روزه - فضائل، فوائد، احکام و آداب
تأليف:
حسین تاجی گله داری
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على سيد المرسلين نبينا محمد وعلى آله وصحبه والتابعين. وبعد:
روزه یکی از پایه‌های پنجگانه اسلام است، وعبادتی است پنهان که ریا وخود نمایی در آن راه ندارد، وتنها خداوند از حقیقت آن آگاهی دارد وبدین خاطر است که خداوند در حدیث قدسی فرموده است:«الصوم لي وأنا اجزي به» «روزه برای من است. ومن پاداش آن را می‌دهم».
فریضه روزه در تمام ادیان آسمانی وجود داشته چنانکه قرآن به آن اشاره کرده است: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كتِبَ عَلَيۡكمُ ٱلصِّيَامُ كمَا كتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكمۡ لَعَلَّكمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقره: ۱۸۳].
روزه حقیقی آن است که انسان علاوه ار خودداری از خوردن ونوشیدن وآمیزش جنسی، از تمام اعمال واقولی که روزه را خدشه دار می‌سازد اجتناب نماید.
خداوند متعال روزه را در ماه مبارک رمضان فرض گردانید، ماهی که کتاب زندگی وحیات بخش، قرآن کریم را در آن نازل کرده است: ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ﴾ [البقره: ۱۸۵].
آن کتابی که باید مشعل فروزان راه مسلمان باشد، کتابی که باید تلاوت نمود وبه احکام وفرا ینش جامه عمل پوشید.
ماه مبارک رمضان ماه تجارت با خداوند است، ماهی است که در آن رحمت ومغفرت بسوی انسان‌ها سرازیر است. رمضان بهترین دانشگاه خود سازی است که در آن انسان صبر وبردباری وگذشت، اتحادو یگانگی، بذل وانفاق، عدل ومساوات آموزش می‌بیند.
کتابی که اکنون به شما خوانندگان گرامی‌تقدیم می‌دارم شامل فضایل، احکام وفواید وآنچه متعلق به روزه است، می‌باشد. که بصورت مختصر، ساده وهمراه با ذکر دلیل از قرآن وسنت جمع آوری نموده‌ام.
خدا را سپاس می‌گویم که این توفیق را به بنده عنایت فرمود.
از خداوند مسئلت دارم که این عمل را خالصانه برای رضای خویش بپذیرد. با امید اینکه برادران وخواهران مسلمان از آن بهرمند شوند، وما را در دعاهای خیر خود شریک سازند.
التماس دعای خیر
حسین تاجی گله داری
۲۵ رجب ۱۴۲هـ
صوم در لغت به معنی خود داری وپرهیز است.
ودر قرآن آمده: ﴿إِنِّي نَذَرۡتُ لِلرَّحۡمَٰنِ صَوۡمٗا فَلَنۡ أُكلِّمَ ٱلۡيَوۡمَ إِنسِيّٗا﴾ [مریم: ۲۶]. «من برای خداوند رحمان روزهای نذر کرده‌ام، بنا براین امروز با هیچ انسانی سخن نمی‌گویم».
ومعنی شرعی صوم (روزه) عبارت است از: خودداری از خوردن وآشامیدن وآمیزش، از طلوع فجر تا غروب آفتاب، همراه با نیت، وقصد تقرب به خداوند بزرگ.
٭٭٭٭٭٭٭٭
﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ﴾ [البقره: ۱۸۵]. «ماه رمضان، ماهی که قران برای راهنمایی وهدایت مردم ونشانه‌های هدایت وجدا کننده میان حق وباطل در ان نازل شده است پس کسی که در ماه رمضان حاضر باشد، باید روزه بگیرد».
ماه رمضان، ماه عبادت وطاعت است، ماه نزول قران کریم است، درباره این ماه پر برکت فضایل بسیاری امده است ما در اینجا به ذکر گوشه هایی از این فضایل می‌پردازیم.
۱- ابو هریرهس می‌فرماید: رسول الله ج فرمود: «کسی که براساس ایمان به خدا وامید اجر و پاداش از او ماه رمضان را روزه بگیرد.گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود» [۱].
۲- واز ابو هریرهس روایت است که می‌گوید: رسول خدا ج فرمود: «خدا وند عزوجل می‌فرماید: همه اعمال فرزندان آدم برای خودش است. مگر روزه که به راستی برای من است. ومن خودم پاداش ان را می‌دهم روزه سپر است. پس هرگاه روز روزه داری یکی از شما بود. سخن زشت و نا سزا نگوید وفریاد نزند. وهرگاه کسی به او ناسزا گفت. یا با او درگیر شد بگوید: من روزه‌ام، قسم به خداوندی که جان محمد در دست او است. تغییر بوی دهان شخص روزه دار نزد خداوند از بوی مشک خوشبو تر است. وبرای شخص روزه دار دو خوشحالی است که با آن خوشحال می‌گردد: هنگامی‌که افطار می‌کند. به افطارش خوشحال می‌شود. وهنگامی‌که پروردگارش را ملاقات می‌کند. به روزه‌اش خوشحال می‌شود» [۲].
۳- از سهل بنس روایت است که می‌گوید: رسول الله ج فرمود: «همانا در بهشت دروازه‌ای است که به آن «ریان» گفته می‌شود. در روز قیامت تنها روزه داران از آن وارد می‌شوند. ندا داده می‌شود: روزه داران کجا هستند؟ آنگاه بر می‌خیزند. واز آن دروازه وارد می‌شوند. پس از آنکه وارد شدند. دروازه بسته می‌شود. وکسی دیگر از آن وارد نمی‌شوند» [۳].
۴- از ابو هریرهس روایت است که می‌گوید: رسول خدا ج می‌فرماید: «هرگاه ماه رمضان فراه رسد درهای بهشت گشوده می‌شود. و درهای دوزخ بسته می‌گردد. و شیاطین در بند و زنجیر می‌شوند» [۴].
۵- ودر روایت دیگر آمده: «هرگاه ماه رمضان فرا رسد درهای رحمت باز می‌شود. و درهای دوزخ بسته می‌گرددوشیاطین به زنجیر کشیده می‌شوند» [۵].
۶- و در روایت امام ترمذی در دنباله حدیث چنین آمده است: «و ندا دهنده‌ای ندا می‌دهد.ای کسی که خواهان خیره و خوبی هستی. جلو بیا وای کسی که خواهان شر وبی هستی دست بردار. وخداوند بندگانی را از اتش آزاد می‌کند.و این در همه شب‌های رمضان است» [۶].
همچنانکه گفتیم احادیث بسیاری درباره فضیلت روزه و ماه مبارک رمضان آمده است که ما دراینجا به همین قدر اکتفا می‌کنیم. امید است که خداوند توفیق دهد تا به این احادیث عمل نمائیم.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۱] امام بخاری (۱٩۰۱) ومسلم (٧۶۰) روایت کرده‌اند [۲] امام بخاری (۱٩۰۴) ومسلم (۱۱۵۱) روایت کرده‌اند [۳] امام بخاری (۱۸٩۶) ومسلم (۱۱۵۲) [۴] امام بخاری (۱۸٩۸) ومسلم (۱۰٧٩) [۵] صحیح مسلم (۱۰٧٩/۲) [۶] سنن ترمذی (۶۸۲)
۱- ماه رمضان ماه بخشش گناهان است، کسی که بر اساس ایمان به خدا و طلب اجر وپاداش این ماه مبارک را روزه بگیرید و رکن چهارم اسلام را بجای آورد، و شب‌های آن با قیام وتهجد سپری کند، گناهانش بخشیده می‌گردد.
۲- ماه رمضان ماهی است که عظیم ترین کتاب الهی قرآن کریم کتابی که: ﴿هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ﴾ [البقره: ۱۸۵]. «راهنمای مردم، ونشانه‌های هدایت. وجدا کننده میان حق و باطل است». برپیامبر اسلام ج نازل شده است.
۳- در ماه رمضان شبی وجود دارد که آن شب از هزار ماه یعنی، ۸۳ سال و چهر ماه بهتر است، آن شب. شب قدر است. ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ١ وَمَآ أَدۡرَىٰك مَا لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ ٢ لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ ٣ تَنَزَّلُ ٱلۡمَلَٰٓئِكةُ وَٱلرُّوحُ فِيهَا بِإِذۡنِ رَبِّهِم مِّن كلِّ أَمۡرٖ ٤ سَلَٰمٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطۡلَعِ ٱلۡفَجۡرِ ٥﴾ [القدر: ۱-۵]. «شب قدر بهتر از هزار ماه است. فرشتگان و روح (جبرئیل) در آن شب به اجازه پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند. آن شب تا طلوع فجر سلام. وسلامتی است».
۴- بزرگترین معرکه‌ای که میان اهل توحید و اهل شرک واقع گردید، واهل توحید بر اهل شرک پیروز شدند، وخداوند میان حق و باطل جدای انداخت، غزوه بدر کبری بود که در هفدهم ماه رمضان اتفاق افتاد.
۵- فتح مکه، در ماه رمضان صورت گرفته است.
۶- بجای آوردن نمازهای سنت در ماه رمضان، ثوابش برابر با نماز فریضه در غیر رمضان است، و نمازهای فریضه، برابر با هفتاد فریضه در غیر رمضان می‌باشد [٧].
٧- ماه رمضان ماهی است که در وازهای رحمت، وبهشت باز می‌شود، ودروازه‌های دوزخبسته می‌گردد، وشیاطین در زنجیرها بسته می‌شوند.
۸- در هر شب از شب‌های رمضان منادی از آسمان ندا می‌دهد‌ای کسی که خواهان خیر وخوبی هستی جلو بیا، وای کسی که خواهان شر وبدی هستی دست بردار.
٩- در شب‌های رمضان خداوند بزرگ بندگانش را از آتش جهنم آزاد می‌کند.
۱۰- رمضان ماهی است که اولش رحمت، ونیمه‌اش مغفرت، وآخرش آزادی ور‌های از آتش است.
۱۱- رمضان ماه صبر و بردباری است، پاداش صبر بهشت است.
۱۲- ثواب انجام دادن عمره در ماه رمضان، مانند ثواب انجام دادن حج همراه رسول الله ج است.
۱۳- ماه رمضان ماه بخشش واحسان است.
۱۴- در شب آخر رمضان خداوند گناه روزه داران را می‌بخشد، چنانکه گارگر بعد از به پایان رساندن کارش مزد ش را دریافت می‌کند.
[٧] به صحیح ابن خزیمه (۳/۱٩) و شعب الایمان بیهقی (۳/۳۰۵) رجوع شود.
ماه مبارک رمضان به دو گونه اثبات می‌شود:
رویت هلال ماه رمضان، اگر یک فرد عادل و راستگو هلال ماه رمضان را ببیند، گواهی او برای اثبات هلال کافی است.
این در صورتی است که آسمان صاف باشد و اگر آسمان ابریبود وماه رویت نشد، باید:
سی روز ماه شعبان را کامل نمود.
پیا مبر ج می‌فرماید: «با دیدن ماه روزه بگیرید. وبا دیدنش افطا ر کنید، پس اگر (بخاطر ابری بودن آسمان) هلال بر شما پوشیده بود، سی روز ماه شعبان را کامل کنید».
لازم به ذکر است که برای اثبات هلال شوال گواهی یک نفر کافی نیست، بلکه باید دونفر عادل گواهی دهند، ودر صورت دیده نشدن ماه، باید سی روز روزه‌گرفت.
روزه رمضان پایه و رکن چهارم اسلام است، و بر همه کسانی که شرایط لازم را داشته باشند فرض و واجب است. روزه در ماه شعبان سال دوم هجری واجب گردید.
ووجوب روزه با نص صریح قرآن وسنت رسول الله ج ثابت است.
قران کریم می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كتِبَ عَلَيۡكمُ ٱلصِّيَامُ كمَا كتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكمۡ لَعَلَّكمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقره: ۱۸۳].
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما فرض شده، همانگونه که بر کسانی که قبل از شما فرض شده بود، تا پرهیز گار شوید».
و می‌فرماید: ﴿شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكمُ ٱلۡعُسۡرَ وَلِتُكۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَلِتُكبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكمۡ وَلَعَلَّكمۡ تَشۡكرُونَ ١٨٥﴾ [البقره: ۱۸۵]. «ماه رمضان، ماهی که قران برای راهنمایی و هدایت مردم و نشانه‌های هدایت، و جدا کننده میان حق و باطل در آن نازل شده است. پس کسی که در ماه رمضان حاضر باشد، باید روزه بگیرد، و آن کسی که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری رابجای آن، «روزه بگیرد» خداوند برای شما آسانی می‌خواهد، سختی و زحمت شما را نمی‌خواهد، برای اینکه این روزها را کامل کنید، و خدا را به خاطر اینکه شما را هدایت کرده، بزرگ بشمرید، باشد که سپاس گذاری کنید».
و رسول الله ج می‌فرماید:
«بُنِيَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ» [۸].
اسلام بر پنج پایه و اساس بنا شده است:
۱- گواهی دادن به اینکه نیست معبودی به حق بجز خدای یکتا و اینکه محمد ج فرستاده خداست.
۲- برپا داشتن نماز.
۲- پرداخت زکات.
۳- حج خانه خدا.
۴- روزه رمضان.
و همچنین امت اسلامی‌بر واجب بودن روزه رمضان اجماع و اتفاق دارند، و یکی از ارکان و پایه‌های اساسی اسلام، و از مسلمات و ضروریات دین بشمار می‌آید.
وکسی که آن را انکار کند کافر واز دین اسلام مرتد می‌گردد.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۸] امام بخاری (۸) و مسلم (۱۶) روایت کرده اند.
مسلمانان صدر اول اسلام از صحابه کرام و تابعینش به ماه رمضان اهتمام ویژه‌ای می‌دادند، از خداوند می‌خواستند که آنها را تا ماه رمضان زنده نگه دارد تا اینکه بتوانند این ماه پر فیض را روزه بگیرند، و با قدوم رمضان خوشحال می‌شدند، روزهای آن را روزه و شب‌هایش را با نماز شب و تلاوت قرآن زنده نگه می‌داشتند، و در این ماه با انجام انواع طاعات نفس خود را تزکیه و پاک می‌نمودند.
و همچنین خود را برای جهاد با دشمنان آماده می‌کردند.
و همچنانکه ذکر کردیم بزرگترین غزوه و جنگ یعنی جنگ بدر در ماه رمضان اتفاق افتاد، فتح مکه نیز در ماه رمضان بود.
آنها می‌دانستند که ماه رمضان ماه کسالت و تنبلی و خواب نیست، چنانکه برخی چنین گمان می‌کنند، بلکه باید گفت ماه رمضان ماه عبادت، جهاد، و عمل است پس باید این ماه پر برکت را گرامی‌بداریم و این فرصت را غنیمت بشماریم و این ایام را با انواع عبادت و طاعات از ذکر و تلاوت سپری کنیم.
٭قبل ازهر چیز باید بسوی خدا بر گردیم و خالصا نه ازتمام گناهان توبه کنیم، وبا خدای خو یش عهد ببندیم که بسوی
گناهان باز نخواهیم گشت وبنده مخلص و فرمانبری خواهیم بود، در این ماه کوشا باشیم که به واجبات
ستحبات عمل کنیم واز محرمات و مکروهات اجتناب ورزیم.
٭ بایدتمام اعضای بدن ما در این ماه روزه باشد، بطوریکه زبان از غیبت و سخن چینی وکلام زشت وحرام، چشم ازنگاه به نامحرم، وگوش ازشنیدن سخنان حرام امثال غیبت، آوازوترانه، ودست وپا از انجام دادن اعمال حرام، مصون و روزه دارباشد.
٭ روزه و نمازهای تراویح درماه رمضان بایدازروی اخلاص وایمان وامید اجر وپاداش ازخداوند باشد نه بخاطر پیروی از مردم یا ترس از آنها روزه گرفت.
چنانچه پیا مبر ج فر مو ده است: «کسی که بر اساس ایمان به خدا و امید اجر از وی روزه گرفت
گنا هان گذشته‌اش بخشیده می‌شود». وفرموده: «کسی که بر اساس ایما ن و اخلاص و طلب اجر از خداوند در ماه رمضان به نماز و شب زنده داری بپردازد گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود».
٭ برادران مسلمان باید توجه داشته باشند که شایسته است که در نما زها‌ی تراویح با جما عت شرکت کنند وهمراه امام نماز بخو انند تااینکه امام از نماز منصر ففو فارغ شود، تااینکه اجر وپاداش قیام شب بد ست آورند.
رسول الله ج می‌فرماید: «کسی که همراه امام به نماز ایستاد تااینکه امام ازنماز فارغ شد برایش قیام شب نوشته می‌شود»۳
٭در ماه مبارک رمضان شب قدر را فراموش نکنیم آن شب مبارکی که از هزار ماه یعنی ۸۳ سال وچهار ماه افضل وبهتراست، این شب مبارک در ده روز اخیر رمضان است، با زنده داری این ده شب اخیر، با ذکر و دعا و استغفار و تلاوت قران بتوانیم فضیلت شب قدر را دریا بیم.
٭از اعتکاف در ماه رمضان بخصوص ده روز آخر غا فل نباشیم.
٭ماه رمضان ماه احسان و نیکو کاری است ماهی است که باید به فکر دیگران بود. پس با انفاق و بخشش و با صدقه دادن به مستمندان به یاد آنها باشیم.
٭ماه رمضان ماه نزول قرآن است، پس اوقات خود را با تلاوت قرآن کریم سپری کنیم و در این ماله با کلام الهی انس بگیریم، و در آیاتش تدبر و تفکر بکنیم و بدانیم که قرآن کریم در روز قیامت برای انسان شفاعت می‌کند.
٭عزیزان، عمر انسان کوتاه و محدود است پس این ایام فرخنده و گرامی‌را با لغو و لعب و سر گرمی‌های بیهوده تلف نکنیم، و بدانیم که روز قیامت از این او قات پرسیده می‌شویم.
٭٭٭٭٭٭٭٭
شرایط وجوب روزه عبارت است از:
۱- اسلام پس بر فردی که کافراست روزه واجب نیست تا اینکه مسلمان شود.
۲- عقل، پس بر شخص دیوانه روزه واجب نیست، زیرا که تکلیف از وی برداشته شده است.
رسول الله ج فرموده است: « قلم تکلیف از سه نفر برداشته شده است: شخص دیوانه تا زمانی که بهبودی یابد. کسی که خوابیده تا زمانی که بیدار گردد، و از کودک تا زمانی که بالغ شود».
۳- بلوغ، پس بر کودکان روزه واجب نیست، تا زمانی که بالغ شوند، اما اگر توانای داشته با شند خوب است که آنها را به روزه امر کرد تا اینکه عادت بگیرند.
۴- توانائی بر روزه گرفتن، پس شخصی که بخاطر بزرگ سالی یا بیماری مزمن توانایی روزه گرفتن ندارد، بر وی واجب نیست، و در ازای هر روز به یک نفر مسکین غذا بدهد.
٭٭٭٭٭٭٭٭
شرایط صحت و درست بودن روزه عبارت است از:
۱- اسلام، پس روزه شخص کافر صحیح نیست.
۲- عقل، روزه انسان دیوانه صحیح نمی‌باشد.
۳- تمییز، پس روزه کودک غیر ممیز درست نیست.
۴- پاک بودن از موانع شرعی، مثل: حیض، و نفاس که رد صورت وجود آن روزه درست نیست پس روزه خانم‌های درست است که از عادت ماهیانه و از خون بعد از زایمان پاک باشند.
۵- نیت، باید در شب وپیش از طلوع فجر نیت روزه داشته باشد.
و جای نیت در قلب است. و بدون نیت روزه درست نیست.
٭٭٭٭٭٭٭٭
۱- نیت، روزه دار باید در شب وقبل از طلوع فجر نیت وقصد روزه فردا را داشته باشد، و با زبان نیت کردن لزومی ندارد زیرا از رسول خداج ثابت نشده است و از آنجای که نیت جز اعمال قلب بشمار می‌آید، بلند شدن در شب برای سحری خوردن، جزء نیت محسوب می‌گردد.
پیامبر ج می‌فرماید: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّات» «همانا کردارها به قصد نیت بستگی دارد» [٩].
ام المؤمنین حفصهلروایت می‌کند که رسول الله ج فرمود: «کسی که (در شب) و قبل از طلوع فجر نیت و قصد روزه نکند. در حقیقت آن روز را روزه نگرفته است» [۱۰].
٭آنچه ذکر شد در ارتباط با روزه فرض ماه رمضان بود، اما برای روزه سنت نیت کردن در شب لازم نیست بلکه اگر از طلوع فجر چیزی نخورده باشد و با همسرش همبستری نکرده باشد، روزه‌اش درست است.
زیرا که: «پیامبر ج به منزلش وارد می‌شد، و از همسران می‌پرسید، آیا چیزی برای خوردن دارید ؟ اگر آنها می‌گفتند خیر ایشان می‌فرمودند: پس من روزه هستم» [۱۱].
۲- خودداری از آنچه که روزه را باطل می‌کند، از خوردن، آشامیدن، و جماع، از طلوع فجر تا غروب آفتاب.
خداوند می‌فرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِۚ﴾ [البقره: ۱۸٧]. «بخورید و بیاشامید، تا زمانی که رشته سفید (فجر) از رشته سیاه (شب) برای شما معلوم و آشکار شود، سپس روزه را تا فرارسیدن شب کامل کنید».
٭٭٭٭٭٭٭٭
[٩] امام بخاری (۱) و مسلم (۱٩۰٧) [۱۰] حدیث صحیح است امام احمد (۶/۲۸٧) و ابو داود (۲۴۵۴) و ترمذی (٧۳۰) و نسائی (۲۳۳۱) روایت کرده‌اند. [۱۱] امام مسلم (۱۱۵۴) و احمد (۶/۲۰٧) و ابو داود (۲۴۵۵)
روزه دارای مستحبات و سنت‌های است که رعایت آنها برای روزه دار مستحب است:
۱- سحری خوردن، حضرت انسس از پیامبر ج روایت می‌کند که می‌فرماید: «سحری بخورید زیرا که در سحری خوردن برکت است» [۱۲].
٭این سنت با لقمه‌ای نان و یا جرعه‌ای آب تحقیق می‌ابد.
ابو سعید خدریس می‌گوید، رسول خدا ج فرمود:«سحری خوردن برکت است. پس ان را ترک نکنید. اگر چه با نوشیدن جرعه‌ای آب باشد. زیرا خداوند و فرشتگانش برکسانی که سحری می‌خورند درود می‌فرستند» [۱۳].
٭به تاخیر انداختن سحری مستحب است، حضرت زید بن ثابتس می‌فرماید: «ما همراه پیامبر ج سحری خوردیم، سپس برای نماز صبح بر خاستیم. (از زید پرسیده شد) فاصله زمانی بین اذان و سحری چقدر بود؟ فرمود: به اندازه تلاوت۵۰ آیه بود» [۱۴].
٭ اگر شخصی در حال سحری خوردن بود، لقمه یا لیوان آب در دستش باشد و موذن اذان فجر بگوید، در این صورت می‌تواند آن لقمه را بخورد و لیوان آب را بنوشد، زیرا پیامبر ج فرموده است: هرگاه یکی از شما صدای اذان را شنید در حالی که کاسه (غذا) در دستش است تا زمانی که حاجت خود را برآورده نکرده آن را بر زمین نگذارد).
۲- تعجیل در افطار، پس از اینکه غروب آفتاب محقق گردید، مستحب است که روزه دار در افطار نمودن عجله و شتاب نماید. زیرا رسول خدا ج فرموده است: «مردم پیوسته در خیر و خوبی هستند تا زمانی که در افطار تعجیل و شتاب می‌نمایند» [۱۵].
۳- با رطب یا خرما افطار کردن، و اگر میسر نبود با آب، و در صورتی که آب در دسترس نداشته باشد با هر چیز حلالی که میسر شود افطار کند.
رسول الله ج فرموده است: «هرگاه یکی از شما خواست افطار کند. پس بوسیله خرما افطار کند زیرا که برکت است. و اگر خرما نیابد آنگاه با آب افطار نماید زیرا آب پاکیزه است» [۱۶].
حضرت انسس می‌فرماید: «رسول الله ج قبل از اینکه نماز (مغرب)را بخواند با چند دانه رطب افطار می‌کردند. پس اگر رطب در دسترس نبود با خرما و اگر آنهم نبود. با چند جرعه آب افطار می‌کردند» [۱٧].
٭ یکی از حکمت افطار کردن با رطب یا خرما اینست که شیرین می‌باشد، و شیرینی نیروی چشم که توسط روزه ضعیف شده تقویت می‌کند، همچنین از خواص خرما اینست که اگر بعد از خالی بودن معده تناول شود به هضم آن کمک می‌کند، و در مورد آب باید گفت که باعث تازه و تر‌شدن کبد می‌شود چونکه در هنگام روزه مقداری خشک شده است.
۴- دعابه هنگام افطار، برای روزه دار مستحب است که این دعا رابخواند:
«ذهب الظما و ابتلت العروق و ثبت الاجر ان شاءالله تعالی». «تشنگی رفت. و رگ‌ها تر و سیراب شد. و پاداش و اجر ثبت و محقق گردید اگر خدا بخواهد» [۱۸].
٭ هنگام افطار، وقت اجابت دعا است و باید این وقت را غنیمت شمرد، عبدالله بن عمرو بن عاص روایت می‌کند که پیامبر ج فرمود: «برای روزه دار به هنگام افطار دعایی است که رد نمی‌شود» [۱٩].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۱۲] امام بخاری (۱٩۲۳) و امام مسلم (۱٩۰۵) [۱۳] حدیث صحیح است ,امام احمد (۳/۱۲) [۱۴] امام بخاری (۱٩۲۱) و مسلم (۱۰۶٧) [۱۵] امام بخاری (۱٩۵٧) و مسلم (۱۰٩۸) روایت کرده‌اند [۱۶] حدیث صحیح است. امام ابوداود (۲۳۵۵) و ابن ماجه (۱۶٩٩) [۱٧] حدیث صحیح است. امام ابوداود (۲۳۵۶) و ترمذی (۶٩۶) روایت کرده‌اند. [۱۸] امام ابو داود (۲۳۵٧) از عبدالله بنب روایت کرده است که پیامبر ج هنگامی که افطار می‌کردند این دعا را می‌خواندند [۱٩] ابن ماجه (۱٧۵۳) وحاکم (۱/۴۲۲)
۱- نگه داری زبان از سخنان بیهوده، بر روزه دار واجب است که از دروغ، غیبت، وسخن چینی و ناسزا گفتن، و دشنام دادن به شدت پرهیز کند، و زبان خود را به ذکر خدا و تلاوت قرآن مشغول نماید.
پیامبر ج می‌فرماید: «کسی که سخن زشت و ناروا، و عمل کردن به آن را رها نکند، خداوند را به آب و غذا نخوردن وی نیازی نیست» [۲۰].
رسول اکرم ج می‌فرماید: «روزه سپر است. هرگاه روزه بودید. زبان را به دشنام و ناسزا گفتن و نادانی، نگشایید. اگر کسی به او ناسزا گفت یا با وی در گیر شد پس در جواب بگوید من روزه‌ام، من روزه‌ام» [۲۱].
۲- حفظ و نگه داری چشم، بر روزه دار واجب است چشم خود را از نگاه کردن به حرام حفظ نماید، وسر به زیر باشد و نگاه خود را از نامحرم فرو بنددو بداند که نگاه تیری مسموم از تیرهای شیطان است.
۳- حفظ ونگه داری گوش، شخص روزه دار باید بکوشد که گوش خود را از شنیدن سخنان حرام، غیبت و سخن چینی، و ترانه و موسیقی مصون ومحفوظ بدارد. و بجای این‌ها به تلاوت قرآن کریم گوش فرا دهد.
۴- دست و پا، و سایر اعضای خود را از مرتکب شدن هر نوع گناه و معصیت و کارهای ناپسند محفوظ دارد رسول الله ج می‌فرماید: «چه بسا روزه دارانی هستند که بجز گرسنگی و تشنگی از روزه خویش بهره‌ای ندارند» [۲۲].
از پر خوری و اسراف هنگام افطار، و سحری پرهیز کند، زیرا پر خوری و اسراف منافع و حکمت‌های روزه را از بین می‌برد.
۵- افطاری دادن به روزه داران، پیامبر ج می‌فرماید: «کسی که به روزه داری افطار دهد پاداشی مانند پاداش روزه دار خواهد داشت. بدون اینکه از پاداش روزه دار کاسته شود» [۲۳].
شخصی که برای صرف افطار دعوت شده است اگر عذری ندارد، باید دعوت را بپذیرد و بعد از افطار برای دعوت کننده چنین دعا کند: «افطر عندكم الصائمون و اكل طعامكم الابرار. وصلت علیكم الملائكه» [۲۴].
(روزه داران نزد شما افطار کردند. و نیکوکاران غذای شما را خوردند. و فرشتگان بر شما درود. فرستادند).
۶- بخشش و صدقه به مستمندان و احسان به خویشاوندان و ایتام، ماه رمضان ماه بدل و بخشش است، احسان و نیکی در این ماه فضیلت و ثواب خاصی دارد.
حضرت عبدالله بن عباس می‌فرماید: «رسول خدا ج بخشنده ترین مردم بود. بخصوص در ماه رمضان هنگامی‌که جبرئیل÷ وی را ملاقات می‌کرد. و جبرئیل در هر شب رمضان می‌آمد و با پیامبر ج قرآن را مدارسه و مذاکره می‌کرد. در آن هنگام بخشش و سخاوت پیامبر ج از باد صبا بیشتر و بهتر بود» [۲۵].
٧- تلاوت قرآن همراه با تدبر در آیاتش، زیرا ماه رمضان ماه نزول قرآن است، پیامبر ج می‌فرماید: (قرآن را بخوانید. زیرا که درروز قیامت برای یارانش شفاعت می‌کند) [۲۶].
در حدیث دیگر رسول خدا ج فرموده است: «روزه و قران در روز قیامت برای بنده گان شفاعت می‌کند. روزه می‌گوید: پروردگارا، من مانع غذا خوردن و شهوتش بودم. پس مرا شفیع او قرار بده. و آنگاه هردو شفاعت می‌کنند» [۲٧].
۸- اکثار از طاعات و عبادات به ویژه در ده روز آخر، حضرت ام المومنین عایشهل روایت می‌کند که: «هرگاه ده روز آخر رمضان فرا می‌رسید. رسول الله ج (از همسرانش کناره می‌گرفت) سخت به عبادت مشغول می‌شد و شب زنده داری می‌کرد و اهل خانه را بیدار می‌نمود [۲۸].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۲۰] امام بخاری (۱٩۰۳) [۲۱] امام بخاری (۱٩۰۱) و مسلم (٧۶۰) [۲۲] حدیث صحیح است ,امام ابن ماجه (۱۶٩۰) و ابن خزیمه (۱٩٩٧) [۲۳] حدیث صحیح است ,امام ترمذی (۸۰٧) [۲۴] حدیث صحیح است ,ابو داود (۳۸۵۴) و ابن ماجه (۱٧۴٧) [۲۵] امام بخاری (۶) و مسلم (۲۳۰۸) [۲۶] امام مسلم (۸۰۴) [۲٧] حدیث صحیح است ,امام احمد (۲/۱٧۴) [۲۸] امام بخاری (۲۰۲۴) و امام مسلم (۱۱٧۴)
روزه عبادتی است که فوائد فراوانی را در بر دارد ما در اینجا سعی می‌کنیم برخی از فوائد روزه را ذکر کنیم:
۱- روزه راه رسیدن به تقوا است.
خداوند می‌فرماید: ﴿ يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُتِبَ عَلَيۡكُمُ ٱلصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣﴾ [البقره: ۱۸۳].
«ای کسانی که ایمان آوردید، روزه بر شما فرض شده، همان گونه که برکسانی که قبل از شما فرض شده بود، تا پرهیزگار شوید».
۲- روزه سپری است در مقابل گناهان در دنیا، و همچنین در مقابل آتش جهنم در آخرت. چنانکه پیامبر ج فرموده است: «الصیام جنه» «روزه سپر است».
۳- روزه سبب بخشش گناهان گذشته می‌شود.
۴- بهترین وسیله برای کنار گذاشتن و ترک انواع باطل می‌باشد، بطو مثال بهترین فرصت است برای کسانی که اهل دخانیات هستند، از این فرصت استفاده کنند و دخانیات را ترک کنند.
۵- شهوت‌ها را تضعیف می‌کند، و انسان را بردبار و صبور به بار می‌آورد، و اراده‌اش را تقویت می‌کند.
۶- روزه بهترین دانشگاه خود سازی است که انسان در آن دانشگاه، اخلاص، صبر، وقت شناسی، نظم، طاعت، بخشش، و غیره آموزش می‌بیند.
٧- روزه به امت اسلامی هماهنگی و اتحاد، عدل و مساوات و ایثار و از خود گذشتگی، وبخشش و همدردی با فقرا و مستمندان، یاد می‌دهد.
۸- روزه دستگاه گوارش را از کار پی در پی راحت می‌گرداند، و همچنین معده را شستشو داده و آن را تمییز می‌کند.
٩- جسم وبدن را سالم و تندرست نگه می‌دارد.
۱۰- قلب را فارغ وراحت می‌گرداند، و آن را به کارهای که سعادت و رستگاری انسان در آن نهفته است از ذکر و عبادت و تلاوت قرآن، مشغول می‌سازد.
۱۱- روزه راه‌های گردش خون که راه ورود شیطان است تنگ می‌کند، چنانکه پیامبر ج می‌فرماید: «شیطان مانند خون در رگ فرزندان آدم جاری است» [۲٩].
٭پس بخاطر روزه است که می‌بینیم روان آرام می‌گیرد و خاطر انسان آسوده می‌شود، ووسوسه‌های شیطانی کم می‌شود و گاهی از بین می‌رود.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۲٩] امام بخاری (۳۲۸۱) و مسلم (۲۱٧۴)
آنچه که روزه را باطل می‌کند بر دو قسم است:
الف: آنچه که روزه را باطل می‌کند و فقط قضای آن را واجب می‌گرداند:
۱- خوردن و آشامیدن بطوری عمدی، اما اگر کسی از روی فراموشی و یا اجبار چیزی خورد یا نوشید، روزه‌اش صحیح است.
پیامبر ج فرموده است: «کسی که روزه بود. و فراموش کرد آنگاه چیزی خورد یا نوشید. روزه خود را کامل کند زیرا که خداوند به وی غذا و آب داده است» [۳۰].
۲- استفراغ عمدی، زیرا که پیامبر ج فرموده است: «کسی که استفراغ بر او غلبه کرد بر وی قضا نیست. اما کسی که خود عمدا استفراغ کند. باید قضای آن روز را بگیرد» [۳۱].
۳- حیض و نفاس(خون بعد از ولادت) اگر چه یک لحظه قبل از غروب آفتاب باشد، روزه را باطل می‌کند.
۴- استمنا’ (جلق زدن) روزه را باطل می‌کند و قضا’ آن روزه را واجب می‌گرداند، اما اگر احتلام شد روزه‌اش صحیح است.
ب: آنچه روزه را باطل می‌نماید.و قضا و کفاره را واجب می‌گرداند:
جماع، یعنی نزدیکی و همبستری کردن با همسر در نهار رمضان، که در این صورت روزه باطل می‌شود و قضا’ و کفاره هردو واجب می‌شود.
«کفاره عبارت است از آزاد کردن غلام مسلمانت، یا دو ماه پشت سر هم روزه گرفتن، یا به شصت نفر مسکین غذا دادن. این کفاره برحسب ترتیب پرداخت می‌شود.
٭اگر زن و مرد از روی اگاهی و با اختیار خود و عمدادر نهار رمضان آمیزش جنسی کردند برهر دو قضاء و کفاره لازم می‌گردد، اما اگر زن مجبور باشد بروی کفاره نیست.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۳۰] امام بخاری (۱٩۲۳) و مسلم (۱۱۵۵) [۳۱] حدیث صحیح است ,امام ابو داود (۲۳۸۰) و ابن ماجه (۱۶٧۶) و ترمذی (٧۲۰)
۱- خوردن یا اشامیدن از روی فراموشی یا اجبار، کسی که از روی فراموشی یا اجبار چیزی بخورد یا بیاشامد روزه‌اش صحیح است.
۲- استفراغ غیر ارادی، و بدون قصد، روزه را باطل نمی‌کند.
۳- مضمضه (آب در دهان کردن) و استنشاق (آب در بینی کردن) هنگام وضو گرفتنم، روزه را باطل نمی‌کند مشروط بر اینکه مبالغه و زیاده روی نکند.
۴- سرمه کشیدن در چشم، همچنین چکاندن قطره در گوش و چشم روزه را باطل نمی‌کند.
۵- چشیدن طعم غذا بشرط اینکه از گلویش پایین نرود.
۶- فرو بردن آب دهان، روزه را باطل نمی‌کند.
٧- تزریق آمپول (وریدی و عضلانی) روزه را باطل نمی‌کند، اما سرم خوراکی باطل کننده است.
۸- مسواک زدن در هر وقتی که باشد اشکال ندارد هرچند همراه با برش و خمیر دندان باشد.
٩- به تاخیر انداختن غسل جنابت یا غسل (حیض) عادت ماهیانه و نفاس، تا بعد از طلوع فجر بهتر است، حضرت عایشه و ام سلمه می‌فرمایند: «گاهی پیامبر ج صبح می‌نمودند (وفجر طلوع می‌کرد) در حالی که جنب بودند. آنگاه غسل می‌کردند و روزه می‌گرفتند» [۳۲].
۱۰- احتلام شدن در نهار رمضان روزه را باطل نمی‌کند.
۱۱- ریختن آب سرد روی سر و یا دوش گرفتن، هیچ اشکالی ندارد.
۱۲- حجامت و همچنین خون گرفتن، روزه را باطل نمی‌کند، زیرا که در حدیث چنین آمده است: «پیامبر ج در حالی که روزه بودند حجامت گرفتند» [۳۳].
۱۳- بوسیدن و در آغوش گرفتن همسر، برای کسی که بتواند خود را کنترل نماید، و به همبستری (جماع) منجر نشود اشکالی ندارد، هرچند که پرهیز کردن از این امور افضلو بهتر است.
ام المو منین عایشهل می‌فرماید: «پیامبر ج در حالی که روزه بودند. همسران خودرا در آغوش می‌گرفت. وهمچنین در حال روزه همسران را می‌بوسید. ولی ایشان خود را سخت در کنترل داشت» [۳۴].
۱۴- استعمال عطر، بخور، و بوئیدن گل و ریحان هیچ اشکالی ندارد.
۱۵- استفاده از بخاخ (اسپری مخصوص) برای کسانی که دچار بیماری (آسم) تنگی نفس هستند، اشکالی ندارد.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۳۲] امام بخاری (۱٩۳۱) و مسلم (۱۰٩) [۳۳] امام بخاری (۱٩۳٩) [۳۴] امام بخاری (۱٩۲۸) و مسلم (۱۱۰۶)
۱- بیمار، خداوند متعال به شخص بیمار اجازه داده که (در صورتی که روزه باعث زیاد شدن یا طولانی شدن بیماریش شود، یا روزه برایش دشوار باشد) افطار کند، و هنگامی‌که بهبود یافت آن ایام را قضاءنماید: ﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۚ﴾ [البقره: ۱۸۴].
اما بیماری که امید بهبودی و شفاءرا ندارد روزه نگیرد و افطار کند و بجای هر روز از روزه رمضان به یک نفر مسکین غذا بدهد.
۲- مسافر، خداوند به شخص مسافر اجازه داده که روزه نگیرد، ﴿فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۚ﴾ [البقره: ۱۸۴]. و همچنین پیامبر ج فرموده است: «روزه‌گرفتن در سفر از بر و نیکی نیست» [۳۵].
پس افضل و بهتر اینست که انسان از اجازه خداوند استفاده نماید، ولی اگر شخصی روزه‌اش صحیح است.
۳- زنان باردار و شیرده. اگر خانم‌های باردار و شیرده ترس آسیب دیدن داشته باشند و نگران خود باشند در این صورت روزه نگیرند، و آن را قضاء نمایند.
اما اگر نگرانی آنها تنها برای فرزندانشان بود در این صورت علاوه از قضاء فدیه نیز (که عبارت است از غذا دادن به یک نفر مستمندو مسکین) باید بپردازند.
۴- پیرمردان وپیرزنان. دین مبین اسلام به انسان‌های سالخورده، که اصلاتوانائی روزه گرفتن ندارند، اجازه داده روزه نگیرند، و فدیه بپردازند، و برای هر روز به یک نفر مسکین غذا بدهند.
خداوند می‌فرماید: ﴿وَعَلَى ٱلَّذِينَ يُطِيقُونَهُۥ فِدۡيَةٞ طَعَامُ مِسۡكِينٖۖ ﴾ [البقره: ۱۸۴]. «وبرکسانی که روزه برای آنها طاقت فرسا ست و توان آن را ندارند. واجب است فدیه بدهند که (عبارت است از) غذا دادن به یک مسکین است».
حضرت عبدالله ابن عباسب فرموده است: «این آیه منسوخ نیست، پیر مردو پیرزن سالخورده که نمی‌توانندروزه به یک نفر مستمند غذا بدهند» [۳۶].
۵- خانم‌های که در عادت ماهیانه، یا نفاس هستند. باید روزه نگیرند، و بعد از رمضان قضا نمایند.
ام المومنین عایشهل می‌فرماید: «هرگاه به آن دچار می‌شدیم. به ما امر می‌شد که روزه را قضاکنیم. ولی به قضای نماز امر نمی‌شدیم» [۳٧].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۳۵] ليس من البر الصيلم في السفر امام بخاری (۱٩۴۶) و مسلم (۱۱۱۵) [۳۶] امام بخاری (۴۵۰۵) [۳٧] امام بخاری (۳۲۱) و مسلم (۳۳۵)
شش روز از ماه شوال:
حضرت ابو ایوب انصاریس روایت می‌کند که پیامبر ج فرمود: «کسی که ماه رمضان را روزه بگیرد آنگاه شش روز از ماه شوال بعد از آن را روزه بدارد مانند آن است که همه سال راروزه گرفته است» [۳۸].
روزهای دوشنبه و پنچ شنبه:
حضرت ابو قتاده انصاریس می‌گوید: از رسول خدا ج در مورد روزۀ روز دوشنبه پرسیده شد، ایشان فرمودند: «در آن روز من متولد شده‌ام. ودر آن روز بر من وحی نازل شده است» [۳٩].
و حضرت اسامه بن زیدس روایت می‌کند که: پیامبرج روزهای دوشنبه وپنج شنبه روزه می‌گرفتند، و در این مورد سوال شدند، ایشان فرمودند: «روزدوشنبه وپنج شنبه اعمال بندگان عرضه می‌شود» [۴۰].
سه روز در هر ماه
حضرت عبدالله بن عمروس می‌گوید: رسول خدا ج به من فرمود: «سه روز از هر ماه روزه بگیر. زیرا که خوبی به ده برابر آن می‌شود. و این مانند روزه گرفتن تمام سال می‌باشد» [۴۱].
٭مستحب است که این سه روز: ۱۵، ۱۴، ۱۳، هر ماه باشد.
حضرت ابوذرس می‌گوید: رسول الله ج فرمود: «ای ابوذر هرگاه سه روز در ماه روزه گرفتی پس سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم روزه بگیر» [۴۲].
روز اول ماه ذی الحجه:
حضرت عبدالله ابن عباسب روایت می‌کند که پیامبر خدا ج فرموده است:
«در هیچ یک از روزهای سال انجام مستحب است که در روز نهم ماه ذی‌‌الحجه روزه بگیرند.
حضرت ابو قتادهس می‌گوید: از رسول الله ج درباره روزه روزعرفه سوال شد؟ فرمودند: «امیدوارم که خداوند (بخاطر روزه روز عرفه) گناهان سال قبل و بعدش را ببخشد» [۴۳].
روزه ماه محرم یویژه تاسوعا و عاشورا:
حضرت ابو هریرهس روایت می‌کند که رسول الله ج فرمود: «بهترین روزه بعد از ماه رمضان ماه خدا محرم است، وبهترین نماز بعد از نمازهای پنچگانه نماز شب است» [۴۴].
حضرت عبدالله بن عباسب می‌گوید: هنگامی‌که پیامبر ج روز عاشوراء را روزه گرفتند و دستور دادند که مسلمانان روزه بگیرند، عرض شد یا رسول الله، این روز روزی است که یهود و نصاری آن را بزرگ می‌دارند آنگاه ایشان فرمودند: «ان شاءالله سال آینده روز نهم (تاسوعا) را روزه خواهیم گرفت». اما قبل از آمدن سال آینده رسول خدا ج وفات کردند [۴۵].
و در باره فضیلت آن فرموده است: «امیدوارم که خداوند روزه عاشورا را سبب کفاره گناهان سال گذشته قرار دهد» [۴۶].
روزه بیشتر ماه شعبان:
(رسول خدا ج بیشتر ماه شعبان را روزه می‌گرفتند) [۴٧].
ام المؤمنین عایشهل می‌فرماید: «من ندیدم که رسول خدا ج یکماه کامل روزه بگیرد مگر ماه رمضان، و ندیدم که در ماهی بیشتر ایامش روزه باشد، مگر در ماه شعبان» [۴۸].
یک روز در میان:
حضرت عبدالله بن عمروب می‌گوید:
رسول الله ج فرمود: «محبوب‌ترین روزه نزد خداوند روزه حضرت داود÷ است او یک روز را روزه می‌گرفت و یک روز را افطار می‌کرد» [۴٩].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۳۸] امام مسلم (۱۱۶۴) [۳٩] امام مسلم (۱۱۶۲/۱٩۸) [۴۰] حدیث صحیح است ,امام ابوداود (۲۴۳۶) [۴۱] امام بخاری (۱٩٧۶) و مسلم (۱۱۵٩) [۴۲] حدیث صحیح است.امام ترمذی (٧۶۱) و نسائی (۴/۲۲۲) [۴۳] امام مسلم (۱۱۶۲) و ابو داود (۲۴۲۵) [۴۴] امام مسلم (۱۱۶۳) و ابو داود (۲۴۲٩) [۴۵] امام مسلم (۱۱۲۳) و ابو داود (۲۴۲۴) [۴۶] امام مسلم (۱۱۶۲) و ابودا.ود (۲۴۲۵) [۴٧] بخاری (۱٩۰٧) و مسلم (۱۱۵۶/۱٧۵) [۴۸] امام بخاری (۱٩۶٩) و مسلم (۱۱۵۶) [۴٩] امام بخاری (۱۱۳۱) و امام مسلم (۱۱۵٩)
۱- دو روز عید، عید سعید فطر، و عید قربان، حضرت امیرالمومنین عمر بن خطابس می‌فرماید: «رسول الله ج از روزه گرفتن این دو روز عید نهی کرده است، روز عید فطر، و روز عید قربان، که در آن از گوشت قربانیان می‌خورید» [۵۰].
و همچنین حضرت ابو هریرهس روایت می‌کند که پیامبر ج «از روزه این دو روز، روز عید فطر و قربان، نهی کرده است» [۵۱].
۲- سه روز ایام تشریق، که عبارت است از یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی الحجه.
حضرت ابو هریرهس روایت می‌کند که پیامبر ج عبدالله بن حذافه رضیاله عنه را فرستاد تا اینکه در منی بگردد. به مردم بگوید که: «این سه روز را روزه نگیرید، زیرا که ایام خوردن و آشامیدن و ذکر خداوندأ است» [۵۲].
٭لازم به تذکر است که حجاجی که متمتع یا قارن هستند اگر هدی قربانی نداشته باشند می‌توانند در این ایام تشریق روزه بگیرند [۵۳].
۳- روز شک، ان روز سی‌ام شعبان است که مردم بگو مگو درباره هلال رمضان دارند اما بخاطر ابر آلود بودن آسمان هلال روئیت نشده است، پس روزه گرفتن در آن روز به قصد احتیاط درست نیست و حرام است.
حضرت عمار بن یاسربمی‌فرماید: «کسی که روز شک را روزه بگیرد، رسول خدا اباالقاسم ج را نافرمانی کرده است» [۵۴].
۴- روزه مستحب زنان شوهر دار بدون اجازه شوهر حرام است زن حق ندارد بدون رضایت و اجازه شوهر روزه سنت بگیرد.
حضرت ابو هریرهس روایت می‌کند که رسول الله ج فرموده است: «زن چنانچه شوهرش حاضر و مقیم باشد بدون رضایت و اجازه‌اش نباید روزه بگیرد» [۵۵].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۵۰] امام بخاری (۱٩٩۰) و مسلم (۱۱۳٧) [۵۱] امام بخاری (۱٩٩۳) و مسلم (۱۱۳۸) روایت کرده‌اند ابو سعید خدری و عبدالله بن عمر و عایشه حدیث نهی از روزه‌گرفتن را در دو روز عید را روایت کرده‌اند. [۵۲] حدیث صحیح است امام احمد (۲/۵۱۳) [۵۳] امام بخاری (۱٩٩٧) از حضرت عایشه و عبدالله بن عمر روایت می‌کند که: پیامبر ج اجازه روزه گرفتن در ایام به کسی نداده ,مگر کسانی که هدی قربانی نداشته باشند. [۵۴] حدیث صحیح است. امام ترمذی (۶۸۶) و ابو داود (۲۳۳۴) و نسائی (۴/۱۵۳) و ابن ماجه (۱۶۴۵) [۵۵] امام بخاری (۵۳۶۰,۵۱٩۲) و مسلم (۱۰۲۶)
۱- روز جمعه، اختصاص روز جمعه برای روزه گرفتن کراهت دارد، مگر انکه یک روز قبل و بعد آن روزه بگیرد.
حضرت ابو هریرهس روایت می‌کندکه پیامبر ج فرموده است: «هیچ یک از شما روز جمعه روزه نگیرد مگر آنکه یک روز قبل یا بعد آن روزه بگیرد» [۵۶].
۲- روز شنبه، تنها روز شنبه روزه گرفتن کراهت دارد. زیرا روزی است که یهود آن را بزرگ می‌دارد، شایسته است که مسلمانان با آنها مخالفت نماید، پس اگر خواست روزه بگیرد باید قبل و بعد آن نیز روزه بگیرد.
عبدالله بن بسر سلمی‌از خواهرش صماءروایت می‌کند که پیامبر ج فرموده است: «روز شنبه را روزه نگیرید، مگر روزهای که برشما فرض واجب شده است، اگر چیزی را (در روز شنبه) برای خوردن نیافتید، جز پوست انگور یا برگ درخت آن را بجوید و بخورید» [۵٧].
۳- یک روز یا دو روز قبل از رمضان روزه گرفتن، کراهت دارد، حتی برخی به حرام بودن آن قائل هستند، مگر برای کسی که برحسب عادت همیشگی خودش یک روز در میان روزه می‌گرفته است که با آن روز مصادف شده است مانعی ندارد.
پیامبر ج فرموده است: «با یک یا دو روز روزه گرفتن به استقبال رضان نروید مگر کسی که آن روز بر حسب عادت روزه می‌گرفته، پس روزه بگیرد» [۵۸].
٭در حدیث صحیح پیامبر ج از روزه گرفتن بعد از نیمه شعبان نهی فرموده است [۵٩].
۴- دو روز یا بیشتر پشت سر هم بدون افطار و سحری روزه گرفتن، وصال نامیده می‌شود، پس بدین صورت روزه گرفتن کراهت دارد.
پیامبر ج فرموده است: «از روزه وصال بپرهیزید».
صحابه عرض کردند: یا رسول الله شما خودتان روزه وصال می‌گیرید؟ در جواب فرمود: (همانا من مانند شما نیستم زیرا پروردگارم به من غذا و آب می‌دهد) [۶۰].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۵۶] امام بخاری (۱٩۸۵) و مسلم (۱۱۴۴) [۵٧] حدیث صحیح است امام ابو داود (۲۴۲۱) و ترمذی (٧۴۴) و ابن ماجه (۱٧۲۶) [۵۸] امام بخاری (۱٩۱۴) و مسلم (۱۰۸۲) [۵٩] سنن ابو داود (۲۳۳٧) و ترمذی (٧۳۸) [۶۰] امام بخاری (۱٩۶۲) و(۱٩۶۵) و مسلم (۱۱۰۲) و (۱۱۰۳)
نماز تراویح سنت موکده است و ویژه شب‌های رمضان می‌باشد که بعد از نماز عشاء با جماعت خوانده می‌شود.
پیامبر ج چندین شب همراه با اصحاب و یارانش بصورت جماعت برگزار نمودند، ولی در شب‌های بعد که صحابه در مسجد پیامبر حاضر شدند حضرت رسول الله ج برای نماز تراویح تشریف نیاوردند، هنگامی‌که صبح نمودند پیامبر ج خطاب به صحابه فرمود: «من به این خاطر بیرون نشدم که مبادا این نماز برشما فرض گردد» [۶۱].
در حدیث دیگرپیامبر ج امت اسلامی‌را به خواندن این نماز تشویق وترغیب نموده است: «هر کس براساس ایمان به خدا و امید اجر ازوی ماه رمضان را قیام کند (ونماز بخواند) گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود» [۶۲].
درباره تعداد رکعت‌های نماز تراویح نزد علما و فقهای اسلام اختلاف آراء و جود دارد.
برخی از علماء قائل بهیازده رکعت بودن آن هستند، یعنی هشت رکعت تراویح و سه رکعت نماز شفع و وتر، می‌گویند که پیامبر ج یازده رکعت خوانده همچنانکه حضرت عایشهب می‌فرماید: «پیامبر ج در ماه رمضان، وغیر رمضان بریازده رکعت نمی‌افزودند» [۶۳].
پس افضل و بهتر آن است که یازده رکعت خوانده شود.
گروه دیگر از علماء و فقهای امت می‌فرمایند: تعداد رکعت‌های آن بیست رکعت می‌باشد و سه رکعت نماز شفع و وتر که مجموعا ۲۳ رکعت است زیرا که در زمان عمر بن الخطاب صحابه و تابعین بیست رکعت می‌خواندند [۶۴].
و برخی دیگر تعدادآن را ۳۶ رکعت گفته‌اند.
از روایت و کلام علماء چنین فهمیده می‌شود که نماز تراویح رکعات محدودی ندارد بلکه نماز شب دو رکعت، دو رکعت است کم یا زیاد خواندن رکعات به طو لانی بودن قرائت یا کوتاه بودن آن بستگی دارد، یعنی اگر قرائت کوتاه خواند، همراه با طمانینه و ارامش برتعداد رکعات بیفزاید و اگر قرائت نماز طو لانی نمود از تعداد رکعات بکاهد.
٭لازم به یادآوری است که صحابه کرام و گذشتگان امتش نماز تراویح را آرام و بدون عجله و طولانی بجای می‌آوردند.
٭باید توجه داشته باشیم که این مسئله نباید باعث افتراق و جدائی مسلمین گردد.
٭برای بدست آوردن ثواب و اجر قیام تمام شب شایسته است که همراه امام خماعت نماز را خواند تا اینکه امام از نماز فارغ و منصرف گردد.
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۶۱] صحیح بخاری (۱۱۲٩) و صحیح مسلم (٧۶۱) [۶۲] امام بخار ی(۲۰۰٩) و مسلم (٧۵٩) [۶۳] امام بخاری (۱۱۴٧) و مسلم (٧۳۸) [۶۴] به موطاءامام مالک (۱/۱۱۵) و سنن بیهقی (۲/۴٩۶) رجوع شود.
اعتکاف در لغت به معنی ماندن ودرنگ کردن است، ودر اصطلاح شرع یعنی: ماندن و نشستن در مسجد همراه با قصد ونیت به خداوند.
اعتکاف بر دو گونه است:
۱- اعتکاف واجب، آنکه شخص با نظر کردن بر خودش واجب گرداند.
۲- اعتکاف سنت، یعنی شخص مسلمان بخاطر تقرب به خداوند وپیروی از رسول اکرم ج در مسجد اعتکاف می‌نشیند، بخصوص در ده روز آخررمضان که تاکید بیشتری شده است.
قرآن کریم وسنت پیامبر ج وهمچنین اجماع بر مشروعیت آن دلالت می‌کند.
قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَلَا تُبَٰشِرُوهُنَّ وَأَنتُمۡ عَٰكِفُونَ فِي ٱلۡمَسَٰجِدِۗ﴾ [البقره: ۱۸٧].
«هنگامی‌که در مساجدبه اعتکاف نشسته‌اید با همسرانتان آمیزش نکنید».
حضرت ام البنین عایشهل می‌فرماید: «حضرت رسول الله ج همیشه ده روز اخر ماه رمضان به اعتکاف می‌پرداخت تا اینکه خداوند او را وفات داد، پس همسرانش بعد از وی به اعتکاف نشستند» [۶۵].
اما نووی می‌فرماید: مسلمانان بر استحباب اعتکاف اجماع دارند، بخصوص در ده روز اخر ماه رمضان که تاکید بیشتر دارد [۶۶].
[۶۵] امام بخاری (۲۰۲۶) و امام مسلم (۱۱٧۲) روایت کرده‌اند [۶۶] شرح صحیح مسلم (۴/۳۲۴)
۱- نیت ۲- ماندن در مسجد
شروط اعتکاف کننده:
۱- مسلمان باشد، پس اعتکاف کافردرست نیست.
۲- عاقل وممیز باشد، اعتکاف شخص دیوانه و بچه غیر ممیز صحیح نیست.
۳- پاکی از جنابت.
۴- پاکی از حیض ونفاس (برای خانم‌ها) و اعتکاف آنها باید با اجازه و رضایت همسران باشد.
۵- ماندن در مسجد، و افضل و بهتر اینست که مسجد جامع باشد.
آداب اعتکاف:
۲- خود را به نماز، ذکر و دعاءو استغفار و تلاوت قرآن و درود برپیامبرج مشغول نماید.
۳- از سخنان بیهوده اجتناب کند. و زبان خویش را جز به خوبی نگشاید.
۴- در غیر رمضان برای معتکف مستحب است که روزه باشد.
۵- در مسجد جامع باشد، تا اینکه برای شرکت در نماز جمعه از مسجد بیرون نشود.
حضرت ام المؤمنین عایشهل می‌فرماید:
«شخص معتکف نباید به عیادت بیمار برود، و نه در تشیع جنازه شرکت کند، و نه زنی را لمس کند و نه همخوابی کند، و از مسجد بجز برای کار ضروری و قضای حاجت بیرون نشود، و اعتکاف بدون روزه درست نیست، و اعتکاف جز در مسجد جامع صحیح نیست» [۶٧].
آنچه اعتکاف را باطل می‌کند:
۱- بیرون شدن بدون عذر و حاجت از مسجد.
۲- زایل شدن عقل. (دیوانگی و مستی)
۳- همبستری با همسران.
۴- شروع شدن دوره ماهیانه و خون نفاس، (پس برخانم‌ها واجب است که در چنین حالتی فوری از مسجد بیرون شوند).
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۶٧] امام ابو داود (۲۴٧۳) و بیهقی (۴/۳۲۱) روایت کرده‌اند.
شب قدر بر همه شب‌های سال فضیلت و برتری دارد بخاطر اینکه قرآن کریم در آن شب نازل شده است.
خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةِ ٱلۡقَدۡرِ ١ وَمَآ أَدۡرَىٰكَ مَا لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ ٢ لَيۡلَةُ ٱلۡقَدۡرِ خَيۡرٞ مِّنۡ أَلۡفِ شَهۡرٖ ٣ تَنَزَّلُ ٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَٱلرُّوحُ فِيهَا بِإِذۡنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمۡرٖ ٤ سَلَٰمٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطۡلَعِ ٱلۡفَجۡرِ ٥﴾ [القدر: ۱-۵].
و در جای دیگر خداوند می‌فرماید: ﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَٰهُ فِي لَيۡلَةٖ مُّبَٰرَكَةٍۚ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ ٣﴾ [الدخان: ۳].
«ما قرآن را در شبی مبارک و گرامی‌نازل کردیم».
پیامبر ج درباره فضیلت این شب می‌فرماید: «کسی که در شب قدر براساس ایمان به خدا و امید اجر و پاداش از وی به نماز بایستد (و به عبادت مشغول شود) گناهان گذشته او بخشیده می‌شود» [۶۸].
شب قدر در یکی از شب‌های ده روز آخر رمضان است بدین خاطر به زنده داری این ده روز آخر سفارش شده است. در حدیث آمده است: «شب قدر را در شب‌های فرد ده شب آخر رمضان تلاش کنید» [۶٩].
پیامبر ج در ده روز آخر رمضان سخت به عبادت مشغول می‌شدند چنانکه ام المؤمنین عایشهل می‌فرماید: «هنگامی‌که ده روز آخر ماه رمضان فرا می‌رسید رسول الله ج شب بیدار می‌ماند و خانواده‌اش رابیدار می‌کرد و سخت به عبادت مشغول می‌شد» [٧۰].
ازحضرت عایشهل روایت شده است که می‌فرماید: به رسول الله ج گفتم: اگر دانستم کدام شب قدر است چه بگویم ؟پیامبر ج فرمودند: بگو: «اللهم انك عفو تحب العفو فاعف عني»
«پروردگارا: بی‌شک تو بسیار آمرزنده‌ای و آمرزش را دوست می‌داری. پس مرا بیامرز» [٧۱].
٭٭٭٭٭٭٭٭
[۶۸] امام بخاری (۲۰۱۴) و مسلم (٧۶۰) روایت کرده‌اند [۶٩] امام بخاری (۲۰۱٧) [٧۰] امام بخاری (۲۰۲۴) و مسلم (۱۱٧۴) [٧۱] حدیث صحیح است امام ترمذی (۳۸۱۳) و ابن ماجه (۳۸۵۰) و احمد (۶/۱٧۱)
زکات فطر، برهمه مسلمانان، زن ومرد، کوچک و بزرگ، آزاد وبرده واجب است.
حضرت عبدالله بن عمرب می‌فرماید: «رسول الله ج زکات فطر را به مقدار یک «صاع» [٧۲] از خرما یا جو بر هر برده وآزاده، مرد و زن، کوچک و بزگ، از مسلمانان فرض گردانید. و امر فرمودند که پیش از بیرون رفتن مردم برای نماز (عید) پرداخت شود» [٧۳].
حکمت آن:
بخاطر نقص، لغو و سخنان بیهوده و لغزش‌ها و خلل‌های که در روزه انسان بوجود آمده، وهمچنین بخاطر اینکه کمک و مددی باشد برای فقراء و مستمندان تا بتنوانند در روز عید جشن در شادی شریک باشند پیامبر اسلام ج زکات فطر را واجب گردانیده است.
حضرت عبدالله بن عباسب می‌فرماید: «پیامبر خدا ج بخاطر پاکیزگی و تزکیه روزه دار از امور بیهوده و ناشایست. بخاطر اینکه غذا و رزقی برای مستمندان باشد. زکات فطر را واجب گردانید. پس کسی که قبل از نماز عید آن را اداء کند. زکات پذیرفته شده است. وکسی که آن را بعد از نماز اداء نماید، صدقه‌ای ازصدقات محسوب می‌شود» [٧۴].
بر چه کسانی واجب است؟
برتمام کسانی که تا آخرین غروب آفتاب روز رمضان زنده هستند زکات فطر واجب است.
پس بر هرمسلمان واجب است که از خودش و همچنین کسانی که نفقه آنها برعهده‌اش است مانند: فرزند و همسر، پدر و مادر، زکات فطر را پرداخت نماید. مشروط بر اینکه در شب عید علاوه از قوت و نیاز ضروری خود و فرزندانش چیزی اضافه داشته باشد.
مقدار و نوع آن:
مقدار زکات فطر یک صاع از غذا و قوتی است که مصرف آن در میان مردم بیشتر رواج دارد.
در احادیث برخی از انواع آنها ذکر شده مانند: «گندم، جو، کشمش، خرما، کشک» [٧۵].
٭اکنون بیشتر مردم برنج مصرف می‌کنند می‌توان برنج را بعنوان زکات فطر پرداخت نمود.
٭امام نووی می‌فرماید: «عموم فقهاء پرداخت قیمت زکات جایز نمی‌دانند، ولی ابو حنیفه آن را جایز دانسته است» [٧۶].
زمان پرداخت:
جایزاست از اول ماه رمضان پرداخت کرد، و مستحب است که یکروز یا دوروز قبل از عید پرداخت شود، تا قبل از نماز عید می‌توان پرداخت کرد، اما آگر تابعد از نماز عید تاخیر نمود صدقه‌ای از صدقات بشمار می‌آید.
٭به کسانی که مستحق زکات هستند زکات فطر پرداخت می‌شود که عبارتند از هشت گرئهی که قران کریم آنها را نام برده است:
﴿إِنَّمَا ٱلصَّدَقَٰتُ لِلۡفُقَرَآءِ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱلۡعَٰمِلِينَ عَلَيۡهَا وَٱلۡمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمۡ وَفِي ٱلرِّقَابِ وَٱلۡغَٰرِمِينَ وَفِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِۖ فَرِيضَةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٞ٦٠﴾ [التوبه:۶۰].
«زکات‌ها برای فقراءو مساکین و کار گزاران جمع آوری آن و کسانی که (برای گروید نشان به اسلام و همچنین پایداریشان بردین) جلب محبت‌شان می‌شود، برای (آزادی) بردگان، و (پرداخت بدهی) بدهکاران، و (به مجاهدان) در راه خدا، وواماندگان در راه می‌باشد».
٭٭٭٭٭٭٭٭
[٧۲] پیمانه کیل است که تقریبا برابربا ۲ کیلوو چهرصد و هشتاد گرام می‌باشد ولی برای احتیاط بهتر است که ۳ کیلو پرداخت نماید. [٧۳] امام بخاری (۱۵۰۳) و مسلم (٩۸۴) [٧۴] حدیث حسن است، امام ابو داود (۱۶۰٩) و ابن ماجه (۱۸۲٧) روایت کرده‌اند [٧۵] به صحیح مسلم (٩۸۵,٩۸۴) و شرح امام نووی (۴//۶٩) رجوع شود [٧۶] شرح صحیح مسلم (۴/۶٩)
پس از پایان ماه رمضان، همه مسلمانان جشن می‌گیرند و برای ادای شکر پروردگار که به آنها توفیق روزه ماه رمضان داده است، نماز عید را اداق می‌کنند.
٭نماز عید سنت موکده است، و برخی از علماء قائل به وجوب آن هستند.
٭مستحب است که نماز عید در عیدگاه خوانده شود، چنانکه پیامبر ج در عیدگاه نماز می‌خواندند، ولی اگر ضرورتی یا عذری باشد می‌توان در مسجد خواند.
٭نماز عید از شعائر دین اسلام است شایسته است که زن و مرد مسلمان جهت ادای ان در جماعت شرکت کنند.
حضرت ام عطیهل می‌فرماید: «پیامبر ج به ما فرمان داد که در روز عید دختران بالغ و آن‌های که در خانه عایشان پرده نشین هستند با خود به عیدگاه بیرون بیرون ببریم. اما آن‌های که در دوره ماهیانه هستند نماز نخوانند ولی در خیر و دعای مسلمانان شرکت کنند» [٧٧].
٭نماز عید دورکعت است، که در رکعت اول بعد از تکبره الاحرام هفت بار، الله اکبر گفته می‌شود، ودر رکعت دوم بعد از بلند شدن از سجده و قبل از سوره فاتحه، پنج بار الله اکبر گفته می‌شود.
٭بعد از ادای نماز امام به ایراد خطبه می‌پردازد.
آداب و مستحبات روز عید:
غسل کردن، پوشیدن لباس نو، استعمال بوی خوش، گرفتن مو وناخن، خوردن چند دانه خرما (در عید فطر، اما در عید قربان سنت است بعد از نماز از گوشت قربانی خود بخورد) تکبیر گویان به سوی عیدگاه رفتن، صدقه دادن، رفتن از راهی و برگشتن از راه دیگر و همچنین تبریک گفتن به یکدیگر و اظهار سرور و خوشی در روز عید از جمله اداب و مستحبات روزعید بشمار می‌آید.
در پایان از خدایأ مسئلت دارم که این عمل ناچیز را از بنده گنکارش بپذیرد و در نامه اعمالم قرار دهد و ذخیره روزی که ﴿ يَوۡمَ لَا يَنفَعُ مَالٞ وَلَا بَنُونَ ٨٨ إِلَّا مَنۡ أَتَى ٱللَّهَ بِقَلۡبٖ سَلِيمٖ ٨٩﴾ [الشعراء: ۸۸-۸٩].
«بگرداند و امیدوارم که از گناهان و لغزش‌هایم درگذرد» «ربنا لا تواخذنا ان نسینا او اخطا..»
پروردگارا تورا براین توفیق، شکر و سپاس می‌گویم، و برفرستاده‌ات محمد مصطفی ج درود وسلام می‌فرستم.
و الحمدالله رب العالمین
التماس دعای خیر
حسین تاجی گله داری
۲۸رجب ۱۴۲۲هـ
برابربا۲۴ مهر ماه ۱۳۸۰ش
[٧٧] امام بخاری (۱٩۰۳) روایت کرده است.