فقه روزه
تأليف:
محمد محمود اوزی
إن الحمد لله نحمده ونستعینه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سیئات أعمالنا من یهد الله فلا مضل له ومن یضلل فلا هادي له وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شریك له وأشهد أن محمداً عبده ورسوله ...
روزه یکی از ارکان و مبانی بزرگ اسلام است، خداوند می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقرة: ۱۸۳].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما فرض شده همچنان که بر امت‌های قبل از شما فرض شده تا پرهیزکار شوید».
و می‌فرماید: ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡه﴾ [البقرة: ۱۸۵].
«پس کسی که از شما در ماه رمضان حاضر باشد باید روزه بگیرد».
پیامبرص می‌فرماید: «بنيَ الإِسْلامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ، وَإِقَامِ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَحَجِّ الْبَيْتِ، وَصَوْمِ رَمَضَانِ».
«اسلام بر پنج بنا استوار است، شهادت‌دادن به اینکه نیست معبودی که شایسته پرستش باشد بحق مگر الله و اینکه محمد فرستاده خداست و بر پا داشتن نماز و دادن زکات و حج خانه خدا نمودن و روزه رمضان گرفتن».
همه علماء متفقند که روزه ماه مبارک رمضان واجب است و اگر فردی وجوب آن را انکار نماید و یا مسلمانان را در مورد روزه رمضان به شک و تردید بیندازد و آن را به باد مسخره گیرد از اسلام خارج می‌شود، که این به معنی تکذیب خدا و پیامبر می‌باشد، به چنین شخصی باید دستور داده شود که توبه کند و در صورتی که از توبه سرباز زند مرتد شناخته خواهد شد و باید توسط حاکم اعدام و بدون انجام مراسم اسلامی در مورد او، خارج از مقابر مسلمین دفن شود تا بوی تعفن او مسلمانان را آزار ندهد.
رمضان موسمیست بزرگ که ثواب اعمال در آن زیادتر و دروازه‌های خیر برای طالبان آن گشوده می‌گردد، رمضان ماه خیر و برکت و انفاق است. در قرآن از این ماه به نام هدایت‌کننده مردم یاد شده، اول آن رحمت، وسط آن آمرزش و آخر آن آزادی از آتش جهنم است. احادیث زیادی در بزرگی این ماه وارد شده، در صحیح بخاری و مسلم آمده است که پیامبرص فرمود: چون رمضان فرا رسد دروازه‌های بهشت باز شده و دروازه‌های دوزخ بسته می‌شود و شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند.
و چون اعمال خیر در این ماه زیاد می‌شود، و همچنین برای تشویق به انجام اعمال صالح دروازه‌های بهشت باز می‌گردد و برعکس چون اهل ایمان کمتر مرتکب گناه می‌شوند شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند و نمی‌توانند همچون دیگر ماه‌ها به اهداف خود دست یابند.
خداوند پنج چیز را در ماه مبارک رمضان از خصوصیات امت اسلامی قرار داده است که عبارتند از:
۱- خوشبوبودن دهان روزه‌دار نزد خدا که در اثر خالی‌بودن معده به وجود می‌آید و مردم آن را ناپسند می‌دانند که این نزد خدا از بوی مسک نیز بهتر است؛ زیرا که در اثر عبادت خدا پدید آمده، و هرچه ناشی از طاعت و عبادت خدا باشد نزد پروردگار محبوب است و خداوند خوبتر و بهتر از آن را به عبادت‌کننده می‌دهد.
۲- استغفار ملائکه برای روزه داران تا هنگام افطار شان، ملائکه‌هایی که معصوم و مکرمند، راستی که این ملائکه‌های معصوم و مکرم قابلیت آن را دارند که دعایشان در حق روزه داران قبول شود و این خود دلالت بر بلند قدر بودن روزه داران می‌نماید.
۳- خداوند هر روز بهشت خود را زینت می‌دهد و می‌فرماید: چیزی نمانده که بندگان نیکوکارم مشقت را از دوش برافکنند و بسوی تو آیند. مشقت یعنی مشقت دنیا. خداوند هرروز بهشت را زینت می‌دهد تا بندگانش را برای رسیدن بدان تشویق نماید.
۴- در این ماه مبارک شیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند و مانند دیگر ماه‌ها نمی‌توانند به اهداف خود برسند و این از فضل خدا بر بندگان صالح می‌باشد که دشمنشان را زندانی کرده لذا ما مشاهده می‌کنیم که پرهیز کاران در این ماه نسبت به ماه‌های دیگر بیشتر رغبت به انجام اعمال خیر و دوری از گناه را از خود نشان می‌دهند.
۵- خداوند در آخرین شب این ماه مبارک گناهان امت محمدص را می‌آمرزد بشرط اینکه حق این ماه مبارک مانند نماز و روزه را به جای آورده باشد. پس ماه مبارک رمضان برای کسیکه از گناهان دوری نماید و مشغول طاعت و عبارت شود نعمتیست بس بزرگ که شایسته است آن را غنیمت شمارد.
روزه یکی از بهترین عبادات است؛ زیرا عبادتیست که بر همه امت‌ها فرض گشته است خداوند می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقرة: ۱۸۳].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما فرض شده همچنانکه بر امت‌های قبل از شما فرض شد تا پرهیزکار شوید».
واجب شدن روزه بر همه امت‌ها دلالت بر عظمت و ارزشمندبودن این عبادت می‌کند، و اینکه روزه دارای ثواب و اجر بزرگی است. یکی از فضایل روزه بخشایش گناهان است. در صحیح بخاری و مسلم از ابوهریره روایت شده است که پیامبرص فرمود: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». «کسی که رمضان را در حال ایمان و اخلاص روزه بگیرد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود». یعنی اینکه هیچ شکی در وجوب روزه و اجر و ثواب آن بدل راه ندهد و کراهیتی از وجوب روزه در دل نداشته باشد. خداوند در بین سایر عبادات روزه را مختص خود قرار داده است، در حدیث قدسی می‌فرماید:
«فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أَجْزِي بِهِ». «روزه برای من است و من پاداش آن را می‌دهم». زیرا که اخلاص در روزه ظهور می‌کند، که روزه سرّیست بین بنده و پروردگارش و هیچ کس جز خدا و روزه دار از آن اطلاع پیدا نمی‌کند، شخص روزه دار در جای خلوت به خوردنی و نوشیدنی دست می‌یابد و از آن امتناع می‌کند زیرا که می‌داند خدا از او مطلع است. و از جمله فضایل روزه این است که فقط خداوند مقدار اجر و ثواب آن را می‌داند و بس؛ زیرا که خداوند در حدیث قدسیئی که ذکر شد فرمود:
« وَأَنَا أَجْزِي بِهِ». من ثواب آن را می‌دهم و اندازه آن را ذکر نکرد و چون در روزه بردباری و مشقت وجود دارد اجرآن بی‌حساب است، خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّمَا يُوَفَّى ٱلصَّٰبِرُونَ أَجۡرَهُم بِغَيۡرِ حِسَابٖ﴾ [الزمر: ۱۰]. «هر آینه به بردباران اجر بی‌حساب داده می‌شود».
یکی از فضایل روزه آن است که روزه همانند سپریست که بنده مومن با آن آتش جهنم را از خود دور می‌کند. رسول اکرمص می‌فرماید: «روزه سپریست (در مقابل دوزخ یا گناهان) و چون یکی از شما روزه باشد پس ناسزا نگوید و فریاد نکشد و با کسی درگیر نشود».
آن دو سُروری که روزه دار از آن برخوردار است نیز از جمله فضایل روزه است پیامبرص می‌فرماید: «برای روزه دار دو سرور است که بدان شاد می‌گردد، چون افطار کند از افطارش خوشحال می‌شود و هنگام ملاقات با پروردگارش به روزه‌اش شاد می‌گردد». اما خوشحالی او هنگام افطار به این دلیل است که از فضل خدا توانسته عبادت روزه را که از بهترین عبادات است به اتمام رساند، این موفقیت در حالی است که عده زیادی از آن محروم گشته‌اند. و اما خوشحالی او هنگام ملاقات با پروردگارش برای این است که اجر و ثواب خود را درحالی که شدیداً بدان احتیاج دارد کاملاً نزد خداوند می‌یابد که در این حال به روزه‌اش شادمان می‌شود.
و از جمله فضایل روزه شفاعت روزه دار برای روزه داران در روز قیامت است، از عبدالله بن عمرب روایت شده است که پیامبرص فرمود: «روز قیامت روزه و قرآن شفاعت بنده می‌کنند، روزه می‌گوید پرودگارا خوراک و شهوت را از او منع کردم پس مرا شافع او گردان و قرآن می‌گوید: خواب شب را از او گرفتم پس مرا شافع او گردان، پس هر آندو شفاعت می‌کنند».
آنچه ذکر شد جزئی از فضایل روزه بود که تا انسان روزه را بطریقه صحیح و همرا ه با آداب آن و تقوا انجام ندهد آن فضایل نصیبش نمی‌گردد. پس کوشش کنیم تا روزه را بطریقه صحیح به انجام رسانیم.
خداوند بندگان خود را به واجباتی مکلف نموده که جایز نیست در آن کوتاهی ورزند و به اضافه واجبات، آنها را به مستحباتی تشویق نموده است تا اعمال‌شان کامل‌تر شود و بیشتر به خدای عزّ وجل تقرّب یایند. از جمله اعمال اضافه بر واجب نماز شب است. خداوند بر پا دارندگان این نماز را می‌ستاید ومی فرماید:
﴿وَٱلَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمۡ سُجَّدٗا وَقِيَٰمٗا ٦٤﴾ [الفرقان: ۶۴].
«و از بندگان خدا کسانی هستند که شب را در حال سجده وقیام برای پروردگارشان احیا می‌کنند».
و پیامبرص می‌فرماید: «بهترین نماز بعد از نماز فرض نماز شب است». و می‌فرماید: «ای مردم! آشکارا سلا م کنید و خوراک بدهید و هنگامی که مردم خوابند نماز گذارید که به سلامتی به بهشت وارد می‌شوید».
و نماز شب (قیام) درماه مبارک رمضان از فضیلت و امتیاز خاصی برخوردار است. پیامبرص می‌فرماید: «مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». «کسی که قیام رمضان را از روی ایمان و اخلاص بجای بیاورد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود». «ایماناً» یعنی این که ایمان به اجر و ثواب برای بر پاکنندگان این نماز داشته باشد و احتساباً یعنی نماز شب را ریا کارانه نخواند بلکه برای حصول اجر و ثواب باشد. وقت نماز شب بعد از نماز عشاء شروع می‌شود و تا اول فجر ادامه می‌یابد. بر این اساس نماز تراویح نیز شامل نماز قیام است که مؤمن باید عاقل باشد و این فرصت بزرگ را غنیمت شمارد.
- چون نماز تراویح را طولانی می‌خواندند و بعد از چهاررکعت کمی به استراحت می‌پرداختند لذا این نماز به تراویح مشهور شد و اولین کسی که نماز تراویح را با جماعت در مسجد برگذار کرد پیامبرص بود. و چون شبهای بعدی مردم زیاد به این نماز روی آوردند پیامبر از اینکه مبادا این نماز بر امتش فرض شود شب سوم یا چهارم برای نماز حاضر نشدند.
علماء در مورد عدد رکعات نماز تراویح اختلاف نظر دارند، بعضی از احادیث دلالت می‌دهد که نماز تراویح همراه با وتر سیزده رکعت است و بعضی از مسلمین بیست و سه رکعت و بعضی دیگر بیشتر از آن را می‌خوانند، صحیح‌ترین روایت در این مورد روایت امام بخاری از ام المومنین عایشهل است که از أم المؤمنین درباره کیفیت نماز پیامبرص در ماه مبارک رمضان سوال شد و فرمودند: پیامبرص در رمضان و غیر رمضان از یازده رکعت بیشتر نمی‌خواندند، اما مهم به آرامی خواندن نماز تراویح و رعایت خشوع درآن است، مسلمانانِ اوایل نماز تراویح را بسیار طولانی می‌خواندند.
سائب ابن یزیدس می‌گوید: قرائت امام به صدها آیه می‌رسید و تاجایی به طول می‌انجامید که با عصا می‌ایستادیم. و این خلاف چیزیست که امروزه مشاهده می‌کنیم، نماز تراویح را چنان به سرعت می‌خوانند که نه تنها سنت‌های نماز را به جا نمی‌آورند بلکه آرام‌گرفتن که از ارکان نماز است نیز ترک می‌شود. علماء رحمهم الله گفته‌اند: سرعت امام تا اندازه‌ای که جماعت نتواند سنن نماز را بجای آورد مکروه است چه رسد که امام رکن نماز را که ترک آن باعث بطلان نماز می‌شود نیز بجای نیاورد. پس سعی کنیم نماز تراویح را در مساجد برگذار کنیم که امام نماز را به آرامی و با آداب و سنن بجای می‌آورد و برای انجام این نماز پر برکت حریص باشیم و شبهای رمضان را به لغو و انجام کارهای بیهوده ضایع نکنیم.
۱- قرائت قرآن کریم در این ماه از امتیاز خاصی برخوردار است؛ زیرا که تمامی قرآن در این ماه از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل شده و پیغمبرص هرسال یک بار قرآن را در ماه مبارک رمضان با جبریئل÷ مدارسه [۱] می‌کرد و در سال آخر از عمرش دوبار مدارسه نمود. مسلمانان اوایل در این ماه مبارک زیاد به تلاوت قرآن مشغول می‌شدند.
۲- امام مالک/ تدریس را ترک می‌نمود و به قرآن مشغول می‌شد، قتاده و ابراهیم نخعی در رمضان هر سه شب یکبار قرآن را ختم می‌کردند.
۳- صدقه‌دادن: در صحیح بخاری و مسلم از ابن عباسب روایت شده است که رسول اللهص سخی‌ترین مردم بود، و در رمضان هنگامی که جبرئیل علیه السلام با او دیدار می‌نمود از هر وقت دیگر بخشنده‌تر بود.
۴- اعتکاف‌نمودن در مسجد: یعنی نشستن در مسجد برای طاعت و عبادت خدا، پیامبرص ده روز آخر رمضان را اعتکاف می‌کردند. هدف از اعتکاف مشغول شدن به ذکر خدا و حصول ثواب و رسیدن به لیلة القدر است لذا لازم است اعتکاف کننده مشغول ذکر و عبادت و قرائت قرآن شود و از صحبت‌های بیهوده بپرهیزد اما اندک صحبتی که از ذکر و عبادت نباشد جایز است و اشکالی ندارد.
۵- نماز شب (قیام) بخصوص دهه آخر و شبهای فرد آن؛ زیرا که لیلة القدر در یکی از این شبهاست، لیلة القدر شبی است که در آن قرآن نازل شده و عبادت در آن از عبادت هزار ماه بهتر است.
[۱] یعنی اینکه جبرئیل می‌خواندند و پیغمبر گوش می‌دادند و بالعکس.
سوال: شخصی مبتلا به مرضی است که امید به بهبود آن نیست و نمی‌تواند روزه بگیرد حکم شرع در مورد چنین شخصی چیست؟
جواب: شخصی که مبتلا به مرضی است که امید به بهبودی آن ندارد و نمی‌تواند روزه بگیرد روزه بر او واجب نیست، اما بر او واجب است که در مقابل هر روزی که روزه نگرفته یک مسکین را خوراک بدهد و آن را به دو طریق می‌تواند انجام دهد اول اینکه نهار یا شامی را در خانه می‌پزد و مساکین را دعوت می‌کند.
دوم اینکه خوراک را خشکه به مساکین تقدیم می‌کند که مقدار آن مقابل ۶۰۰ گرم برای هرمسکین از نوع خوراکی که غالباً مردم محل از آن استفاده می‌کنند می‌باشد.
سوال: آیا استفراغ‌نمودن در روزه مؤثراست؟
جواب: استفراغ‌کردن اگر عمدی باشد روزه را باطل می‌کند و در صورتی که عمدی نباشد به گونه‌ای که استفراغ بر وی غلبه کند روزه باطل نمی‌شود. و اگرشخصی احساس کرد که تا چند لحظه دیگر معده‌اش غذا را به بیرون خارج کرده و استفراغ براو غلبه می‌کند در این حالت هیچگونه عکس العملی از خود نشان ندهد چون اگر به اخراج شدن غذا کمک کند روزه‌اش باطل می‌شود و اگر آن را فرو نشاند به بدنش ضرر می‌رساند پس بگذارد بدن کار خودش را انجام دهد در این حال اگر استفراغ بر او غلبه کرد روزه‌اش باطل نمی‌شود.
سوال: آیا برای روزه دار استعمال اسپرئی که برای تنگی نفس بکار برده می‌شود جائزاست؟
جواب: استعمال اسپری برای روزه دار جایز است و روزه را باطل نمی‌کند؛ زیرا ماده‌ای که از آن خارج می‌شود بخار است و به معده نمی‌رسد.
سوال: مسافت سفری که می‌توان با آن روزه نگرفت چقدراست؟
جواب: مسافتی است که بتوان با آن نماز را قصر کرد یعنی معادل (۸۳) کیلومتر.
سوال: حکم کسی که در رمضان با همسر خود جماع کند چیست؟
جواب: چنین شخصی مرتکب گناه شده است و بر وی واجب است که برده‌ای را آزاد کند، اگر نتوانست شصت روز پی در پی روزه بگیرد و چنانکه از روزه گرفتن نیز عاجز بماند شصت مسکین را خوراک بدهد. زن نیز اگر با رضایت و بدون اکراه تسلیم شده باشد شامل حکم مذکور می‌شود.
سوال: آیا بر زن و مردی که در روز رمضان و درحال سفر جماع کنند کفاره لازم است؟
جواب: برآنها کفاره لازم نیست چون جایز است که مسافر روزه نگیرد، حال خواه روزه را با خوردن قطع نماید یا باجماع.
سوال: آیا دانش آموزان و دانشجویان می‌توانند به خاطر امتحانات‌شان روزه نگیرند؟
جواب: جایز نیست؛ زیرا که ضرورتی ندارد و می‌توانند شب به مراجعه دروس خود بپردازند.
سوال: آیا بر زنان و دخترانی که در حال عادت ماهیانه هستند روزه واجب است؟
جواب: نه تنها که روزه برآنها واجب نیست بلکه جایز نیست روزه بگیرند و واجب است که بعد از رمضان در حالت پاکی قضا نمایند.
سوال: آیا در روز رمضان استعمال عطر جایز است؟
جواب: استعمال و بوکردن عطر در رمضان اشکالی ندارد مگر بخور که استنشاق آن جایز نیست چونکه دودش وارد معده می‌شود.
سوال: آیا دوای غرغره روزه را باطل می‌کند؟
جواب: در صورتی که دوا پایین نرود روزه را باطل نمی‌کند.
سوال: آیا فرو بردن آب دهان و بلغم باعث بطلان روزه می‌شود؟
جواب: این عمل روزه را باطل نمی‌کند.
سوال: آیا با تزریق سوزن/ پیچکاری روزه باطل می‌شود؟
جواب: تزریق سوزن بردو نوع است یک نوع که جای خوراک را می‌گیرد و انسان را از غذا مستغنی می‌سازد، اینگونه تزریقات روزه را باطل می‌کند اما تزریقاتی که جای غذا را نمی‌گیرد و فقط به هدف علاج استعمال می‌شود روزه را باطل نمی‌کند.
سوال: آیا قطره چشم و گوش و بینی سبب باطل شدن روزه می‌شود؟
جواب: استعمال قطره‌های نامبرده در صورتی که به معده برسد روزه را باطل می‌کند اما اگر به معده نرسد روزه را باطل نمی‌نماید گرچه طعمش را در حلق احساس کند.
سوال: آیا روزه دار می‌تواند غسل جنابت را تا بعد از اذان صبح و قبل از طلوع آفتاب به تأخیر اندازد؟
جواب: این عمل جایز است و نقصی در روزه پدید نمی‌آورد.
سوال: پیامبرص می‌فرماید: «سحری کنید حقاًکه در سحری‌ها برکت است» مقصود از این برکت چیست؟
جواب: مقصود از برکت در این حدیث برکت شرعی و بدنیست، اما برکت شرعی همان اطاعت از امر پیغمبرص در سحری خوردن می‌باشد و برکت بدنی در این است که روزه دار با سحری خوردن بدن خود را برای روزه داری قوّت می‌دهد.
سوال: شخصی بعد از سحری‌خوردن متوجه می‌شود که اشتباه کرده و سحری را بعد از طلوع فجرخورده است حکم روزه او چیست؟
جواب: روزه‌اش صحیح است؛ زیرا که این کار عمدی نبوده است.
سوال: علامات لیلة القدر چیست؟
جواب: از جمله علامات لیلة القدرآن است که آن شب شبی است آرام و شخص مؤمن دلش آرام می‌گیرد و برای انجام کار خیر رغبت بیشتری به او دست می‌دهد و صبح لیلة القدرآفتاب صاف و بدون شعاع طلوع می‌کند.
سوال: آیا نیت هر شب، برای هر روز روزه واجب است؟
جواب: برای هر روز روزه رمضان باید از شب قبلاً نیت کرده شود و سحری خوردن خود نیت به روزه گرفتن است؛ زیرا که او برای سحری از خواب بلند نمی‌شود مگر اینکه قصد روزه داشته باشد.
سوال: زکات فطر از چه چیزی باید باشد و مقدار آن چقدر است؟
جواب: زکات فطر باید از نوع خوراکی باشد که اکثریت اهل محل از آن استفاده می‌کنند و بر هر فرد مسلمان واجب است که زکات فطر خود و فطر کسانی که مخارج آنها را عهده دار است به فقرا و مساکین بدهد، مقدارآن دو کیلو و چهل گرم است، وقت آن از غروب آفتاب روز آخر رمضان شروع می‌شود و تا نماز عید نیز ادامه دارد و به تأخیر انداختن آن تا بعد از نماز عید حرام است، در مذهب شافعی می‌توان آن را از اول رمضان اخراج نمود و تا غروب روز عید نیز ادامه دارد.
سوال: آیا سخن گفتن به حرام روزه را باطل می‌کند؟
جواب: خداوند می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقرة: ۱۸۳].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما فرض شده همچنانکه بر امت‌های قبل از شما فرض شده تا پرهیزکار شوید. پس حکمت از وجوب روزه حصول تقواست و تقوا یعنی دوری از حرام و انجام واجب. پیغمبرص می‌فرماید: «کسی که سخن دروغ و عمل به آن را ترک نکند پس خداوند تعالی نیازمند آن نیست که خوردنی و آشامیدنی خود را ترک کند».
بر این اساس دوری از حرام مانند دروغ، غیبت، خرید و فروش حرام و امثال آن نسبت به روزه دار مورد تأکید قرار گرفته است و اگر انسان در ماه مبارک رمضان از تمامی محرمات دوری کند بقیه سال نیز موفق به دوری از آنها خواهد شد. اما در مورد تاثیر سخن حرام در روزه باید بگوییم که روزه را باطل نمی‌کند اما از اجر روزه می‌کاهد و ممکن است تمامی اجر روزه را ضایع نماید.
الحمد لله الذی تتم بنعمته الصالحات وصلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم
۱- «بِسمِ الله، الحَمدُ لِله سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ، وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ لحمدلله (۳ مرتبه) الله اکبر (۳ مرتبه) سُبحَانَكَ اَللّهُمّ إنّي ظَلَمتُ نَفسي، فَاغفِر لي فَإنّهُ لا یَغفِرُ الذنوبَ إلا أنت». [ترمذی].
«بسم الله الحمد لله، پاک است ذاتی که بدون توانایی ما این (وسیله) را برایمان مسخرساخت و یقیناً ما بسوی پروردگارمان باز گردانیده خواهیم شد، الحمد لله (۳ مرتبه) الله اکبر (۳ مرتبه). پاک هستی تو ای پروردگار من، بر خود ستم کردم پس بیامرز مرا که یقیناً کسی گناهان را نمی‌آمرزد مگر تو».
«أعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَبِوَجْهِهِ الْكَرِيمِ وَسُلْطَانِهِ الْقَدِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ». [ابوداود].
«پناه می‌برم بخداوند بزرگ و به وجه (ذات) نیکویش و به سلطه ازلیش از شیطان رانده شده. (و بعد دو رکعت نماز تحیة المسجد بخواند».
«اگر کسی ازشما به مسجد وارد شد ننشیند تا وقتی دو رکعت نماز بخواند». [بخاری]
«اگر ندای اذان را شنیدید همانطورکه موذن می‌گوید بگویید» [۲].
[۲] مسلم.
«اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِى وَعَدْتَهُ» [۳].
«خداوندا! پروردگارِ این دعوت کامل و نماز استوار، بده به محمدص قربت و برتری و بر انگیز او را در مقام محمودی که وعده‌اش کرده‌ای. (منظور از وسیله یا مقام محمود مکان شفاعت در بهشت است که فقط یکی از بندگان را حاصل می‌شود که إن شاءالله رسول ما حضرت محمدص خواهد بود».
[۳] بخاری.
«اللَّهُمَّ أَعِنِّي عَلَى ذِكْرِكَ وَشُكْرِكَ وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ» [۴].
«خداوندا کمکم فرما بر ذکر و سپاس گفتنت و بهترین عبادتت. و بعد قرائت آیة الکرسی و معوذات».
[۴] ابوداود.
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ» [۵].
«پروردگارا درود بفرست بر محمدص، پروردگارا بدرستیکه من خواستار نیکی و احسان از تو هستم».
[۵] مسلم.
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ خَيْرَ الْمَوْلِجِ وَخَيْرَ الْمَخْرَجِ، بِاسْمِ اللَّهِ وَلَجْنَا، وَباسْمِ اللَّهِ خَرَجْنَا، وَعَلَى اللَّهِ رَبِّنَا تَوَكَّلْنَا». سپس بر اهل خانه سلام کند [۶].
«پروردگارا به درستی که می‌خواهم از تو بهترین ورود و بهترین خروج، بنام خدا وارد شدیم بنام خدا خارج شدیم و برخداوند پرودگارمان توکل نمودیم».
[۶] ابوداود.
اگر کسی خواست غذا بخورد اسم خدا را ببرد و اگر فراموش کرد که در اول آن ذکرکند پس بگوید «بِسْمِ اللَّهِ أَوَّلَهُ وَآخِرَهُ» [۷].
[۷] ترمذی.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَطْعَمَنِى هَذَا الطَّعَامَ وَرَزَقَنِيهِ مِنْ غَيْرِ حَوْلٍ مِنِّى وَلاَ قُوَّةٍ» [۸].
«ستایش خداوندی را که با این غذا اطعامم نمود و آن را بدون قدرت و توانایی از خودم روزیم کرد».
[۸] حاکم.
«هربنده‌ای که مرتکب گناهی شود و سپس وضوء نیکویی بگیرد و دو رکعت نماز بخواند و آمرزش بخواهد حقاً خداوند او را می‌بخشد» [۹].
[۹] احمد.
اگر کسی عطسه زد بگوید: «الحمدلله» و برادر مسلمانش به او بگوید «یرحمك الله» و او هم بگوید: «یهدیکم الله ویصلح بالکم» [۱۰].
[۱۰] بخاری.
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَافَانِي مِمَّا ابْتَلاكَ بِهِ، وَفَضَّلَنِي عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضِيلا» [۱۱].
«سپاس خداوندی که تندرستی بخشید مرا از آنچه که تو را بدان مبتلا نموده و بر بسیاری از مخلوقاتش برتریم داد».
[۱۱] ترمذی.
«سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ» [۱۲].
«پاک و منزه هستی تو ای خداوند و تو را حمد گویم و شهادت می‌دهم که معبودی جز تو نیست و به تو استغفار و توبه می‌کنم».
[۱۲] ترمذی.
کسی که ده مرتبه سوره اخلاص را بخواند: خداوند برای او قصری در بهشت بنا می‌نهد [۱۳].
[۱۳] احمد.
کسی که گفت: «سُبْحَانَ اللَّهِ الْعَظِيمِ وَبِحَمْدِهِ» درخت خرمایی در بهشت برای او کاشته می‌شود [۱۴].
[۱۴] ترمذی.
«بِاسْمِكَ اللَّهُمَّ أَمُوتُ وَأَحْيَا اللَّهُمَّ قِنِى عَذَابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبَادَكَ». ۳ مرتبه [بخاری].
«با نام تو خداوندا می‌میرم و زنده می‌شوم خداوندا نجات بده مرا از عذابت در روز بر انگیختن بندگانت. و بعد از آن آیة الکرسی و المعوذات را که شامل سوره اخلاص و فلق و ناس می‌شود بخواند».
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى أَحْيَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَإِلَيْهِ النُّشُورُ» [۱۵].
«ستایش خداوندی که ما را بعد از مرگ زنده نمود و بازگشت بسوی اوست روز رستاخیز (زنده شدن مردگان)».
[۱۵] بخاری.
«بِسمِ الله، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبُثِ وَالْخَبَائِثِ».
«بسم الله خداوندا همانا بتو پناه می‌برم از پلید و پلیدان (منظور از خبث اجنه و شیاطین مذکر و ازخبائث مؤنث آنهاست».
«غُفْرَانَك» [۱۶].
«آمرزش می‌طلبم».
[۱۶] ترمذی.
«بِسمِ الله».
«أَشْهَدُ أَنَّ لَا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرَّيْك لَهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ التَّوَّابِينَ وَاجْعَلْنِي مِنْ الْمُتَطَهِّرِينَ».
«شهادت می‌دهم که نیست هیچ معبود حقی جز خدای یگانه و شریکی برای او نیست و شهادت می‌دهم که محمد بنده و فرستاده اوست خداوندا مرا از جمله توبه کنندگان و پاکان قرار بده».
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي كَسَانِي هَذَا وَرَزَقَنِيهِ مِنْ غَيْرِ حَوْلٍ مِنِّي وَلا قُوَّةٍ».
«حمد خداوندی که مرا با این لباس پوشاند و آن را بدون نیرو و قدرتی از خودم روزیم نمود».
«بِسْمِ اللَّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ».
«بسم الله توکل بر خدا نمودم (کارهایم را به خدا وا گذاشتم) و هیچ نیرو و قدرتی نیست مگر نیرو و قدرت الله».
سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لاإله إلاأنت أستغفرك وأتوب إلیك