الله سبحانه وتعالی در قرآن کریم می فرماید: (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ) یونس: ٥٨
« بگو به فضل و رحمت الله – به همین چیز باید مردمان شادمان شوند، این بهتر از چیزهایی است که گرد می آورند»
برادران و خواهران مسلمان!
الله متعال در پایان ماه مبارک رمضان بر روزه‏داران منت نهاد، چون انجام کارى را که وسیله پاک گرداندن و کامل کننده نعمتش به ایشان است، بر آنان مقرر کرده است. با انجام آن روزه و شب زنده‏دارى آنان را قبول مى‏کند و لغزشها و بیهوده‏ گویی هایى را که با عبادتشان در آمیخته است، از بین مى‏برد و نیازمندانشان را در روز عید فطر از گدایى بى‏نیاز مى‏کند.
 با انجام این کار، مسلمانان دوشادوش همدیگر حرکت مى‏کنند و همدیگر را دوست مى‏دارند و ثروتمندان و نیازمندانشان با هم یک دل مى‏شوند و براى خشنودى الله حرکت مى‏کنند. چنانکه در حدیث شریف روایت شده:
«فرض رسول اللّه صلی الله علیه وآله وسلم زکاة الفطر طهرة للصّیام من اللّغو والرَّفث وطعمة للمساکین». (أبوداود 1609، ابن ماجه 1827، آلبانى در الارواء (3/332) حدیث را حسن دانسته است).
 «رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم زکات فطر را فرض کرد تا وسیله‏اى باشد براى پاک شدن روزه از کارهاى و سخنان لغو و بیهوده (که با روزه آمیخته‏اند) و غذایى باشد براى مستمندان».
 الله متعال با این صدقه سرور و خوشحالى را در دل روزه‏داران مى‏اندازد، بدین گونه که خشنودى‏اش را از آنان در این ماه بزرگ میسر مى‏گرداند. این صدقه همان زکات یا صدقه فطر است. گرچه مقدار آن کم است اما نشانه‏اى بر عظمت قانون‏گذارى اسلامى و کمال آن است.بیهقی و دارقطنی از ابن عمر رضی الله عنهما روایت کرده‌اند،‌که فرموده است‌:
پیامبر صلی الله علیه و سلم زکات فطریه را فرض نمود و فرمود:
«أغنوهم فی هذا الیوم» ‌«در این روز فقیران را بی‌نیاز کنید» زکات فطر به خاطر آن به این اسم نامیده شده که با افطار کردن در پایان رمضان، واجب مى‏گردد. (فتح الباری 3/430).
 پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم زکات فطر را در سال دوم هجرى - سالى که روزه رمضان فرض شد- بر مسلمانان فرض نمودند.
زکات فطر بر تمامى مسلمانان مرد یا زن، کوچک یا بزرگ، آزاد یا برده، مقیم یا مسافر، در حالى که در شب و روز عید بیشتر از غذاى خود و کسانى که نفقه آنان بر او واجب است داشته باشند، فرض است. زکات فطر با دریافتن غروب آخرین روز رمضان (شب عید فطر) واجب مى‏شود. مسلمانان از جانب خود و از جانب کسانى که نفقه آنان (از مسلمانان) بر عهده‏شان واجب است (مانند: زن، فرزند نیازمند، خدمتکار و والدین نیازمند) زکات فطر مى‏دهند. مقدار آن معادل یک صاع (در حدود دو کیلو و هفتصد گرم) از غذاى معمولى شهرى که در آن زندگى مى‏کند، مى‏باشد؛ چون نیازمندان در روز عید به چنین غذایى علاقمند و منتظر دریافت آن هستند. پس یک صاع از گندم یا برنج خوب و نظیر آن از حبوباتى که در حالت اختیارى خورده مى‏شوند، داده شود. چنانکه در حدیث روایت شده که:
«فرض رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم زکاة الفطر، صاعاً من تمر أو صاعاً من شعیر، على العبد والحرّ والذکر والأنثى والصغیر والکبیر، من المسلمین وأمر بها أن تؤدّى قبل خروج الناس إلى الصّلاة». متفق علیه
«رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم زکات فطر را چنین فرض کرد. یک صاع (دو کیلو و هفتصد گرم) از خرما یا یک صاع از جو، بر هر فرد مسلمان آزاد و برده از مرد و زن، کوچک و بزرگ، و دستور داد که قبل از رفتن مردم براى نماز (عید فطر) پرداخت شود».
اگر مسلمان بیشتر از آن هم زکات فطر بدهد، براى او صدقه به شمار مى‏ آید و به او پاداش فزونترى داده مى‏شود. (الفقه الإسلامی وأدلته. وهبه الزحیلی 1/142).
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم چهار نوع از غذاها را براى دادن زکات نام برده است: ابوسعید خدرى رضی الله عنه میفرماید: ما یک صاع خوراکى یا یک صاع جو، یا یک صاع خرما، یا یک صاع کشک یا یک صاع کشمش، به عنوان زکات فطر مى‏دادیم. (متفق علیه)
پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم زمان پرداخت آن را مشخص کرده است، انسان مسلمان باید بعد از طلوع فجر صادق (بعد از نماز صبح) در روز عید و پیش از رفتن مردم براى نماز عید زکات فطر را پرداخت کند. این وقت براى دادن زکات مستحب و پسندیده است. (چون روز عید است و مستمندان با دریافت آن در این روز در شادى و سرور با دیگران شریک مى‏شوند)، اما پرداخت زکات فطر در طول ماه رمضان و پیش انداختن آن، یک یا دو روز یا بیشتر مانده به عید فطر، جایز است، ولى به تأخیر انداختن آن از نماز عید مکروه است، مگر کسى که عذر داشته باشد، مانند غایب بودن مستمند و نظیر آنها. تأخیر پرداخت زکات فطر به خاطر آن مکروه است که در تأخیر آن هدفى که از دادن زکات - که خوشحال کردن مستمند و بى‏نیاز گرداندن او از گدایى کردن در روز عید است - از بین مى‏ رود.
آری! روزه داران در این یک ماه به جنگ نفس شتافته، و با روزه داری درس صبر و مقاومت را آموختند. روزه به انسان روزه دار می آموزد که گرسنگی، تشنگی و ایستادن و مقابله با خواسته های نفسانی مشکل و دشوار هست ولی انسان میتواند در مقابل سختی ها ایستادگی نماید. روزه به روزه داران و انسانها هشدار می دهد فقر و گرسنگی که انسانهای دیگر را رنج و عذاب می دهد و باید از آن مشقت وسختی ها مطلع گردد و روزه دار در هنگام گرسنگی وسختی خود را شریک رنج فقرا بدانند. از سوی دیگر وقتی روزه داران با موفقیت از امتحان بیرون آمده اند بخاطر این پیروزی از این روز تجلیل می گردد و این جشن پیروزی در فرهنگ اسلام بنام عید فطر یاد شده است که یکی از اعیاد مهم مسلمانان به شمار می آید.
نماز عید، سنت موکده است و برخی از عالمان قائل به وجوب آن هستند. مستحب است که نماز عید در عیدگاه خوانده شود چنانکه پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در عیدگاه نماز می خواندند، ولی اگر ضرورتی یا عذری باشد می توان در مسجد خواند. نماز عید از شعائر دین اسلام است و شایسته است که زن و مرد مسلمان جهت ادای آن در جماعت شرکت کنند. حضرت ام عطیه رضی الله عنها می فرماید:
 (أمرنا أن نخرج العواتق و ذوات الخدور) متفق علیه
«به ما امر شد که در روز عید دختران بالغ و آنهایی که در خانه هایشان پرده نشین هستند با خود به عیدگاه بیرون ببریم».
 اما وقت نماز عید، آنچه از یزید بن خمیر رحبی روایت است که: عبدالله بن بسر صحابی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عید فطر یا قربان با مردم خارج شد، تأخیر امام را ناپسند دانست و فرمود: (إنا کنا قد فرغنا ساعتنا هذه، و ذلک حین التسبیح) «ما (زمانی که با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم نماز عید می‌خواندیم) در این لحظه از نماز فارغ شده بودیم و آن وقت نماز، اشراق بود». روایت اصحاب سنن
نماز عید دو رکعت است، و در آن دوازده تکبیر گفته می‌شود؛ هفت تکبیر در رکعت اول بعد از تکبیرة الإحرام و قبل از قرائت فاتحه و پنج تکبیر در رکعت دوم قبل از قرائت فاتحه: از عمرو بن شعیب از پدرش از جدش روایت است:
(أن رسول الله صلی الله علیه و سلم کبر فی العیدین سبعا فی الأولی و خمسا فی الآخرة) روایت ابن ماجه
«پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در نمازهای دو عید هفت تکبیر در رکعت اول و پنج تکبیر در رکعت دوم گفت».
در مورد قرائت در نماز عید از نعمان بن بشیر رضی الله عنه روایت است:
(أن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم کان یقرأ فی العیدین و فی الجمعة بسبح اسم ربک الأعلی، و هل أتاک حدیث الغاشیة) روایت اصحاب سنن
 «پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در نماز دو عید و نماز جمعه سوره‌های «سبح اسم ربک الأعلی» و «هل أتاک حدیث الغاشیه» را می‌خواند».
عزیزان! سنت است خطبه بعد از نماز عید خوانده شود چنانکه از ابن عباس رضی الله عنه روایت است:
(شهدت العید مع رسول الله صلد الله علیه وسلم و أبی بکر و عمر و عثمان رضی الله عنهم فکلهم کانوا یصلون قبل الخطبة) متفق علیه
«با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم، ابوبکر، عمر و عثمان رضی الله عنهم نماز عید خواندم، همه آنها قبل از خطبه نماز می‌خواندند».
نماز (سنت) قبل و بعد از نماز عید مشروع نیست از ابن عباس رضی الله عنه روایت است:
 (أن النبی صلی الله علیه وآله وسلم صلّی یوم الفطر رکعتین، لم یصل قبلها و لابعدها) متفق علیه
«پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عید فطر دو رکعت نماز خواند قبل و بعد از آن نماز دیگری نخواند».
و آنچه در روز عید مستحب است:
1- غسل: از علی رضی الله عنه روایت است که درباره غسل از او سؤال شد فرمود: (یوم الجمعة، و یوم عرفة، و یوم الفطر، و یوم الأضحی) «روز جمعه، روز عرفه، روز عید فطر، روز عید قربان غسل واجب است». اصحاب سنن
2- پوشیدن بهترین لباس، از ابن عباس رضی الله عنهما روایت است که: «کان رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم یلبس یوم العید بردة حمراء» روایت طبرانی «پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عید جامه‌ای سرخ رنگ می‌پوشید».
3- خوردن در روز عید فطر قبل از خروج برای نماز: از انس رضی الله عنه روایت است: «کان رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم لا یغدو و یوم الفطر حتی یأکل تمرات» سنن ترمذی «پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم صبح روز عید فطر تا چند خرما نمی‌خورد (به نماز) نمی‌رفت».
4- تغییر مسیر رفت و برگشت: از جابر رضی الله عنه روایت است: «کان النبی صلی الله علیه وآله وسلم إذا کان یوم عید خالف الطریق» مشکاه «پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عید از راهی غیر از راه رفتن برمی‌گشت».
5- تکبیر در روزهای عید: الله متعال می‌فرماید: (وَلِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ)البقرة: ١٨٥ «و تا تعداد (روزهای رمضان) را کامل گردانید و بخاطر اینکه الله شما را هدایت کرده، الله اکبر بگویید و تا اینکه سپاسگذاری کنید». تکبیر در روز عید فطر از هنگام رفتن به مصلی شروع می‌شود و تا خواندن نماز ادامه می‌یابد ابن ابی‌شیبه رحمه الله می فرماید: یزید بن هارون از ابن ابی ذئب از زهری روایت می‌کند که: «أن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم کان یخرج یوم الفطر فیکبر حتی یأتی المصلی، و حتی یقضی الصلاة، فإذا قضی الصلاة قطع التکبیر) اصحاب سنن «پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم روز عید فطر تکبیرگویان به مصلی می‌آمد تا اینکه نماز را تمام می‌کرد و پس از اتمام نماز تکبیر را قطع می‌کرد». بیهقی از طریق عبدالله بن عمر از نافع از عبدالله بن عمر روایت کرده است که: «أن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم کان یخرج فی العیدین مع الفضل بن عباس و عبدالله بن عباس و علی و جعفر و الحسن و الحسین و أسامة بن زید، و زید بن حارثه و أیمن بن أم أیمن رضی الله عنهم رافعا صوته بالتهلیل و التکبیر، فیأخذ طریق الحذائین حتی یأتی المصلی، و إذا فرغ رجع علی الحذائین حتی یأتی منزله»
«پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم برای نماز دو عید با فضل بن عباس، عبدالله بن عباس، علی، جعفر، حسن، حسین، اسامه بن زید، زید بن حارثه، ایمن ابن ام ایمن رضی الله عنهم خارج می‌شد و با صدای بلند لا إله إلا الله و الله أکبر می‌گفت و از راه حذائین (مسیر کفاشان) به مصلی می‌رفت و بعد از خواندن نماز از بالای حذائین (از راهی دیگر) به خانه‌اش برمی‌گشت». و اصحابشان همچون ابن عمر رضی الله عنهما وابی امامه رضی الله عنه صدای خود را در این تکبیر بالا می‌بردند».البیهقی/ صحیح 3/276.
اما الفاظ تکبیرات عید از این قرار است: «الله اکبر الله اکبر، لا إله إلا الله، والله اکبر الله اکبر، ولله الحمد» یا «الله اکبر، الله اکبر، الله اکبر، لا إله إلا الله، والله اکبر، ولله الحمد». به روایت ابن ابی شیبه.
برگرفته شده از کتاب: خطبه