خویشاوندی بین صدیق و صادق
تأليف:
اسحاق دبیری
اهل بیت پیامبرج در رأس اصحابی که در نزدیک او می‌زیستند و او را در حال حیاتش ملاقات کردند و از چشمه تربیت او نوشیدند مانند : علی، فاطمه، حمزه، جعفر، مادران مؤمنین، عباس، حسن، حسینس و غیر آنها، ارتباطی گرم، صمیمی و همراه با مودت و تراحم با اصحاب پیامبر داشتند این امر موجب ازدواجها و خویشاوندیهای بین اصحاب و اهل بیت پیامبر گردید.
مورخّین و سیره‌نویسان، کتب خود را مملو از این پیوند و ارتباط ارزشمند نموده‌اند که ازدواجهای بین اهل بیت و اصحاب گرامی پیامبرج این پیوندها و علاقه صمیمی را مستحکم‌تر نموده است.
دراینجا مثالی می‌آوریم که وحدت ملی را مستحکم و فضای تفرقه و دوری را با بوی خوش تقارب و اتحاد پر می‌کند.
بیشتر مردم از ارتباط و پیوند خویشاوندی ائمه اطهار با اصحاب گرامی پیامبر از جمله ابوبکر صدیقس اطلاع ندارند.
امام جعفر صادق می‌گوید : ابوبکر مرا دو بار به دنیا آورده است. امام جعفر صادق بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالبس (نسب امام جعفر ازجهت پدر) و نسب او از جهت مادر عبارت است از : ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر صدیق و مادر ام فروه اسماء دختر عبدالرحمن بن ابوبکر است. یعنی ام فروه از مادر و پدر به ابوبکرس می‌رسد. بدین خاطر امام جعفر صادق می‌گوید : ابوبکر مرا دو بار به دنیا آورد. و به همین علت به او عمود اشرف گفته می‌شد یعنی اوس از جهت پدر به بنی‌هاشم و از جهت مادر از خانوادۀ ابوبکر صدیقس است. (سرالسلسله العلویه، تستری ص ۳۴و سلسله اعلام الهدایه، چاپ مجمع عالمی اهل بیت ۸/۴۱)
رابطه بین ابوبکر و علی بن ابی‌طالب صمیمی و گرم بود. لذا بعد از اینکه ابوبکر فوت کرد علیس با همسرش اسماء دختر عمیس بن معر بن الحارث الخثعمیه ازدواج کرد. او قبل از ابوبکر همسر جعفر بن ابوطالب بود. و وقتی که بعد از فوت ابوبکرس علیس او را به عقد خود درآورد محمد بن ابوبکرس را به همراه داشت که در خانه علیس همراه حسن وحسینس در اثناء خلافت امیرالمؤمنین عمر بن خطابس بزرگ شد.
بعد از فتح مدائن و فارس دو دختر یزدگرد پسر شهریار پسر کسرای فارس به اسارت درآمد و به مدینه برده شدند و قبل از ورودشان به مدینه از آنها خواسته شد تا کلمه شهادتین را جاری کنند و بعد نزد عمر بن خطابس برده شدند در حالی که اعصاب کرام از جمله علی بن ابی‌طالب دور او جمع شده بودند. عمر این قول مشهورش را بیان کرد «دخترانی مکرم از خانواده‌ای محترم جز افرادی محترم کسی شایستگی آنها را ندارد» و به علی بن ابی‌طالب نگاه کرد. همانطور که روایت منقول از نسابه ابن عنبه الحسنی العلوی (متوفی سال ۸۲۸ ه.) بیان کرده است او را به حسین بن علیس داد و قولی می‌گوید هر دو را علی بن ابی‌طالب گرفت و یکی از آنها رابه عقد حسینس و دیگری را به عقد محمد بن ابوبکر درآورد.
بدین ترتیب علی زین‌العابدین از همسر حسین وقاسم از همسر محمد بن ابوبکر متولد شدند. پس علی زین‌العابدین و قاسم بن محمد پسر خاله همدیگرهستند. بعداً بین نوۀ حسین(محمد) و نوۀ محمد بن ابوبکر به نام ام فروه، ازدواج صورت گرفت و امام جعفر صادق متولد شد.
باید همه بدانند عائشه ام‌المؤمنینس دختر ابوبکر صدیقس و همسر پیامبرج خواهر دو جد امام جعفر صادق محمد بن ابوبکر و عبدالرحمن بن ابوبکر است بدین خاطر امام جعفر صادق به آنان نزدیک بود و به یکی از فقهاء بزرگ امت تبدیل شد.
امام ابوحنیفه وامام مالک بعضی از قسمتهای علم و فقه را از او آموختند همانگونه که او علم را از بزرگان عصر خود مانند قاسم بن محمد، عطاء، زهری و امثال آنها کسب کرد.
او از پدرو مادر واز اجداد خود واز علم و فقهی که حضرت عائشهس به نزدیکان خود منتقل کرده بود، فقه را به ارث برد. زیرا او همسر پیامبرج بوده و علم و فقه را از او آموخته بود. همچنین امام جعفر علم را از عروه بن زبیر نیز آموخت. چون عروه ملازم خاله خود حضرت عائشهس بود و از او احادیث زیادی روایت کرده است. بنابراین ارتباط وثیقی برای کسب علم در منزل عائشهس برقرار شده بود.
نگاه: ترجمه عروه (سیر الذهبی ۴/۴۲۱ و تاریخ الاسلام : احداث الاعوام (۸۱ – ۱۰۰/۴۲۴)).
بسیاری از مردم اطلاع ندارند که امام جعفر صادق از فقهاء بارز امت بود و در عصر خودش مرجع و حجت به حساب می‌آمد و از او دروغی شنیده نشده است بدین خاطر ملقب به صادق گردید. چراکه جز او ابوبکر صدیقس به خاطر صدق و امانتداریش با پیامبر خداج به صدیق ملقّب گردید لذا جای تعجب نیست که نوه‌اش امام جعفر نیز لقب صادق به خود بگیرد.
اگر بخواهیم ارتباط نسبی امام جعفر صادق با ابوبکر صدیقس را خلاصه کنیم که امام جعفر صادق دربارۀ آن گفتند : «ابوبکر صدیق مرا دوبار به دنیا آورد» آنرا به شکل جدول زیر بیان می‌کنیم.
منظور امام جعفر صادق ازعبارت فوق (ابوبکر صدیق مرا دوبار به دنیا آورد) شماره‌های (۱) و (۲) در جدول بالا است.
علی‌رغم وجود اخبار متواتر دربارۀ نسب مذکور به نحوی که نیاز به آوردن حجت و براهین دیگر نیست ما به مقداری از آنرا ذکر می‌کنیم که محقق ابومعاذ سید بن احمد بن ابراهیم اسماعیلی از سرزمین کنانه در کتابچه‌اش «اللطیف فی الاسماء و المصاهرات بین اهل البیت و اصحابهس» بیان نموده است که از تألیفات علماء زیر نیز استخراج شده است. شیخ مفید «الارشاد» (ص ۲٧۰)،محمد اعلمی حائری «تراجم اعلام النساء» (ص ۲٧۸)، ابن عنبه «عمده الطالب» (ص ۲۳۵)، ابن الطقطقی «الاصیلی» (ص ۱۴٩)
بدین مناسبت از محقق گرامی و مخلص که در کتابچه‌اش این مطالب گُهروار را گردآوری نموده و در آن تمام ازدواجهای بین اهل بیت اطهار و صحابه اخیار را ذکر نموده تشکر می‌نمائیم. ما در اینجا تنها بخشی از آنرا که مربوط به ارتباط خویشاوندی بین اهل بیت و خانوادۀ ابوبکر صدیقس است ذکر می‌نمائیم.
۱- محمد بن عبدالله رسول خداج (اأ) که با دختر ابوبکرس عائشهس (اب) ازدواج کرد.
توجه: در جدولی که پنج ازدواج را در آن رسم نموده‌ایم علامت(أ) متعلق به زوج و علامت (ب) متعلق به زوجه است که به ترتیب با شماره‌های ۱ تا ۵ از همدیگر جدا شده‌اند و با این علائم علاقه آنها با همدیگر توضیح داده شده است.
۲- حسن(۲أ) بن علی بن ابوطالبس که باحفصه(۲ب) دختر عبدالرحمن بن ابوبکرس ازدواج کرد.
در مورد سند این پنج ازدواج می‌توانید به منابع زیر مراجعه کنید. «تراجم اعلام النساء» محمد اعلمی حائری(ص ۲۶۰، ۲٧۳، ۲٧۸)، «سر السلسله العلویه» ابونصر بخاری (ص ۲۰)، «عمده الطالب» ابن عنبه (ص ۱۳۴ – ۲۲۵)، «الارشاد» شیخ مفید (ص ۲٧۰)، «الاصیلی» ابن الطقطقی (ص ۱۴۱)، «تواریخ النبی و الآل» (ص ۱۰٧) در باب همسران امام حسنس.
۳- اسحاق (۳أ) بن جعفر بن ابوطالبس با ام حکیم(۳ب) دختر قاسم بن محمد بن ابوبکرس ازدواج کرد.
۴- محمدباقر (۴أ) بن علی زین‌العابدین بن حسین بن علی بن ابی‌طالبس با ام فروه(۴ ب) دختر قاسم بن محمدبن ابوبکر صدیقس ازدواج کرد که نتیجه آن تولد امام جعفر صادق بود.
۵- موسی(۵أ) الجون بن عبدالله محض بن حسن مثنی بن حسن بن امیرالمؤمنین علی بن ابوطالبس با ام سلمه(۵ب) دختر محمد بن طلحه بن عبدالله بن عبدالرحمن بن ابوبکر صدیقس ازدواج کرد.
این پنج ازدواج مبارک بین اهل بیت و خانواده ابوبکر صدیق و فرزندانشان را در جدولی رسم کرده و شماره‌های ذکر شده را در آن درج نموده‌ایم.
جای بسی تأمل است در تمام این پنج ازدواج مرد از خانوادۀ اهل بیت و زن از خانواده ابوبکر صدیقس است این بدان معنی است که گام اول در این ازدواجها از طرف خانوادۀ اهل بیت برداشته شده است زیرا در هر ازدواجی معمولاً مرد زن را انتخاب می‌کند و از او خواستگاری می‌نماید. و این نشان‌دهندۀ علاقه صمیمی و بدون شائبه بین اهل بیت و خانوادۀ ابوبکر صدیقس است.
آیا بعد از این ازدواجها و خویشاوندیها کسی می‌تواند مدعی خصومت در بین این دو شجرۀ کریمه باشد. از خداوند استدعا داریم او را به راه حق و صواب هدایت کند.
بنابراین اعلام می‌داریم آنچه متناسب با روح ایمانی مسلمانان و وحدت وطنی ما است بیان این گونه یادآوریهای مفید و بجاست لذا ما از هرگونه آثار مدفون دینی که قلبهای فرزندان این امت را به هم نزدیک می‌کند و متحد می‌سازد شدیداً استقبال می‌کنیم و این کار را از بارزترین موارد پیوند نیک اهل بیت و اصحاب پیامبر خداج می‌دانیم.
پایان