از بهترین راههای نزدیکی به الله است. ثوبان ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید: شنیدم رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمودند: «بر تو باد بسیار سجده بردن برای الله؛ [زیرا] كه تو سجده‌ای برای الله نمی‌بَری مگر آنكه الله تو را به خاطر آن، درجه‌ای بالا می برد و گناهی از گناهانت پاک می كند» [روایت مسلم]؛ و این فضیلت در تمام سال وجود دارد؛

2- روزه: هنیدة بن خالد ـ رضی الله عنه ـ روایت می كند كه «رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ نهم ذی الحجه و روز عاشورا و سه روز از هر ماه را روزه می گرفت» (روایت امام احمد و ابوداود و نسائی)، و امام نووی ـ رحمه الله‌ـ دربارۀ روزه ایام دهگانه می‌فرماید: «روزۀ آن ایام بسیار مستحب است»؛

3- تكبیر و تهلیل و تحمید: امام بخاری ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «ابن عمر و ابوهریره ـ رضی الله‌ عنهماـ در روزهای دهگانه وارد بازار می شدند و تكبیر می‌گفتند و مردم در جوابِ تكبیر آنها تكبیر می‌گفتند». ایشان همچنین نقل می‌کند: « عمر بن خطاب ـ رضی الله عنه ـ در قبّه‌اش در مِنی  تكبیر می‌گفت و اهل مسجد تكبیر او را می شنیدند و تكبیر می‌گفتند و مردم در بازار به تكبیر آنها تكبیر می‌گفتند؛ چنانكه مِنی بر اثر تكبیر آنها به لرزه می‌افتاد».

شایسته است ما مسلمانان این سنت فراموش‌شده را كه متأسفانه حتی در بین اهل صلاح و خیر به فراموشی سپرده شده است، مانند آنچه در میان سلف صالحمان بود زنده كنیم.

نحوۀ تكبیر گفتن:

الف) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر كبیرا

ب) الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد.

ج) الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، لا اله الا الله، و الله اكبر، الله اكبر، الله اكبر، و لله الحمد؛

4-روزه روز عرفه: روزه عرفه به دلیل آنچه از رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ در مورد روزه عرفه به ثبوت رسیده است مستحب است. رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ می فرماید:«(ثواب) آن را نزد الله این گونه احتساب می‌كنم كه كفارۀ گناهان سال قبل و سال بعدش باشد» (روایت مسلم)؛

5-فضیلت روز قربانی (نحر): در سنن ابی‌داود از رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ روایت است كه فرمود: «بزرگترین ایام نزد الله سبحانه و تعالی روز نحر است، و پس از آن، روز قَرّ (روز استقرار در منی كه یازدهم ذی‌الحجه است)».

برخی از احكام قربانی:

اصل در قربانی آن است كه برای زنده ها مشروع است؛ اما اینكه برخی از مردم گمان می‌كنند که قربانی تنها برای مردگان است، صحیح نیست و اصل و اساسی ندارد. قربانی برای اموات سه حالت دارد:

1- به همراه زندگان برای آنها نیز قربانی شود؛ مانند اینكه فرد برای خود و خانواده‌اش قربانی كند و قصدش زندگان و اموات باشد (خویشاوندانش كه فوت نموده‌اند)؛

2- فرد بر اساس وصیت متوفی برایش قربانی كند؛

3- فرد به عنوان صدقه برای اموات به طور مستقل قربانی كند. این کار جایز است، و فقهای حنبلی تقریر نموده‌اند كه ثواب آن به متوفی می رسد (با قیاس بر صدقه) اما آنچه مشخص است، این نوع قربانی، سنت و مستحب نیست به دلیل آنكه رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ برای هیچكدام از درگذشتگانش به طور خصوصی قربانی ننموده است؛ نه برای حمزه سیدالشهداء ـ رضی الله عنه ـ و نه برای فرزندانش كه قبل از او وفات كردند و نه برای همسرش ام المومنین خدیجه رضی الله عنها كه از محبوب ترین همسرانش بود.

كتابخانۀ عقیده برای حجاج محترم، حج مقبول و بخشش گناهان، و برای عموم مسلمانان، توفیق عبادت و هدایت، از بارگاه رب العزة والجلال تمنا دارد.