فضایل صحیح آیات و سوره‌های قرآن کریم
نویسنده:
فخر الدین بن زبیر بن علی محسنی
ترجمه:
عبدالقادر ترشابی
خدا را به سبب ارزانی بخشیدن نعمت اسلام و قن، سپاس می‌گویم و بر محمد و آل و اصحابش، درود می‌فرستم؛ زیرا آنان با ایثار و فداکاری هایشان، درخت اسلام و قرآن را آبیاری نمودند و اسلام را به ما رساندند و اینگونه بر ما منت نهادند و برای همیشه، ما را مدیون خویش ساختند. از خداوند عزوجل مسئلت می‌نمایم که بهترین پاداش‌ها را به آنان، عنایت فرماید و ما را هم از اجر و ثواب بی بهره نگرداند؛ اما بعد:
خواننده گرامی! کتابچه ای را که در دست دارید بنده به پیشنهاد یکی از دوستان، ترجمه نمودم؛ از آن جایی که در باب فضایل سوره‌ها و آیات قرآن کریم یک کتاب جامع به زبان فارسی وجود نداشت و از طرفی دیگر، فضایل بسیاری که در لابلای بعضی از کتاب‌ها وجود دارد، خالی از ضعف نیست، امیدوارم که این کتابچه برای شما خوانندگان گرامی، مفید واقع شود و حداقل، هنگام خواندن، این اطمینان را داشته باشید که احادیث آن، صحیح و یا حسن هستند یا به عبارت دیگر، قابل استدلال می‌باشند. امیدوارم که خداوند عزوجل این عمل ناچیز را از بنده بپذیرد و آن را در روز قیامت ﴿يَوۡمَ لَا يَنفَعُ مَالٞ وَلَا بَنُونَ ٨٨﴾ [الشعراء: ۸۸] «روزی که مال و فرزندان هیچ سودی نمی رسانند»، در ترازوی حسناتم قرار دهد و همچنین به پیشنهاد کننده و تمامی کسانی که در چاپ و نشر آن، همکاری می‌کنند، پاداش و اجر، عنایت فرماید. در پایان، بنده را از دعای خویش، فراموش نفرمایید.
عبدالقادر ترشابی
هفدهم محرم الحرام ۱۴۳۱ هجری قمری
کوآلالامپور- مالزی
إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا ومن سيئات أعمالنا من يهده الله فلا مضل له ومن يضلله فلا هادی له وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريک له وأشهد أن محمدا عبده ورسوله وصلی الله علی محمد وعلی آله وصحبه أجمعين، أما بعد:
کتابچه‌ای را که در دست دارید، حاوی مجموعه‌ای از احادیث صحیح نبی اکرمص پیرامون فضایل سوره‌ها و آیات قرآن کریم می‌باشد؛ بنده تلاش نمودم تا همه احادیث صحیحی را که به آنها دست یافتم با اشاره مختصری به منبع آنها در این کتاب کوچک، جمع آوری نمایم. انگیزه بنده از این کار، سوالی بود که در یکی از درس‌ها، مطرح گردید و این مطلب، مورد بررسی قرار گرفت که بسیاری از احادیث مشهور میان توده مردم درباره فضایل آیات و سوره‌های قرآن کریم را علماء و دانشمندان اسلامی، ضعیف دانسته‌اند؛ لذا بنده این مختصر را جمع آوری نمودم تا احادیث صحیح این باب را به قاریانی که در قرائت سوره‌ها و آیات قرآن کریم طالب حقیقت و امیدوار اجر و پاداش هستند، تقدیم نمایم. در پایان هم از خداوند عزوجل مسئلت می‌نمایم که به ما استقامت و توفیق عنایت نماید و به سوی تحقیق رهنمون گردد، و حق که او شایسته این کار است.
والحمدلله رب العالمين
۱- عَنْ عُثْمان س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «خَيْركُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآن وَعَلَّمَهُ».
عثمان بن عفان س میگوید: رسول الله ص فرمود: «بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد بدهد» [۱].
۲- عَنْ أَبِي أُمَامَةِ البَاهِلِيَّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لأَصْحَابِهِ».
ابوأمامه باهلی س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن را تلاوت نمایید؛ زیرا روز قیامت، قرآن برای کسانی که آن را تلاوت نموده‌اند، شفاعت می‌نماید» [۲].
۳- عَنْ أَبِى مُوسَى الأَشْعَرِىِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «الْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَكَ أَوْ عَلَيْكَ».
أبو موسی أشعری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن حجتی به نفع تو یا حجتی علیه توست» [۳]. (اگر آن را تلاوت نمایی، به آن، عمل کنی، حجتی به نفع تو خواهد بود؛ در غیر این صورت، حجتی علیه تو خواهد بود).
۴- عَنْ عَائشةَل قَالَت: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «الْمَاهِرُ بِالْقُرْآنِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ وَالَّذِى يَقْرَأُ الْقُرْآنَ وَيَتَتَعْتَعُ فِيهِ وَهُوَ عَلَيْهِ شَاقٌّ لَهُ أَجْرَانِ».
عایشه ل میگوید: رسول الله ص فرمود: «کسی که در خواندن قرآن، مهارت دارد، (روز قیامت) منزلتی مانند منزلت فرشتگان بزرگوار و نیکوکار خواهد داشت، و کسی که با لکنت زبان و سختی آن را تلاوت نماید، دو پاداش دارد» [۴].
۵- عن عقبة بن عامرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لَوْ كَانَ الْقُرْآنُ فِي إِهَابٍ، مَا مَسَّتْهُ النَّارُ "وفي لفظ" لَوْ جُمِعَ الْقُرْآنُ فِي إِهَابٍ مَا أَحْرَقَهُ الله بِالنَّارِ».
عقبه بن عامر میگوید: رسول الله ص فرمود: «اگر قرآن را داخل پوستی، قرار دهند، آتش آن را نمی سوزاند». و در روایتی آمده است که «اگر قرآن، جمع آوری گردد و داخل پوستی گذاشته شود، آتش آن را نمی‌سوزاند» [۵]. (مؤمنی که قرآن را حفظ کند و به آن عمل نماید، به جهنم نمی رود).
۶- عَنْ جابرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «الْقُرْآنُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ، وَمَاحَلَّ مُصَدَّقٌ، مَنْ جَعَلَهُ أَمَامَهُ قادَهُ إِلَى الْجَنَّةِ، وَمَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إِلَى النَّارِ».
جابر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن شفاعت می‌کند و شفاعت آن هم پذیرفته می‌شود. همچنین قرآن دفاع می‌نماید و سخنش تصدیق می‌شود. هر کس قرآن را پیشوای خود، قرار دهد، قرآن او را به بهشت سوق میدهد؛ و هر کس، قرآن را پشت سر خود قرار دهد او را به سوی جهنم، سوق میدهد» [۶].
۷- عن جُبَيْرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أَبْشِرُوا فَإِنَّ هَذَا القُرآنَ طَرَفُهُ بَيَدِ اللهِ وَطَرَفُهُ بِأَيدِيكُم فَتَمَسَّكُوا بِهِ فَإِنَّكُم لَن تَهْلِكُوا وَلَن تَضِلُّوا بَعْدَهُ أَبَداً».
جبیر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «خوشحال باشید؛ چرا که یک طرف این قرآن به دست خداوند و طرف دیگر آن به دست شماست؛ پس به آن، چنگ بزنید؛ زیرا با داشتن قرآن، هرگز گمراه نمی شوید» [۷].
۸- عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ س قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِ ج : «كِتَابُ اللهِ هُوَ حَبلُ اللهِ الْمَمْدُودِ مِنَ السَّمَاءِ إَلَى الأَرْضِ».
ابوسعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن ریسمان الهی است که از آسمان به سوی زمین، آویزان شده است» [۸]. (به آن چنگ بزنید تا به خدا برسید).
۹- عَنْ زَيْدِ بنِ أرقَمٍ س قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أَمَّا بَعْدُ: أَلاَ أَيُّهَا النَّاسُ فَإِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ يُوشِكُ أَنْ يَأْتِىَ رَسُولُ رَبِّى فَأُجِيبَ وَأَنَا تَارِكٌ فِيكُمْ ثَقَلَيْنِ أَوَّلُهُمَا كِتَابُ اللَّهِ فِيهِ الْهُدَى وَالنُّورُ، فَخُذُوا بِكِتَابِ اللهِ وَاسْتَمْسِكُوا بِهِ، (فَحَثَّ عَلَى كِتَابِ الله، وَرَغَّبَ فِيهِ، ثُمَّ قَالَ:) وَأَهْلُ بَيْتِي، أذَكِّرُكُمُ اللهَ في أهْلِ بَيْتِي، أذَكِّرُكُمُ اللهَ في أهْلِ بَيْتِي».
زید بن أرقم س میگوید: رسول الله ص فرمود: «اما بعد: ای مردم! من بشری بیش نیستم؛ به زودی قاصد پروردگارم (ملک الموت) می‌آید و من دعوتش را اجابت می‌کنم؛ و در میان شما دو چیز با ارزش و سنگین می‌گذارم: نخستین آنها کتاب الهی است که در آن، هدایت و نور، وجود دارد؛ پس کتاب خداوند متعال را محکم بگیرید و به آن، چنگ بزنید. (راوی میگوید: به محکم گرفتن کتاب الله ترغیب و تشویق نمود و فرمود:) و (دومی آنها) اهل بیت من هستند؛ درباره اهل بیت من از خدا بترسید؛ درباره اهل بیت من از خدا بترسید» [۹].
۱۰- عَنْ أَنَسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّ لِلَّهِ أَهْلِينَ مِنَ النَّاسِ، هُمْ أَهْلُ اللَّهِ وَخَاصَّتُهُ».
انس س میگوید: رسول الله ص فرمود: «خداوند متعال در میان مردم، دوستان ویژه‌ای دارد؛ باید بدانید که اهل قرآن، دوستان ویژه و خاص خداوند هستند» [۱۰].
۱۱- عَنْ عُمر بن الخَطَّابِ س قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّ اللَّهَ يَرْفَعُ بِهَذَا الْكِتَابِ أَقْوَامًا وَيَضَعُ بِهِ آخَرِينَ».
عمر بن خطاب س میگوید: رسول الله ص فرمود: «خداوند به وسیله این کتاب، ملت‌هایی را بالا می‌برد و ملت‌های دیگری را به ذلت و خواری می‌کشاند» [۱۱].
۱۲- عن ابن مسعودٍ س ، قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِ ج : «مَنْ قَرَأ حَرْفاً مِنْ كِتَابِ اللهِ فَلَهُ حَسَنَةٌ، وَالحَسَنَةُ بِعَشْرِ أمْثَالِهَا، لاَ أقول: (ألم) حَرفٌ، وَلكِنْ: ألِفٌ حَرْفٌ، وَلاَمٌ حَرْفٌ، وَمِيمٌ حَرْفٌ».
عبدالله بن مسعود س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، یک حرف از کتاب الهی، تلاوت نماید، یک نیکی برایش ثبت می‌شود. و آن نیکی، ده برابر می‌شود. من نمی گویم: «الف لام میم» یک حرف است؛ بلکه الف، یک حرف، لام یک حرف، و میم یک حرف دیگر است» [۱۲].
۱۳- عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ س قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِ ج : «وَعَلَيْكَ بِذِكْرِ اللَّهِ وَتِلاَوَةِ الْقُرْآنِ فَإِنَّهُ رَوْحُكَ فِى السَّمَاءِ وَذِكْرٌ لَكَ فِى الأَرْضِ».
أبوسعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «همیشه به یا د خداوند متعال باش و قرآن را تلاوت کن؛ زیرا تلاوت قرآن، روحت در آسمان و ذکرت در روی زمین به شمار می‌رود» [۱۳].
۱۴- عن عبد الله بن مسعودٍ س ، قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِ ج : «اقرؤوا القرآن فإنكم تؤجرون عليه».
عبدالله بن مسعود س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن بخوانید؛ چرا که به سبب آن، اجر و پاداش می‌برید» [۱۴].
۱۵- عن بن عمرب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لَا يَمَسُّ الْقُرْآنَ إلَّا طَاهِرٌ».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن را فقط انسان پاک (با وضو) دست بزند» [۱۵].
۱۶- عَنْ أَبِى مُوسَى الأَشْعَرِىِّ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّ مِنْ إِجْلاَلِ اللَّهِ إِكْرَامَ ذِى الشَّيْبَةِ الْمُسْلِمِ وَحَامِلِ الْقُرْآنِ غَيْرِ الْغَالِى فِيهِ وَالْجَافِى عَنْهُ وَإِكْرَامَ ذِى السُّلْطَانِ الْمُقْسِطِ».
أبو موسی أشعری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «یکی از راه‌های تعظیم خداوند احترام گذاشتن به پیرمرد مسلمان و صاحب قرآنی است که در خواندن و عمل به قرآن، افراط نمی کند و همچنین قرآن را رها نمی نماید و احترام گذاشتن به حاکم عادل است» [۱۶].
۱۷- عن عبد الله بن مسعودٍ س ، قَالَ: قَالَ رسولُ اللهِ ج : «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُحِبَّ اللهَ وَرَسُولَهُ فَلْيَقْرَأْ فِي الْمُصْحَفِ».
ابن مسعودس میگوید: رسول اللهص فرمود: «هر کس، دوست دارد محبتش نسبت به خدا و پیامبرش، افزایش یابد، قرآن را از مصحف تلاوت نماید» [۱۷]. یعنی با نگاه به مصحف تلاوت کند.
۱۸- عن ابن عمرب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لاَ حَسَدَ إِلاَّ فِى اثْنَتَيْنِ: رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ الْقُرْآنَ فَهُوَ يَقُومُ بِهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ وَرَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالاً فَهُوَ يُنْفِقُهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَآنَاءَ النَّهَارِ».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «غبطه خوردن فقط بر دو نفر، جایز است: نخست، شخصی که خداوند متعال به او قرآن عنایت نموده است و او آن را شب و روز، تلاوت می‌نماید. و دومی، کسی که خداوند متعال به او مال عنایت فرموده است و او آن را شب و روز، انفاق می‌نماید» [۱۸].
۱۹- عن ابن عمر ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «يُقَالُ لِصَاحِبِ الْقُرْآنِ إذا دَخَلَ الْجَنَّةَ اقْرَأْ وَارْقَ وَرَتِّلْ كَمَا كُنْتَ تُرَتِّلُ فِى الدُّنْيَا فَإِنَّ مَنْزِلَتَكَ عِنْدَ آخِرِ آيَةٍ تَقْرَؤُهَا».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «هنگامی که صاحب قرآن، وارد بهشت شود، به او می‌گویند: قرآن بخوان و بالا برو همان گونه که در دنیا با ترتیل، قرآن می‌خواندی؛ زیرا منزلت تو نزد آخرین آیه‌ای است که آن را تلاوت می‌کنی» [۱۹].
۲۰- عن عقبة بن عامر س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أَيُّكُمْ يُحِبُّ أَنْ يَغْدُوَ إِلَى بُطْحَانَ أَوِ الْعَقِيقِ فَيَأْتِىَ كُلَّ يَوْمٍ بِنَاقَتَيْنِ كَوْمَاوَيْنِ زَهْرَاوَيْنِ، فِى غَيْرِ إِثْمٍ أَوْ قَطِيعة رَحِمٍ، فَلأَنْ يَغْدُوَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَسْجِدِ فَيَتَعَلَّمَ أوْ يَقْرَأَ آيَتَيْنِ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ خَيْرٌ لَهُ مِنْ نَاقَتَيْنِ وَثَلاَثٌ خَيْرٌ مِنْ ثَلاَثٍ وَأَرْبَعٌ خَيْرٌ مِنْ أَرْبَعٍ وَمِنْ أَعْدَادِهِنَّ مِنَ الإِبِلِ».
عقبه بن عامر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «چه کسی از شما دوست دارد که هر روز صبح به بطحان یا عقیق برود و بدون این که مرتکب گناه یا قطع ارتباط خویشاوندی شود، دو شتر بزرگ کوهان و زیبا بیاورد؟ بدانید که اگر یکی از شما به مسجد برود و دو آیه از کتاب خدا بیاموزد یا تلاوت نماید، برایش از دو شتر بهتر است. و سه آیه از سه شتر، چهار آیه از چهار شتر، و هر تعداد آیه از همان اندازه شتر، بهتر است» [۲۰].
۲۱- عن البراء بن عازب س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «حَسِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ ، فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ يَزِيدُ الْقُرْآنَ حُسْناً (وفي لفظ) زَيِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ».
براء بن عازب س میگوید: رسول الله ص فرمود: «با صدایتان، به قرآن، زیبایی ببخشید، زیرا صدای خوب، زیبایی قرآن را افزایش میدهد». و در روایتی آمده است که فرمود: «قرآن را با صداهایتان، مزین نمایید» [۲۱].
۲۲- عن جابر س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّ مِنْ أَحْسَنِ النَّاسِ بِالقُرآنِ الذي إذَا سَمِعْتَهُ يَقْرَأُ رَأَيْتَ أَنَّهُ يَخْشَى اللَّهَ».
جابر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «بهترین قاری قرآن، کسی است که هنگامی که قرائتش را می‌شنوید، خشیت و ترس الهی را نیز در او مشاهده می‌نمایید» [۲۲].
۲۳- عن ابن عمرب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّمَا مَثَلُ صَاحِبِ الْقُرْآنِ كَمَثَلِ صَاحِبِ الإِبِلِ الْمُعَقَّلَةِ إِنْ عَاهَدَ عَلَيْهَا أَمْسَكَهَا وَإِنْ أَطْلَقَهَا ذَهَبَتْ».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «مثال قاری قرآن مانند صاحب شتری است که زانوی آن را بسته باشد. اگر از او نگهداری کند، نزدش می‌ماند و اگر او را رها سازد، می‌رود» [۲۳].
۲۴- عن عبد الله بن مسعود س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «بِئْسَمَا لأَحَدِكُمْ أَنْ يَقُولَ نَسِيتُ آيَةَ كَذا وَكَذا بَلْ هُوَ يُنسِّىَ فاسْتَذْكِرُوا الْقُرْآنَ، فَإِنَّهُ أَشَدُّ تَفَصِّياً مِنْ صُدُورِ الرِّجَالِ مِنَ النَّعَمِ مِنْ عُقُلِهَا».
عبدالله بن مسعود س میگوید: رسول الله ص فرمود: «چقدر بد است برای کسی که میگوید: فلان و فلان آیه را فراموش کردم؛ بلکه فراموش گردانیده شده‌اند. قرآن را زیاد تلاوت کنید؛ زیرا قرآن، زودتر از فرار کردن شتر از سینه مردم، می‌گریزد» [۲۴].
۲۵- عن عُقْبَةَ بْنَ عَامِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «تَعَلَّمُوا كِتَابَ اللَّهِ وَتَعَاهَدُوهُ وَتَغَنَّوْا بِهِ فَوَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ لَهُوَ أَشَدُّ تَفَلُّتاً مِنَ الْمَخَاضِ فِى الْعُقُلِ».
عقبه بن عامر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «کتاب خدا (قرآن) را یاد بگیرید و همیشه آن را تلاوت نمایید و با آواز خوش بخوانید؛ سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، قرآن از بچه شتر یک ساله ای که زانویش بسته شده است، زودتر می‌گریزد» [۲۵].
۲۶- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَا أَذِنَ اللَّهُ لِشَىْءٍ مَا أَذِنَ لِنَبِىٍّ حَسَنِ الصَّوْتِ بِالْقُرْآنِ يَجْهَرُ بِهِ».
أبوهریره س میگوید: رسول الله ص فرمود: «خداوند به هیچ چیز دیگری به اندازه‌ای که به صدای پیامبر خوش صوتی که قرآن را با آواز خوب و صدای بلند می‌خواند، گوش نداده است» [۲۶].
۲۷- عَنْ أَبِى مُوسَى الأَشْعَرِىِّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِى يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَمَثَلِ الأُتْرُجَّةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا طَيِّبٌ، وَمَثَلُ الْمُؤْمِنِ الَّذِى لاَ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَمَثَلِ التَّمْرَةِ لاَ رِيحَ لَهَا وَطَعْمُهَا حُلْوٌ، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِى يَقْرَأُ الْقُرْآنَ مَثَلُ الرَّيْحَانَةِ، رِيحُهَا طَيِّبٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ، وَمَثَلُ الْمُنَافِقِ الَّذِى لاَ يَقْرَأُ الْقُرْآنَ كَمَثَلِ الْحَنْظَلَةِ، لَيْسَ لَهَا رِيحٌ وَطَعْمُهَا مُرٌّ».
أبوموسی أشعری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «مؤمنی که قرآن می‌خواند و به آن، عمل می‌کند مانند ترنجی است که طعم خوبی دارد و هم از بوی خوشی برخوردار است. و مؤمنی که قرآن نمی‌خواند ولی به آن، عمل می‌کند مانند خرمایی است که طعمش شیرین است ولی بویی ندارد. و مثال منافقی که قرآن می‌خواند، مانند ریحانی است که بویش خوب ولی طعمش تلخ است. و مثال منافقی که قرآن نمی‌خواند، مانند حنظله (هندوانه ابوجهل) است که هم طعمش تلخ یا ناپاک است و هم بوی تلخی دارد» [۲۷].
۲۸- عن تميم الدارمي س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آيَةٍ فِى لَيْلَةٍ كُتِبَ لَهُ قُنُوتُ لَيْلَةٍ (وفي لفظ) كُتِبَ مِنَ الْقَانتِينَ».
تمیم داری س میگوید: رسول اللهص فرمود: «هر کس شبانه، صد آیه بخواند، برایش عبادت یک شب نوشته می‌شود». و در یک لفظ آمده است که فرمود: «جزو عبادت کنندگان نوشته می‌شود» [۲۸].
۲۹- عَنْ عَبد الله بن عمرب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لاَ يَفْقَهُ مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ فِى أَقَلَّ مِنْ ثَلاَثٍ».
عبدالله بن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، قرآن را در کمتر از سه روز بخواند، آن را نمی فهمد» [۲۹].
۳۰- عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ لَمْ يَتَغَنَّ بِالْقُرْآنِ فَلَيْسَ مِنَّا».
أبوهریره س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، قرآن را با صدای خوب نخواند از ما نیست» [۳۰].
۳۱- عَنْ جُنْدُبِ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ مَا ائْتَلَفَتْ عَلَيْهِ قُلُوبُكُمْ فَإِذَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ فَقُومُوا».
جندب س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن بخوانید تا زمانی که دل‌های شما بر آن، اتفاق دارند؛ و هرگاه در آن، اختلاف نمودید، بروید» [۳۱]. یا اینکه «تا زمانی که حضور قلب دارید، قرآن تلاوت نمایید، اما هنگامی که حضور قلب ندارید و فکرتان، پراکنده گردید، آن را ترک کنید».
۳۲- عَنْ عَبد الله بن عمروب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لا تُجادِلوا في القرآن فإنَّ جدالاً فيه كفرٌ».
عبدالله بن عمرو ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «درباره قرآن با یکدیگر نزاع و اختلاف نکنید؛ زیرا نزاع و اختلاف در مورد قرآن، انسان را به کفر می‌کشاند» [۳۲].
۳۳- عَنْ عَبد الله بن عمروب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ بِهَذَا ضَرَبُوا كِتَابَ اللَّهِ بَعْضَهُ بِبَعْضٍ، فَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَلالٍ فَأَحِلُّوهُ، وَمَا وَجَدْتُمْ فِيهِ مِنْ حَرَامٍ فَحَرِّمُوهُ، وَمَا كَانَ مِنْ مُتَشَابِهٍ فَآمِنُوا بِهِ».
عبدالله بن عمرو ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «امت‌های گذشته، زمانی هلاک شدند که در چنین وضعیتی افتادند که بخشی از کتاب خدا را در برابر بخش دیگر آن، قرار می‌دادند؛ آنچه حلال است، حلال بدانید. و آنچه که حرام است، حرام بدانید. و آنچه که متشابه است به آن، ایمان بیاورید» [۳۳].
۳۴- عن جَابِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ وَابْتَغُوا بِهِ اللَّهَ ﻷ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِىَ قَوْمٌ يُقِيمُونَهُ إِقَامَةَ الْقِدْحِ يَتَعَجَّلُونَهُ وَلاَ يَتَأَجَّلُونَهُ». وفي رواية: «يَقرَؤُونَ القُرْآنَ فَيَسأَلُونَ بِهِ النَّاسَ».
جابر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن بخوانید و با خواندن قرآن به دنبال خشنودی خدواند متعال باشید قبل از اینکه گروهی بیایند که در خواندن قرآن مانند راست کردن تیر دقت می‌کنند و هدفشان از خواندن قرآن، رسیدن به منافع دنیوی است نه اخروی».
و در روایتی آمده است که فرمود: «قرآن می‌خوانند و به وسیله آن از مردم، (مال و دنیا) طلب می‌کنند» [۳۴].
۳۵- عَنْ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ شِبْلٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ وَاعْملوا بِهِ وَلاَ تَجْفُوا عَنْهُ وَلاَ تَغْلُوا فِيهِ وَلاَ تَأْكُلُوا بِهِ وَلاَ تَسْتَكْثِرُوا بِه».
عبدالرحمن بن شبل س میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن بخوانید و به آن عمل کنید و از آن فاصله نگیرید و در آن (با تعمق بیش از حد) افراط نکنید و آن را وسیله‌ای برای امرار معاش و فزون طلبی دنیوی قرار ندهید» [۳۵].
۳۶- عن ابي الدرداء س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ أَخَذَ عَلَى تَعْلِيمِ القُرآنِ قَوساً قَلَّدَهُ اللهُ مَكَانَهَا قَوساً مِنْ نَارِ جَهَنَّمَ يَومَ الْقِيَامَةِ».
أبودرداء س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس در قبال آموزش قرآن، کمانی دریافت کند، روز قیامت، خداوند به جای آن، یک کمان آتشین به گردنش، آویزان می‌نماید» [۳۶].
توضیح: حدیث فوق را بعضی از علماء ضعیف دانسته‌اند و برخی دیگر آن را منسوخ دانسته یا تأویل کرده‌اند؛ چرا که جمهور علماء و محدثین گرفتن مزد را در برابر آموزش قرآن، با توجه به حدیث بعدی و احادیث دیگر، جایز می‌دانند. والله أعلم- مترجم
۳۷- عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إنَّ أَحَقَّ مَا أَخَذْتُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا كِتَابُ اللَّهِ».
ابن عباس ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «شایسته ترین چیزی که در قبال آن، مزد دریافت می‌نمایید، کتاب خداست» [۳۷].
۳۸- عن أبي هريرة س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَا اجْتَمَعَ قَوْمٌ فِى بَيْتٍ مِنْ بُيُوتِ اللَّهِ تَعَالَى يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَيَتَدَارَسُونَهُ بَيْنَهُمْ إِلاَّ نَزَلَتْ عَلَيْهِمُ السَّكِينَةُ وَغَشِيَتْهُمُ الرَّحْمَةُ وَحَفَّتْهُمُ الْمَلاَئِكَةُ وَذَكَرَهُمُ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ».
أبوهریره س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هرگاه، گروهی از مردم در یکی از خانه‌های خدا (مساجد) جمع شوند و کتاب الهی را تلاوت کنند و آن را برای یکدیگر بخوانند، آرامش بر آنان، نازل می‌شود و فرشتگان آنها را احاطه می‌کنند و خداوند آنان را نزد فرشتگان یاد می‌نماید» [۳۸].
۳۹- عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ س قَالَ: قال رسول الله ج : «يَجِىءُ الْقُرْآنُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ حَلِّهِ فَيُلْبَسُ تَاجَ الْكَرَامَةِ ثُمَّ يَقُولُ: يَا رَبِّ زِدْهُ فَيُلْبَسُ حُلَّةَ الْكَرَامَةِ ثُمَّ يَقُولُ: يَا رَبِّ ارْضَ عَنْهُ فَيَرْضَى عَنْهُ فَيُقَالُ لَهُ: اقْرَأْ وَارْتَقِ وَتُزَادُ بِكُلِّ آيَةٍ حَسَنَةً».
أبوهریرهس میگوید: رسول اللهص فرمود: «روز قیامت، صاحب قرآن می‌آید؛ در این هنگام، قرآن میگوید: پروردگارا! او را مزین گردان. پس تاج شرافت بر سرش می‌گذارند. سپس قرآن میگوید: پروردگارا! بیشتر از این، مزینش گردان. پس لباس شرافت به تنش می‌کنند. آنگاه قرآن میگوید: پروردگارا! از او راضی و خشنود باش. پس به او گفته می‌شود: بخوان و (در درجات بهشت) بالا برو و با هر آیه، یک نیکی به نیکی هایش، افزوده می‌شود» [۳۹].
۴۰- عن عبد الله بن عمروب قَالَ: قال رسول الله ج : «الصِّيَامُ وَالْقُرْآنُ يَشْفَعَانِ لِلْعَبْدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَقُولُ الصِّيَامُ: رَبِّ إِنِّي مَنَعْتُهُ الطَّعَامَ وَالشَّرابَ بِالنَّهَارِ فَشَفِّعْنِى فِيهِ. وَيَقُولُ الْقُرْآنُ: رَبِّ مَنَعْتُهُ النَّوْمَ بِاللَّيْلِ فَشَفِّعْنِى فِيهِ. فَيُشَفَّعَانِ».
عبدالله بن عمرو ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «روزه و قرآن برای بنده شفاعت می‌کنند؛ روزه میگوید: پروردگارا! من او را روزها از خوردن و نوشیدن جلوگیری کردم، پس شفاعتم را درباره او قبول کن. قرآن میگوید: پروردگارا! من او را شب‌ها برای خوابیدن نگذاشتم؛ پس شفاعتم را در مورد او قبول کن. اینجاست که شفاعت آنها پذیرفته می‌شود» [۴۰].
۴۱- عَن أبي هريرة س قَالَ: قالَ رَسُولُ اللهِ ج : «مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آيَاتٍ فِى لَيْلَةٍ لَمْ يُكْتَبْ مِنَ الْغَافِلِينَ».
أبوهریره س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس در شب، ده آیه بخواند جزو غافلان نوشته نمی شود» [۴۱].
۴۲- عَنْ بريدة س قَالَ: قالَ رَسُولُ اللهِ ج : «مَن قرأ القرآن وتعلمه وعَمِلَ بِهِ ألبس والداه يوم القيامة تاجًا من نور ضوؤه مثل ضوء القمر ويكسى والداه حلتان لا تقوم لهما الدنيا فيقولان: بما كسينا هذا؟ فيقالُ: بأخذ ولدكما القرآن».
بریده س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هرکس، قرآن بخواند و یاد بگیرد و به آن عمل نماید، روز قیامت بر سر پدر و مادرش تاجی از نور می‌گذارند که نوری مانند نور خورشید دارد. همچنین دو دست لباس به آنان می‌پوشانند که از همه دنیا، ارزش بیشتری دارند. آنان می‌گویند: به سبب چه عملی این لباس‌ها را به تن ما نموده‌اند؟ جواب می‌دهند: به سبب اینکه فرزند شما قرآن را فرا گرفته است» [۴۲].
۴۳- عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لاَ تُسَافِرُوا بِالْقُرْآنِ فَإِنِّى لاَ آمَنُ أَنْ يَنَالَهُ الْعَدُوُّ».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «قرآن را در سفره ها، همراه خود نبرید؛ زیرا می‌ترسم که بدست دشمن بیافتد [۴۳]. (در نتیجه، هتک حرمت شود. قابل یادآوری است که این منع، مربوط به زمانی است که بیم هتک حرمت باشد؛ در غیر این صورت، اشکالی ندارد. والله أعلم).
۴۴- عن عمر س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أُنْزِلَ الْقُرْآنُ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ».
عمر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «همانا این قرآن بر هفت وجه نازل شده است. پس با هر قرائتی که برای شما آسان‌تر است، بخوانید» [۴۴].
۴۵- عَن عياض بن حمارٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج عَنْ رَبِّهِ سُبْحانَهُ وَتَعَالَى: «إِنَّمَا بَعَثْتُكَ لأَبْتَلِيَكَ وَأَبْتَلِىَ بِكَ وَأَنْزَلْتُ عَلَيْكَ كِتَابًا لاَ يَغْسِلُهُ الْمَاءُ تَقْرَؤُهُ نَائِمًا وَيَقْظَانَ».
عیاض بن حمار س میگوید: رسول الله ص به روایت از پروردگار پاک و بلند مرتبه اش فرمود: «تو را مبعوث نمودم تا هم تو را آزمایش کنم و هم بوسیله تو دیگران را در بوته آزمایش قرار دهم؛ و کتابی بر تو نازل نمودم که آب آن را نمی‌شوید (با گذشت زمان از بین نمی رود؛ بلکه در سینه‌ها محفوظ است) و در حالت خواب و بیداری، آن را تلاوت می‌نمایی» [۴۵]. (چه خواب باشی و چه بیدار، این کتاب، حفظ می‌شود).
۴۶- عن أبي سعيد الخدري س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «لَوْ كَانَتْ سُورَةً وَاحِدَةً لَكَفَتِ النَّاسَ».
أبوسعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «اگر یک سوره، خوانده شود، همه مردم را کفایت می‌نماید» [۴۶].
۴۷- عن ابن عباسب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ قرأ القرآن لم يرد إلى أرذل العمر، وذلك قوله ﻷ ﴿ثُمَّ رَدَدۡنَٰهُ أَسۡفَلَ سَٰفِلِينَ ٥ إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ...﴾ [التین: ۵- ۶]. قال: إلا الذين قرءوا القرآن».
ابن عباس ب میگوید: هر کس قرآن تلاوت نماید، به کهنسالی ای که همراه با ذلت باشد مبتلا نمی شود. و این، تفسیر این سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿ثُمَّ رَدَدۡنَٰهُ أَسۡفَلَ سَٰفِلِينَ ٥ إِلَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ...﴾ [التین: ۵- ۶]. «سپس انسان را به مراحل پست زندگی برگرداندیم مگر کسانی که ایمان آوردند...» که در اینجا ایمان آوردن به معنی قرائت قرآن می‌باشد [۴۷].
۴۸- عن ابن مسعود س قَالَ: «إن أصفر البيوت بيت ليس فيه شيء من كتاب الله».
ابن مسعود س میگوید: خالی‌ترین خانه، خانه‌ای است که در آن، هیچ چیز از کتاب الهی (قرآن) وجود نداشته باشد [۴۸].
[۱] صحیح بخاری و مسلم. [۲] صحیح مسلم. [۳] صحیح مسلم. [۴] صحیح بخاری و مسلم. [۵] روایت طبری در معجم الکبیر و بیهقی در شعب الإیمان؛ و سند آن، حسن می‌باشد چنانچه در صحیح الجامع آمده است. و مفهوم حدیث این است که اگر این قرآن، داخل پوستی باشد، خداوند به خاطر شرافت قرآن، آن را نمی‌سوزاند، پس اگر این قرآن، داخل سینه مؤمن باشد و مؤمن حدودش را رعایت کند و حروف آن را حفظ کند، شایستگی بیشتری دارد که مورد احترام قرار گیرد و دچار عذاب نگردد. [۶] روایت طبرانی با سند صحیح چنانچه در سلسله صحیحه آلبانی وارد شده است. [۷] روایت طبرانی در المعجم الکبیر با سندی صحیح چنانچه در سلسله صحیحه وارد شده است. [۸] روایت احمد و ترمذی و این حدیث صحیح می باشد چنانچه در سلسله صحیحه وارد شده است. [۹] صحیح مسلم. [۱۰] صحیح مسلم. [۱۱] صحیح مسلم. [۱۲] روایت ترمذی و این حدیث، صحیح می باشد چنانچه در صحیح سنن ترمذی آمده است. [۱۳] روایت احمد؛ و این حدیث، حسن می باشد چنانچه در سلسله صحیحه آمده است. [۱۴] صحیح الجامع. [۱۵] روایت طبرانی با سند صحیح چنانچه در ارواء الغلیل آمده است. [۱۶] روایت ابوداود با سند صحیح چنانچه در صحیح سنن أبی داود آمده است. [۱۷] روایت بیهقی در الشعب با سند حسن چنانچه در سلسله صحیحه آمده است. [۱۸] صحیح بخاری و مسلم. [۱۹] روایت احمد با سند صحیح و نگا صحیح سنن أبی داود. [۲۰] صحیح مسلم. [۲۱] روایت حاکم نیشابوری؛ و این حدیث، صحیح است چنان چه در صحیح سنن أبی داود و سلسله صحیحه آمده است. [۲۲] روایت ابن ماجه، و این حدیث، صحیح می باشد چنانچه در صحیح الترغیب والترهیب آمده است. [۲۳] صحیح بخاری و مسلم. [۲۴] صحیح بخاری و مسلم. [۲۵] روایت احمد و حدیث، صحیح می باشد چنان چه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۲۶] صحیح بخاری و مسلم. [۲۷] صحیح بخاری و مسلم. [۲۸] صحیح ابن خزیمه و حاکم، و حدیث صحیح می باشد چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۲۹] روایت أبوداود و ترمذی و ابن ماجه، و حدیث صحیح می باشد چنان چه در صحیح سنن أبی داود آمده است. [۳۰] صحیح بخاری. [۳۱] صحیح بخاری و مسلم. [۳۲] روایت طیالسی؛ و این حدیث، صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۳۳] روایت طبرانی. این حدیث صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۳۴] روایت احمد و أبوداود؛ و این حدیث، صحیح می باشد چنان چه در صحیح سنن أبی داود و سلسله صحیحه آمده است. [۳۵] روایت احمد با سند صحیح چنانچه در سلسله صحیحه آمده است. [۳۶] روایت بیهقی با سند صحیح چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۳۷] صحیح بخاری. [۳۸] صحیح مسلم. [۳۹] روایت ترمذی و ابن خزیمه و حاکم نیشابوری با سند صحیح چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۴۰] روایت احمد و طبرانی و حاکم نیشابوری با سند صحیح چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۴۱] روایت حاکم و با روایت دیگری تقویت می شود چنان چه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۴۲] روایت حاکم نیشابوری و نگا سلسله صحیحه. [۴۳] صحیح مسلم. [۴۴] صحیح بخاری ومسلم. [۴۵] صحیح مسلم. [۴۶] روایت احمد و أبوداود با سند صحیح چنانچه در سلسله صحیحه آمده است. قابل یادآوری است که این جمله در سیاق یک داستان آمده است. [۴۷] روایت حاکم نیشابوری؛ و این اثر در صحیح ترغیب و ترهیب به صورت موقوف، آمده است. [۴۸] روایت حاکم نیشابوری؛ این اثر نیز به صورت موقوف در صحیح ترغیب و ترهیب، وارد شده است. این دو اثر به صورت موقوف از قول ابن عباس و ابن مسعود ش به ثبوت رسیده است. این باب را با این دو اثر به پایان رساندم زیرا اینها حکم حدیث مرفوع را دارند. (این جمله اخیر مؤلف، قابل نقد و بررسی است).
۱- عَنْ أَبِى سَعِيدِ بْنِ الْمُعَلَّى قَالَ: كُنْتُ أُصَلِّى فِى الْمَسْجِدِ فَدَعَانِى رَسُولُ اللَّهِ ج فَلَمْ أُجِبْهُ، فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّى كُنْتُ أُصَلِّى. فَقَالَ: «أَلَمْ يَقُلِ اللَّهُ ﴿ٱسۡتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمۡ لِمَا يُحۡيِيكُمۡۖ﴾ [الأنفال:۲۴]. ثُمَّ قَالَ لِى: «لأُعَلِّمَنَّكَ سُورَةً هِىَ أَعْظَمُ السُّوَرِ فِى الْقُرْآنِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ مِنَ الْمَسْجِدِ» ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِى، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ قُلْتُ لَهُ: أَلَمْ تَقُلْ «لأُعَلِّمَنَّكَ سُورَةً هِىَ أَعْظَمُ سُورَةٍ فِى الْقُرْآنِقَالَ: » «﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾هِىَ السَّبْعُ الْمَثَانِى وَالْقُرْآنُ الْعَظِيمُ الَّذِى أُوتِيتُهُ».
ابوسعید بن معلی میگوید: در مسجد نبوی، نماز می‌خواندم که رسول اللهص مرا صدا زد. جواب ندادم. سپس گفتم: ای رسول خدا! من مشغول نماز خواندن بودم. آن حضرتص گفت: «مگر خداوند نفرموده است ﴿ٱسۡتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمۡ لِمَا يُحۡيِيكُمۡۖ﴾؟ [الأنفال: ۲۴]. یعنی «فرمان خدا را بپذیرید و رسولش را اجابت کنید هنگامی که شما را برای امری حیاتی فرا خواند». آنگاه به من فرمود: «قبل از اینکه از مسجد خارج شوی، سوره‌ای را که بزرگ ترین سوره قرآن است به تو می‌آموزم». سپس دستم را گرفت و هنگامی که خواست از مسجد بیرون برود به او گفتم: مگر به من نگفتی که سوره‌ای را که بزرگ ترین سوره قرآن است، به تو می‌آموزم؟ فرمود: «آن، سوره حمد است که دارای ۷ آیه می‌باشد و در هر رکعت نماز تکرار می‌شود و آن، همان قرآن بزرگی است که به من عنایت شده است» [۴۹].
۲- عن أبي بن كعب س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِى التَّوْرَاةِ وَلاَ فِى الإِنْجِيلِ مِثْلَ أُمِّ الْقُرْآنِ وإنها السَّبْعُ الْمَثَانِى وَالْقُرْآنُ الْعَظِيمُ الَّذِى أُعْطِيتُه (وفي لفظ) وَلاَ فِى الزَّبُورِ وَلاَ فِى الْفُرْقَانِ».
أبی بن کعب س میگوید: رسول الله ص فرمود: «سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، خداوند متعال نه در تورات و نه در انجیل مانند أم القرآن (فاتحه) نازل نفرموده است. این سوره، دارای هفت آیه می‌باشد که در هر رکعت نماز، تکرار می‌شود و همان قرآن بزرگی است که به من عنایت شده است». و در روایتی آمده است که: «در تورات، انجیل، زبور و بقیه فرقان (قرآن) مانند آن نازل نشده است» [۵۰].
۳- عن أنس س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : أَفْضَلُ الْقُرْآنِ (الحمد لله رب العلمين..)».
انس س میگوید: رسول الله ص فرمود: «بهترین سوره قرآن، فاتحه است» [۵۱]. (یعنی اجر و ثواب خواندن سوره فاتحه از سایر سوره‌ها بیشتر است).
۴- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: بَيْنَمَا جِبْرِيلُ قَاعِدٌ عِنْدَ النَّبِىِّ ج سَمِعَ نَقِيضًا (صَوتًا) مِنْ فَوْقِهِ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ: «هَذَا بَابٌ مِنَ السَّمَاءِ فُتِحَ الْيَوْمَ لَمْ يُفْتَحْ قَطُّ إِلاَّ الْيَوْمَ فَنَزَلَ مِنْهُ مَلَكٌ فَقَالَ: هَذَا مَلَكٌ نَزَلَ إِلَى الأَرْضِ لَمْ يَنْزِلْ قَطُّ إِلاَّ الْيَوْمَ فَسَلَّمَ وَقَالَ: أَبْشِرْ بِنُورَيْنِ أُوتِيتَهُمَا لَمْ يُؤْتَهُمَا نَبِىٌّ قَبْلَكَ فَاتِحَةُ الْكِتَابِ وَخَوَاتِيمُ سُورَةِ الْبَقَرَةِ لَنْ تَقْرَأَ بِحَرْفٍ مِنْهُمَا إِلاَّ أُعْطِيتَهُ».
ابن عباس ب میگوید: روزی، جبرئیل ÷ نزد نبی اکرم ص نشسته بود که از بالای سرش، صدایی شنید. پس سرش را بلند کرد و گفت: «این دروازه‌ای است که امروز از آسمان باز شده است و به جز امروز، هرگز باز نشده است». آنگاه از آن دروازه فرشته‌ای پایین آمد و جبرئیل گفت: «این فرشته‌ای است که به زمین آمده است و به جز امروز، هرگز به زمین نیامده است». سپس آن فرشته، سلام کرد و گفت: «تو را به دو نور مژده می‌دهم که به تو عنایت شده‌اند و به هیچ پیامبری قبل از تو عنایت نشده‌اند. آنها سوره فاتحه و آیات پایانی سوره بقره هستند. هر قسمت از آنها را بخوانی، سوالت اجابت می‌شود» [۵۲]. (هدف از خواتیم سوره بقره از آمَنَ الرَّسول تا پایان سوره می‌باشد).
۵- عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ قَالَ: كُنَّا فِى مَسِيرٍ لَنَا فَنَزَلْنَا فَجَاءَتْ جَارِيَةٌ فَقَالَتْ: إِنَّ سَيِّدَ الْحَىِّ سَلِيمٌ، وَإِنَّ نَفَرَنَا غُيَّبٌ فَهَلْ مِنْكُمْ رَاقٍ؟ فَقَامَ مَعَهَا رَجُلٌ مَا كُنَّا نَأْبُنُهُ بِرُقْيَةٍ فَرَقَاهُ فَبَرَأَ فَأَمَرَ لَهُ بِثَلاَثِينَ شَاةً وَسَقَانَا لَبَنًا فَلَمَّا رَجَعَ قُلْنَا لَهُ أَكُنْتَ تُحْسِنُ رُقْيَةً أَوْ كُنْتَ تَرْقِى قَالَ: لاَ مَا رَقَيْتُ إِلاَّ بِأُمِّ الْكِتَابِ. قُلْنَا: لاَ تُحْدِثُوا شَيْئًا حَتَّى نَأْتِىَ - أَوْ نَسْأَلَ - النَّبِىَّ ج فَلَمَّا قَدِمْنَا الْمَدِينَةَ ذَكَرْنَاهُ لِلنَّبِىِّ ج فَقَالَ: «وَمَا كَانَ يُدْرِيهِ أَنَّهَا رُقْيَةٌ اقْسِمُوا وَاضْرِبُوا لِى بِسَهْمٍ».
أبوسعید خدری س میگوید: ما در سفر به سر می‌بردیم پس جایی، منزل گرفتیم. دختر بچه‌ای آمد و گفت: سردار طایفه را عقربی گزیده است و کسی در آبادی ما وجود ندارد. آیا در میان شما کسی وجود دارد که دم کند؟ مردی برخاست و با او به راه افتاد که ما گمان نمی‌کردیم دم بداند. به هر حال، وی را دم نمود و او بهبود یافت. آن گاه دستور داد تا به او سی گوسفند بدهند. همچنین به ما شیر نوشاند. هنگامی که برگشت، به او گفتیم: آیا دم کردن را خوب می‌دانستی و در گذشته هم دم می‌نموده‌ای؟ گفت: نه، فقط با فاتحه، دم کردم. به او گفتیم تا زمانی که بر نبی اکرمص نرفته‌ایم یا از ایشان نپرسیده‌ایم، هیچ اقدامی نکنید (در گوسفندان تصرفی نکنید). به هر حال، هنگامی که به مدینه آمدیم، ماجرا را برای نبی اکرم ص بازگو نمودیم. آن حضرت ص فرمود: «از کجا دانستی که با سوره فاتحه، دم می‌کنند؟ آنها را میان خود تقسیم کنید و برای من نیز سهمی در نظر بگیرید» [۵۳].
۶- عن أبي هريرة س قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: قَسَمْتُ الصَّلاَةَ بَيْنِى وَبَيْنَ عَبْدِى نِصْفَيْنِ وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ -وفي لفظ: فنصفها لي ونصفها لعبدي- فَإِذَا قَالَ الْعَبْدُ: ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: حَمِدَنِى عَبْدِى وَإِذَا قَالَ: ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ٣﴾. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: أَثْنَى عَلَىَّ عَبْدِى. وَإِذَا قَالَ: ﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤﴾. قَالَ: مَجَّدَنِى عَبْدِى أوْ فَوَّضَ إِلَىَّ عَبْدِى فَإِذَا قَالَ: ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾. قَالَ: هَذَا بَيْنِى وَبَيْنَ عَبْدِى وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ. فَإِذَا قَالَ: ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾. قَالَ: هَذَا لِعَبْدِى وَلِعَبْدِى مَا سَأَلَ».
أبوهریره س میگوید: شنیدم که رسول الله ص گفت: «خداوند متعال فرموده است: من نماز را میان خودم و بنده‌ام به دو نیم تقسیم نموده‌ام و به درخواست بنده‌ام پاسخ مثبت می‌دهم، پس هنگامی که بنده ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ ٢﴾ بگوید، خداوند میگوید: بنده‌ام مرا ستایش کرد. وقتی که بنده ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ ٣﴾ بگوید، خداوند میگوید: بنده‌ام مرا ثنا گفت. هنگامی که بنده ﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ ٤﴾ بگوید، خداوند میگوید: بنده‌ام عظمت مرا بیان کرد، و یک بار میگوید: بنده‌ام اختیارش را به من سپرد. و هنگامی که بنده ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾ بگوید، خداوند میگوید: این (ارتباط) میان من و بنده است (ارتباط عبودیت و بندگی) و بنده‌ام هر چه بخواهد به او می‌دهم. و وقتی که ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ ٦ صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾ بگوید، خداوند میگوید: این خواسته بنده‌ام را برآورده نمودم و سوال بنده‌ام را پاسخ دادم» [۵۴].
۷- عَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الأَسْقَعِ س قال: قَالَ رسُول الله ج : «أُعْطِيتُ مَكَانَ التَّوْرَاةِ السَّبْعَ وَأُعْطِيتُ مَكَانَ الزَّبُورِ الْمِئِينَ وَأُعْطِيتُ مَكَانَ الإِنْجِيلِ الْمَثَانِىَ وَفُضِّلْتُ بِالْمُفَصَّلِ».
واثله بن اسقع س میگوید: رسول الله ص فرمود: «بجای تورا، هفت سوره (از بقره تا برائت در صورتی که سوره توبه و برائت را یکی بدانیم) به من عنایت شده است و به جای زبور، صدتایی‌ها (سوره‌هایی که آیات آنها اندکی بیشتر از صد است) به من عنایت شده است و به جای انجیل، مثانی (سوره‌هایی که آیات آنها اندکی کمتر از صد است) به من عنایت شده است. و برتری من در سوره‌های مفصل است که به من عنایت شده‌اند» [۵۵]. (از سوره حجرات تا پایان قرآن مجید) والله أعلم.
۸- عن عبادة بن الصامت س قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «لا صَلاةَ لِمَن لا يَقرأُ بِفاتحةِ الكتابِ (وفي رواية) لا تجزئ صلاة».
از عباده بن صامت س روایت است که رسول الله ص فرمود: «نماز هیچ کس بدون خواندن سوره فاتحه، صحیح نیست». و در روایتی آمده است که فرمود: «کافی نیست» [۵۶].
۹- عن أبي هريرة س قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «مَنْ صَلَّى صَلاَةً لَمْ يَقْرَأْ فِيهَا بِفاتحة الكتاب فَهِىَ خِدَاجٌ هِىَ خِدَاجٌ هِىَ خِدَاجٌ غَيْرُ تَمَامٍ».
از أبوهریره س روایت است که رسول الله ص فرمود: «هر کس نمازی بدون سوره فاتحه بخواند، نمازش ناقص است؛ نمازش ناقص است؛ نمازش ناقص است و کامل نیست» [۵۷].
۱۰- عن أبي هريرة س قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «إِذَا قَالَ الإِمَامُ: ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾ فَقُولُوا: آمِينَ. فَمَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلاَئِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ».
أبوهریره س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هرگاه، امام ﴿غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ ٧﴾ گفت، آمین بگویید، زیرا آمین گفتن هر کس با آمین گفتن فرشتگان در آسمان، همزمان باشد، گناهان گذشته‌اش، مغفرت می‌شوند» [۵۸].
[۴۹] صحیح بخاری. [۵۰] روایت ترمذی؛ و این حدیث، صحیح می باشد چنان که در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۵۱] روایت حاکم نیشابوری؛ واین حدیث صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۵۲] صحیح مسلم. [۵۳] صحیح بخاری و مسلم. [۵۴] صحیح مسلم. [۵۵] روایت طبرانی؛ و این حدیث صحیح می باشد چنان چه در صحیح ترغیب و ترهیب و صحیح الجامع آمده است. [۵۶] صحیح بخاری و مسلم. [۵۷] صحیح مسلم. [۵۸] صحیح بخاری و مسلم.
۱- عن أبي هريرة س قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «لاَ تَجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ مَقَابِرَ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْفِرُ مِنَ الْبَيْتِ الَّذِى تُقْرَأُ فِيهِ سُورَةُ الْبَقَرَةِ».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ص فرمود: «خانه هایتان را تبدیل به قبرستان نکنید؛ همانا شیطان از خانه‌ای که در آن، سوره بقره خوانده می‌شود فرار می‌کند» [۵۹].
۲- عَنْ أُسَيْدِ بْنِ حُضَيْرٍ س قَالَ: بَيْنَمَا هُوَ يَقْرَأُ مِنَ اللَّيْلِ سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَفَرَسُهُ مَرْبُوطٌ عِنْدَهُ إِذْ جَالَتِ الْفَرَسُ فَسَكَتَ فَسَكَتَتْ فَقَرَأَ فَجَالَتِ الْفَرَسُ، فَسَكَتَ وَسَكَتَتِ الْفَرَسُ ثُمَّ قَرَأَ فَجَالَتِ الْفَرَسُ، فَانْصَرَفَ وَكَانَ ابْنُهُ يَحْيَى قَرِيبًا مِنْهَا فَلَمَّا اجْتَرَّهُ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَى السَّمَاءِ حَتَّى مَا يَرَاهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ حَدَّثَ النَّبِىَّ ج فَقَالَ: «اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ اقْرَأْ يَا ابْنَ حُضَيْرٍ» قَالَ: فَأَشْفَقْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَنْ تَطَأَ يَحْيَى وَكَانَ مِنْهَا قَرِيبًا فَرَفَعْتُ رَأْسِى فَانْصَرَفْتُ إِلَيْهِ فَرَفَعْتُ رَأْسِى إِلَى السَّمَاءِ فَإِذَا مِثْلُ الظُّلَّةِ فِيهَا أَمْثَالُ الْمَصَابِيحِ فَخَرَجَتْ حَتَّى لاَ أَرَاهَا. قَالَ «وَتَدْرِى مَا ذَاكَ» قَالَ: لاَ. قَالَ: «تِلْكَ الْمَلاَئِكَةُ دَنَتْ لِصَوْتِكَ وَلَوْ قَرَأْتَ لأَصْبَحَتْ يَنْظُرُ النَّاسُ إِلَيْهَا لاَ تَتَوَارَى مِنْهُمْ».
از اسید بن حضیر س روایت است که او در یکی از شب‌ها در حالیکه اسبش در نزدیکی او بسته شده بود، سوره بقره را تلاوت می‌کرد. ناگهان اسب شروع به دست و پا زدن کرد. اسید، سکوت کرد. اسب نیز آرام گرفت. او دوباره شروع به خواندن قرآن نمود. اسب نیز شروع به دست و پا زدن کرد. سرانجام، از خواندن قرآن منصرف شد؛ زیرا فرزندش؛ یحیی؛ نزدیک اسب قرار داشت. پس هنگامی که فرزندش را از آنجا دور ساخت، سرش را به سوی آسمان بلند کرد تا اسب را نبیند.
صبح روز بعد، ماجرا را برای نبی اکرم ص بازگو نمود. آن حضرت ص فرمود: «ای فرزند حضیر! (چه خوب بود) به تلاوت ادامه می‌دادی، (چه خوب بود) به تلاوت ادامه می‌دادی». اسید گفت: ای رسول خدا! یحیی نزدیک آن بود. ترسیدم که او را لگدمال کند. بدین جهت، سرم را بلند کردم و بسوی فرزندم رفتم. آنگاه به سوی آسمان نگاه کردم. چیزی شبیه سایبان دیدم که اشیایی مانند چراغ در آن وجود داشت. پس بیرون رفتم تا آنها را نبینم. رسول الله ص فرمود: «آیا می‌دانی که آنها چه بودند؟» گفت: خیر. آن حضرت ص فرمود: «آنان فرشتگان بودند که به خاطر صدایت، نزدیک آمده بودند. و اگر به قرائت‌ات ادامه می‌دادی، آنها تا صبح، آنجا می‌ماندند بدون اینکه از نظر مردم، پنهان بمانند» [۶۰].
۳- عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ وسهل بن سعد ب أنَّ النَّبِيَّ ج قَالَ: «لِكُلِّ شَىْءٍ سَنَامٌ وَإِنَّ سَنَامَ الْقُرْآنِ سُورَةُ الْبَقَرَةِ».
از ابوهریره و سهل بن سعد ب روایت است که پیامبر خدا ص فرمود: «هر چیز، کوهانی (بلندی و قله‌ای) دارد؛ همانا قله قرآن کریم سوره بقره می‌باشد» [۶۱].
۴- عن أَبي أُمَامَةَ الْبَاهِلِىُّ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج يَقُولُ: «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لأَصْحَابِهِ اقْرَءُوا الزَّهْرَاوَيْنِ الْبَقَرَةَ وَسُورَةَ آلِ عِمْرَانَ فَإِنَّهُمَا تَأْتِيَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أَوْ كَأَنَّهُمَا غَيَايَتَانِ أَوْ كَأَنَّهُمَا فِرْقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تُحَاجَّانِ عَنْ أَصْحَابِهِمَا اقْرَءُوا سُورَةَ الْبَقَرَةِ فَإِنَّ أَخْذَهَا بَرَكَةٌ وَتَرْكَهَا حَسْرَةٌ وَلاَ تَسْتَطِيعُهَا الْبَطَلَةُ» (قَالَ مُعَاوِيَةُ: بَلَغَنِى أَنَّ الْبَطَلَةَ السَّحَرَةُ).
ابوأمامه باهلی س میگوید: شنیدم که رسول الله ص می‌فرمود: «قرآن بخوانید؛ زیرا قرآن روز قیامت برای صاحبانش، شفاعت می‌کند. دو سوره نورانی بقره و آل عمران را بخوانید؛ زیرا آن دو روز قیامت به شکل دو ابر یا دو سایبان یا دو گروه پرنده که بال گشوده‌اند، می‌آیند و از صاحبانشان، دفاع می‌کنند. سوره بقره را بخوانید؛ زیرا یاد گرفتن آن برکت است و ترک کردن آن باعث حسرت می‌شود و ساحران تاب و تحمل آن را ندارند» [۶۲].
۵- عن النَّوَّاسِ بْنَ سَمْعَانَ قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «يُؤْتَى بِالْقُرْآنِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَأَهْلِهِ الَّذِينَ كَانُوا يَعْمَلُونَ بِهِ تَقْدُمُهُ سُورَةُ الْبَقَرَةِ وَآلُ عِمْرَانَ». وَضَرَبَ لَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ ج ثَلاَثَةَ أَمْثَالٍ مَا نَسِيتُهُنَّ بَعْدُ قَالَ: «كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أَوْ ظُلَّتَانِ سَوْدَاوَانِ بَيْنَهُمَا شَرْقٌ أَوْ كَأَنَّهُمَا حِزْقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تُحَاجَّانِ عَنْ صَاحِبِهِمَا».
از نواس بن سمعان س روایت است که رسول الله ص فرمود: «روز قیامت، قرآن و اهل قرآن [همان کسانی را که در دنیا به آن عمل می‌کردند] را می‌آورند در حالی که پیشاپیش قرآن سوره‌های بقره و آل عمران قرار دارند».
راوی میگوید: رسول الله ص سوره‌های بقره و آل عمران را به سه چیز تشبیه نمود که من آنها را تاکنون فراموش نکرده‌ام. آن حضرت ص فرمود: «آنها مانند دو ابر یا دو سایبان سیاه هستند که میان آنها نور وجود دارد یا مانند دو گروه پرنده هستند که پر گشوده‌اند و از صاحبشان دفاع می‌نمایند» [۶۳].
۶- عن أبي أمامة الباهلي س قَالَ: قَالَ رسُول الله ج : «اسْمُ اللَّهِ الأَعْظَمُ الَّذِى إِذَا دُعِىَ بِهِ أَجَابَ فِى سُوَرٍ ثَلاَثٍ الْبَقَرَةِ وَآلِ عِمْرَانَ وَطَهَ».
ابو أمامه باهلی س میگوید: رسول الله ص فرمود: «اسم اعظم الهی که هرگاه با آن فراخوانده شود، اجابت می‌کند در سه سوره بقره، آل عمران و طه وجود دارد» [۶۴].
[۵۹] صحیح مسلم. [۶۰] صحیح بخاری و مسلم. [۶۱] روایت ترمذی؛ و این روایت، حسن لغیره است چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۶۲] صحیح مسلم. [۶۳] صحیح مسلم. [۶۴] روایت ابن ماجه قزوینی و حاکم نیشابوری؛ و این حدیث صحیح می باشد چنانچه در سلسله احادیث صحیحه آمده است.
۱- عَنْ أُبَىِّ بْنِ كَعْبٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «يَا أَبَا الْمُنْذِرِ أَتَدْرِى أَىُّ آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ أَعْظَمُ». قَالَ: قُلْتُ: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. فأعَادَ عَلَيْهِ فقُلْتُ: ﴿ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ﴾. قَالَ: فَضَرَبَ فِى صَدْرِى وَقَالَ: «وَاللَّهِ لِيَهْنِكَ الْعِلْمُ أَبَا الْمُنْذِرِ».
ابی بن کعب س میگوید: رسول الله ص خطاب به من فرمود: «ای ابوالمنذر! آیا می‌دانی کدام آیه قرآن کریم، بزرگتر است؟» گفتم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. آن حضرت ص دوباره سوالش را تکرار نمود. گفتم: آیۀ الکرسی است. رسول الله به سینه ام زد و فرمود: «ای ابوالمنذر! علم مبارکت باشد» [۶۵].
۲- وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنَّ لِهَذِهِ الآيَةِ لِسَانًا وَشَفَتَيْنِ تُقَدِّسُ الْمَلِكَ عِنْدَ سَاقِ الْعَرْشِ».
از ابی بن کعب س روایت است که رسول الله ص فرمود: «سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، این آیه (آیۀ الکرسی) لب و زبان دارد و کنار ساق عرش، پاکی ملک (خداوند) را بیان می‌کند».
۳- وَعَنْ أَبِي أُمَامَةَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ لَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ إلَّا الْمَوْتُ».
ابوأمامه س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس آیۀ الکرسی را بعد از نماز فرض بخواند، فقط مرگ است که مانع ورود او به بهشت می‌شود» [۶۶]. (یعنی به محض اینکه بمیرد وارد بهشت می‌شود).
۴- وفي قصة أبي بن كعب إخبارَ الشيطان «أَنَّ آيَةَ الْكُرْسِيِّ حِرْزٌ مِنَ الشَّيْطَانِ».
و در داستان ابی بن کعب س هم آمده است که شیطان گفت: اگر آیۀ الکرسی را بخوانید، چیزهای شما از شیطان حفاظت می‌شوند و نبی اکرم ص این مطلب را تایید نمود [۶۷].
۵- وفي قصة أبي أيوب الأنصاري قَولَ الغُولِ: (إِنِّى ذَاكِرَةٌ لَكَ شَيْئًا آيَةَ الْكُرْسِىِّ اقْرَأْهَا فِى بَيْتِكَ فَلاَ يَقْرَبُكَ شَيْطَانٌ وَلاَ غَيْرُهُ) فَقَالَ ج : «صَدَقَتْ وَهِىَ كَذُوبٌ».
همچنین در داستان ابو ایوب انصاری س آمده است که شیطان به وی گفت: چیزی به تو می‌گویم؛ آیۀ الکرسی را در خانه‌ات بخوان؛ شیطان و هیچ چیز دیگری به تو نزدیک نمی شود. رسول الله ص بعد از شنیدن آن، فرمود: «در این مساله، راست گفته است و او بسیار دروغ میگوید» [۶۸].
۶- ومثله في قصة أبي هريرة وفيها قَول الشيطان "إِذَا أَوَيْتَ إِلَى فِرَاشِكَ فَاقْرَأْ آيَةَ الْكُرْسِىِّ مِنْ أَوَّلِهَا حَتَّى تَخْتِمَ. وَقَالَ: لَا يَزَالَ عَلَيْكَ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ وَلاَ يَقْرَبَكَ شَيْطَانٌ حَتَّى تُصْبِحَ فَقَالَ ج : «أَمَا إِنَّهُ قَدْ صَدَقَكَ وَهُوَ كَذُوبٌ».
و در داستان ابوهریره س نیز آمده است که شیطان به وی گفت: هر گاه به خواب رفتی، آیۀ الکرسی را از اول تا آخر بخوان؛ در این صورت، از طرف خداوند نگهبانی برایت تعیین می‌گردد و تا صبح هیچ شیطانی به تو نزدیک نمی شود. رسول اکرمص بعد از شنیدن این ماجرا، فرمود: «او به تو راست گفته است ولی باید بدانید که بسیار دروغگوست» [۶۹].
[۶۵] صحیح مسلم. [۶۶] صحیح بن حبان و سنن نسائی؛ و این روایت صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۶۷] صحیح ابن حبان؛ همچنین در صحیح ترغیب و ترهیب نیز آمده است. [۶۸] روایت ترمذی؛ و با روایات دیگر تقویت می شود چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۶۹] صحیح بخاری.
۱- وَفِي حديث ابن عباسب -السابق- قول الملك «أَبْشِرْ بِنُورَيْنِ أُوتِيتَهُمَا لَمْ يُؤْتَهُمَا نَبِىٌّ قَبْلَكَ فَاتِحَةُ الْكِتَابِ وَخَوَاتِيمُ سُورَةِ الْبَقَرَةِ لَنْ تَقْرَأَ بِحَرْفٍ مِنْهُمَا إِلاَّ أُعْطِيتَهُ».
در حدیثی که از ابن عباسب روایت گردید، آمده است که فرشته به نبی اکرمص گفت: تو را به دو نور مژده می‌دهم که به تو عنایت شده‌اند و به هیچ پیامبری قبل از تو عنایت نشده‌اند؛ آنها سوره فاتحه و آیات پایانی سوره بقره (دو آیه آخر) هستند؛ هر حرفی از آنها را که بخوانی، دعایت اجابت می‌شود [۷۰].
۲- عَنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ كِتَابًا قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ بِأَلْفَىْ عَامٍ أَنْزَلَ مِنْهُ آيَتَيْنِ خَتَمَ بِهِمَا سُورَةَ الْبَقَرَةِ وَلاَ يُقْرَآنِ فِى دَارٍ ثَلاَثَ لَيَالٍ فَيَقْرَبُهَا شَيْطَانٌ».
نعمان بن بشیر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «خداوند دو هزار سال قبل از آفرینش آسمان‌ها و زمین کتابی نوشت و دو آیه از آن را نازل فرمود و با آنها سوره بقره را به پایان رساند؛ در هر خانه ای که سه شب خوانده شود، شیطان به آن خانه، نزدیک نمی شود» [۷۱].
۳- عن أبي ذر س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أُعْطِيتُ هَذِهِ الآيَاتِ مِنْ آخِرِ سورة الْبَقَرَةِ مِنْ كَنْزٍ تَحْتَ الْعَرْشِ لَمْ يُعْطَهَا نَبِىٌّ قَبْلِى».
ابوذر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «آیات پایانی سوره بقره از خزانه‌ای در زیر عرش به من عنایت شده‌اند که به هیچ پیامبری قبل از من عنایت نشده‌اند» [۷۲].
۴- عَنْ عُقْبَةَ بن عَامِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «اقْرَؤُوا هَاتَيْنِ الآيَتَيْنِ فِي آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ، فَإِنَّ رَبِّي أَعْطَانِيهِمَا مِنْ تَحْتِ الْعَرْشِ».
عقبه بن عامر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «این دو آیه پایانی سوره بقره را بخوانید؛ زیرا آنها را پروردگارم از زیر عرش به من عنایت فرموده است» [۷۳].
۵- عن ابن مسعود س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ قَرَأَ الآيَتَيْنِ مِنْ آخِرِ سُورَةِ الْبَقَرَةِ كَفَتَاهُ».
ابن مسعود س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، دو آیه پایانی سوره بقره را بخواند، او را (از هر بدی) کفایت می‌نمایند» [۷۴].
۶- وَعن ابن مسعود أنه ج أُعْطِيَ (ليلة الإسراء) ثَلاَثًا، أُعْطِىَ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسَ وَأُعْطِىَ خَوَاتِيمَ سُورَةِ الْبَقَرَةِ وَغُفِرَ لِمَنْ لَمْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ مِنْ أُمَّتِهِ شَيْئًا الْمُقْحِمَاتُ» (أي الكبائر الموبقات المهلكات).
ابن مسعود س میگوید: به نبی اکرم ص در شب اسراء، سه چیز، عنایت گردید: نمازهای پنجگانه، آیات پایانی سوره بقره و همچنین گناهان کبیره امتش که باعث ورود به جهنم می‌شوند، بخشیده شدند [۷۵].
(امام نووی / میگوید: «هدف از بخشیده شدن گناهان کبیره این است که انجام دهندگان گناهان کبیره برای همیشه در جهنم نمی مانند به خلاف مشرکین که برای همیشه در جهنم به سر می‌برند؛ و هدف این نیست که صاحبان گناهان کبیره اصلا دچار عذاب نمی شوند؛ زیرا نصوص شریعت و اجماع اهل سنت این نکته را به اثبات می‌رسانند که بعضی از یکتاپرستان گناهکار، دچار عذاب می‌شوند». والله اعلم).
[۷۰] صحیح مسلم. [۷۱] روایت ترمذی و نسائی و ابن حبان؛ و این حدیث در صحیح ترغیب وترهیب می باشد. [۷۲] روایت احمد؛ و حدیث صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۷۳] روایت احمد و طبرانی؛ و صحیح می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۷۴] صحیح بخاری و مسلم. [۷۵] صحیح مسلم.
۱- حديث النواس بن سمعان (السابق) «يُؤْتَى بِالْقُرْآنِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَأَهْلِهِ الَّذِينَ كَانُوا يَعْمَلُونَ بِهِ تَقْدُمُهُ سُورَةُ الْبَقَرَةِ وَآلُ عِمْرَانَ».
حدیث گذشته نواس بن سمعان س که رسول الله ص فرمود: «روز قیامت، قرآن و اهل قرآن [همان کسانی را که در دنیا به آن عمل می‌کردند] را می‌آورند در حالی که پیشاپیش قرآن سوره‌های بقره و آل عمران قرار دارند» [۷۶].
۲- حديث أبي أمامة س (السابق) «اقْرَءُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ يَأْتِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ شَفِيعًا لأَصْحَابِهِ اقْرَءُوا الزَّهْرَاوَيْنِ الْبَقَرَةَ وَسُورَةَ آلِ عِمْرَانَ فَإِنَّهُمَا تَأْتِيَانِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَأَنَّهُمَا غَمَامَتَانِ أَوْ كَأَنَّهُمَا غَيَايَتَانِ أَوْ كَأَنَّهُمَا فِرْقَانِ مِنْ طَيْرٍ صَوَافَّ تُحَاجَّانِ عَنْ أَصْحَابِهِمَا».
حدیث گذشته ابوامامه که در آن رسول الله ص فرمود: «قرآن بخوانید؛ زیرا قرآن روز قیامت برای صاحبانش، شفاعت می‌کند. دو سوره نورانی بقره و آل عمران را بخوانید؛ زیرا آن دو، روز قیامت به شکل دو ابر یا دو سایبان یا دو گروه پرنده که بال گشوده‌اند، می‌آیند و از صاحبانشان، دفاع می‌کنند» [۷۷].
۳- حديث أبي أمامة س (السابق) «اسْمُ اللَّهِ الأَعْظَمُ الَّذِى إِذَا دُعِىَ بِهِ أَجَابَ فِى سُوَرٍ ثَلاَثٍ الْبَقَرَةِ وَآلِ عِمْرَانَ وَطَهَ».
حدیث دیگر ابوامامه س که رسول الله ص فرمود: «اسم اعظم الهی که هرگاه با آن فراخوانده شود، اجابت می‌کند در سوره بقره، آل عمران وطه وجود دارد» [۷۸].
[۷۶] صحیح مسلم. [۷۷] صحیح مسلم. [۷۸] روایت ابن ماجه قزوینی و حکام نیشابوری، و این حدیث صحیح می باشد چنانچه در سلسله صحیحه آمده است.
۱- عَنْ أَسْمَاءَ بنتِ يَزِيدَ، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «اسْمُ اللَّهِ الأَعْظَمُ فِي هَاتَيْنِ الآيَتَيْنِ: ﴿وَإِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ٱلرَّحِيمُ ١٦٣﴾ وفاتحة آل عمران ﴿الٓمٓ ١ ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ ٢﴾.
اسماء دختر یزید بن سکن انصاری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «اسم اعظم الهی در دو آیه ﴿وَإِلَٰهُكُمۡ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ لَّآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ٱلرَّحِيمُ ١٦٣﴾ [البقرة: ۱۶۳]. و آیات اولیه سوره آل عمران ﴿الٓمٓ ١ ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُ ٢﴾ وجود دارد» [۷۹].
[۷۹] روایت احمد و ابوداود و ترمذی و ابن ماجه با سند حسن چنانچه در صحیح ابی داود آمده است.
۱- عن عائشةل أنها سئلت عن أعجب شيئ رأته من رسول الله ج فسكتت ثم قالت: لما كان ليلة من الليالي قال: «يا عائشة ذريني أتعبد الليلة لربي» قلت: والله إني لأحب قربك وأحب ما سرك قالت: فقام فتطهر ثم قام يصلي قالت: فلم يزل يبكي حتى بل حجره قالت: ثم بكى فلم يزل يبكي حتى بل لحيته قالت: ثم بكى فلم يزل يبكي حتى بل الأرض فجاء بلال يؤذنه بالصلاة فلما رآه يبكي قال: يا رسول الله لم تبكي وقد غفر الله لك ما تقدم وما تأخر؟ قال: «أفلا أكون عبدا شكورا لقد أنزلت علي الليلة آية ويل لمن قرأها ولم يتفكر فيها ﴿إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ ١٩٠﴾».
از عایشه ل روایت است که از ایشان در مورد شگفت انگیزترین چیزی که از رسول الله ص مشاهده نموده است، پرسیدند. او اندکی، سکوت نمود؛ سپس گفت: یکی از شب‌ها، رسول الله ص فرمود: «ای عایشه! امشب مرا بگذار که به عبادت پروردگارم بپردازم». عایشه ل میگوید: من گفتم: به خدا سوگند که من در کنار شما بودن را دوست دارم؛ همچنین آنچه را که باعث خوشحالی شما شود هم دوست دارم. به هر حال، آن حضرت ص برخواست و وضو ساخت و به نماز ایستاد و آن قدر گریه نمود که پیراهنش خیس شد. همچنین در حالت نشسته به اندازه‌ای گریه نمود که ریشش خیس شد. بعد از آن، آن قدر گریه نمود که زمین خیس شد. آن گاه بلال آمد و وقت نماز اعلام نمود. و چون دید رسول الله ص گریه می‌نماید، گفت: ای رسول خدا! شما گریه می‌کنید در حالی که خداوند گناهان گذشته و آینده شما را مغفرت نموده است؟!! آن حضرت ص فرمود: «آیا بنده سپاسگزاری نباشم؟ آیه‌ای بر من نازل شده است؛ وای به حال کسی که آن را بخواند و در آن، تدبر نکند ﴿إِنَّ فِي خَلۡقِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَٱخۡتِلَٰفِ ٱلَّيۡلِ وَٱلنَّهَارِ لَأٓيَٰتٖ لِّأُوْلِي ٱلۡأَلۡبَٰبِ ١٩٠﴾» [آل عمران: ۱۹۰] «همانا در آفرینش آسمان‌ها و زمین و آمد و شد شب وروز، نشانه‌هایی برای صاحبان خرد است» [۸۰].
۲- عن ابن عباسب أَنَّهُ بَاتَ عِنْدَ مَيْمُونَةَل فَنَامَ رَسُولُ اللَّهِ ج حَتَّى انْتَصَفَ اللَّيْلُ، أَوْ قَبْلَهُ بِقَلِيلٍ، ثُمَّ اسْتَيْقَظَ رَسُولُ اللَّهِ ج فَجَعَلَ يَمْسَحُ النَّوْمَ عَنْ وَجْهِهِ بِيَدَيْهِ، فَخَرجَ فَنَظَرَ فِي السَّماءِ ثُمَّ تَلاَ الْعَشْرَ الآيَاتِ الْخَوَاتِمَ مِنْ سُورَةِ آلِ عِمْرَانَ، ثُمَّ قَامَ إِلَى شَنَّةٍ مُعَلَّقَةٍ فَتَوَضَّأَ مِنْهَا، فَأَحْسَنَ وُضُوءَهُ، ثُمَّ قَامَ يُصَلِّى».
از ابن عباس ب روایت است که ایشان، شبی در خانه خاله‌اش؛ میمونه؛ همسر گرامی نبی اکرم ص خوابید. آن حضرت ص نیز خوابید ولی پس از سپری شدن نصف شب یا کمتر از آن، بیدار شد و با کشیدن دست‌ها بر چهره خویش، خواب را از خود، دور کرد و ده آیه اخیر سوره آل عمران را تلاوت نمود و بعد به سوی مشک آبی که آویزان بود، رفت و خوب و کامل وضو گرفت و به نماز ایستاد» [۸۱].
[۸۰] صحیح ابن حبان؛ و این حدیث، حسن می باشد چنان چه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۸۱] صحیح بخاری و مسلم.
۱- عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ النَّبِىَّ ج قَالَ: «مَنْ أَخَذَ السَّبْعَ الأُوَلَ فَهُوَ حَبْرٌ (اي عالم) (وفي رواية) فَهُوَ خَيرٌ».
عایشه ل میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، هفت سوره نخست قرآن کریم را بیاموزد، عالم و دانشمند به شمار می‌آید». و در روایتی فرمود: «خیر و ثواب بزرگی به دست آورده است» [۸۲].
۲- وفي حديث واثلة بن الأسقع (السابق) «أُعْطِيتُ مَكَانَ التَّوْرَاةِ السَّبْعَ».
همچنین در حدیث واثله بن اسقعس که بیان آن گذشت، رسول اللهص فرمود: «به جای تورات به من هفت سوره نخست قرآن کریم عنایت شده است» [۸۳].
[۸۲] روایت احمد و حاکم نیشابوری؛ و این حدیث حسن می باشد چنان چه در سلسله صحیحه آمده است. [۸۳] نگا صحیح الجامع.
۱- عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ يَزِيدَ ل قَالَتْ: إِنِّى لآخِذَةٌ بِزِمَامِ الْعَضْبَاءِ نَاقَةِ رَسُولِ اللَّهِ ج إِذْ أُنْزِلَتْ عَلَيْهِ (الْمَائِدَةُ) كُلُّهَا وَكَادَتْ مِنْ ثِقَلِهَا تَدُقُّ بِعَضُدِ النَّاقَةِ (وفي رواية) فَلَمْ تَسْتَطِع أَنْ تحمله فَنَزَلَ عَنْها».
اسماء دختر یزید بن سکن انصاریل میگوید: مهار عضباء؛ ناقه رسول اللهص، به دست من بود که تمام سوره مائده بر آن حضرت ص نازل گردید. و از شدت سنگینی آن، نزدیک بود بازوی ناقه پیامبرص در هم بشکند. و در روایتی آمده است که: شتر نتوانست که آن حضرتص را تحمل کند؛ در نتیجه، آن حضرتص پیاده شد» [۸۴].
[۸۴] روایت احمد؛ و این روایت حسن می باشد. چنان که در صحیح السیره آمده است.
۱- عن جابر س ، قال: لما نزلت سورة الأنعام سبح رسول الله ج ، ثم قال: «لقد شيع هذه السورة من الملائكة ما سد الأفق».
جابر س میگوید: هنگامی که سوره انعام نازل گردید، رسول الله ص تسبیح گفت و فرمود: «تعداد زیادی از فرشتگان این سوره را همراهی می‌کردند تا جایی که فضا را بطور کامل گرفته بودند» [۸۵].
[۸۵] این حدیث، شواهد زیادی دارد که طبرانی و دیگران از ابن عباس، ابن عمر، علی، ابی بن کعب، انس، و ابن مسعود ش اجمعین روایت کرده اند؛ لذا با تمام طرقش به اثبات می‌رسد. نگا الدر المنثور، و فتح القدیر و تفسیر طبری اول سوره انعام. (قابل یادآوری است که این حدیث را علامه آلبانی در سلسله ضعیفه (۵۶۲۷) منکر دانسته است- مترجم).
۱- قَالَ ابن عباسب «التَّوْبَةُ هِىَ الْفَاضِحَةُ، مَا زَالَتْ تَنْزِلُ وَمِنْهُمْ وَمِنْهُمْ، حَتَّى ظَنُّوا أَنَّهَا لَمْ تُبْقِ أَحَدًا مِنْهُمْ إِلاَّ ذُكِرَ فِيهَا».
ابن عباس ب میگوید: سوره توبه سوره ای است که بسیاری را رسوا کرد. این سوره همچنان نازل می‌شد و می‌گفت: بعضی از آنها (منافقان) این کار را می‌کنند و بعضی از آنها این گونه می‌گویند تا جایی که منافقان گمان می‌کردند که از همه آنان در این سوره، سخن به میان آمده و هیچ کس باقی نمانده است [۸۶].
[۸۶] صحیح بخاری و مسلم.
۱- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍب قَالَ: قَالَ أَبُو بَكْرٍ س يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ شِبْتَ. قَالَ: «شَيَّبَتْنِى هُودٌ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلاَتُ وَ(عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ) وَ(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ)».
ابن عباسب میگوید: ابوبکر س گفت: ای رسول خدا! پیر شده‌اید. رسول الله ص فرمود: «مرا سوره‌های هود، واقعه، مرسلات، عم یتساءلون و إذا الشمس کُورت پیر کردند» [۸۷].
۲- وَعَنْ أَبِي جُحَيْفَةَ، قَالَ: قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، نَرَاكَ قَدْ شِبْتَ، قَالَ: «قَدْ شَيَّبَتْنِي هُودٌ وَأَخَوَاتُهَا».
ابوجحیفه س میگوید: مردم گفتند: ای رسول خدا! می‌بینیم که پیر شده اید؟ آن حضرت ص فرمود: «مرا سوره هود و سوره‌های مشابه آن پیر کردند» [۸۸].
[۸۷] روایت ترمذی و حاکم نیشابوری و نگا سلسله صحیحه. [۸۸] روایت طبرانی و نگا سلسله صحیحه و صحیح الجامع.
۱- عن أبي سعيد الخدري س عَنِ النَّبِيِّ ج قَالَ: «مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ كَمَا أُنْزِلَتْ كَانَتْ لَهُ نُورًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ».
ابوسعید خدری س میگوید: نبی اکرم ص فرمود: «هر کس سوره کهف را آن گونه که نازل شده است، بخواند برایش روز قیامت، تبدیل به یک نور می‌گردد» [۸۹].
۲- عَنْ أبي سعيد الخدري س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الْكَهْفِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ، أَضَاءَ لَهُ مِنْ النُّورِ مَا بَيْنَ الْجُمُعَتَيْنِ».
ابوسعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، روز جمعه، سوره کهف را بخواند، میان دو جمعه برایش نورانی می‌گردد» [۹۰].
۳- عَنْ أبي سعيد الخدري س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «من قرأ سورة الكهف يوم الجمعة أضاء له من النور ما بينه وبين البيت العتيق».
ابو سعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، روز جمعه، سوره کهف را بخواند، حد فاصل میان او و خانه کعبه، نورانی می‌گردد» [۹۱].
[۸۹] روایت حاکم نیشابوری؛ و این حدیث صحیح لغیره می باشد. [۹۰] روایت حاکم نیشابوری و بیهقی؛ و این روایت صحیح می باشد چنانکه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۹۱] روایت بیهقی در الشعب، چنانکه در صحیح ترغیب و ترهیب و إرواء الغلیل آمده است.
۱- عَنْ أَبِى الدَّرْدَاءِ س أَنَّ النَّبِىَّ ج قَالَ: «مَنْ حَفِظَ عَشْرَ آيَاتٍ مِنْ أَوَّلِ سُورَةِ الْكَهْفِ عُصِمَ مِنَ الدَّجَّالِ (وفي لفظ) عُصِمَ مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ».
أبودرداء س میگوید: نبی اکرم ص فرمود: «هر کس، ده آیه از اول سوره کهف، حفظ نماید از دجال، حفاظت می‌شود». و در لفظی آمده است که: «از فتنه دجال، حفاظت می‌شود» [۹۲].
۲- عن أبي سعيد الخدري س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «مَنْ قرأ عشر آيات من أولها ثم خرج الدجال لم يسلط عليه» (در اکثر مصادر حدیث حتی مستدرک حاکم که حدیث از آن نقل شده است، با لفظ: «من آخرها» وارد شده نه با لفظ: «من أولها»).
ابوسعید خدری س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هر کس، ده آیه از اول سوره کهف بخواند و بعد از آن، دجال ظهور کند، دجال نمی تواند بر او پیروز شود» [۹۳].
[۹۲] صحیح مسلم. [۹۳] روایت حاکم نیشابوری؛ و این حدیث صحیح لغیره می باشد چنانکه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است.
۱- في حديث أبي أمامة س (السابق) «اسْمُ اللَّهِ الأَعْظَمُ الَّذِى إِذَا دُعِىَ بِهِ أَجَابَ فِى سُوَرٍ ثَلاَثٍ الْبَقَرَةِ وَآلِ عِمْرَانَ وَطَهَ».
در این باره، حدیث ابوامامه س بیان گردید که رسول الله ص فرمود: «اسم اعظم الهی که اگر با آن، فراخوانده شود، اجابت می‌کند در سه سوره قرآن کریم یعنی سوره‌های بقره، آل عمران و طه وجود دارد» [۹۴].
[۹۴] نگا صحیح الجامع.
۱- عَنْ ابن مسعودٍ س قَالَ: «أول سورة نزلت فيها السجدة الحج، قرأها رَسُولُ الله ج فسجد وسجد الناس إلا رجل أخذ التراب فسجد عليه فرأيته قُتِلَ كافِراً».
ابن مسعود س میگوید: نخستین سوره ای که نازل گردید و در آن، سجده وجود داشت، سوره حج بود. رسول الله ص آن را تلاوت نمود و سجده کرد و مردم همراه ایشان، سجده کردند به جز یک نفر که مقداری خاک برداشت (وبدون اینکه سرش را پایین کند) بر آنها سجده کرد. بعدها وی را دیدم که در حالت کفر کشته شد» [۹۵].
هفدهم محرم الحرام ۱۴۳۱ هجری قمری
کوآلالامپور- مالزی
عبدالقادر ترشابی
=[۹۵] روایت حکام نیشابوری در المستدرک با سند صحیح.
۱- عَنْ أبي سعيد س قال: «رَأَيْتُ فِيمَا يَرَى النَّائِمُ كَأَنِّي تَحْتَ شَجَرَةٍ، وَكَأَنَّ الشَّجَرَةَ تَقْرَأُ (ص)، فَلَمَّا أَتَتْ عَلَى السَّجْدَةِ سَجَدَتْ، فَقَالَتْ فِي سُجُودِهَا: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي بِهَا، اللَّهُمَّ حُطَّ عَنِّي بِهَا وِزْرًا، وَأَحْدِثْ لِي بِهَا شُكْرًا، وَتَقَبَّلْهَا مِنِّي كَمَا تَقَبِّلْتَ مِنْ عَبْدِكَ دَاوُدَ سَجْدَتَهُ، فَغَدَوْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: «سَجَدْتَ يَا أَبَا سَعِيدٍ؟» قُلْتُ: لا، قَالَ: «فَأَنْتَ أَحَقُّ بِالسُّجُودِ مِنَ الشَّجَرَةِ»، ثُمَّ قَرَأَ رَسُولُ اللَّهِ ج سُورَةَ ص، ثُمَّ أَتَى عَلَى السَّجْدَةِ، وَقَالَ فِي سُجُودِهِ مَا قَالَتِ الشَّجَرَةُ فِي سُجُودِهَا».
ابوسعید س میگوید: خواب دیدم که گویا زیر درختی هستم و آن درخت سورۀ (ص) را می‌خواند، آنگاه هنگامی که به آیۀ سجده رسید، سجده نمود و در سجده‌اش گفت: خدایا! به وسیلۀ آن، مرا مغفرت کن؛ بار الها! به وسیلۀ آن گناهانم را مغفرت کن و آن را مایۀ سپاسگزاری من بگردان و آن را از من بپذیر، همانگونه که سجدۀ بنده‌ات داود را پذیرفتی. ابوسعید س میگوید: صبح آن روز خدمت رسول اللهص رسیدم و ماجرا را بر این تعریف نمودم؛ آنحضرت ص فرمود: «ای ابوسعید! آیا تو سجده نمودی؟ گفتم: نه، فرمود: تو از درخت برای سجده‌نمودن، شایستگی بیشتری داری. سپس رسول الله ص سورۀ (ص) را تلاوت نمود و هنگامی که به آیه سجده رسید، سجده کرد و در سجده‌اش مانند درخت دعا نمود [۹۶].
[۹۶] روایت طبرانی و نگاه صحیح ترغیب و ترهیب.
۱- عَنْ عُمَرَ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «لَقَدْ أُنْزِلَتْ عَلَىَّ اللَّيْلَةَ سُورَةٌ لَهِىَ أَحَبُّ إِلَىَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ» ثُمَّ قَرَأَ ﴿إِنَّا فَتَحۡنَا لَكَ فَتۡحٗا مُّبِينٗا ١﴾».
عمر بن خطاب س میگوید: رسول الله ص فرمود: «امشب بر من سوره‌ای نازل گردید که نزد من از هرآنچه که خورشید برآن می‌تابد (تمام دنیا) محبوب‌تر است، و آن سورۀ فتح می‌باشد» [۹۷].
۲- عَنْ أنسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «لَقَدْ أُنْزِلَتْ عَلَىَّ آيَةٌ هِىَ أَحَبُّ إِلَىَّ مِنَ الدُّنْيَا جَمِيعًا ﴿إِنَّا فَتَحۡنَا لَكَ فَتۡحٗا مُّبِينٗا ١...﴾».
از انس بن مالک س روایت است که رسول الله ص فرمود: «آیه‌ای بر من نازل شده است که نزد من از تمام دنیا محبوب‌تر است، و آن ﴿إِنَّا فَتَحۡنَا لَكَ فَتۡحٗا مُّبِينٗا ١﴾ می‌باشد» [۹۸].
[۹۷] صحیح بخاری. [۹۸] صحیح مسلم.
۱- عَنْ أُمِّ هِشَامٍ بِنْتِ حَارِثَةَ بْنِ النُّعْمَانِ ل قَالَتْ: «لَقَدْ كَانَ تَنُّورُنَا وَتَنُّورُ رَسُولِ اللَّهِ ج وَاحِدًا سَنَتَيْنِ أَوْ سَنَةً وَبَعْضَ سَنَةٍ وَمَا أَخَذْتُ (ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِيدِ) إِلاَّ عَنْ لِسَانِ رَسُولِ اللَّهِ ج يَقْرَؤُهَا كُلَّ يَوْمِ جُمُعَةٍ عَلَى الْمِنْبَرِ إِذَا خَطَبَ النَّاسَ».
ام هشام دختر حارثه بن نعمان ل میگوید: دو سال یا یک سال یا بخشی از یک سال ما و رسول الله ص از یک تنور استفاده می‌نمودیم، و سورۀ (ق) را من صرفاً از زبان پیامبر اکرم ص فرا گرفتم، آنحضرت ص روز جمعه، هنگام سخنرانی، بالای منبر آن را می‌خواند [۹۹].
[۹۹] صحیح مسلم.
۱- عَنْ أبي هريرة س «أنَّ النَّبِيَّ ج كتبتْ عنده سورةُ (النجم) فلما بلغ السجدةَ سجد وسجدنا معه، وسجدتِ الدواةُ والقلم».
ابوهریره س میگوید: در حضور نبی اکرم ص سورۀ نجم را نوشتند، هنگامی که آنحضرت ص به آیۀ سجده رسید، سجده نمود، ما نیز همراه ایشان سجده کردیم، همچنین دوات و قلم نیز سجده کردند [۱۰۰].
[۱۰۰] روایت بزار و نگا صحیح ترغیب و ترهیب.
۱- حدیث ابن عَبَّاسٍب (السابق) «شَيَّبَتْنِى هُودٌ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلاَتُ وَ(عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ) وَ(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ)».
در این باره حدیث ابن عباس ب در گذشته بیان گردید که رسول الله ص فرمود: «سوره‌های هود، واقعه، نبأ و تکویر مرا پیر نمودند» [۱۰۱].
[۱۰۱] تخریج آن بیان شد و نگا صحیح الجامع.
۱- عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ أَنَّ النَّبِىِّ ج قَالَ: «إِنَّ سُورَةً فِى الْقُرْآنِ ثَلاَثُونَ آيَةً شَفَعَتْ لرجلٍ حَتَّى غُفِرَ لَهُ وَهِيَ (تَبَارَكَ الَّذِى بِيَدِهِ الْمُلْكُ)».
ابوهریره س میگوید: نبی اکرم ص فرمود: «سوره‌ای در قرآن وجود دارد که دارای سی آیه می‌باشد، این سوره برای یک مرد به اندازه‌ای شفاعت نمود که باعث مغفرت وی گردید، و آن سورۀ ملک می‌باشد» [۱۰۲].
۲- عَنْ أنسٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله ج : «سُورَةٌ من القرآن ما هي إلا ثلاثون آية خاصمت عن صاحبها حتى أدخلته الجنة وهي (تبارك)».
انس س میگوید: رسول الله ص فرمود: «سوره‌ای در قرآن وجود دارد که فقط سی آیه می‌باشد، آن سوره به اندازه‌ای از صاحبش دفاع نمود تا این که او را وارد بهشت ساخت، و آن سورۀ ملک می‌باشد» [۱۰۳].
۳- عن ابن مسعود س ، قال: «يؤتى الرجل في قبره فتؤتى رجلاه فتقول رجلاه: ليس لكم على ما قبلي سبيل كان يقوم يقرأ بي سورة الملك، ثم يؤتى من قبل صدره أو قال بطنه، فيقول: ليس لكم على ما قبلي سبيل كان أوعى فِيَّ سورة الملك، ثم يؤتى من قبل رأسه فيقول: ليس لكم على ما قبلي سبيل كان يقرأ بي سورة الملك، فهي المانعة تمنع من عذاب القبر وهي في التوراة سورة الملك، ومن قرأها في ليلة فقد أكثر وأطنب».
عبدالله بن مسعود س میگوید: فرشتگان عذاب در قبر نزد شخص می‌روند، نخست از جانب پاهایش به او نزدیک می‌شوند، پاهایش می‌گویند: از جانب من به او دسترسی پیدا نمی‌کنید؛ زیرا او (در دنیا) سورۀ ملک را تلاوت می‌نمود. سپس فرشتگان عذاب از جانب سینه یا شکم به او نزدیک می‌شوند، سینه میگوید: از جانب من نمی‌توانید به او برسید، زیرا در درون من سورۀ ملک را حفظ و نگهداری نمود، بعد از آن از طرف سرش به او نزدیک می‌شوند، سرش میگوید: از جانب من هم نمی‌توانید به او نزدیک شوید، چرا که به وسیلۀ من سورۀ ملک را تلاوت می‌نمود، لذا باید دانست که سورۀ ملک مانعی است که از عذاب قبر جلوگیری می‌نماید، این سورۀ در تورات نیز معرفی شده است، هرکس شبانه آن را تلاوت نماید کار زیاد و بسیار خوبی انجام داده است [۱۰۴].
[۱۰۲] روایت احمد و ابن حبان و حاکم بالسند حسن: نگا صحیح ابی داود. [۱۰۳] حدیثی حسن است، نگا صحیح الجامع و صحیح ابوداود. [۱۰۴] حاکم آن را به صورت موقوف روایت نموده است و نگا صحیح ترغیب و ترهیب. البته جملۀ «سورۀ ملک از عذاب الهی جلوگیری می‌نماید» به طور مرفوع از رسول اکرمص به ثبوت رسیده است، نگا سلسلۀ صحیحه و صحیح الجامع.
۱- حدیث ابن عَبَّاسٍب (السابق) «شَيَّبَتْنِى هُودٌ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلاَتُ وَ(عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ) وَ(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ)».
در این باره حدیث ابن عباسب بیان شد که رسول اله ص فرمود: «سورۀ هود، واقعه، مرسلات، نبأ و تکویر مرا پیر کردند» [۱۰۵].
[۱۰۵] تخریج آن بیان شد، و نگا: صحیح الجامع.
۱- حدیث ابن عَبَّاسٍب «شَيَّبَتْنِى هُودٌ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلاَتُ وَ(عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ) وَ(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ)».
ابن عباسب میگوید: رسول اللهص فرمود: «سورۀ هود، واقعه، مرسلات، نبأ و تکویر مرا پیر کردند».
۱- حديث ابن عمر ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ كَأَنَّهُ رَأْىُ عَيْنٍ فَلْيَقْرَأْ (إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ) وَ(إِذَا السَّمَاءُ انْفَطَرَتْ) وَ(إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ)».
ابن عمر ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «هرکس می‌خواهد روز قیامت را بر آنگونه مشاهده کند که گویا با چشم آن را می‌بیند، پس سوره‌های تکویر و انفطار و انشقاق را تلاوت نماید» [۱۰۶].
۲- وفي فضل سورة التكوير حديث ابن عَبَّاسٍ ب (السابق) «شَيَّبَتْنِى هُودٌ وَالْوَاقِعَةُ وَالْمُرْسَلاَتُ وَ(عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ) وَ(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ)».
همچنین دربارۀ فضیلت سورۀ تکویر روایت ابن عباس ب وارد شده است که رسول گرامی اسلام ص فرمود: «سوره‌های هود، واقعه، مرسلات، نبأ و تکویر مرا پیر کردند».
[۱۰۶] روایت احمد و ترمذی و حاکم. نگا: سلسلۀ صحیحه.
۱- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «(قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ) تَعْدِلُ رُبُعَ الْقُرْآنِ».
ابن عباس ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «سورۀ کافرون با یک چهارم قرآن برابر می‌باشد» [۱۰۷].
۲- عن عائشة ل قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «نِعْمَ السُّورَتَانِ هُمَا يَقْرَآن فِى الرَّكْعَتَيْنِ قَبْلَ الْفَجْرِ (قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ) وَ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ)».
از عایشه ل روایت است که رسول الله ص فرمود: «چه خوب هستند سوره‌های کافرون و اخلاص، که در دو رکعت قبل از نماز فجر خوانده می‌شوند» [۱۰۸].
۳- قَالَ ج لِنَوْفَلٍ: «اقْرَأْ (قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ) ثُمَّ نَمْ عَلَى خَاتِمَتِهَا فَإِنَّهَا بَرَاءَةٌ مِنَ الشِّرْكِ».
رسول الله ص خطاب به نوفل فرمود: «سورۀ کافرون را بخوان و بعد از آن بخواب، زیرا این سوره برائت از شرک است» [۱۰۹].
[۱۰۷] روایت ترمذی، نگا: صحیح ترغیب و ترهیب. [۱۰۸] روایت صحیحی است که در صحیح ابن حبان آمده است. نگا: سلسله صحیحه. [۱۰۹] روایت ابوداود و ترمذی، نگا: صحیح ابوداود.
۱- عَنْ ابن عباسٍ ب قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) تَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ».
ابن عباس ب میگوید: رسول الله ص فرمود: «سورۀ اخلاص برابر با یک سوم قرآن می‌باشد» [۱۱۰].
۲- عَنْ أَبِى الدَّرْدَاءِ س قالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «أَيَعْجِزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَقْرَأَ فِى لَيْلَةٍ ثُلُثَ الْقُرْآنِ؟» قَالُوا: وَكَيْفَ يَقْرَأُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ؟ قَالَ: «(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) يَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ».
ابودرداء س می‌گویدکه: رسول الله ص فرمود: «آیا یکی از شما نمی‌تواند در یک شب، یک سوم قرآن را بخواند؟ صحابه عرض کردند: چگونه یکی از ما می‌تواند یک سوم قرآن را بخواند؟ فرمود: «سورۀ اخلاص برابر با یک سوم قرآن می‌باشد» [۱۱۱].
۳- وفي روايةٍ «إِنَّ اللَّهَ جَزَّأَ الْقُرْآنَ ثَلاَثَةَ أَجْزَاءٍ، فَجَعَلَ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ جُزْءًا مِنْ أَجْزَاءِ الْقُرْآنِ».
و در روایتی آمده است که رسول اکرم ص فرمود: «خداوند عزوجل قرآن را به سه بخش تقسیم نموده است و سورۀ اخلاص یکی از بخش‌های سه‌گانۀ قرآن می‌باشد» [۱۱۲].
۴- عَنْ أبي هريرةَ س قَالَ: أَقْبَلْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج فَسَمِعَ رَجُلًا يَقْرَأُ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) فَقَالَ: رَسُولُ اللَّهِ ج : «وَجَبَتْ»، فَسَأَلْتُهُ مَاذَا يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: «الْجَنَّةُ».
ابوهریره س میگوید: همراه رسول الله ص می‌آمدم، آنحضرت ص صدای مردی را شنید که سورۀ اخلاص را می‌خواند، فرمود: «واجب شد» گفتم: ای رسول خدا! چه چیزی! فرمود: «بهشت» [۱۱۳].
۵- وَعَنْهُ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «احْشِدُوا فَإِنِّى سَأَقْرَأُ عَلَيْكُمْ ثُلُثَ الْقُرْآنِ» فَحَشَدَ مَنْ حَشَدَ ثُمَّ خَرَجَ نَبِىُّ اللَّهِ ج فَقَرَأَ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) ثُمَّ دَخَلَ فَقَالَ بَعْضُنَا لِبَعْضٍ: إِنِّى أُرَى هَذَا خَبَرٌ جَاءَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَذَاكَ الَّذِى أَدْخَلَهُ. ثُمَّ خَرَجَ نَبِىُّ اللَّهِ ج فَقَالَ: «إِنِّى قُلْتُ لَكُمْ سَأَقْرَأُ عَلَيْكُمْ ثُلُثَ الْقُرْآنِ أَلاَ إِنَّهَا تَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ».
از ابوهریره س روایت است که رسول الله ص فرمود: «جمع شوید، زیرا می‌خواهم یک سوم قرآن را برای شما بخوانم» پس تعداد زیادی اجتماع نمودند، آنگاه پیامبر اکرم ص بیرون آمد و سورۀ اخلاص را خواند و وارد خانه شد؛ سپس دوباره بیرون آمد و فرمود: «من به شما گفتم: یک سوم قرآن را برای شما خواهم خواند، بدانید که سورۀ اخلاص با یک سوم قرآن، برابری می‌کند» [۱۱۴].
۶- عَنْ أَبِى سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ س أَنَّ رَجُلاً سَمِعَ رَجُلاً يَقْرَأُ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) يُرَدِّدُهَا فَلَمَّا أَصْبَحَ جَاءَ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ج فَذَكَرَ ذَلِكَ لَهُ وَكَأَنَّ الرَّجُلَ يَتَقَالُّهَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «وَالَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ إِنَّهَا لَتَعْدِلُ ثُلُثَ الْقُرْآنِ».
ابوسعید خدری س میگوید: شخصی شنید که فرد دیگری سورۀ اخلاص را می‌خواند و تکرار می‌نماید، صبح هنگام نزد رسول اکرم ص رفت و ماجرا را برایش تعریف نمود، طوری که، گویا این کارش را کوچک می‌شمرد، رسول الله ص فرمود: «سوگند به ذاتی که جانم در دست اوست، سورۀ اخلاص برابر با یک سوم قرآن می‌باشد» [۱۱۵].
۷- عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج بَعَثَ رَجُلاً عَلَى سَرِيَّةٍ وَكَانَ يَقْرَأُ لأَصْحَابِهِ فِى صَلاَتِهِمْ فَيَخْتِمُ بِ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) فَلَمَّا رَجَعُوا ذَكَرُوا ذَلِكَ لِلنَّبِيِّ ج فَقَالَ: «سَلُوهُ لأَىِّ شَىْءٍ يَصْنَعُ ذَلِكَ» فَسَأَلُوهُ فَقَالَ: لأَنَّهَا صِفَةُ الرَّحْمَنِ فَأَنَا أُحِبُّ أَنْ أَقْرَأَ بِهَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أَخْبِرُوهُ أَنَّ اللَّهَ يُحِبُّهُ (وفي رواية) حُبُّكَ إيَّاهَا أَدْخَلَكَ الْجَنَّةَ».
عایشه ل میگوید: نبی اکرم ص مردی را به عنوان مسئول یک دستۀ نظامی تعیین فرمود؛ آن مرد نماز را برای همراهانش امامت می‌نمود و قرائتش را در نماز با سورۀ اخلاص به پایان می‌رساند، هنگامی که برگشتند، موضوع را با نبی اکرم ص در میان گذاشتند. آنحضرت ص فرمود: «از او بپرسید که چرا چنین می‌کند»؟ از آن مرد علت را پرسیدند؛ او گفت: خداوند در سورۀ اخلاص توصیف شده است، لذا من دوست دارم که آن را بخوانم. نبی اکرم ص فرمود: «به او بگویید که خداوند او را دوست دارد». و در روایتی آمده است که فرمود: «چون صفات الهی را دوست داری، وارد بهشت شده‌ای» [۱۱۶].
۸- عن معاذ بن أنس س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «مَنْ قَرَأَ: (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) عَشْرَ مَرَّاتٍ بنى اللَّهُ لَهُ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ (وفي رواية) قَصْراً».
معاذ بن انس س میگوید: رسول الله ص فرمود: «هرکس سورۀ اخلاص را ده بار بخواند، خداوند برایش خانه‌ای در بهشت می‌سازد، و در روایتی آمده است که برایش قصری در بهشت می‌سازد» [۱۱۷].
۹- حديث عائشة السابق قال ج : «نِعْمَ السُّورَتَانِ هُمَا يَقْرَآن فِى الرَّكْعَتَيْنِ قَبْلَ الْفَجْرِ (قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ) وَ (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ)».
از عایشه ل چنانچه بیان گردید، روایت است که رسول الله ص فرمود: «چه خوب‌اند دو سوره‌ای که در دو رکعت قبل از نماز صبح خوانده می‌شوند یعنی سوره‌های کافرون و اخلاص» [۱۱۸].
۱۰- عَنْ عَائِشَةَ ل «أَنَّ النَّبِىَّ ج كَانَ إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ جَمَعَ كَفَّيْهِ ثُمَّ نَفَثَ فِيهِمَا فَقَرَأَ فِيهِمَا (قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) ثُمَّ يَمْسَحُ بِهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ يَبْدَأُ بِهِمَا عَلَى رَأْسِهِ وَوَجْهِهِ وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ يَفْعَلُ ذَلِكَ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ».
عایشه ل میگوید: هر شب هنگامی که نبی اکرم ص به رختخوابش می‌رفت، کف‌های دستش را کنارهم قرار می‌داد و سوره‌های اخلاص و فلق و ناس را می‌خواند و در دست‌هایش می‌دمید و تا جایی از بدنش که می‌توانست، دست می‌کشید؛ این کار را از سر و صورت و قسمت جلوی بدنش آغاز می‌نمود، و این عمل را سه بار تکرار می‌کرد [۱۱۹].
۱۱- حديث عبد الله بن خبيب س قَالَ: خَرَجْنَا فِى لَيْلَةِ مَطَرٍ وَظُلْمَةٍ شَدِيدَةٍ نَطْلُبُ رَسُولَ اللَّهِ ج لِيُصَلِّىَ لَنَا فَأَدْرَكْنَاهُ فَقَالَ: «أَصَلَّيْتُمْ». فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا فَقَالَ: «قُلْ» فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا ثُمَّ قَالَ: «قُلْ» فَلَمْ أَقُلْ شَيْئًا ثُمَّ قَالَ: «قُلْ» فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَقُولُ؟ قَالَ: «(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) وَالْمُعَوِّذَتَيْنِ حِينَ تُمْسِى وَحِينَ تُصْبِحُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ تَكْفِيكَ مِنْ كُلِّ شَىْءٍ».
عبدالله بن خبیب س میگوید: در یک شب بارانی و بسیار تاریک، بیرون رفتیم تا از رسول الله ص بخواهیم که نماز را برای ما امامت نماید، هنگامی که به ایشان رسیدیم، فرمود: آیا نماز را خواندید؟ من چیزی نگفتم. فرمود: «بگو» بازهم من چیزی نگفتم، برای بار سوم فرمود: «بگو». گفتم: ای رسول خدا! چه بگویم؟ فرمود: «هنگام صبح و شام سوره‌های اخلاص و فلق و ناس را سه بار بخوان تو را از همه چیز کفایت می‌کنند» [۱۲۰].
[۱۱۰] تخریج آن بیان شد، نگا: صحیح الجامع. [۱۱۱] صحیح مسلم. [۱۱۲] صحیح مسلم. [۱۱۳] صحیح مسلم. [۱۱۴] صحیح مسلم. [۱۱۵] صحیح بخاری. [۱۱۶] روایت بخاری و مسلم. [۱۱۷] روایت احمد، نگا: سلسلۀ صحیحه. [۱۱۸] تخریج آن بیان گردید، نگا: صحیح الجامع. [۱۱۹] روایت بخاری و مسلم. [۱۲۰] روایت ابوداود و ترمذی با سندی حسن؛ نگا: صحیح ابی داود.
۱- حدیث عبد الله بن خبیب س السابق.
در این باره حدیث عبدالله بن خبیب س بیان گردید.
۲- حديث عائشة ل السابق في النوم.
همچنین حدیث عایشه ل که به هنگام خوابیدن، اختصاص داشت، بیان گردید.
۳- عَنْ عَائِشَةَ ل أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ج كَانَ إِذَا اشْتَكَى يَقْرَأُ عَلَى نَفْسِهِ بِالْمُعَوِّذَاتِ وَيَنْفُثُ، فَلَمَّا اشْتَدَّ وَجَعُهُ كُنْتُ أَقْرَأُ عَلَيْهِ وَأَمْسَحُ بِيَدِهِ رَجَاءَ بَرَكَتِهَا.
عایشه ل میگوید: هنگامی که رسول خدا ص مریض می‌شد، سوره‌های فلق و ناس را می‌خواند و خودش را دم می‌نمود؛ و هنگامی که بیماری‌اش شدت یافت، من آنها را می‌خواندم و دست خودش را به امید برکت بر جسدش می‌کشیدم [۱۲۱].
۴- عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ س قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج : «أَلَمْ تَرَ آيَاتٍ أُنْزِلَتِ اللَّيْلَةَ لَمْ يُرَ مِثْلُهُنَّ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ)».
عقبه بن عامر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «آیا نمی‌دانید که دیشب آیاتی نازل شده است که مثل آنها دیده نشده است؛ آنها سوره‌های فلق و ناس هستند» [۱۲۲].
۵- وَعَنْهُ س قَالَ: بَيْنَا أَنَا أَسِيرُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج بَيْنَ الْجُحْفَةِ وَالأَبْوَاءِ إِذْ غَشِيَتْنَا رِيحٌ وَظُلْمَةٌ شَدِيدَةٌ فَجَعَلَ رَسُولُ اللَّهِ ج يَتَعَوَّذُ بِ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ) وَيَقُولُ: «يَا عُقْبَةُ تَعَوَّذْ بِهِمَا فَمَا تَعَوَّذَ مُتَعَوِّذٌ بِمِثْلِهِمَا» قَالَ: وَسَمِعْتُهُ يَؤُمُّنَا بِهِمَا فِى الصَّلاَةِ.
عقبه بن عامر س میگوید: روزی همراه رسول الله ص میان جحفه و ابواء حرکت می‌کردم که باد و تاریکی سختی ما را فرا گرفت، رسول الله ص شروع به دم‌کردن با سوره‌های فلق و ناس نمود، ولی فرمود: «ای عقبه! با آنها، (خودت را) دم کن، زیرا هیچ دم‌کننده‌ای به مثل این سوره‌ها دم ننموده است».
راوی میگوید: همچنین آنحضرت ص نماز را امامت می‌نمود و شنیدم که آنها را در نمازی خواند [۱۲۳].
۶- وَعَنْ جابِرٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج : «اقْرَأْ يَا جَابِرُ» فَقُلْتُ: وَمَاذَا أَقْرَأُ بِأَبِي أَنْتَ وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: «اقْرَأْ (قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ) وَ(قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ)» فَقَرَأْتُهُمَا فَقَالَ: «اقْرَأْ بِهِمَا وَلَنْ تَقْرَأَ بِمِثْلِهِمَا».
جابر س میگوید: رسول الله ص فرمود: «ای جابر! بخوان» گفتم: پدر و مادرم فدایت شوند، چه بخوانم؟ فرمود: «سوره‌های فلق و ناس را» من به دستورش عمل نمودم. بعد از آن فرمود: «این سوره‌ها را بخوان و هرگز نمی‌توانی مانند اینها بخوانی» [۱۲۴].
۷- وَفي فضل سورة الفلق، عن عقبة بن عامر س قال: قلت: يا رسول الله، أقرئني إما من سورة (هود)، وإما من سورة (يوسف)، فقال رسول الله ج : «يا عقبة بن عامر، إنك لن تقرأ سورة أحب إلى الله، ولا أبلغ عنده من أن تقرأ: (قل أعوذ برب الفلق)، فإن استطعت أن لا تفوتك في صلاة فافعل».
دربارۀ فضیلت سوره فلق، عقبه بن عامر س میگوید: گفتم: ای رسول خدا! چند آیه از سورۀ هود و چند آیه از سورۀ یوسف به من بیاموز. فرمود: «ای عقبه! تو هیچ سوره‌ای محبوب‌تر و بلیغ‌تر نزد خداوند از سورۀ فلق نمی‌خوانی، و سعی کن که خواندن آن در نماز از تو فوت نشود» [۱۲۵].
[۱۲۱] صحیح بخاری. [۱۲۲] صحیح مسلم. [۱۲۳] صحیح ابن حبان، و این روایت صحیح لغیره است چنانچه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۱۲۴] روایت احمد و نسائی، و حدیثی صحیح می‌باشد، چنانکه در صحیح ترغیب و ترهیب آمده است. [۱۲۵] صحیح ابن حبان و حاکم، نگا: صحیح ترغیب و ترهیب.
۱- نخستین سوره‌ای که از قرآن نازل گردید، اقرأ بود.
۲- آخرین سوره‌ای که نازل شد، سورۀ نصر بود؛ زیرا ابن عباس ب از عبیدالله بن عبدالله پرسید: آیا آخرین سوره‌ای که به طور کامل نازل شده است، می‌دانی؟ عبید الله گفت: بلی، سورۀ نصر است، ابن عباس ب گفت: درست گفتی [۱۲۶].
۳- آخرین آیه‌ای که نازل شد این سخن خداوند متعال است که می‌فرماید:
﴿وَٱتَّقُواْ يَوۡمٗا تُرۡجَعُونَ فِيهِ إِلَى ٱللَّهِۖ ثُمَّ تُوَفَّىٰ كُلُّ نَفۡسٖ مَّا كَسَبَتۡ وَهُمۡ لَا يُظۡلَمُونَ ٢٨١﴾ [البقرة: ۲۸۱]. زیرا ابن عباسب میگوید: آخرین آیه‌ای که بر نبی اکرمص نازل گردید، آیۀ ربا بود که با همین سه الفاظ فوق به پایان می‌رسد [۱۲۷].
۴- بزرگترین سورۀ قرآن فاتحه است، چنانچه رسول اللهص فرمود: «بزرگترین سورۀ قرآن فاتحه است».
۵- بزرگترین آیۀ قرآنکریم آیۀ الکرسی است، چنانچه در حدیث ابی بن کعب س بیان گردید که بزرگترین آیۀ قرآن آیۀ الکرسی می‌باشد.
۶- سورۀ اخلاص با یک سوم قرآن، برابری می‌کند و سورۀ کافرون با یک چهارم قرآن، برابری می‌نماید. و به هردوی آنها سورۀ اخلاص می‌گویند، زیرا در این دو سوره از خالص‌گرداندن یکتاپرستی خداوند متعال سخن به میان آمده است.
[۱۲۶] صحیح مسلم. [۱۲۷] صحیح بخاری.
این همان مقداری از احادیث صحیح در بارۀ فضایل سوره‌ها و آیات می‌باشد که برای من جمع‌آوری آنها میسر گردید، از خداوند عزوجل مسئلت می‌نمایم که این کتاب مختصر را برای نویسنده و تمام کسانی که ابراز نظر نموده یا در آن نقشی ایفاء نموده‌اند و باعث چاپ و نشر آن شده‌اند، مفید بگرداند. همچنین از او می‌خواهم که مرا به خاطر اشتباهات بشری‌ای که در آن رخ داده است، مغفرت نماید، و آن را از من به طور کامل بپذیرد؛ زیرا او شنوا و نزدیک و اجابت‌کننده است. و حمد و ستایش از آنِ خدایی است که پروردگار جهانیان است.
عبدالقادر ترشابی
شارجه – ۲۰ شوال ۱۴۳۰ هـ . ق
برابر با ۱۰ اکتبر ۲۰۰۹ م -