مشخصات کتاب

(بت شکن)

عرض اخبار اصول
بر قرآن و عقول

نقد احادیث اصول کافی

جلد اول

(تحریر دوّم)

با تجدیدنظر و اضافات

تألیف:

آيت الله العظمى علامه
سيّد ابوالفضل ابن الرّضا برقعي قمی

تولّد: ١٣٣٠هـ.ق مطابق با ١٢٨٧شمسی

وفات: ١٤١٤هـ.ق مطابق با ١٣٧٠ شمسی

بدایه

تذکر: توجّه خواننده را به این نکته جلب می‌کنیم که در کتاب حاضر ارجاعاتی که در پاورقی صفحات به کتب مؤلّف یا کتب مرحوم قلمداران شده است، ارجاع به صفحات نسخه‌ای است که با حروف آی. بی. ام. تکثیر و توزیع گردیده است.

(ناشر)

f

مقدمه‌ی مجموعه کتاب‌های موحدین

حمد و سپاس خداوندی که نعمت اسلام را بر بندگان خود ارزانی داشت و از میان آنان، بهترین و پاک‌ترین را برای ابلاغ پیام آزادی و آزادگی برگزید؛ و درود و سلام پروردگار یکتا بر اهل بیت بزرگوار، صحابه کرام و تابعین گران‌قدر پیامبر دوستی و رحمت.

دینی که امروز مفتخر به آنیم، ثمره مجاهدت‌ها و از جان گذاشتگی‌هایِ مردان خداست؛ آنانی که در راه حفظ و نشر پیام الهی، خالصانه مِهر حق در دل و مُهر نام پاکش بر لب داشتند و در راه صیانت از سخن خداوندِ سبحان و سنت پیامبر مهربان، جان و مال و عِرض بر کف نهادند و جز خشیت و خوف آفریدگار، ترسی به دل راه نداند.

آری، اسلام عزیز این گونه رشد کرد و بالید و بر بلندای آسمان بانگ یکتاپرستی و برابری سر داد. در این میان اما، دست تطاولِ دشمنان قسم خورده و جورِ عالمان مُتهتّک و جاهلان مُتنسّک، بر قامت رعنای دینِ حق نشست و شرک و غلوّ و گزافه و دروغ، چنان طوفانی بر پا کرد که چهره زیبای آیین حق، در پسِ دروغ‌پردازی‌های غوغا سالارانِ دین فروش در مُحاق افتاد. این روندِ دوری از حقایق دین و سنت حسنۀ رسول‌الله، به ویژه پس از روی کار آمدن پادشاهان صفوی در قرن نهم هجری و زمامداران جمهوری اسلامی در عصر حاضر، سیر صعودی گرفت؛ تا جایی که امروز، مساجد محل سینه زنی و عزاداری است و صدای قرآن برنمی‌خیزد مگر بر مزار مردگان؛ روایات شاذّ و خودساخته، جایگزین سنت پیامبر شده است و مداحان جاهل و عوام‌فریب، تبدیل به فرهنگ ناطق دین شده‌اند؛ تفسیر به رأی و روایات مجعول، مستمسکی شد برای جدایی انداختن بین شیعه و سنی؛ و دریغ که ندانستند از این تفرقه و خصومت، بهره و منفعت از آنِ کیست؟

آنچه امروز به نام تقریب مذاهب اسلامی در ایران سر می‌دهند، چیزی نیست مگر هیاهوی تبلیغاتی و گرد و خاک سیاسی که در سایۀ پوششِ رسانه‌ای گسترده، مقصودش جلب توجه سیاسی و ترسیم چهره‌ای مناسب از حکومت شیعی ایران در جهان است. نگاهی به عملکرد سردمداران و روحانیون و مراجع شیعۀ ایران، خود گویایِ این حقیقت است که تقریب مذاهب و دوستی و برادری دینی به شیوۀ زمامدارانِ ایران، خواب و خیالی بیش نیست و «دو صد گفته چون نیم کردار نیست».

در این میان، موحدان مسلمانی در ایران، از دل جامعه خرافه زدۀ شیعه‌ی امامیه برخاستند و کمر به بیداری جامعۀ غفلت زده خود بر بستند؛ سراپا شور و شهامت شدند و قلم فرسودند و سخن دردادند و زنگار شرک را به صیقلِ توحید و سنت زدودند و بی پروا فریاد برآوردند که:

برخیز تا یکسو نهیم این دلقِ ازرق فام را
هر ساعت از ما قبله‌ای با بت‌پرستی می‌رود
بر بادِ قلّاشی دهیم این شرکِ تقوا نام را
توحید بر ما عرضه کن تا بشکنیم اصنام را

حیدر علی قلمداران قمی – که از زمرۀ این بزرگواران بود- در کتاب ارزشمند شاهراه اتحاد، علت این تفرقه را در جهل مسلمین نسبت به کتاب خدا و سیره پیامبرش می‌دانست و کوشید تا با ریشه‌یابیِ دیگر علل جداییِ فرقه‌های اسلامی، گامی حقیقی و موثر در جهت تقریب مذاهب بردارد. تلاش و جدیّت دیگر علما و دلسوزان اسلام، همچون آیت الله سید ابوالفضل برقعی قمی، سید مصطفی حسینی طباطبایی، آیت الله شریعت سنگلجی، یوسف شعار و بسیاری دیگر از این مجاهدانِ راه حق، بدون شک، الگویی است برای حق‌پژوهان و جویندگانِ گوهر دین، تا با تأسی از شیوۀ دین‌پژوهی و عیار سنجیِ مدعیات دینی و در سایۀ آموزه‌های ناب قرآن و سنت، در جهت پژوهش‌های یکتاپرستانه گام‌های موثری بردارند و گم‌گشتگان را مدد رسانند تا ره به ساحلِ سلامت برند و از گرداب شرک و توهّم رهایی یابند.

تلاش‌های خستگی ناپذیرِ این رادمردانِ عرصه یکتاپرستی، رسالتی را بر دوش دیگرانی می‌گذارد که شاهدِ گرفتاری‌های دینیِ جامعه و جدایی مسلمانان از تعالیم حیاتبخش اسلام، به ویژه در ایران هستند.

لازم به ذکر هست که اصلاح‌گرانی که امروز کتابهایشان را منتشر می‌کنیم در خلال تغییر مذهب شیعه‌ امامی که در گذشته پیرو آن بوده‌اند، مرحله‌های متعددی را پشت سر گذاشته‌اند و باطل بودن عقاید شیعۀ امامی را مانند امامت از دیدگاه شیعه، عصمت، رجعت و غیبت و اختلافاتی که میان صحابه رخ داده و غیره، را به صورتی تدریجی و در چند مرحله کشف کرده‌اند؛ به همین دلیل عجیب نیست که در تعدادی از کتابهایی که در ابتدای امر تألیف کرده‌اند برخی از اثرات و بازمانده‌های عقاید گذشته به چشم بخورد ولی کتابهای بعدی آنها از این عقاید غلو آمیز رها شده، بلکه کاملا از آن پاک شده است، به هدف نزدیک شده و بلکه عقیدۀ پاک اسلامی، توحیدی و بی‌آلایش را در آغوش کشیده‌اند.

***

اهداف:

آنچه امروز در اختیار دارید، تلاشی است در جهت نشر معارف دین و ادای احترام به مجاهدت‌های خستگی ناپذیرِ مردانِ خدا. هدف از انتشار این مجموعه، این است که:

١- امکان تنظیم و نشرِ آثار موحدین، به صورت اینترنتی، الکترونیکی، لوح فشرده و چاپی مهیا شود، تا زمینه آشنایی جامعه با اندیشه و آراء توحیدی آنان فراهم و ارزش‌های راستینِ دین، به نسل‌های بعد منتقل گردد.

٢- با معرفی آثار و اندیشه‌های این دانشمندان موحد، چراغی فرا راهِ پژوهش‌های توحیدی و حقیقت‌جویانه قرار گیرد و الگویی شایسته به جامعه اندیشمندِ ایران معرفی شود.

٣- جامعه مقلد، روحانی‌گرا، مرجع محور و مداح‌دوستِ ایران را به تفکر در اندیشه‌های خود وادارد و ضمن جایگزین کردن فرهنگ تحقیق به جای تقلید، به آنان نشان دهد که چگونه از دلِ شیعۀ غالیِ خرافی، مردانی برخاستند که با تکیه بر کلام خدا و سنت رسول، ره به روشناییِ توحید بردند.

٤- با نشر آثار و افکارِ این موحدینِ پاک‌نهاد، ثمرۀ پژوهش‌های بی‌شائبۀ آنان را از تیغ سانسور و مُحاق جهل و تعصبِ زمامدارانِ دین و فرهنگ ایران به در آورَد و با ترجمه این کتاب‌ها به دیگر زبان‌ها، زمینه آشنایی امت بزگ اسلام در دیگر کشورها را با آرا و اندیشه‌های یکتاپرستانِ مسلمان در ایران فراهم کند.

***

چشم انداز:

تردیدی نیست که دستیابی به جامعه‌ای عاری از خرافه و بدعت و رسیدن به مدینۀ فاضله‌ای که آرامش در جوار رضایت حضرت حق را به همراه دارد، مقدور نخواهد بود، مگر با پیروی از آموزه‌های اصیل و ناب قرآن و سنت پاک پیامبر مهر و رحمت ص . هدف غاییِ دست اندر کارانِ مجموعۀ موحدین، آن است که با معرفی آثار این بزرگانِ جهادِ علمی، الگوی مناسبی برای دین‌پژوهان و جویندگانِ راه حق فراهم آورند، تا شناخت و بهره‌گیری از فضایل دینی و علمیِ این عزیزان، بستر مناسبی باشد برای رشد و تقویتِ جامعه توحیدی و قرآنی در ایران و نیل به رضایت خالق و سعادتِ مخلوق.

باشد که خداوند، این مختصر را وسیله علوّ درجات آن عزیزان قرار دهد و بر گناهان ما، قلمِ عفو کشد.

a

مقدمه‌ی ناشر

سپاس خداوند بزرگی را که نعمت بندگی اش را بر ما عرضه کرد و درود و سلام خداوند بر پاکترین خلق خدا و آخرین فرستاده پروردگار - محمد مصطفی- و خاندان و اصحاب پاک نهادش.

مسلمانان در طول قرن‌های گذشته، به برکت و موهبت اسلام عزیز و پیروی از کلام گهربار رسول خدا، در دانش اندوزی و علم آموزی، گوی سبقت از دیگران ربودند، چنان که در پایان خلافت عباسی، دانشمندان مسلمان، سرآمد دوران خود شدند و نیمۀ دوم سدۀ دوم هجری قمری، بیت‏الحکمه، که در دورۀ خلافت هارون‏الرشید عباسی در بغداد تأسیس شده بود، به بزرگترین نهاد آموزشی و پژوهشی جهان تبدیل شد و به دلیل فعالیت‏های فرهنگی و علمی‌اش در عرصه‏های مختلف تألیف، ترجمه، استنساخ و پژوهش در دانش‏های گوناگون پزشکی، انسانی و مهندسی، هنوز به عنوان نماد تمدن اسلامی شناخته می‌شود.

بدون شک، چنین توانمندی و شکوهی همچون خاری در چشم، دشمنان اسلام را می‌آزُرد؛ پس بر آن شدند تا با ایجاد زمینه های اختلاف و تفرقه افکنی در میان مسلمین، این شکوه و عظمت را، که ناشی از اتحاد و یکدلی و برادری میان آنان بود، از بین ببرند و تفرقه را طوفانی بلا خیز کنند، تا چشم‌ها را بر زیبایی حق ببندد و خورشیدِ دین را در پسِ ابر‌های بدعت و خرافه پنهان کنند و چنان که شیخ سعدی می‌گوید:

حقیقت، سرایی است آراسته
نبینی که هر جا که برخاست گرد
هوا و هوس، گرد برخاسته
نبیند نظر، گرچه بیناست مرد

تلاش‌های برنامه ریزی شده و بلند مدتِ مغرضانِ اسلام برای بستن چشمِ مسلمانان به حقیقتِ دین، سستی و کاهلی مسلمین در فراگیری و نشر معارف دین و دوری جستن آنان از سنت ناب و هدایتگر رسول خدا، منجر به بروز چنان شکاف و اختلاف عمیقی در امت اسلام شد که تبعات شوم آن، امروز نیز دامنگیر آنان است.

به موازات تلاش‌های خصمانه دشمنانِ پیامبر خدا  ص برای به انحراف کشیدن آموزه‌های اسلام و وارد کردن بدعت‌های گوناگون در دین، مؤمنینی پاک‌نهاد و دلسوز، این خطر را دریافتند و در جهادی مستمر برای احیای اسلام و سنت نبوی، به پا خاستند و با شجاعتی کم نظیر، قلم در دست گرفتند و در دلِ شیعیان خرافه‌پرست، به اشاعه فرهنگ و اعتقادات اصیل اسلام پرداختند؛ فریاد توحید سر دادند و خواب دین فروشان و بدعتگذاران را آشفته نمودند. این موحدینِ حقیقت‌جو، به تأسی از پیامبر شریف اسلام، حقیقت را فدای مصلحت نکردند و در این راه، جان را تحفۀ بارگاه حق تعالی نمودند، و به راستی: ﴿أَلَآ إِنَّ أَوۡلِيَآءَ ٱللَّهِ لَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ ٦٢﴾ [یونس: ٦٢].

آنچه در این مجموعه آمده است، جرعه‌ای است از دریای معرفت الهی و گزیده‌ای است از آثار موحدین خداجویی که در آغاز از طایفه شیعیان بودند. نور خدا در دلشان تابیدن گرفت و توحیـد را سرلوحه حیات با‌ برکتشان قرار دادند. این افراد، که همگی از علما و نویسنگان و محققین طراز اول جهان تشیع در ایران بوده و هستند، در سیر تحول فکری (و بالطبع، در آثارشان) حرکتی گام به گام داشتند؛ به این معنا که نگرششان به مسایل مختلف اعتقادی، به یکباره متحول نشده است؛ بلکه با گذشت زمان، مطالعات گسترده و تعامل با دیگر همفکرانشان، به مسیری نو گام نهاده‌اند. لذا، ممکن است برخی از اظهار نظرها یا نتیجه گیری‌ها در آثار این افراد، که در این مجموعه آمده است، کاملا منطبق با رویکرد‌های دینی و اعتقادی اهل سنت و جماعت نباشد؛ با این وجود، به دلیل اهمیت این آثار در هدایت شیعیان ایران و دیگر اقوام پارسی زبان، به انتشار آن اقدام نمودیم. همچنین، دیدگاهها و مواضع فکری مطرح شده در این کتاب‌ها، الزاما دیدگاه‌های ناشر و دست اندر‌کاران انتشار این مجموعه نیست، اما بی‌تردید، نفحه‌ای است از نفحات حق و نوری است از جانب پرودگار برای هدایت آنانی که به دور از تعصبات و گمانه زنی‌های تاریخی، فرقه‌ای و مذهبی، جویای حقیقت هستند.

نکته قابل تأمل این است که برای آگاهی از دیدگاه‌های این افراد نمی‌توان تنها به مطالعه یک جلد از آثارشان بسنده کرد؛ بلکه نیاز است که زندگی آنان به طور کامل مطالعه گردد، تا چگونگی انقلاب فکری شان و انگیزه‌ها و عوامل آن کاملا شناخته شود. برای مثال، آیت الله سید ابوالفضل برقعی قمی، کتابی دارد با عنوان درسی از ولایت که آن را در اوایل دوران تطور فکری‌اش به رشته تحریر در‌آورده است. او در این کتاب به بحث درباره ائمه و ادعای شیعه درباره ولایت و امامتِ بلافصلِ ایشان پس از پیامبر خدا پرداخته است. او عدد ائمه را دوازده نفر دانسته و بر وجود و حیات محمد بن حسن عسگری، به عنوان دوازدهمین امام، صحّه گذاشته و آن را پذیرفته است. اما چند سال بعد، کتابی با نام تحقیق علمی در احادیث مهدی می‌نویسد و نتایج پژوهش‌هایش را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، که حاکی از جعلی و دروغ بودن تمام احادیث، اخبار و گزاره‌های تاریخی مرتبط با ولادت و وجود امام زمان است. از این مثال و موارد مشابه دیگر، چنین برمی‌آید که اطلاع از حوادث و رویدادهای زندگی موحدین و مطالعه مجموعه آثار آنان، با در نظر گرفتن تقدم و تأخر نگارش آنها، بهترین راه برای آگاهی از سیر تحول اندیشه‌ و آثار ایشان است.

امید است آثار این بزرگواران و تلاش‌های متولیان نشر آنها، زمینه‌ای باشد برای بازگشت به مسیر امن الهی و عبادت خالصانه خالق. باشد که خداوند بزرگ، این مختصر را موجب بخشش گناهان و لغزش‌های ما قرار دهد و روح آن عزیزان را در جوار مهر و بخشش خود گیرد.

تذکر: علامه برقعی (رحمه الله) هنگام استدلال به آیات، یکی از آیات را ذکر کرده و به ذکر آدرس آیات دیگر که همان مفهوم را دارند یا قابل استدلال می باشند اکتفا می کنند.

سخنی با خوانندگان کتاب

بدان که نویسندۀ این اوراق به خداوند تبارک و تعالی و رسولان الهی و روز جزا و أئمه و پیشوایان هدایت، مؤمن و معتقد و از أئمه و رؤسای کفر و شرک و خرافات و ظلم و ضلالت منزجر و بیزار است.

اینجانب تقریبا چهل سال است که از علمای طراز اول و مجتهدین دینی و مراجع مذهب شیعۀ امامیه در حوزۀ علمیۀ قم و نجف تصدیق اجتهاد گرفته و به گواهی و معرفی ایشان در علوم اسلامی و دینی مجتهدم و سالیان متمادی نیز کتب حوزوی را تدریس کرده‌ام.

نگارنده از دوران جوانی از انحطاط و ذلت و تفرق مسلمین افسرده و در رنج بوده و برای رفع مشکلات فکری و عقیدتی آنان همواره چاره‌جویی نموده و یکی از بزرگترین موانع راه ترقی و سعادت آنان را وجود دکانداران و سودجویان مذهبی یافته‌ام و غالبا به این دو بیت مترنم بوده‌ام:

دردا که دوای درد پنهانی ما
افسوس که چارۀ پریشانی ما
در دست کسانی است که پنداشته‌اند
آبادی خویش را به ویرانی ما

این عالم ‌نمایان و دکانداران جاه‌طلب مانع تحقیق و تأمل و رشد و بیداری مردم‌اند و محیط خود را چونان محلۀ کوران می‌خواهند تا ادعاهای نامستدل و عقاید موروثی و خرافاتشان بی‌چون و چرا پذیرفته شود و عیوب و نقص ایشان ظاهر نگردد و مخفی و نادیده بماند.

لازم است در اینجا تأکید کنم که از تألیف این کتاب به هیچ وجه قصد دفاع و جانبداری از هیچ یک از مذاهب فقهی عالم اسلام را ندارم، زیرا سایر مذاهب نیز البته با اختلاف مراتب، خالی از خرافات و اشتباه نیستند، اما به منظور خدمت به برادران شیعی خود، در این اوراق از میان مذاهب، مذهب جعفری اثناعشری را که به قول رهروانش بهترین مذهب است و پیروان آن ادعای پیروی از اهل بیت گرامی رسول الله ص را دارند و اینجانب نیز سالها در همین مذهب تحصیل و تحقیق کرده‌ام، مورد تدقیق و تأمّل قرار داده و آن را برای بررسی انتخاب کرده و به بهترین و مهمترین کتاب این-مذهب یعنی اصول کافی تألیف ابوجعفرمحمد بن یعقوب کلینی پرداخته‌ام. و چنانکه ملاحظه خواهید کرد، ما این کتاب را در بسیاری از موارد مغایر با قرآن کریم و مملو از خرافات یافته و در مواردی مطالب آن را با قواعد عقلی نیز موافق نمی‌بینیم. وقتی این کتاب با آن همه تعریف و تمجیدهای طرفدارانش چنین باشد، کتب دیگر چگونه خواهد بود؟!

در این اوراق نیز سؤالاتی را که در کتب دیگرخود نیز پرسیده‌ایم، می‌آوریم، مانند اینکه چرا خدای ‌تعالی برای مسلمین صدر اسلام اصول دینی را که شما قائل ‌هستید صریحا بیان نکرده و نفرموده عدل از اصول دین یا مذهب است تا اینکه پس از چند قرن علمای امامیه در مقابل اشاعره، «عدل» را جزو اصول دین قلمداد کنند؟

چرا مذهب ‌سازان، أئمۀ بزرگوار را که خود را تابع دین می‌دانستند، اصل دین شمرده و عدم ایمان به امام را ضلالت می‌دانند، در حالی که أبوالأئمه حضرت علی ÷ در دعای خویش عرض می‌کرد: «اللّهم إنّي أُشْهِدُكَ، وكفى بك شهیداً، أنّي أشهد أنّك أنت ربي، وأنّ رسولك محمداً  ص نبیّي، وأنّ الدّین الذي شرعتَ له دیني، وأنّ الکتاب الذي اُنزِل إلیه إمامي = پروردگارا، تو را گواه می‌گیرم و کافی است که خودت گواه باشی که من شهادت می‌دهم که همانا تو پروردگارم و فرستاده‌ات محمد ص پیامبرم و دینی که برای او تشریع فرموده‌ای دینم و کتابی که بر او نازل گردیده امام و پیشوای من است». (الصحیفة العلویة، دعای ٦٣) و خود را نه اصل دین و نه فرع دین می‌دانست و اصلا به اصل امامت اشاره نفرموده است.

آیا اصول و فروع دین حضرت علی ÷ ایمان به خودش و یا ایمان به فرزندانش بوده، و اگر نبوده آیا اصول دین امام با مأموم فرق دارد؟ آیا اینان که ادعای پیروی علی ÷ و محبت نسبت به او را دارند، چرا برای خود مذهبی تراشیده‌اند؟

آیا واقعا امام صادق ÷ ادعا کرده که من مذهبی آورده‌ام یا اینکه دکانداران به نام آن بزرگوار، مذهبی ساخته‌اند؟

آیا دین خدا یک دین و یک راه و یک مسلک است یا صد مذهب و مسلک می‌باشد؟ چرا علمای مذهبی این نام‌های تفرقه‌انگیز و مذاهب را کنار نمی‌گذارند؟

علاوه بر این، می‌بینیم که در همین «کافی» از امام صادق ÷ نقل شده که فرمود: «ما لکم وللناس، کفوا عن الناس ولا تدعوا أحداً إلى أمركم... کفوا عن الناس ولا یقول أحدکم: أخي وابن عمّي وجاري...= شما را به مردم چه کار، از مردم دست بردارید وکسی را به مرام خود دعوت نکنید... از مردم دست بردارید و هیچ یک از شما [بر اثر دلسوزی و یا علاقه] نگوید این برادرم یا پسرعمویم یا همسایۀ من است...»[١]. ولی عده‌ای به نام مروجین مذهب، مردم را به مذهب شیعه دعوت می‌کنند و از این راه نان می‌خورند و خصوصا پس از انقلاب، اموال فراوان در راه دعوت مسلمانان و غیرمسلمانان به مذهب تشیع، خرج می‌کنند!

در این کتاب، قصد بت‌شکنی داشته‌ام، زیرا بسیاری از اقوام دارای بتی مخصوص به خود می‌باشند. این بت گاهی سنگ است و گاهی حیوان و گاهی شجر و گاهی انسان و گاهی هوای نفس و... و البته هر چه انسان را از مسیر عقل و تحقیق منحرف سازد و تعصب آورد[٢]، می‌توان آن را بت نامید.

کتاب اصول کافی که بسیاری از مطالب و مندرجات آن ضد عقل و قرآن است نیز اینک بتی است که عده‌ای مطالب آن را همچون وحی إلهی دانسته، بلکه عملا بیش از کتاب إلهی به آن می‌پردازند و اگر کتاب وحی را کافی ندانند، کتاب «کلینی» را برای عمل و نیل به سعادت کافی می‌دانند و در مورد مطالب آن تعصب می‌ورزند و به پیروی کسانی که از آن تمجید کرده‌اند، بدون آنکه خود بدون تعصب، بررسی و تحقیق کنند، به مطالب این کتاب گردن نهاده‌اند!!

ما کتاب «کافی» را مورد تحقیق و تدقیق قرار داده‌ایم و بر عهدۀ خود می‌دانیم که اعلام کنیم این کتاب دارای ضد و نقیض و خرافات فراوان و مطالب مخالف قرآن است، لذا به منظور نقد «اصول کافی»، تألیف حاضر را به خوانندگان گرامی تقدیم می‌نماییم.

امید است مردم متدین و منصفان حق‌جو به خود آیند و قدری بدون تعصب و پیشداوری، اندیشه کنند و موانع حصول عقیدۀ صحیح و ترقی را از میان بردارند.

مخفی نماند که اینجانب برای روشن‌شدن حقائق دین مبین و دفع خرافات، کتبی ازجمله درسی از ولایت، و خرافات وفور در زیارات قبور، و تابشی از قرآن، و بررسی علمی در احادیث مهدی و..... کتاب حاضر را تألیف کرده و هدفم کسب رضای حق و انجام وظیفۀ شرعی و خدمت به برادران دینی و نجات ایشان بود، امّا متأسفانه متصدیان امور که دم از اسلام ناب و آزادی و روشنفکری می‌زنند، از چاپ و نشر آنها ممانعت کردند! حتی خودم برای أخذ اجازۀ چاپ به متصدیان مربوطه مراجعه کردم و گفتم اگر در این کتاب اشکالی دارید و چیزی مخالف واقع و برخلاف اصول اسلام دیده‌اید، بگویید تا اصلاح کنم، اما در جوابم گفتند ما انقلاب نکرده‌ایم که جواب امثال شما را بدهیم!! و با کمال بغض و عداوت و تعصب و جهالت با من معامله کردند. حتی به جرم تألیف اینگونه کتب مورد سوءقصد قرار گرفته و چند بار زندانی و تبعید و بارها بازداشت و بازجویی شده و مورد توهین و ناسزا و آزار بسیار قرار گرفتم و دانستم که خُرافیّون در این کتب، خیر و فایده‌ای یافته‌اند که این اندازه آشفته و غضبناک شده‌اند و حتّی از قتل اینجانب ابائی ندارند، از این رو پس از سوّمین زندان و ممنوع و محروم‌شدن از اقامۀ نماز جمعه در منزل و ایراد سخنرانی و تشکیل جلسات تفسیر قرآن برای مردم، از آنجا که «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد»، همین محدودیّت و محرومیّت سبب شد که فرصتی به دست آید تا لاأقلّ قلم این حقیر ساکت نمانده و تقیّه نکند و در این مدّت، به تجدید نظر و تنقیح برخی از تألیفات خود، از جمله همین کتاب ـ که آن را بسیار عجولانه و با یأس از بیداری مردم تألیف کرده بودم و نقص و کمبود بسیار داشت ـ پرداختم و در آن، در حدّ توان اصلاحاتی کرده و تغییراتی دادم و تفاصیل و توضیحاتی نیز بر مطالبش افزودم و شمارۀ آیات قرآن و ترجمۀ فارسی آیات یا عبارات عربی را که ترجمه نشده بود، اضافه و برخی اشتباهات خود را نیز اصلاح کردم، همچنین در مواردی، مذاکرات خود را با بعضی از خرافیّون، بی‌آنکه نامشان را ذکر کنم، آوردم و در برخی از موارد نیز به توجیهات بارده که حتّی به‌زور ده من سریش، به مطلب نمی‌چسبد، اشاره کرده‌ام تا خوانندۀ محترم بداند که برخی با چه تعصّبی خواسته‌اند از اباطیل مذکور در کافی و یا در واقع از تهمت‌هایی که راویان کذّاب به ائمّۀ بزرگوار بسته‌اند، دفاع کنند. به نظر ما تعصّب این عالم‌نمایان است که موجب گمراهی مردم ساده‌ دل شده است! دیگر آنکه مقداری از مطالب تحریر اوّل کتاب خرافات وفور در زیارات قبور را که برای این تألیف مناسبتر می‌نمود، به این کتاب نقل کردم. علاوه بر این، نام منابعی که مورد استفادۀ نگارنده بوده و در تحریر اول این کتاب نسبت به ذکر و معرّفی آنها قصور شده بود و مؤلّفین آنها – أیدهم الله تعالی – بر این بنده حقّ دارند، آورده‌ام. خصوصاً چون قسمت أعظم جلد اوّل «کافی» یعنی «کتاب الحجّة» مربوط به مسألۀ «ولایت و امامت» است، از این رو در تحلیل و بررسی روایات این بخش «کافی» از کتاب شریف «شاهراه اتّحاد یا بررسی نصوص امامت» تألیف استاد «قلمداران»( /) بهرۀ فراوان برده‌ام. علاوه برآن در تحریرجدید این تألیف به کتاب الموضوعات في الآثار والأخبار که به قلم یکی از علمای مشهور لبنان است، نیز بسیار استناد کرده‌ام.

ناگفته نماند هنگامی که این کتاب را اصلاح و تهذیب می‌کردم با خبر شدم که یکی از علما به نام شیخ محمدباقر بهبودی که چاپ جدید «بحارالأنوار» با تحقیق و تعلیق وی به طبع رسیده و کتاب «معرفة الحدیث» نیز از تألیفات اوست، کتابی به نام «صحیح الکافی، مِن سلسلة صحاح الأحادیث عند الشّیعة الإمامیّة» در «لبنان» به چاپ رسانده، نظر ایشان را نیز در کتاب خود آوردم، ولی لازم است ذکر کنم که کتاب وی نیز با مخالفت دکانداران خرافات روبرو شده و هنگامی که ایشان می‌خواست ترجمۀ فارسی کتاب خود را در ایران منتشر سازد، تعدادی از معمّمین هیاهو کرده و او را مجبور ساختند که کتابش را با نام «گزیدۀ کافی» چاپ کند تا عوام گمان کنند که وی صرفا از میان روایات کافی، احادیثی را گلچین کرده و مطلع نشوند که وی بقیۀ احادیث کافی را صحیح نمی‌داند!!

وقتی ایشان با مزاحمت و اعتراض و مخالفت خرافیون متعصب روبرو شود، مسلماً ملّاهای مستبد اجازۀ چاپ و نشر کتاب حاضر را نخواهند داد و به هر قیمت مانع از آشنایی مردم با مطالب کتاب ما خواهند شد. ولی نگارنده به فضل و رحمت عظمای الهی امیدوارم و مطمئنم که چون این کتاب را برای رضای خدا و بیداری امت اسلام نوشته‌ام، حق‌تعالی وسائل نشر آن را خود فراهم فرموده و موانع را برطرف خواهد ساخت.

پیش از ختم کلام لازم است که خوانندۀ محترم بداند متن مورد مطالعۀ ما از کافی، نسخۀ هشت جلدی آن و طبع مؤسسۀ دارالکتب الإسلامیة است که توسط آقای علی اکبر غفاری تصحیح گردیده، و آقای حسینعلی محفوظ بر آن مقدمه، نگاشته است. این نسخه چنانکه در صفحۀ یک کتاب آمده، با هفت نسخۀ معتبر مقابله و مقایسه شده و اختلاف نسخ در حواشی صفحات ذکر گردیده است.

تذکر دیگر آنکه چون عناوین برخی از ابواب «اصول کافی» بسیار طولانی، و اشاره و ارجاع بدانها مشکل بود، لذا در فهرست کتاب حاضر، هریک از ابواب جلد اول کافی را با شماره‌ای مشخص ساختم، از این رو در متن کتاب، در صورت لزوم به جای ذکر عنوان باب، شمارۀ باب منظور را ذکر می‌کنم و خواننده با مراجعه به فهرست انتهای کتاب خواهد دانست که هر باب با چه شماره‌ای مشخص گردیده است.

١هدف ما از نوشتن این مختصر آن است که عده‌ای منافق و مجهول‌المذهب و منحرف به نام اسلام و به بهانۀ اظهار ارادات به اهل بیت پیغمبر ص هرچه خواستند به اسلام نسبت دادند و آنچه کفر و شرک و زندقه و ضد قرآن و عقل و موجب هدم اسلام و انحطاط و تفرقۀ مسلمین بوده به عنوان حدیث جعل کردند و جعلیاتشان به کتب حدیث و روایت راه یافت و بدین ترتیب اسلام عزیز را مجموعه‌ای از خرافات و موهومات و تملق و چاپلوسی از بزرگان اسلام معرفی نموده و مردم را به بهانۀ ذکر کرامات و معجزات و فضائل بزرگان دین از اصل دیانت و از قرآن کریم دور کردند و از معارف اسلام و قرآن بی‌خبر نگاه داشته و آنان را به تعظیم و تمجید پیغمبر و امام مشغول و اغفال نمودند و برای رفتن سرقبور و مزارها، ثواب‌ها و أجرهای بی‌حساب و غلوآمیز به دور از قضاوت عقل و قرآن و سیرۀ قطعی پیامبر قائل شدند و مردم را به کارهای بیهوده سرگرم نموده و دین و دنیای آنان را ربودند و به نام دین، خرافات عرضه کردند. مؤلفین شیعه نیز چون به آل محمد ص علاقه داشته ودر پی ترویج اخبار ایشان بودند از هر کس اعم از ثقه و غیرثقه اخباری در کتب خود گردآوردند، به ویژه اخباری که برخلاف خلفا و خصوصاً برخلاف اهل سنت بوده است، زیرا به حکومت بنی‌عباس بدبین و با آنان مخالف بودند، خواسته‌اند به هر وسیلۀ ممکن آنان را بکوبند و نظر مردم را از آنان بگردانند و در مقابل آنان مذهبی بزرگ بسازند. مؤلفین بعدی به حسن ظنی که به سابقین داشته‌اند و گاهی به تبعیت از اصل «تسامح در أدلۀ سنن» اخبار آنان را آورده‌اند و دیگر به متن و سند احادیث توجه عمیق نکرده‌اند و برخی از علمای آگاه نیز متأسفانه سکوت کرده و نه تنها مخالفت نکردند بلکه با سکوت خویش بسیاری از انحرافات را به طور ضمنی تأیید کردند!!

در خاتمه از آخوندها و علمای مذهبی می‌خواهم یا جواب منطقی و مستدل داده و یا اگر جوابی ندارند، مانع تحقیق و تدبر مردم نشوند و به مغالطه و سفسطه یا تفسیق و تکفیر و یا فحش و افتراء توسل نجویند.

امید است که مردم بیدار و هشیار شده و از تقلید و تعصب نجات یافته و با حقائق دین مبین و آیین نورانی اسلام به درستی آشنا شوند. ﴿إِنۡ أُرِيدُ إِلَّا ٱلۡإِصۡلَٰحَ مَا ٱسۡتَطَعۡتُۚ وَمَا تَوۡفِيقِيٓ إِلَّا بِٱللَّهِۚ عَلَيۡهِ تَوَكَّلۡتُ وَإِلَيۡهِ أُنِيبُ﴾﴿وَٱلسَّلَٰمُ عَلَىٰ مَنِ ٱتَّبَعَ ٱلۡهُدَىٰٓ﴾

خادم الشّریعة المطهّرة: سید ابوالفضل ابن الرّضا (برقعی)

[١]- «الأصول من الکافی» ج ١، ص ١٦٥ «باب الهدایة من الله عزوجل» حدیث اول و ج ٢، ص ٢١٣، «باب ترک دعاء الناس»، حدیث دوم.

[٢]- در مذمّت تعصّب روایات زیادی داریم از جمله: پیامبر ص فرمود: «من کان في قلبه حبة من خردل من عصبیة، بعثه الله تعالی یوم القیامة مع أعراب الجاهلیة = هر که در دلش به قدر ذره‌ای از تعصب باشد، خداوند متعال روز رستاخیز او را با اعراب زمان جاهلیّت محشور می‌فرماید». امام صادق ÷ فرمود: «من تعصب أو تعصب له، خلع ربقة الإیمان من عنقه = هر که تعصب ورزد و یا برایش تعصب ورزند [و او سکوت کند] رشته‌ی ایمان را از گردنش گشوده است». و نیز فرمود: «من تعصّب، عصبه الله بعصابة من نار = هر که تعصب بورزد، خداوند در قیامت او را با دستاری از آتش برانگیزد». (اصول کافی، ج ٢ «باب العصبیّة» ص ٣٠٧ و ٣٠٧). امیرالمؤمنین ÷ نیز فرموده است: «فإن کان لابدّ من العصبیّة، فلیکن تعصّبکم لمکارم الخصال ومحامد الأفعال ومحاسن الأمور = اگر از تعصّب‌گریزی نبود، پس باید تعصّب شما در صفات نیکو و افعال ستوده و امور خیر باشد». (سفینة البحار، ج ٢ / ص ١٩٩).

مقدمه

٢ بدان‌که اسلام دینی است إلهی که مردم را به وحدت و اتحاد دعوت می‌کند. در زمان پیغمبر اکرم  ص و مدتی پس از رحلت آن عزیز، مسلمین متحد بودند و خوشبختانه نامی غیر از اسلام و مسلمان نداشتند و کتاب هدایتی جز قرآن نمی‌شناختند و نامی از مذاهب مختلف و تألیفات مذهبی در میان نبود و مؤمنین فقط قرآن را حجت و مایۀ هدایت می‌دانستند، زیرا در قرآن خوانده بودند که این کتاب إلهی ﴿هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ﴾ است و

﴿إِنَّ هُدَى ٱللَّهِ هُوَ ٱلۡهُدَىٰ﴾ [البقرة: ١٢٠]

«همانا [منحصرا] هدایت خدا است که هدایت است».

و می‌دانستند که رسول خدا ص فرموده: «من طلب الهدایة من غیر القرآن أضله الله= هر که هدایت را در غیر قرآن بجوید، خدا او را به گمراهی واگذارد».

باری مسلمین، به سبب دین واحد و کتاب واحد متحد گردیده و پیش رفتند و نیرومند شدند و ملل متعدد را با اسلام آشنا کردند.

متأسفانه پس از گذشت یکی دو قرن، اخباری به نام دین پیدا شد و اشخاصی به نام محدث یا مفسر ظهور کردند و مطالبی از قول پیامبر ص یا از قول بزرگان اسلام آوردند و مردم به سوی ایشان جلب شدند، کم‌کم علما یا در واقع عالم‌ نمایانی پیدا شدند که با اخبار و احادیث خود موجب اختلاف و تفرقه شدند. اما خوشبختانه قرآن از پیش، این مشکل را معرفی کرده و در این مورد فرموده بود:

﴿كَانَ ٱلنَّاسُ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَبَعَثَ ٱللَّهُ ٱلنَّبِيِّ‍ۧنَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ فِيمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِۚ وَمَا ٱخۡتَلَفَ فِيهِ إِلَّا ٱلَّذِينَ أُوتُوهُ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡ ﴾ [البقرة: ٢١٣]

«مردم امتی یگانه بودند، خداوند پیامبران را برای بشارت و هشدار [به مردم] برانگیخت و با ایشان کتاب را به حق نازل فرمود تا کتاب میان مردم در آنچه اختلاف می‌کنند حکم نماید. اما کسانی که کتاب برآنان نازل شده بود پس از اینکه آیات روشن بر ایشان آمد جز به سبب ظلم و حسد در میان خویش، در آن اختلاف نکردند».

و نیز فرموده:

﴿إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ وَمَا ٱخۡتَلَفَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡ﴾ [آل عمران: ١٩]

«همانا دین، نزد خدا اسلام است و آنان که این کتاب به ایشان داده شد در آن اختلاف نکردند مگر پس از اینکه دانش بر ایشان آمد به سبب ظلم و حسد در میان خویش».

و فرموده:

﴿فَمَا ٱخۡتَلَفُوٓاْ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَهُمُ ٱلۡعِلۡمُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡ﴾ [الجاثیة: ١٧]

«به سبب ظلم و حسد در میان خویش، اختلاف نکردند مگر پس از آنکه دانش بر ایشان آمد».

از این آیات به خوبی آشکار می‌شود که پس از آمدن کتب الهی که به وحدت دعوت می‌کرد عالم نمایان و اصحاب اغراض به سبب حسد و کینه و تعصب و ظلم و ستم و دکانداری و بهره‌بردن از دیگران و دیگر اغراض ایجاد اختلاف کردند که قرآن از آن تحت عنوان ﴿بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡ﴾ یاد کرده است. حق متعال برای اتمام حجت و راهنمایی طالبان هدایت و مردم منصف، وضع اینگونه عالم‌نمایان را روشن کرده تا مردم فریب آنان را نخورند، از این رو دربارة آنان فرموده:

﴿وَإِنَّ ٱلَّذِينَ ٱخۡتَلَفُواْ فِي ٱلۡكِتَٰبِ لَفِي شِقَاقِۢ بَعِيدٖ﴾ [البقرة: ١٧٦]

«آنان که در این کتاب اختلاف کردند [از حق] بسیار دوراند».

همچنین خدای‌تعالی برای رفع اختلاف، قرآن را داور و حکَم قرار داده و فرموده برای رفع فساد و اختلاف به کتاب الهی رجوع شود. چنانکه فرموده:

﴿وَمَا ٱخۡتَلَفۡتُمۡ فِيهِ مِن شَيۡءٖ فَحُكۡمُهُۥٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾ [الشوری: ١٠]

«آنچه که در آن اختلاف کردید، پس حکم آن به سوی خداست».

و نیز فرموده:

﴿فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِي شَيۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ ﴾ [النساء: ٥٩]

«اگر در چیزی منازعه کردید پس آن را به خدا و پیامبر بازگردانید».

حضرت امیرالمؤمنین علی ÷ دربارۀ این آیه فرموده: «إنا لم نُحَکِّم الرّجال و إنّما حَکَّمْنا القرآن...... فردّه إلى الله أن نَحکُم بکتابه وردّه إلى الرسول أن نأخذ بسنّته = همانا ما مردم را به داوری نگرفتیم و فقط قرآن را حَکَم ساختیم...... ارجاع به خدا [یعنی] اینکه به آیات محکم الهی مراجعه کنیم و ارجاع به رسول [یعنی] اینکه سنّت آن حضرت را بگیریم»[٣]. ونیز فرموده: «فالرّدّ إلى الله الأخذ بمُحکم کتابه والردّ إلى الرسول الأخذ بسنّته الجامعة غیرالمفرّقة = ارجاع به پروردگار همان أخذ آیات محکم کتاب خدا و ارجاع به رسول همان گرفتن سنّت و روش پیامبر است که جامع بوده و تفرقه نیاورد»[٤]. ملاحظه می‌فرمایید که حضرت نفرموده به حدیث مراجعه فرمایید زیرا در زمان حضرتش کتب حدیث وجود نداشت بلکه منظور سنّت قطعیّۀ پیامبر اکرم است که مقبول همۀ مسلمین است.

متأسّفانه علمای ما که ایجاد اختلاف کرده‌اند، در اختلافات خود با دیگر مذاهب اسلامی غالباً به قرآن مراجعه نمی‌کنند بلکه بیشتر به احادیث مذهب خود متّکی بوده و طبعاً اختلاف را شدیدتر می‌کنند. در همین کتاب کافی، باب الرّدّ إلى الکتاب والسّنّة اخباری هست که می‌گوید، همه چیز را به کتاب خدا ارجاع کنید، امّا عجیب است که اتّفاقاً اینگونه اخبار، آن چنانکه باید و شاید مورد توجّه علماء نیست و در بسیاری از موارد برخلاف ادّعایشان عملاً بدان ملتزم نیستند!!

نگارنده برای رضای خدا و انجام وظیفه و رفع اختلاف و دعوت به وحدت و اتّحاد مسلمین و زدودن بغض و شقاق و نفاق و تبیین راه اتّحاد، این کتاب را نوشتم تا نشان دهم که اختلافات مذهبی در درجۀ اوّل به واسطۀ اخبار مجعوله در کتب متداول در بین خودمان که ما آنها را حجّت دینی می‌پنداریم[٥] و برای هم‌مذهبان ما کافی خوانده می‌شود، به وجود آمده و همین اخبار منشأ اختلاف و موجد خرافات و باعث گمراهی ما شده است، از این رو دانشمندان ما باید خیرخواهی و احساس مسؤولیّت کرده وتضادّ این اخبار را با دو حجّت الهی یعنی قرآن و عقل، بیان نموده و به مردم تفهیم کنند که اکثر اخبار موجود در کتب معتبرۀ ما ضدّ قرآن و مخالف عقل و موجب خسران دنیا و آخرت است و تنها راه نجات، رجوع به قرآن و پذیرفتن حکمیّت کتاب الهی است. چنانکه در همین کافی از پیامبرخدا ص نقل شده که فرمود: «فإذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن فإنّه شافع مشفّع وماحل مصدّق ومن جعله إمامه قاده إلى الجنّة ومن جعله خلفه ساقه إلى النّار وهو الدّلیل یدلّ علی خیر سبیل و... = هنگامی که فتنه‌ها چون شب تار شما را در خود گرفت و موجب اشتباه شما شد بر شما باد که به قرآن روی آورید که آن شفاعت‌کننده‌ای مقبول و سخنگویی تصدیق شده است، کسی که آن را امام و در جلو خود قرار دهد [و از آن پیروی کند] او را به بهشت رهبری کند و کسی که آن را پشت سر اندازد [و از آن پیروی نکند] او را به دوزخ بیندازند و قرآن راهنمایی است که به بهترین راه دلالت می‌کند و...»[٦].

امیرالمؤمنین و سایر أئمۀ بزرگوار اسلام – علیهم السلام – نیز چون پیامبر ص قرآن را کافی دانسته‌اند. چنانکه حضرت امیر ÷ فرموده: «أرسله بحجّة کافیة= خداوند فرستاده‌اش را با حجّت کافیه (= قرآن)، فرستاد»[٧]. و فرمود: «کفی بالکتاب حجیجاً وخصیماً = کتاب به عنوان احتجاج‌کننده و مخاصمه و مجادله‌کننده کافی است»[٨].

بالاتر از اینها کلام مبارک الهی است که فرموده:

﴿وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ هَادِيٗا وَنَصِيرٗا﴾ [الفرقان: ٣١]

«پروردگارت برای هدایت و نصرت کافی است».

و طبق آیات قرآن، هدایت کافی خدا، همین قرآن است و نیز فرموده:

﴿... قَدۡ جَآءَكُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَكِتَٰبٞ مُّبِينٞ ١٥ يَهۡدِي بِهِ ٱللَّهُ مَنِ ٱتَّبَعَ رِضۡوَٰنَهُۥ سُبُلَ ٱلسَّلَٰمِ وَيُخۡرِجُهُم مِّنَ ٱلظُّلُمَٰتِ إِلَى ٱلنُّورِ بِإِذۡنِهِۦ وَيَهۡدِيهِمۡ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ﴾ [ المائدة: ١٥-١٦]

«.. شما را از جانب پروردگار، نوری و کتابی روشن آمده است که خداوند با آن هر که رضای او را پیروی کند، به راه‌های سلامتی، هدایت می‌فرماید و آنان را به اذن خویش از ظلمت‌ها به سوی نور بیرون می‌کشد و به راه راست رهنمون می‌شود».

و فرموده:

﴿إِنَّ هَٰذَا ٱلۡقُرۡءَانَ يَهۡدِي لِلَّتِي هِيَ أَقۡوَمُ ﴾ [الإسراء: ٩]

«محققا این قرآن به راهی که استوارتر [و بهتر] است هدایت می‌کند».

و نیز فرموده:

﴿وَيَرَى ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡعِلۡمَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ إِلَيۡكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ ٱلۡحَقَّ وَيَهۡدِيٓ إِلَىٰ صِرَٰطِ ٱلۡعَزِيزِ ٱلۡحَمِيدِ﴾ [سبأ: ٦]

«آنان که دانش داده شده‌اند می‌بینند که آنچه از خدایت بر تو نازل شده همان حق است و به راه خداوند عزیز حمید هدایت می‌کند».

و بشر را از آوردن هدایتی بهتر از قرآن عاجز خوانده و فرموده:

﴿قُلۡ فَأۡتُواْ بِكِتَٰبٖ مِّنۡ عِندِ ٱللَّهِ هُوَ أَهۡدَىٰ﴾ [القصص: ٤٩]

«بگو کتابی از جانب پروردگار بیاورید که [از این کتاب] هدایت‌کننده‌تر باشد».

و از قولِ جنّیان فرموده:

﴿إِنَّا سَمِعۡنَا كِتَٰبًا أُنزِلَ مِنۢ بَعۡدِ مُوسَىٰ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَيۡنَ يَدَيۡهِ يَهۡدِيٓ إِلَى ٱلۡحَقِّ ﴾ [الأحقاف: ٣٠]

«همانا کتابی شنیده‌ایم که پس از موسی نازل شده و کتاب‌های پیش‌رو [و قبل از] خود را تصدیق و به حق هدایت می‌کند».

و باز از قول جنّیان می‌فرماید:

﴿إِنَّا سَمِعۡنَا قُرۡءَانًا عَجَبٗا ١ يَهۡدِيٓ إِلَى ٱلرُّشۡدِ﴾ [الجن: ١-٢]

«همانا قرآنی شگفت شنیده‌ایم که به (راه راست و) راه رشد هدایت می‌کند».

و نیز فرموده:

﴿كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ ٱللَّهُ لَكُمۡ ءَايَٰتِهِۦ لَعَلَّكُمۡ تَهۡتَدُونَ﴾ [آل عمران: ١٠٣]

«خداوند این چنین آیاتش را بیان می‌کند باشد که هدایت یابید».

و در آیات بسیاری، قرآن را برای مؤمنین نور و مایۀ هدایت خوانده است. و نیز فرموده:

﴿وَنَزَّلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ تِبۡيَٰنٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ وَهُدٗى وَرَحۡمَةٗ وَبُشۡرَىٰ لِلۡمُسۡلِمِينَ﴾ [النّحل: ٨٩]

«و بر تو کتابی نازل کرده‌ایم که بیان هر چیز [دینی] و مایۀ هدایت و رحمت و بشارت برای مسلمین است».

و در بسیاری از آیات، مانند آیۀ ١٢٠ سورۀ بقره که قبلا ذکر کردیم هدایت را به قرآن و پیروی از آن منحصر نموده نه کتاب دیگر و حتّی به رسول خود می‌فرماید، بگو هدایت من نیز از وحی و این کتاب است، چنانکه فرموده:

﴿وَإِنِ ٱهۡتَدَيۡتُ فَبِمَا يُوحِيٓ إِلَيَّ رَبِّيٓ﴾ [سبأ: ٥٠]

«و اگر هدایت شوم پس به سبب آن چیزی است که پروردگارم به من وحی می‌کند».

حال آیا می‌توان گفت، مسلمین صدر اول تا زمان تألیف کتبی از قبیل کافی و نظایر آن، کتابی که برای اطلاع از دین کافی باشد، نداشته‌اند تا اینکه امثال کلینی پیدا شدند و کتب حدیثی را تألیف کردند؟

البتّه سخن ما نه بدان معناست که اینجانب – نعوذبالله – با سنّت مخالف باشم بلکه آن را کاملاً قبول داشته و بدان از صمیم قلب پایبندم امّا سنّت قطعیّۀ پیامبر ص که مسلمین در آن اختلاف ندارند، نه روایات ضدّ و نقیض.

اینک که سخن از حدیث به میان آمد، لازم است مطالبی را دربارۀ روایات و أحادیث موجود، به استحضار خوانندگان محترم برسانیم:

واضح است که اگر حدیثی واقعاً از پیامبر ص یا امیرالمؤمنین ÷ و.... باشد، مورد قبول همۀ مسلمین است و در عالم اسلام مخالف ندارد. امّا مشکل اینجاست که حدیث برخلاف قرآن کریم، از تحریف و جعل و اختلاط و اشتباه مصون نمانده و از این روست که مسلمان باید در اخذ حدیث کاملا محتاط و دقیق باشد. در این موضوع آقای «بهبودی» مقدّمۀ بسیار مفیدی بر چاپ اول کتاب «صحیح الکافی» نگاشته است که نقل تمامی آن در اینجا میسور نیست و ناگزیر فقط برخی فقرات آن را می‌آوریم ولی مطالعۀ متن کامل مقدمه را به خوانندگان عزیز توصیه می‌کنیم:

«چنانکه در تاریخ علم حدیث می‌بینیم و در کتب رجال اهل تسنّن و تشیّع می‌خوانیم، زنادقه و غُلات، در خاموش‌کردن نور اسلام و تباه ‌ساختن شریعت و احکام دین و ایجاد شکّ و تردید در دل‌ها و بازی با حقائق و معارف دینی و ترویج خرافات و اباطیل و بدعت‌ها و ایجاد تفرقه و اختلاف، از هیچ کوششی فروگذار نکردند[٩].... گاهی سؤالاتی دربارۀ نزول قرآن و جمع و ترتیب آن مطرح می‌نمودند و در خلال طرح این مسائل، شبهۀ تحریف قرآن را وارد ساختند و در بیان این شبهه، با فریبکاری از طریق سنی و شیعه احادیثی جعلی نشر دادند، تا این توهّم را ایجاد کنند که مسألۀ تحریف قرآن مورد اتّفاق تمامی فرق اسلامی است!! اینان از راه دیگری نیز وارد شدند و برای تحریف قرآن [از معانی واضح و حقیقی آن، راه] تفسیر و تأویل [در پیش گرفتند] و داستان‌های خرافی جعل کرده و تأویلات گزاف و نابجا بافتند. سپس کوشیدند مطالب و عقاید نااستوار یهود را در جنب [تفسیر] قرآن ذکر کنند که مردم آنها را حقائق علمی و واقعیت‌های تاریخی بپندارند تا نور هدایت قرآن را در نشر معارف اساسی خاموش سازند و برای تحقق اهداف سیاسی و تحکیم نیرنگ‌ها و دسیسه‌هایشان از زبان صادع حق‌گوی اسلام أحادیثی جعلی ساختند که مردم را از تفکر و تعمق در آیات قرآن حکیم و تفسیر آن و آشکارساختن معارف و احکام و برنامه‌های اجتماعی آن بیم می‌داد [و آن را کاری بسیار مشکل و یا ناممکن جلوه‌گر می‌ساخت] و در جنب آن أحادیث دیگر ساختند که مردم را شب و روز [صرفا] به تلاوت آیات و سور و حفظ آن و تجوید و تکرارش، ترغیب می‌کرد، تا دوستداران قرآن را هنگام قراءت قرآن به تلاوت و نیکونمودن صوت، مشغول کرده و از درایت کتاب و تدبّر در آیات الهی و فهم معانی آن باز دارند.

بدین ترتیب، می‌بینیم که معجزات خرافی بیهوده و نابجا جعل کرده و آنها را از زبان قصه‌پردازان و مشایخ و رُوات ساده لوح حدیث، نشر دادند تا مسلمین با نقل و تکرار و استماع آنها دلخوش شوند. اینگونه اخبار باعث انزجار افراد فکور و باطل‌ساختن بیّنات قرآن و معجزۀ جاویدی بود که گوش‌های شنوا را به خود جلب می‌کرد.

١گروهی دیگر افسانه‌های بی‌پایه و احادیث جعلی که مردم را به ترک دنیا و گوشه‌گیری ترغیب می‌کرد، بافتند و برای اینکه مردم را از اندیشیدن دربارۀ دشمنانشان بازداشته و به فرورفتن در خود وادارند، مطالب سست و نااستوار تصوف و عرفان را در احادیث درج نمودند.... همچنین عباداتی بدعت نهادند و صلواتی اختراع کردند و ادعیۀ عرفانی و غیرعرفانی ساختند و عاملین به آنها و خوانندگان چنان دعاهایی را به ثواب‌های گزاف و حصول نعمت‌های اخروی، بشارت دادند و بسیاری از عابدان ساده‌لوح شب و روز از انجام این عبادات [نامستند] و خواندن این ادعیه [دروغین] کوتاهی نکرده و [بدین ترتیب] از سنّت عادلانه و استوار نبوی منحرف شده و از نتیجۀ عبادت و دعا بی‌بهره ماندند درحالی که می‌پندارند کار نیک انجام می‌دهند!..... غُلات و زنادقه چون دیدند که طلاب علوم و پیشوایان علم حدیث در اخذ و استماع حدیث از مشایخی که مطعون به ضعف بوده‌اند، در تنگنا قرار گرفته‌اند، پلیدترین حیله‌ها را به کار گرفته و از زبان صادع حقگوی اسلام احادیثی جعل کردند از قبیل اینکه: «همانا [گناه] دروغگویی در احادیث بر عهدۀ جاعل حدیث است نه ناقل آن»!! و چون مشاهده کردند که عابدان روز و شب به سنّت معتدل اسلامی بازگشته و عبادات و ادعیۀ ساختگی را طرد کرده‌اند، ادّعا کردند: «کسی که به امید ثواب، عملی را برای آن ثوابی که [در احادیث] ذکر شده انجام دهد، بدان ثواب نائل می‌شود، گرچه حدیث چنانکه او شنیده است نباشد»!! و بدین ترتیب، نیرنگشان با این دروغ‌های ساختگی انجام پذیرفت و گروهی از علماء و محدثین بلکه عمومشان، فریب خوردند و هر چه ناقدان و محققان حدیث در دفع این شر و آشکارساختن این بلای گمراه‌کننده اقدام کردند، مبارزاتشان در برابر اهل باطل توفیق نیافت و [متأسفانه] افسانه‌های زنادقه و ترّهات غالیان اندک اندک در کلیۀ معارف و مسائل مختلف دین استوار اسلام رواج یافت و اختلاط و اختلاف در هر باب از ابواب این دین عظیم بروز کرد....

زعیم شیعه در آن روزگار، ابوعبدالله الحسین بن عبیدالله الغضائری (متوفّای ٤١١ ه‍.‌) در این مبارزۀ مقدّس، برنامه‌ای علمی به شاگردانش عرضه کرد تا آنان [کتبی را که] اصول [نام داشت و دیگر] تألیفات اصحاب را بررسی و نسخ متفاوت آنها را با یکدیگر مقایسه کنند و بدین ترتیب نسخ سالم و صحیح و رُوات موثوق آن از نسخ جعلی و ناصحیح و روات نادان و ضعیف آن شناخته شود[١٠]. نخستین بار، فرزندش ابوالحسین أحمد مشهور به ابن الغضائری به صورتی کامل و علمی، این برنامه را عملی ساخت و فهرستی کامل از [کتب] أصول اصحاب و تألیفات آنها تهیه کرد و میان نسخ صحیح و سقیم تفاوت نهاد و رُوات ضعیف و نادان را نیز معرّفی کرد.

این فهرست مبارک، چنانکه توصیف شده، برای حل این معضل و علاج این مرض کافی بود و می‌توانست ترّهات و أباطیل ادّعایی را از ریشه ‌بر کند و بدعت‌ها و اختلافات را از بن برآورد، اما محدثین عامی و شیوخ حدیث که [خود] راویان و ناقلان این بدعت‌ها و مطالب بی‌اساس بودند، در برابر این مرد – که مردی مردستان بود – ایستادند [و مدعی شدند] که تو با سلف صالح مخالفت کرده‌ای و برنامه‌ای آورده‌ای که مواریث اهل بیت را نادرست بشماری؟!! و متأسفانه فتنه‌ها انگیختند تا اینکه او را از غصۀ این [تهمت‌ها] کشتند و نسخ کتابش را از بین بردند و ذکر و اثر او را در معاجم چنان محو کردند که گویی قابل ذکر نبوده است»[١١]. (صحیح الکافی، الطّبعة الأولی، صفحة «و» به بعد.)

سالها پیش[١٢] از تألیف «صحیح الکافی»، برادر فاضل و مجاهد ما جناب «قلمداران» در کتاب ارمغان آسمان مطالبی نوشتند که ذکر بخشی از آن – با اصلاحی مختصر – در اینجا بسیار مفید است:

«... آفت حقیقت‌سوز کذب و جعل و مطامع ارباب اغراض و امراض به در خانۀ اهل بیت عصمت نیز راه یافت که تنها «مغیره بن سعید» یکی از رُوات کَذَبه که اندک رابطه‌ای با حضرت باقر‌العلوم ÷ داشت خود مدّعی شد که بیش از سی هزار حدیث در احادیث آن بزرگوار دس و جعل کرده است، و همچنین محمّد بن أبی‌الخطاب و بنان و عمر النبطی و أمثالهم از قول حضرت صادق دروغ‌هایی بافتند تا جایی که صادق آل محمد را هم در ردیف اشخاص ضعیف الحدیث نمایاندند[١٣]!! «ابوعمرو کشی» در [کتاب] رجال خود گفته که «یحیی بن عبدالحمید» در کتابی که در اثبات امامت امیرالمؤمنین ÷ تألیف کرده، گفته است که: به «شریک» گفتم، گروه بسیار را گمان این است که «جعفر بن محمد» ضعیف‌الحدیث است!!

«شریک» به من گفت، من تو را از حقیقت قضیه خبر می‌دهم: «جعفر بن محمد» مرد صالح مسلمان پرهیزکاری بود ولی یک مشت جهّال اطراف او را گرفتند که بر او داخل می‌شوند و وقتی که از نزد او خارج می‌شوند می‌گویند: «جعفر بن محمد» ما را حدیث کرد و أحادیثی که اینان از «جعفر بن محمد» نقل می‌کنند تمام آن از منکرات و دروغ و موضوع است و قصدشان آن است تا بدین وسیله در میان مردم زندگی کرده و از سفرۀ مردم بخورند و از ایشان درهم و دینار بگیرند، و از همین راه است که هرگونه منکری را می‌آورند و عوام، اینها را از آنها می‌شنوند، از اینان کسانی‌اند که هلاک می‌شوند و از ایشان کسانی منکر آن می‌شوند.

این دسته [از جاعلان] (که موجب بدنامی آن حضرت‌اند) مانند مفضل بن عمر و بنان و عمرالنبطی و غیرهم است و اینان‌اند که می‌گویند، جعفر ایشان را از قول پدرش از جدش حدیث کرده است که معرفت امام از نماز و روزه کفایت می‌کند!! و اینکه او ایشان را از وقایع قبل از روز قیامت خبر داده است..... به خدا سوگند جعفر چیزی از اینها را هرگز نگفته است، جعفر نسبت به خدا دارای تقوی بوده و پرهیزکارتر از آن است که این نسبت‌ها به او داده شود، پس مردم آنها را شنیده و او را تضعیف کردند و اگر جعفر را می‌دیدی می‌دانستی که او یگانۀ مردم است[١٤].

کذبۀ روات که از قول أئمه – علیهم السلام – اخبار دروغ جعل و نقل می‌کردند، بسیارند که تحقیق در حال آنها محتاج رجوع به کتب رجال است. مثلا یکی از آنها «بشار الشعیری» است که حضرت صادق دربارۀ او می‌فرماید: «والله لأُسْألن عمّا قال فيَّ هذا الکذاب وادّعاءه عليَّ، یا ویله ما له، أرعبه الله فلقد أمن على فراشه وأفزعني وأقلقني عن رقادي، أو تدرون أني لم أقل ذلك، أقول ذلك لأستقر في قبري = به خدا قسم از آنچه این دروغگو دربارة من گفته است و بر من ادّعا کرده است مسؤول خواهم شد، وای بر او، چه کار دارد؟ خدا او را بترساند، او در رختخواب خود آسوده می‌خوابد و مرا از خواب خود در اضطراب افکنده، مگر این چیزها را می‌گویم تا در قبر خود استقرار یابم»؟!

از این اشخاص شارلاتان (و شیاد) کسانی بودند که برای پیشرفت مقاصد شوم خود از هیچگونه عمل دغلی خودداری نمی‌کردند، مثلا «محمد بن بشر» مجسّمۀ حضرت موسی بن جعفر ÷ را ساخته و آن را رنگ زده و در صندوقخانۀ اطاق خود گذاشته بود و مردم را به اطاق خود می‌برد و با آن مجسمه خلوت می‌کرد و با این حیله خود را مبلغ و مرسل از جانب آن حضرت قلمداد می‌کرد!!

٣«احمد بن محمد بن عیسی» به حضرت امام حسن عسکری ÷ نوشت که گروهی تکلم کرده و أحادیثی می‌خوانند و آنها را به تو و پدرانت نسبت می‌دهند و در میان این احادیث سخنانی است که دلها از آن مشمئز ‌شده و می‌رمد و بر ما جایز نیست که آنها را رد کنیم زیرا آنها را از پدران تو روایت می‌کنند! حضرت به او نوشت: «لیس هذا دیننا فاعتزله = این دین ما نیست، از او کناره‌گیری کن»..... این نمونه‌ای از احوال رُوات کذبه در زمان أئمّۀ طاهرین است که با وجود اینکه برای مردم استفسار و استخبار از صدق و کذب حدیث، امکان داشت مع هذا دروغگویان و ارباب غرض با کمال بی‌حیایی به نقل حدیث دروغ، حتّی در نزد خود آن بزرگواران پرداختند و حتّی از قول همان امام در حضور خود او از گفتن حدیث دروغ باک نداشتند، چنانکه «میمون بن عبدالله» داستانی روایت می‌کند که «کشی» آن را در رجال خود روایت کرده[١٥]، نمونه‌ای از آن است که یک مرد بصری از قول «سفیان ثوری» و غیره ده‌ها حدیث از قول حضرت باقر و حضرت صادق روبروی آن حضرت نقل کرد که تمام آنها دروغ و جعل بر آن جناب بود و وقتی حضرت به او فرمود: اگر «جعفر بن محمد» به تو بگوید که این مفتریات را من نگفته‌ام و همۀ آنها دروغ است آیا از او می‌پذیری؟ محدّث احمق گفت نه، زیرا آنهایی که این احادیث را گفته‌اند، اگر بر قتل مسلمانی شهادت دهند مسموع الکلمه و مقبول القول‌اند، من اگر تصدیق «جعفر بن محمد» را در کذب و جعل این احادیث تصدیق کنم، تکذیب آنهاست!

٤این وضع احادیث در زمان ائمۀ طاهرین است، پس وای به اعصار غیبت که از آن انوار هدایت، احدی نیست و شیاطین جعّال و أئمّۀ ضلال برای گمراهی مسلمین و دشمنی با دین مبین راهی نزدیکتر از جعل احادیث نیافتند وگاهی دوستان نادان نیز به دوستی احمقانه، اعمالی کردند که دشمنان هم نکردند!

علامه حلی در«نهایة الأصول» فرموده: ملاحده عمدا اخباری جعل و در کتب حدیث گنجانیدند تا صورت دین را زشت نموده و آن را باطل جلوه دهند و چون کار بدین منوال رفت و هر صاحب غرض و مرض به جعل حدیث پرداخت، مخصوصا دشمنان زیرک و حیله‌باز که می‌دیدند سرعت نفوذ برق‌آسای اسلام تمام دنیای متمدّن آن روز را بلعیده و در خود ضمیمه نموده، برای نجات ازاین وضعیت به هر وسیله‌ای متشبّث گردیدند و چیزی آسانتر و مّؤثّرتر از جعل حدیث نیافتند، زیرا پشت‌هم‌انداختن چند جملۀ قال رسول الله ص وقال الصادق، فلان و فلان زحمتی ندارد و آیات قرآن نیست که در حصار باشد، بلکه کلام آدمی است و ساختن آن بسی آسان است و از حیث تأثیر هم هر سخنی که صبغۀ دینی گیرد مؤثر است چه رسد به أمر و نهی امور مهمه، و چون با صورت دشمنی نمی‌توانستند چنین کاری انجام دهند، ناچار به صورت دوست یعنی مسلمان درآمده و خود را در ردیف علما و جرگۀ محدثین در آوردند، آنگاه ضربات کشندۀ خود را بر پیکر اسلام زدند، با اینکه بر طبق دستور متواترۀ رسول اکرم ص و أئمۀ طاهرین ـ سلام الله علیهم أجمعین ـ می‌بایستی احادیث و اخبار وارده از ناحیۀ ایشان را بر کتاب خدا عرضه کنند[١٦]، زیرا بهترین محک صدق و کذب أخبار، قرآن مجید است لکن متأسّفانه چنین عملی تاکنون صورت نگرفته و ما هنوز به کتابی از آثار علماء اسلام برنخورده‌ایم که أحادیث را با قرآن مطابقه و مقابله کند و صحیح و سقیم آن را از این راه بسنجد. بلی فقط اقدامی که برای تشخیص صحیح و سقیم به عمل آمد، جعل و إحداث علم درایه و رجال است که أحادیث را با وضع و احوال ناقلین آن بسنجد، [مثلا] اگر راوی حدیث چنین و چنان بود، آن حدیث صحیح و اگر چنین و چنان بود موثق یا معتبر و اگرنه، ضعیف یا مرسل یا مجهول است.

باید دانست که علم درایه تقریبا در قرن پنجم هجری تأسیس گشت و اولین تألیف را مطابق نقل مرحوم «سید حسن صدر» در کتاب «الشیعة وفنون الإسلام»، ابوعبدالله محمد بن عبدالله معروف به حاکم نیشابوری (متوفای ٤٠٥ ه‍.‌) در پنج مجلد مسمّی به «معرفة علم الحدیث» در این باره نگارش داد. هر چند این کار نمی‌توانست به طور کامل محدثین را از پرتگاه وقوع در اکاذیب و مفتریات جلوگیری و حفظ نماید، زیرا چه بسا که شخصی از حیث دارا بودن صفات یک راوی حدیث صحیح، آن صفات را واجد باشد و مع هذا خبر منقول از او مخالف کتاب خدا باشد، چنانکه در پاره‌ای از احادیث صحیحه موجوده همین عیب را می‌بینیم، و انگهی آنکه خواست جعل حدیث کند می‌تواند اسم چند نفر از رجال خوشنام را در رجال حدیث خود قطار نماید، برای اینکه از آن رجال خوشنام، کتاب و رساله‌ای به خط و مهر خودشان باقی نمانده که با تطبیق با آن، کذب مفتری واضح شود. کتب حدیث هم معدود و محدود نیست که نتوان از حدود آن خارج شد، بلکه همه روزه می‌بینیم که کتاب حدیثی پیدا می‌شود که از وجود آن بی‌خبر بودیم و حدیثی می‌شنویم که سابقه نداشت!

مع ذلک با اینکه گفتیم که علم درایه و رجال نمی‌تواند ما را از شرّ جعّال و واضعین حدیث کذب، کاملا محفوظ دارد، ولی باز نفع آن زیاد بوده و نمی‌توان فوائد آن را منکر شد، امّا بدبختانه حتی از این طریق هم تاکنون اقدامی کامل برای تشخیص و موازنۀ اخبار صحیح و سقیم به عمل نیامده و آنچه می‌دانیم تنها علامه مجلسی کتاب کافی را که شامل حدود شانزده هزار حدیث است در معرض و محک علم درایه و رجال قرار داده و بیش از نه دهم احادیث آن را از ارزش صحّت انداخته و کمتر از یکدهم آن را صحیح دانسته است.

در صورتی که در همین احادیث صحیح، پاره‌ای احادیث یافت می‌شود که مفادش مخالف آیات قرآن است و در میان همان احادیث ضعیف و حسن و مرسل و غیره، احادیثی یافت می‌شود که مفاد آن کاملا مطابق آیات قرآن است....

ما معتقدیم که بهترین محک برای تشخیص حدیث صحیح از سقیم همان میزانی است که خود رسول خدا و أئمّۀ معصومین ÷ به دست داده‌اند و آن همان عرضه‌کردن بر کتاب خداست به شرط اینکه خود کتاب را محتاج تفسیر احادیث ندانیم! تا علاوه بر فساد دور، تهمت نقص بر کتاب خدا و نارسایی و محتاج به مترجم و دیلماج ‌بودن بیان إلهی وارد [نیاوریم] و هر حدیثی که با کتاب موافق باشد، هر چند از مخالفین مذهب ما باشد، بپذیریم، برای اینکه چه استبعادی دارد کسی که مخالف مذهب ماست هر چند کافر و از نعمت اسلام بی‌نصیب هم باشد ولی یک سخن راست از قول أئمۀ ما گفته باشد؟

مثلا «ابوهریره» که در مذهب شیعه مطعون است، حدیثی در موضوع ربا از رسول خدا ص روایت نموده است که: «قال رسول الله  ص: لیأتین على الناس زمان لا یبقی أحد إلا أکل الربا، فمن لم یأکله أصابه من غباره = بر مردم روزگاری خواهد آمد که کسی باقی نمی‌ماند مگر اینکه ربا خواهد خورد و اگر هم آن را نخورد بالأخره گردی از آن بر وی می‌نشیند»!

ما که امروز به رأی العین معاملات ربوی و مؤسّسات بانکی را می‌بینیم، یقین داریم که این حدیث صحیح، و یکی از آثار صدق نبوّت و از معجزات آن حضرت ص است. حالا راوی آن طبق علم درایه و رجال، شخصی است که حدیث او را نمی‌توان صحیح دانست، ضرری ندارد و مثلا تفسیر طبرسی «مجمع‌البیان» [و نیز] تفسیر «البرهان» در ذیل آیۀ

﴿إِنَّمَا جَزَٰٓؤُاْ ٱلَّذِينَ يُحَارِبُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ﴾ [المائدة: ٣٣]

از «جمیل بن دراج» که از ثقات اصحاب ائمّه و طبق کتب رجال، چون «فهرست» شیخ و «خلاصۀ» علامه و رجال نجاشی: (أجمعت العصابة علی تصحیح ما یصح منه) صحیح القول می‌باشد، حدیثی از حضرت صادق ÷ آورده که آن حضرت از پدرش روایت کرده که: «أعطی سلیمان بن داود ملك مشارق الأرض ومغاربها فملك سبعمائة سنة وسبعة أشهر، ملك أهل الدنیا کلهم من الجن والإنس والشیاطین و..»[١٧] که هر کس کوچک‌ترین اطلاعی از تاریخ داشته باشد می‌داند این حدیث با کمال صحتش، دروغ است!! پس این میزان، میزان صحیح و مطمئنی نیست که بتوان بدان اعتماد نمود.... پس بهترین میزان همان عرضه‌کردن أحادیث به قرآن است، هرچند گویندگان و آورندگان آن فاسق و فاجر باشند. و اتفاقا این عقیدۀ ما، مضمون حدیث شریفی است که از «محمد بن مسلم» از حضرت صادق روایت شده که آن حضرت فرمود: «یا محمد! ما جاءك في روایة من برّ أو فاجر یوافق القرآن فخذ به وما جاءك من روایة من برّ أو فاجر یخالف القرآن فلا تأخذ به»[١٨] که مضمون حدیث صداقت مشحون آن است که فرمود: ای محمد! آنچه در روایتی می‌آید که مطلب، در آن روایت موافق قرآن است، حالا راوی خواه خوب نیکوکار و خواه فاجر بدکردار باشد، آن مطلب را بگیر و آنچه در روایتی که به دست تو می‌آید که مخالف قرآن است خواه راوی آن آدم خوب باشد یا فاجر، آن را نگیر.

پس میزان صحّت و سقم احادیث به موجب عقل و شرع و احادیث متواتره، عرض به کتاب خداست. اینک اندکی از آن احادیث که دربارۀ عرض احادیث به کتاب خدا آمده است:

١- در کتاب کافی از حضرت أبی‌عبدالله صادق ÷ روایت شده که آن حضرت فرمود: قال رسول الله ص: إن علی کل حق حقیقة وعلی کل صواب نورا فما وافق کتاب الله فخذوه وما خالف کتاب الله فدعوه = رسول خدا ص می‌فرماید: هر حقی را حقیقتی و هر سخن صحیحی را نوری است (همان طور که در حدیث ابوهریره یادآور شدیم – م-) پس هر چه موافق کتاب خدا بود آن را بگیرید و آنچه مخالف کتاب خدا بود آن را واگذارید.

٢- در تفسیر عیّاشی از «هشام بن الحکم» از حضرت امام جعفر صادق ÷ روایت شده که آن حضرت فرمود: قال رسول الله ص فی خطبة بمنی أو مکة: یا أیها النّاس! ما جاءکم عني یوافق القرآن فأنا قلته وما جاءکم عني لا یوافق القرآن فلم أقله = رسول خدا ص در خطبه‌ای که در منی یا مکه خوانده فرمود: ای مردم! هر چه از جانب من به سوی شما آمد اگر موافق قرآن بود آن را من گفته‌ام و اگر موافق قرآن نبود آن را من نگفته‌ام».

٣- از اسماعیل بن زیاد السّکونی از حضرت صادق ÷ از پدران بزرگوارش از امیرالمؤمنین – صلوات الله علیهم – روایت کرده است که آن حضرت فرمود: «الوقوف عند الشّبهة خیر من الاقتحام في الهلکة وتركك حدیثا لم تروه خیر من روایتك حدیثا لم تحصه، إن علی کل حق حقیقة وعلی کل صواب نورا فما وافق کتاب الله فخذوا به وما خالف کتاب الله فدعوه = وقوف و تأمّل در هنگام شبهه بهتر است از خود را به هلاکت ‌انداختن و حدیثی را که روایت نکرده و ترکش نمایی بهتر است از اینکه حدیثی را روایت کنی که به حقیقت آن نرسیده‌‌ای. به درستی که هر حقّی را خود حقیقتی است و بر هر سخن صواب نوری است... پس آنچه موافق کتاب خداست آن را بگیرید و آنچه مخالف کتاب خداست آن را واگذارید».

٤- کلیب أسدی می‌گوید: از حضرت امام جعفر صادق شنیدم که می‌فرماید: «ما أتاکم عنّا من حدیث لا یصدّقه کتاب الله فهو باطل = هر چه از ما به شما می‌رسد، اگر کتاب خدا آن را تصدیق نمی‌کند باطل است».

٥- سدیر می‌گوید که حضرت امام محمدباقر و حضرت امام جعفرصادق – علیهما السّلام – می‌فرمودند: «لا یصدّق علینا إلا بما یوافق کتاب الله وسنّة نبیّه = بر ما تصدیق نمی‌شود مگر آنچه کتاب خدا و سنّت پیغمبرش با آن موافق باشد».

٦- شیخ یوسف بحرانی در کتاب حدائق خود از حضرت صادق ÷ روایت می‌کند که آن حضرت فرمود: «لا تقبلوا علینا حدیثاً إلا ما وافق القرآن والسّنّة = حدیثی را بر ما قبول نکنید مگر آنچه موافق قرآن و سنّت باشد».

٧- در همان کتاب، از حضرت رضا ÷ و آن جناب از حضرت صادق ÷ روایت می‌کند که فرمود: «فلا تقبلوا علینا خلاف القرآن = بر ما خلاف قرآن را قبول نکنید».

گمان نمی‌کنم کسی را اندکی از وجدان و انصاف روزی شده باشد و مع هذا تردید کند که با این بیان، دیگر می‌توان به احادیثی که مضمونش خلاف قرآن است یا با آن موافق نبوده و قرآن آن را تصدیق نمی‌کند، اعتماد کرد، هر چند رجال آن مطابق کتب رجال و درایه، مؤمن و امامی و فلان و فلان باشند و هر چند با میزان درایه، آن احادیث صحیح باشند!»[١٩]

٢چون نویسندۀ گرامی در مطلب خود در بارۀ جعل حدیث، اشاره کرده است که: «گاهی دوستان نادان نیز به دوستی احمقانه، اعمالی کردند که دشمنان هم نکردند»، مناسب می‌دانم مطلبی را که شهید ثانی در «البداية في علم الدّراية» نوشته و جناب «عبدالوهّاب فرید» در کتاب «اسلام و رجعت» (ص ٩٩ تا ١٠٠) ترجمۀ آن را نقل کرده است، بیاورم: «در میان واضعین حدیث، آنانی که ضررشان از همه بیشتر بود کسانی بودند منسوب به زهد و تقوی و در عین حال جاهل، به گمان اینکه قلوب مردم را به وسیلۀ ترغیب و ترهیب به طرف خدا جلب کرده و از این راه خویشتن را به رحمت خداوند نزدیک کرده باشند، حدیث جعل می‌کردند! چون اینان ظاهر الصّلاح و معروف به زهد و تقوی و در نتیجه مورد وثوق و محل اعتماد مردم بودند، لذا تمام موضوعاتشان را قبول می‌کردند، این معنی از احوال آن همه احادیثی که اینان در قسمت وعظ و زهد جعل نموده‌اند، کاملا ظاهر و هویداست و احادیثی نیز در خصوص فضائل أئمّه ساختند و در آن أحادیث یک سلسله افعال و احوال خارق‌العاده و کراماتی به أئمه نسبت دادند که هیچ یک برای پیغمبران أولوالعزم هم اتفاق نخواهد افتاد، به طوری که عقل هرکس قاطع است که همه مجعول و ساختگی است، اگرچه کرامات اولیاء فی نفسه ممکن است و همچنین أحادیثی نیز راجع به فضائل و خواص سور قرآن جعل نمودند مانند روایت ابی‌عصمه نوح بن ابی‌مریم مروزی که دربارۀ فضائل سوره‌های قرآن نقل کرده است، کسی به او گفته بود: شما از چه طریقی این حدیث مربوط به فضائل سور قرآن را از عکرمه و از ابن عباس نقل می‌کنید با اینکه اصحاب عکرمه این را روایت نمی‌کنند؟ در جواب گفته بود: چون دیدم مردم از قرآن اعراض نموده و به فقه ابی‌حنیفه و مغازی محمد بن اسحاق مشغول هستند، لذا این أحادیث را حسبة ‌لله جعل نموده‌ام! تا اینکه مردم به قرآن متوجه شوند! ابی‌عصمه معروف به «جامع» بود، ابوحاتم ابن حیان دربارۀ او می‌گفت: این شخص جامع همه چیز بود غیر از مطلب راست!

ابن حیان می‌گوید: ابن مهدی می‌گفت: من به میسره بن عبدربه گفتم، شما این أحادیثی که نقل می‌کنید که هر کسی اگر فلان آیه یا سوره را قرائت نماید ثوابش چنین و نتیجه‌اش چنان است از کجا تهیّه کرده‌اید؟ در جواب گفته بود که همۀ اینها را من جعل کردم برای اینکه مردم نسبت به قرآن رغبت پیدا کنند! همچنین است حدیثی که به نام «ابی‌بن کعب» دربارۀ فضائل سوره‌های قرآن معروف است. از مؤمل بن اسماعیل روایت شده که می‌گوید: همین حدیث را شیخی برایم نقل کرد از او پرسیدم از که این حدیث را شنیده‌اید؟ گفت: از مردی در مدائن که هنوز هم زنده است، به مدائن رفتم و به آن شخص گفتم شما از که شنیده‌اید؟ گفت: از شیخی که فعلا در واسط است، در واسط او را ملاقات کرده و قصه را سؤال کردم گفت: از شیخی در بصره، به بصره رفتم از او پرسیدم، گفت: از شیخی در آبادان، در آبادان آن شیخ را پیدا کرده، مدرک حدیث را از او درخواست کردم، دستم را گرفت و مرا داخل خانه‌ای کرد که در آنجا جمعی از متصوّفه که از آن جمله شیخی بود، نشسته بودند، به آن شیخ اشاره کرد و گفت: از این شیخ شنیده‌ام، گفتم: جناب شیخ، شما این حدیث را از که شنیده‌اید؟ گفت: از کسی نشنیده‌ام، چون دیدم مردم از قرآن اعراض کرده‌اند، لذا خودم این حدیث را جعل نمودم تا اینکه مردم به قرآن متوجّه شوند!

آنان که این أحادیث را در تفاسیرشان نقل کرده‌اند از قبیل واقدی، ثعلبی و زمخشری همه خطا کرده‌اند، مگر اینکه بگوییم: اینان بر مجعولیت این أحادیث آگاه نبودند، با اینکه جماعتی از علماء کاملا بر این قضیه آگاه بوده‌اند..... [شهید] در خاتمه می‌گوید: آنان که حدیث جعل می‌کنند گاهی جملاتش را خود اختراع می‌کنند و گاهی کلمات بعضی از مردمان گذشته و قدماء از حکما و یا پاره‌ای از اسرائیلیات را به صورت حدیث تنظیم کرده به أئمه نسبت می‌دهند و گاهی هم أحادیث ضعیف‌الاسناد را برای اینکه رواج پیدا کند، به وسیلۀ ترکیب اسناد صحیحه آنها را به صورت صحیح درمی‌آورند».

٦علامه شیخ محمد تقی شوشتری نیز در کتاب مشهور «الأخبار الدّخیلة» به نقل از کتب قدما از جمله رجال «کشی» مطالب مفیدی آورده است که ذکر آن در اینجا خالی از فایده نیست: «کشی از امام صادق ÷ روایت کرده که آن حضرت فرمود: مغیره بن سعید عمدا به پدرم دروغ می‌بست و کتب اصحاب آن حضرت را می‌گرفت و أیادی مغیره که تظاهر می‌کردند از اصحاب آن حضرت‌اند نیز کتابها را از پیروان پدرم گرفته و به مغیره می‌دادند و او در آنها [اخباری مشتمل بر] کفر و زندقه وارد می‌کرد و آنها را به پدرم نسبت می‌داد[٢٠]، سپس کتب مذکو را به أیادی خویش می‌سپرد و به آنها دستور می‌داد که آنها را میان شیعیان انتشار دهند! آنچه اخبار غلوآمیز در کتب اصحاب پدرم موجود است از جعلیات و افزوده‌های مغیره بن سعید است.

چنانکه گروهی از ناصبیان و سایر مخالفین نیز به قصد تخریب دین، أخبار نادرستی دربارۀ فضائل و معجزات أئمّه جعل کردند، زیرا مردم با دیدن این أخبار باطل، حتّی اخبار درست ایشان را نیز نمی‌پذیرند و رد می‌کنند. امام باقر ÷ فرمود: برای اینکه ما را مبغوض و مغضوب مردم قرار دهند از ما چیزهایی روایت کرده‌اند که نگفته‌ایم و انجام نداده‌ایم.....

به سبب آنچه گفتیم، محققان پیشین، از قبیل یونس بن عبدالرحمان و احمد بن محمد بن عیسی و محمد بن الحسن بن الولید در امور حدیث دقت بسیار به خرج داده و به هر حدیثی عمل نمی‌کردند. بارها به یونس گفته می‌شد: چه بسیار انکار می‌کنی روایات اصحاب ما را! او جواب می‌داد: هشام بن حکم برایم روایت کرده که از حضرت صادق ÷ شنیدم که می‌فرمود: حدیثی دربارۀ ما نپذیرند مگر آنچه را که موافق قرآن و سنّت باشد یا شاهدی از احادیث پیشین ما در آن بیاید، زیرا مغیره بن سعید در کتب اصحاب پدرم جعلیّاتی وارد کرده که پدرم نگفته است.

یونس می‌گوید: کتب بسیاری از اصحاب حضرت صادق ÷ را به امام رضا ÷ عرضه داشتم، حضرتش بسیاری از روایات کتب مذکور را که به جدّش حضرت صادق منسوب بود، انکار کرد و فرمود: یاران ابوالخطاب تا امروز نیز در کتب اصحاب امام صادق ÷ دروغهایی وارد می‌کنند، پس شما حدیثی دربارۀ ما که خلاف قرآن باشد، نپذیرید، به راستی که ما اگر سخن بگوییم موافق قرآن و سنّت سخن می‌گوییم. همانا ما از خدا و پیامبرش حدیث می‌گوییم و گفته‌های این و آن را نقل نمی‌کنیم که سخنان ما با هم ناسازگار باشد. کلام نخستین ما چونان کلام آخرین ما و کلام اوّلین ما تصدیق‌گر کلام آخرین ماست و اگر کسی به نزدتان آمد که برخلاف این برایتان سخن گفت کلامش را [نپذیرفته] به خودش بازگردانید و بگویید: خودت می‌دانی و حدیثی که نقل می‌کنی...». الخ[٢١]

محقّق و عالم معاصر، هاشم معروف الحسنی نیز دربارۀ حدیث می‌نویسد: «گروهی از پیروان و دوستداران اهل بیت ÷ که زمانی طولانی بر منابر و مساجد و مجالس سخنان ناروا دربارۀ علی ÷ شنیده بودند و ملاحظه می‌کردند که احادیث دروغین از پیامبر در بارۀ فضائل خلفا و أمویان حتی در مواد تعلیمی مکتبخانه‌ها و حلقه‌های درس وارد شده و به کودکان خردسال تحمیل می‌شود، هنگامی که مشاهده کردند که ضعف و سستی در ارکان حکومت ستمگر راه‌یافته و پیشاهنگان حزب مخالف آشکار شده‌اند و دیدند که سیلی از روایات دروغ در میان مردم رواج یافته که در بعضی از آنها از هیچگونه اسائۀ أدب نسبت به علی و اولادش ÷ اجتناب نشده، از اینکه أحادیثی در فضائل اهل بیت و انتقاد و نکته‌گیری از خلفاء جعل کرده و به أئمّه نسبت دهند، خودداری نکردند. در حالی که ائمّه ÷ خود با دقّت و جدّیت با هر که می‌خواست آن بزرگواران را از انسان‌های دیگر فراتر برده یا از خلفا یا صحابۀ نیکوکار پیامبر ÷ عیبجویی کند، مخالفت می‌کردند.

در این برهه از تاریخ مسلمین که أحزاب و دسته‌ها متعدّد شدند و تمایلات و گرایشها با یکدیگر برخورد داشتند، فرق مختلف شیعه از قبیل «کیسانیه» و «زیدیه» و «فطحیه» و غیره نیز نقش داشتند و حتی این اختلافات در میان محدثین و فقها نیز بروز کرد و فرق گوناگون در کنار وسائلی که برای تأیید و تبلیغ أفکار فرقۀ خویش و ترویج آن به کار می‌بردند، [جعل] حدیث را نیز به خدمت گرفتند!!

از جملۀ خطرناکترین این نفوذیها در جامعۀ تشیّع گروهی بودند که به ارادت و دوستی اهل بیت تظاهر می‌کردند و مدتی دراز خود را در زمرۀ رُوات و اصحاب أئمه ÷ جا زدند و در طول این مدت توانستند که به امام باقر و صادق – علیهما السلام – تقرّب حاصل کنند تا اینکه جمعی از رُوات به آنان اعتماد کردند و چنانکه برخی از روایات مشعر بر این معنی است که اینگونه افراد توانستند مجموعۀ بزرگی از احادیث را جعل کرده و مجعولات خود را در «اصول» حدیثی به عنوان احادیث أئمّه وارد سازند!

از این میان برخی شناخته شده و مشهوراند، از جمله «محمد بن مقلاص الأسدی» که شهرستانی از او با کنیۀ «أبوزینب» و مقریزی با کنیۀ «ابن أبی ثور» یاد می‌کند و دیگر «مغیره بن سعید» و «بزیغ بن موسی الحائک» و «بشار الشعیری» و «معمر بن خیثم» و «سری» و «حمزه الیزیدی» و «صائد الهندی» و «بیان بن سمعان التمیمی» و «حرث شامی» و «عبدالله بن الحرث» و سایرین که در اینجا احصاء همگی آنها میسور نیست... از میان اینان «مغیره بن سعید» که [بعدها] ادعای نبوّت کرد بیش از دیگران پیرو داشت، زیرا از سحر و شعبده و کارهایی که مردم ساده‌لوح و ناهشیار را می‌فریبد، استفاده می‌کرد..... روایات صحیح از امام صادق و ائمّۀ دیگر برای مسأله تأکید دارند که مغیره بن سعید و بیان و صائد الهندی و عمرالنبطی و مفضل و سایر منحرفین که خود را در صفوف شیعیان جا زده بودند، جعلیّات بسیاری در موضوعات مختلف در میان روایات أئمّه وارد ساختند.

از مغیره نقل شده که: دوازده هزار حدیث در أخبار جعفر بن محمد جعل کرده‌ام! وی و پیروانش مدت‌های مدید در میان شیعیان حضور داشتند و با آنان به مجالس أئمّه آمد و شد می‌کردند و حقیقت حالشان معلوم نشد، مگر بعدها که أصول حدیثی از مرویّات آنها انباشته شد!.... تردید نیست که وی و یارانش روایات جعلی خود را به اصحاب موثوق أئمه نسبت می‌دادند تا واقعیّت ماجرا آشکار نشود!

علاوه بر این، گروهی دیگر از جاعلین، احادیثی می‌ساختند که مردم را نسبت به أئمه بی‌علاقه سازند، چنانکه امام باقر ÷ به این موضوع اشاره کرده و فرموده: برای اینکه ما را مبغوض و مغضوب مردم قرار دهند، چیزهایی روایت کرده‌اند که ما نگفته‌ایم و انجام نداده‌ایم!..... شیخ صدوق آورده است که ابراهیم بن أبی محمود به حضرت رضا ÷ عرض کرد: ای فرزند پیامبر، روایاتی دربارۀ فضائل امیرالمؤمنین ÷ و فضائل شما اهل بیت داریم که مخالفین شما نقل کرده‌اند و نظیر آن اخبار را که از طریق شما نقل شده باشد سراغ نداریم، آیا به آنها معتقد شویم؟ حضرت فرمود: ای ابن أبی محمود! مخالفین ما سه گونه خبر دربارۀ ما جعل کرده‌اند، یکدسته احادیثی که مشتمل بر غُلُوّ و مبالغۀ دربارۀ ماست، دستۀ دوم روایاتی که دالّ بر قصور دربارۀ ما است و سوم روایاتی شامل اقوال ما در تصریح به بدیهای دشمنان ماست. چون مردم غُلُوّ در بارۀ ما را بشنوند پیروان ما را تکفیر کرده و آنان را معتقد به ربوبیّت ما قلمداد می‌کنند و چون أخبار قصور ما را بشنوند آنها را می‌پذیرند و به آن معتقد می‌شوند [و ما را بد می‌پندارند] و اگر بدیهای دشمنان ما را که از آنها نام برده شده، بشنوند، ما را با ذکر ناممان دشنام می‌دهند...

به هر حال، روایت صدوق از امام رضا ÷ به خوبی چگونگی اکثر اخبار جعلی دربارۀ فضائل [پیشوایان دین] و بدیهای [مخالفین] را بیان می‌کند، زیرا دشمنان اهل بیت برای ایجاد فاصله و دورداشتن مردم ازآن بزرگواران به هر راهی رفتند و بالاخره دانستند که مبارزۀ مستقیم با آنان باعث جلب عواطف مردم نسبت به ایشان شده و موجب نزدیکی مردم به آنان می‌شود. امّا در این روش (= جعل حدیث) تا حدودی [در وصول به مقصود خویش] موفق شدند و صدها حدیث در بدگویی از خلفاء و صحابۀ پیامبر و یا دادن صفت خالق و مدبِّر امور و یا اتکاء به محبت و ولای علی و اولادش، جعل کردند.

امّا علی‌رغم تلاش‌های مخلصانه‌ای که برای آشکارساختن این مجعولات و تصفیۀ حدیث و اعتقادات، از آثار سوء و مفاسد اینگونه اخبار ساختگی، به عمل آمده ولی [متأسفانه] تا امروز این آثار مجعول ذهن مردم را مشغول داشته و با أفکار و عقول مردم بازی می‌کند»[٢٢].

ایشان در قسمتی دیگر از کتابش می‌نویسد: «انکار نمی‌توان کرد که محدثین اهل سنت از اواسط قرن پنجم هجری نسبت به خطری که احادیث شریف را در برگرفته بود، هشیارتر و آگاهتر بوده‌اند و علاوه بر نگارش کتب روایت و احوال راویان، در طول دو قرن ده‌ها کتاب پیرامون احادیث جعلی تألیف کردند که بعضی از این کتب دارای عنوان «الموضوعات» (= اخبار جعلی) بود. یکی از مؤلفین اینگونه کتب، دانشمند مشهور «عبدالرّحمان ابن الجوزی» است که در قرن ششم هجری کتابی به نام «الموضوعات» در سه جلد تألیف کرد و پس از او تألیف در این زمینه ادامه یافت و «سیوطی» و «فتنی» و سایرین، همین برنامه و روش را ادامه داده و کتبی تألیف کردند که برای کسانی که بخواهند در این زمینه مطلبی بنویسند، از بزرگ‌ترین و مفیدترین منابع به شمار می‌رود[٢٣].

اما شیعیان در این مورد چنان تجاهل ورزیدند که پنداری این مسأله به ایشان مربوط نیست! در حالی که تعداد و نیز خطر احادیث جعلی در بین روایاتشان از جعلیّاتی که در احادیث سنّیان وجود داشت، کمتر نبود ولی تنها کاری که کردند این بود که در تألیفاتشان از طریق دو علم رجال و درایه که از احوال و کیفیّت راوی و روایت بحث کرده و خطوط کلی شناخت حدیث صحیح از سقیم را بیان می‌کنند، مشکلات حدیث را مورد بررسی و تحقیق قرار دادند و در طول این قرون طولانی نکوشیدند که حتّی یک کتاب تألیف کنند که لاأقل در أمور و مسائل گوناگون شامل نمونه‌هایی از احادیث جعلی باشد!! در حالی که همواره مذهب شیعه – که از انحراف و افسانه‌ها و خرافات به دور است – از نتایج سوءاحادیثی که توسط مزدوران حکام و قصه‌پردازان و رهبران فرق و احزاب گوناگون، جعل شده، در رنج بوده است.

٨در کنار اینان جاعلانی از نوع دیگر پدید آمدند که به انگیزۀ غیرت و علاقه نسبت به اسلام، از زبان أئمّۀ شیعه در ترغیب [به اعمال خیر] و تخویف [از اعمال ناپسند] روایاتی جعل کردند و برای پشتیبانی و تحکیم گفته‌ها و جعلیّاتشان، روایاتی انتشار دادند که پیامبر ص و امام ÷ فرموده‌اند: اگر کسی عملی به امید ثوابی که از پیامبر یا امام نقل شده به جای آورد، گرچه پیامبر و امام واقعاً چنان کلامی نگفته باشند، ولی ثواب مذکور به عامل داده خواهد شد!

این دسته از جاعلین با نیّت خیر و به قصد تقرّب چنین می‌کردند و می‌پنداشتند که کار درستی می‌کنند! بدین ترتیب اینگونه جعلیّات در سنّی و شیعه رواج یافت و قصه‌پردازان نیز از این طریق برای انتشار افسانه‌های خود که کتب سنّی و شیعه انباشته از آنهاست، زمینۀ مساعدی یافتند. در نتیجه بسیاری از روایات صحیح در میان روایات ساختگی و دروغین، سرگردان ماند و دشمنان کینه‌توز اسلام و تشیع برای تشویش اذهان و بدگویی و انتقاد عرصه‌ای فراخ به دست آوردند، کاری که از هر سلاح دیگر بُرّنده‌تر و از سلاح مشرکین و دشمنان اهل بیت مخرّبتر بود»[٢٤].

٩یکی دیگر از علل وضع نابسامان حدیث، آن است که علمای متأخّر نسبت به حدیث تعصّب ورزیده و چنانکه باید در مورد احادیث، تحقیق علمی و بدون پیش‌داوری، به عمل نیاوردند ودر واقع از رُوات سابقین که اغلب مردمی کم‌سواد و خرافی بوده‌اند تقلید کردند. باید توجّه داشت که در قرن دوم و سوم که اکثر اخبار ناصحیح در همین دوران جعل شده، حوزۀ علمی و تحقیقی و بنا به اصطلاح امروز دانشگاهی نبوده تا در آن اخبار به دقّت بررسی و به قرآن عرضه شود، بلکه هر کس مختصر سوادی داشته و می‌توانسته کتابت کند، دفتری فراهم کرده و سخن هرکس و ناکس را در آن ثبت کرده، بی‌آنکه از عقایدواقعی و یا اهداف کسانی که از آنان، خبری را ثبت می‌کرده، آگاه بوده و یا از صدق و کذب و یا مستند و نامستند بودن کلامشان مطمئن باشد. اکثر این ناقلین نمی‌توانسته‌اند، اخبار را با قرآن تطبیق کرده و موافق و مخالف قرآن را از هم تمییز دهند! از تاریخ قطعی اسلام نیز اطلاعات کافی نداشته‌اند، مثلاً شیخ صدوق معروف به ابن بابویه کاسبی بوده که در قم برنج‌فروشی می‌کرده و دفتری داشته که هرخبری را از کسی که او را فرد خوبی می‌پنداشته، گرفته و در دفترش درج کرده است. در آثار وی اشتباهات فاحشی دیده می‌شود که برخی از آنها حتّی از طلبۀ مقدمات خوانده بعید است و در واقع مصداق این کلام است که اشتباهات بزرگان نیز بزرگ است. البتّه در اینجا درصدد ذکر یکایک اشتباهات شیخ نیستم ولی به عنوان مثال، ایشان در باب ٣٤ «عیون أخبار الرّضا» یعنی در «باب العلل التی ذکر الفضل بن شاذان» با اینکه از امام رضا ÷ نقل می‌کند که خطبه‌های نماز جمعه برخلاف نماز عیدین، قبل از نماز قرار دارد وحتّی علّت این تقدّم را هم از قول آن حضرت ذکر می‌کند، امّا خود شیخ ذیل همین قسمت از حدیث می‌نویسد: «مصنّف این کتاب – رحمه‌الله – می‌گوید: این خبر به همین صورت نقل شده، ولی دو خطبۀ نماز جمعه و نماز عید [قربان و فطر] بعد از نماز است!!!، زیرا آن دو به منزلۀ دو رکعت آخر نماز می‌باشند و نخستین کسی که دو خطبه را قبل از نماز قرار داد، عثمان بن عفّان بود، زیرا او به سبب کارهای [نابجایی] که کرده بود، مردم برای شنیدن خطبه‌هایش توقّف نمی‌کردند و می‌گفتند با اندرزهای او چه کنیم که او کارهای [نابجایی] کرده است، پس [ناچار] دو خطبه را پیش از نماز قرار داد تا مردم در انتظار نماز بمانند و [هنگام خطبه خواندنش] متفرّق نشوند»!!!

مسلّماً کسی که از فقه و تاریخ اسلام آگاه باشد، چنین کلامی نمی‌گوید. در واقع شیخ برخلاف جمیع فقهای شیعه سخن گفته! علاوه براین، مطّلعین از تاریخ صدر اسلام می‌دانند که نه عثمان و نه با نفوذتر از وی، نمی‌توانستند در احکام و عبادات اسلامی، خصوصاً عبادت شایعی چون نماز جمعه، چنین تغییراتی ایجاد کنند!

١٠و باز در همین «عیون أخبار الرّضا» در باب ششم، حدیث اول (= حدیث لوح جابر) صدوق ناقل روایتی است[٢٥] که جاعل جاهلش، جابر بن عبدالله انصاری را در زمان احتضار امام باقر ÷ بر بالین آن حضرت آورده تا وی مشاهدات خود را در حضور امام برای زید بن علی -رحمة الله علیه- بیان کند، در حالی که جابر حد اکثر در سال ٧٨ هجری یعنی حدود شانزده سال قبل از وفات پدر زید یعنی حضرت سجاد ÷، دار فانی را وداع گفته و زید بعد و یا در زمان وفات جابر، تولد یافته و امام باقر ÷ نیز اگر نگوییم در سال ١١٦، لاأقل در سال ١١٤ چشم از جهان بسته، پس چگونه جابر ٣٦ سال پس از فوت خویش در زمان احتضار امام باقر بر بالین آن حضرت حاضر شده است؟!![٢٦]

نمونۀ دیگر، حدیث ٢٩ باب ٦٤ «عیون أخبار الرّضا» است که در آنجا صدوق ناقل خبری است که جاعلی غافل، مکالمه‌ای بین امام رضا و یکی از سرداران مأمون موسوم به «هرثمه بن اعین» ترتیب داده، غافل از اینکه «هرثمه» قبل از وصول امام رضا ÷ به خراسان، کشته شده بود![٢٧]

جناب صدوق در کتاب مشهورش «من لا یحضره الفقیه» از قول امام مظلوم یعنی حضرت صادق ÷ حدیثی نقل کرده که بنا به مفاد آن کرۀ زمین بر پشت یک ماهی قرار دارد امّا چون ماهی مذکور بر خود غرّه شد، پروردگار ماهی کوچکی را در بینی ماهی مغرور قرار داد که چهل شبانه‌روز او را ناراحت و پریشان ساخت. از آن پس هرگاه پروردگار بخواهد جایی از زمین را بلرزاند آن ماهی کوچک را به نظر او می‌آورد [ماهی از ترس به لرزه می‌افتد] و زمین دچار زلزله می‌شود[٢٨]!! و در حدیثی دیگر آورده که امام فرمود: زمین را بر پشت یک ماهی گذاشته‌اند که هر یک از شهرها روی یک از فلسهایش قرار گرفته، هنگام زلزله، به امر خدا ماهی یکی از فلسها را که شهر منظور بر آن قرار دارد می‌لرزاند و اگر ماهی فلس را به جای لرزندان از جا بلند کند زمین واژگون و زیر و زبر می‌شود!![٢٩]

چنین اشتباهات فاحشی را کسی مرتکب شده که در کتب ما از او با عنوان رئیس المحدّثین، عمدة الفضلاء، إمام عصره، الشیخ الأعظم (الأجل) عماد الدین، رکن من أرکان الشریعة (الدین)، الفاضل المعظم و آیة الله في العالمین و... یاد می‌کنند!

البته اشتباهات صدوق بسیار بیش از اینهاست، و اگر کسی در صدد برآید که آنها را (اعم از اشتباهات تاریخی و قرآنی و نحوی) احصاء کند خود کتابچه‌ای خواهد شد[٣٠]! خداوند – عزّ ذکره – شاهد است که قصد ما از ذکر این مسائل به هیچ وجه توهین به آن مرحوم نیست، بلکه فقط و فقط مقصود ما آن است که طلاب جوان و کم‌تجربه و سایر مردم، فریب این القاب و عناوین پرطمطراق را نخورند و مرعوب و مبهوت تبلیغات عالم‌نمایان و دکانداران اهل منبر، نشوند تا بتوانند آزادانه و بدون تعصب و پیشداوری و با آرامش، مطالب علماء رابه صورتی دقیق و علمی مورد بررسی و تحقیق قرار داده و با قرآن بسنجند.

١١«محمّد بن یعقوب کلینی» نیز از مطالب فوق استثناء نیست. وی نیز کاسبی بوده در بغداد و هرخبری را از کسانی که هم مذهب وی بوده‌اند و یا سخنشان را موافق مرام و مسلک خویش می‌یافته و می‌پسندیده، در طول بیست سال در دفاتر خود جمع کرده و اگر بخواهیم بسیار خوشبینانه قضاوت کنیم و او را به سوءنیّت متّهم نکنیم، باید بگوییم که از مطالعۀ بی‌غرضانۀ «کافی» - چنانکه در صفحات آینده خواهیم دید – می‌توان دریافت که وی با قرآن آشنایی کافی نداشته و غالباً تعارض اخبار منقولۀ خود را با قرآن درنمی‌یافته و به احوال رجالی که احادیثشان را ثبت می‌کرده، توجّه چندانی نداشته‌ است![٣١]

٤شیخ مفید دربارۀ بسیاری از اهل حدیث در «فصل فی النفوس والأرواح» از کتاب «تصحیح اعتقادات الإمامیة» می‌نویسد: «أصحابنا المتعلقین بالأخبار، أصحاب سلامة وبعد ذهن وقلة فطنة، یمرون علی وجوههم فیما سمعوه من الأحادیث ولا ینظرون فی سندها ولایفرّقون بین حقها وباطلها ولا یفهمون ما یدخل علیهم في إثباتها ولا یحصلون معاني ما یطلقونه منها= اصحاب ما (= شیعیان) که اهل اخباراند، افرادی دارای سلامت نفس امّا کند ذهن و کم‌فراست‌اند، آنچه از احادیث شنیده‌اند به سادگی می‌پذیرند و میان حق و باطل آنها فرق نمی‌گذارند و نمی‌فهمند با پذیرش احادیث [نادرست] چه اشکالات و ایراداتی بر آنان وارد خواهد بود و در معانی واقعی آنها تأمّل نمی‌کنند»[٣٢].

به هر حال، اینجانب – چنانکه گفته شد از میان کتب معتبرۀ شیعه، کتاب « اصول کافی» را انتخاب کردم، که آن را از هر کتابی بهتر و معتبرتر می‌دانند، طبعاً اگر تضاد و مخالفت اخبار این کتاب با دو حجّت إلهی – قرآن و عقل سلیم – معلوم و مسلّم شد، سایر کتب ارزشش – لاأقل تا حدودی – معلوم می‌شود.

جایی که عقاب پر بریزد
از پشۀ لاغری چه خیزد؟

ما در این کتاب اخبار و احادیث جلد اول «اصول کافی» را مورد تحقیق قرار می‌دهیم و چون اشکالات سند و راویانش معلوم گردد، خواننده خواهد دانست که چه کسانی مذهب‌سازی کرده و با جعل اخبار، میان مسلمین تفرقه انداخته‌اند و چون خرابی متن آشکار شود، خواننده درمی‌یابد که چرا نباید اینگونه روایات را بپذیرد.

[٣]- نهج‌البلاغه، خطبه ١٢٥.

[٤]- نهج‌البلاغه، مکتوب ٥٣.

[٥]- اینجانب نیز تا مدّتها پس از فراغت از تحصیل در قم و نجف، به کتاب «کافی» بسیار خوشبین و بدان سخت معتقد بودم.

[٦]- الأصول من الکافی، دارالکتب الإسلامیة، ج ٢، ص ٥٩٩.

[٧]- نهج‌البلاغه، خطبه ١٦١.

[٨]- نهج‌البلاغه، خطبه ٨٣.

[٩]- آقای بهبودی می‌نویسد: پس از آنکه اصحاب حدیث و رهبران مذهبی بسیار شدند و کتب أصول و تألیفات گوناگون فراهم گردید و در دسترس وراقان و صحافان قرار گرفت، غُلاة خائن و مزدوران زندیق، مواریث حدیثی را به بازی گرفتند و در آنها افزودند و کاستند و به تغییر و تبدیل أحادیث روی آوردند و حرام الهی را حلال و حلال پروردگار را حرام شمردند، در این هنگام تضاد و تناقض چنان فراوان شد که در ابواب فقه و معارف دین، حدیثی نمی‌توان یافت که از حدیثی که ضد آن بوده و آن را نقض کند، در أمان مانده باشد. بدین ترتیب تضاد و اختلاف به عقائد و فتاوی و أحکام نیز سرایت کرد. بسیار دیده می‌شود که کتب حدیث به لحاظ زیادت و نقصان مطالب با یکدیگر تفاوت دارند. (معرفةالحدیث، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص ٤٠).

[١٠]- آقای بهبودی می‌نویسد: گاهی یکی از کتب موسوم به «أصل» یا کتابی مشهور را گرفته و از آن چندین نسخه استنساخ می‌کردند و احادیث جعلی خود را نیز در ضمن رونویسی از کتاب در آن داخل نموده و یا کلمات کتاب را مطابق دلخواه خود تحریف می‌کردند و پس از خاتمه کار بر پشت جلد کتاب می‌نوشتند «این کتاب بر فلانی در ماه فلان در حضور اصحاب قرائت شده است»! سپس این نسخه جعلی را در سرای صحاف‌ها و نسخه‌نویسان توزیع کرده و یا در دسترس محدثین کم درایت قرار می‌دادند. اما گاهی یک کتاب کامل شامل غلو و اخبار دروغین جعل می‌کردند و بر پشت جلد آن می‌نوشتند: «اصل فلان» یا «کتاب فلان» آنگاه این نسخه جعلی را در میان کتب صحاف‌ها قرار داده و یا به کودکان و کهنسالان ‌بی‌سواد به عنوان کتبی که از بزرگان محدثین به میراث مانده است می‌فروختند. (معرفة الحدیث، ص ٤٤). از جمله چنانکه آقای بهبودی به نقل از نجاشی آورده است، رساله‌ای را به «جابر بن یزید جعفی» به نام رسالة أبی جعفر ÷ نسبت داده‌اند که جعلی است.

[١١]- معلوم می‌شود که خرافیون و دکانداران عوام فریب زمان ما از علمای سوء و خرافیون متعصّب زمانه‌ی «ابن الغضائری» بدتراند، زیرا آنها فقط به تهمت و افتراء اکتفاء کردند، اما اینان مرا و امثال مرا به زندان و تبعید محکوم کرده و حتّی از قتل اینجانب اباء ندارند!!

[١٢]- سال ١٣٣٩ هجری شمسی.

[١٣]- در «رجال کشی»، چاپ کربلا، صفحۀ ١٢٤ آمده است که امام صادق ÷ نسبت به بسیاری از روات شاکی بوده و می‌فرمود: مردم به دروغ بستن بر ما حریص‌اند... همانا حدیثی به کسی می‌گویم ولی هنوز از نزدم نرفته که آن را به صورت نادرستی تأویل می‌کند. این بدان سبب است که آنها با حدیث ما و [اظهار] علاقه به ما ثواب الهی را نمی‌جویند بلکه در طلب [متاع] دنیا هستند! و باز در صفحه ٢٥٥ همین کتاب آمده است که حضرتش می‌فرمود: گروهی ادّعا می‌کنند که من امام و پیشوای آنها هستم، سوگند به خدا که امامشان نیستم، آنان را چه می‌شود، خدایشان لعنت فرماید، هرچه پرده‌پوشی کردم، پرده‌دری کردند، خداوند آبرویشان را بریزد، می‌گویم فلان می‌گویند همانا یعنی بهمان! من امام کسی هستم که مرا اطاعت کند. و باز در صفحه ٢٥٧ می‌خوانیم که آن حضرت می‌فرمود: ما اهل بیت راستگوییم، امّا از دروغگویی که بر ما دروغ می‌بندد و با اکاذیبش راستگویی ما را در نظر مردم خراب [و آنها را به ما بدبین] می‌کند، در امان نیستیم. و در صفحۀ ٢٥٩ آمده است که حضرتش می‌فرمود: کسی بیش از [برخی از] اشخاصی که به ما اظهار علاقه و ادّعای دوستی می‌کنند، با ما دشمن نیست!

[١٤]- رجال کشی، ص ٢٧٥.

[١٥]- رجال کشی، صفحه ٣٣٦ به بعد.

[١٦]- شیخ مرتضی انصاری در «فرائد الأصول» تصریح کرده که اخبار مربوط به عرض احادیث به قرآن، متواتر معنوی است.

[١٧]- سلطنت مشارق و مغارب زمین به سلیمان بن داوود داده شد و او هفتصد سال و هفت ماه پادشاهی کرد! وی بر اهل دنیا از جن و انس و شیاطین و... فرمانروایی می‌کرد.

[١٨]- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، چاپ سنگی، ج ٣، کتاب القضاء، صفحه ١٨٦. [این روایت در تفسیر عیاشی آمده است، ر. ک تفسیر عیاشی، المکتبة العلمیّة الإسلامیة بطهران، ج ١ ص ٨].

[١٩]- ارمغان آسمان، حیدرعلی قلمداران، چاپخانه قم، صفحه ١٧٤ به بعد. خوشبختانه فقهای ما اعمّ از متقدمین و متأخرین اگر در معارف و یا در استنباط احکام شرعی، به این روایات عمل نکرده باشند، ولی لاأقل در مقام نظر و ادّعا به این حکم شرعی اعتراف کرده‌اند. فی‌المثل «شیخ مفید» که از کبار متقدمین است در کتاب «تصحیح اعتقادات الإمامیة» در فصل نهم که پس از فصل «فی أفعال العباد» قرار دارد، می‌گوید: «وکتاب الله تعالى مقدّم علی الأحادیث والرّوایات وإلیه یتقاضی في صحیح الأخبار وسقیمها، فما قضی به فهو الحق دون ما سواه = کتاب خداوند متعال براحادیث و روایات تقدم دارد و با آن در مورد اخبار صحیح و ناصحیح داوری می‌شود و هر چه کتاب الهی بدان حکم کند، حق است و لاغیر». از متأخرین نیز، شیخ «مرتضی انصاری» معروف به شیخ اعظم، با اینکه اعتراف می‌کند که: «از جمله واضحات است که أخبار وارده از اهل بیت – سلام الله علیهم أجمعین– در مخالفت ظواهر کتاب و سنّت در غایت زیادی است» ولی خوشبختانه راه نجات را نیز نشان داده و در کتاب «فرائد الأصول» که در میان طلاب به «رسائل» مشهور است، می‌نویسد: «الأخبار الواردة في طرح الأخبار المخالفة للکتاب والسّنّة ولو مع عدم المعارض، متواترة جدّا = روایاتی که درباره‌ی طرد اخبار مخالف قرآن و سنّت [قطعیّه] ـ حتّی در مورد اخباری که روایت معارض ندارند – وارده شده، جدّاً متواتراند». بدیهی است که سایر اخبار تاب مقاومت در برابر خبر متواتر را ندارند.

[٢٠]- توجّه داشته باشید که این جاعلین نام خود را در سلسله سند احادیث ذکر نمی‌کردند، بلکه اشخاص خوشنام را به عنوان راویان اخبار جعلی خود، ردیف می‌کردند تاجعلیّاتشان مقبول افتد. به همین سبب است که معتقدیم بررسی متن حدیث مهمترین کار در أخذ حدیث است. یکی از اشتباهات برخی از علمای رجال از قبیل «ممقانی» آن است که وی درباره هر یک از رواتی که حدیثی را از أئمّه – علیهم السّلام – نقل کرده باشد، می‌گوید: «والظاهر أنّه إمامي = ظاهرا او امامی مذهب است» درحالی که «ممقانی» خود در یکی از تألیفاتش به نام مقباس الهدایة (ص ٨٩) روایت کرده که امام صادق ÷ فرمود: ما أنزل الله سبحانه آیة في المنافقین إلا وهي فیمن ینتحل التّشیّع = خداوند در حقّ منافقین آیه‌ای نازل نفرموده مگر اینکه همان [صفات مذکور در] آیه در کسانی است که تشیع را به خود بسته‌اند»! (رجال کشی، چاپ کربلاء، ص ٢٥٤) و باز ممقانی در همان کتاب (ص ٨٨) قول امام صادق ÷ را نقل کرده که فرموده: از کسانی که خود را به ما بسته‌اند، کسانی هستند که از یهود و نصاری و مجوس و مشرکین بدتراند! (رجال کشی، ص ٢٥٢) پس صرف نقل حدیث از أئمّه دلیل ارادت به آن بزرگواران نیست، چه بسا منافقی که اظهار تشیّع می‌کند به قصد تخریب اسلام و یا مشوه‌ساختن شخصیت آن عزیزان، حدیثی به نامشان جعل کرده باشد. همچنین صرف امامی بودن نیز دلیل بر راستگویی نیست. اشتباه دیگر «ممقانی» که در سراسر کتابش به آن دچار شده آن است که می‌گوید: اخبار منقول از افراد مجهول یا ضعیف یا واقفی یا کذابی را که ثقات و علمای معتمد نقل کرده‌اند می‌توان پذیرفت زیرا که راویان أخیر که از افراد مجروح، روایت را گرفته‌اند، مورد اعتماداند!! این بیان مغالطه‌ای بیش نیست زیرا چنانکه گفتیم جعالین و کَذَبه چون بخواهند خبری را نشر دهند، برای کذب خود روات معتمد را ذکر می‌کنند، پس به صرف اینکه فلان ثقه روایتی را نقل کرده، نمی‌توان به آن اعتماد کرد. زیرا اوّلا: ممکن است معتمد مذکور بی‌خبره بوده و فقط نام او را وسیله کرده باشند. ثانیا: فرد موثوق نیز هراندازه که مورد اعتماد باشد معصوم نیست و چه بسا فریب ظاهر راوی قبل از خود را خورده باشد. آیة‌الله خویی نیز تصریح کرده که : صاحبان اصول و کتب روایت همگی ثقه و عادل نبودند و بدین سبب نسبت به آنها احتمال کذب هست و اگر صاحب «أصل» از کسانی باشد که دروغگویی او محتمل نباشد احتمال می‌رود که به سهو و اشتباه دچار شود. سپس به روایاتی که می‌گوید، ماه رمضان کمتر از سی روز نخواهد بود و در جلد ٤ «تهذیب الأحکام» در باب «علامة أوّل شهر رمضان وآخره» آمده است از جمله حدیث ٤٧٧ و ٤٨٢ اشاره می‌کند و می‌گوید: می‌بینیم که شیخ طوسی در صحّت این حدیث که از حذیفه نقل شده و در سلسله روات آن «محمد بن أبی‌عمیر» هست و شیخ آن را به طرق معتبر از او روایت کرده، مناقشه می‌کند. منشا این امر جز سهو و اشتباه رُوات نیست. پس چنانچه به صحت چنین روایتی حکم نشود، حال روایاتی که ضعفاء و مجاهیل نقل می‌کنند چه خواهد بود؟» (معجم رجال الحدیث، ج ١، ص ٢٣ و ٢٤).

[٢١]- الأخبار الدّخیلة، ج ١، صفحه ٢١٦ به بعد.

[٢٢]- الموضوعات في الآثار والأخبار، هاشم معروف الحسنی، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، صفحه ١٤٨ به بعد.

[٢٣]- کتبی که علمای حدیث اهل سنت در این مورد تالیف کرده اند، زیاد است، از آن جمله: تذكرة الموضوعات، تألیف ابن طاهر مقدسي (ت ٥٠٧ هـ)، كتاب الأباطيل یا «الموضوعات من الأحاديث المرفوعات» تألیف امام جوزقاني (ت ٥٤٣ هـ)، الموضوعات تألیف إمام ابن الجوزي (ت ٥٩٧ هـ)، المغُنْيِ عن الحفظ والكتاب، تألیف حافظ ضياء الدين ابن بدر موصلي (ت ٦٢٢ هـ)، المنار المنيف في الصحيح والضعيف، تألیف حافظ ابن القيم، (ت ٧٥١ هـ)، اللآلئ المصنوعة في الأحاديث الموضوعة، تألیف إمام سيوطي (ت٩١١ هـ)، تنزيه الشـريعة المرفوعة عن الأخبار الشنيعة الموضوعة، تألیف ابن عراق الكناني، (ت ٩٦٣ هـ)، المصنوع في معرفة الحديث الموضوع، تألیف ملا على قاري هروي، (ت ١٠١٤ هـ)، وی کتاب بزرگی بنام «تمييز المرفوع عن الموضوع» نیز در این زمینه تالیف کرده است، الفوائد المجموعة في الأحاديث الموضوعة، تألیف إمام شوكاني (ت ١٢٥٥ هـ)، سلسلة الأحادیث الضعیفة والموضوعة، تأليف شيخ محمد ناصر الدين آلباني (ت ١٤٢٠هـ) در ١٤ مجلد بزرگ. البته ایشان کتاب‌های دیگری نیز در بيان احادیث صحیح و ضعیف و موضوع، تاليف كرده اند، و همچنان احادیث کتاب‌های زیادی را تخریج نموده و صحت یا ضعف روایات آنها را تبیین نموده است. شایان ذکر است که علمای اهل سنت علاوه بر کتاب‌های ویژه‌ی موضوعات و احادیث ساختگی بنام الموضوعات، تالیفات دیگری بنام «علل الحديث» در بیان روايات ضعيف و موضوع و ساختگی دارند؛ از آنجمله كتاب‌هايی به همين نام، از يحيى بن معين (ت ٢٣٣هـ)، و علي بن المديني (ت ٢٣٤هـ)، احمد بن حنبل (ت ٢٤١هـ)، بخاری (ت٢٥٦هـ)، مسلم (ت ٢٦١هـ)، ابوزرعه رازی (ت ٢٦٤هـ) و ابن ابی حاتم رازی (ت ٢٧٧هـ) ترمذی (ت ٢٧٩هـ)، و غيره كه تعداد آنها زیاد است، بجا مانده است. [نگا: کتاب جهود المحدثين في بيان علل الحديث تألیف: أبو عمر مطيري]. و همچنان علمای حدیث، كتاب‌هاي ویژه‌ی راویان ضعیف و مجروح نيز تاليف كرده‌اند، و در آن كتب، علاوه بر بیان تراجم و بیوگرافی این راویان، احادیث آنها را نيز آورده حكم آنها را بیان کرده‌اند، از جمله‌ی این کتابها، مي‌توان به كتاب ضعفاء امام بخاري، ضعفاء امام نسائي، ضعفاء عُقيلي، والضعفاء والمتروكين از ابن حبان، والكامل في الضعفاء، تأليف ابن عدي، وميزان الاعتدال في نقد الرجال تاليف ذهبي، ولسان الميزان ابن حجر، والكشف الحثيث عمن رُمي بوضع الحديث تاليف برهان الدين الحلبي و غيره، اشاره كرد. از کثرت تألیفات علمای اهل سنت نتیجه گرفته می شود که در زمینه‌ی بیان کردن احادیث ضعیف و موضوع از هیچ تلاش و کوششی دریغ نکرده‌اند. و به برکت تلاش و کوشش همین علمای بزرگوار، تقریبا تمامی احادیث ضعیف و موضوع در کتاب‌های حدیثی اهل سنت مشخص شده است. [مُصحح]

[٢٤]- الموضوعات فی الآثار والأخبار، هاشم معروف الحسنی، ص ٨٨ و ٨٩.

[٢٥]- صدوق این روایت را در «کمال الدّین» نیز آورده است.

[٢٦]- مفید است اگر رجوع کنید به مطالب مرحوم «قلمداران» که حدیث لوح جابر را از صفحه ١٦٧ کتاب «شاهراه اتّحاد» مورد تحقیق و بررسی قرار داده است.

[٢٧]- حدیث مذکور اشکالات دیگری نیز دارد که اینجا در مقام بررسی کامل حدیث نیستیم.

[٢٨]- البته همین دسته گل را «کلینی» نیز به آب داده و این خبر مضحک را در «روضه کافی» به عنوان خبر ٥٥ آورده است!

[٢٩]- من لایحضره الفقیه، ج ٢، باب صلاة الکسوف والزلازل والریاح والظلم وعلتها، حدیث ١٥١٢ و ١٥١٣ – در مورد باد نیز با شماره ١٥١٧ نقل شده که امیرالمؤمنین ÷ فرمود: باد سر و دو بال دارد!! و در حدیث ١٥٢٢ منشأ وزش اکثر بادها را از بیت‌الحرام دانسته است!!

[٣٠]- شیخ مفید در «فصل فی الإرادة والمشیّة» از کتاب «تصحیح اعتقادات الإمامیّة» درباره شیخ صدوق می‌نویسد: «لم یکن ممن یری النظر فیمیز بین الحق منها والباطل ویعمل علی ما یوجب الحجّة ومن عول في مذهبه على الأقاویل المختلفة وتقلید الرواة کان حاله في الضعف ما وصفناه = وی از صاحب‌نظران نبود که حق و باطل روایات را تمیز دهد و به موجب حجت و دلیل عمل کند و کسی که در مذهب خویش به أقاویل مختلف و تقلید از راویان متّکی باشد حالش به لحاظ سستی و ضعف عقاید چنان است که وصف کردیم.»!

[٣١]- هاشم معروف الحسنی می‌نویسد: «عجیب است که شیخ المحدّثین پس از تلاش بسیار در جستجوی حدیث صحیح که بیست سال به طول انجامید، روایات ناصحیح فراوانی در کتابش گردآورد که عیوب متن و سند آن حتّی بر کسانی با دانش و کارآزمودگی کمتر از او، مخفی نیست!.... چقدر آرزو داشتم که خداوند برای کسی میسر سازد که بر چاپ جدید «کافی» تعلیقی بنویسد و روایات فاقد شروط صحّت را مشخص سازد». (الموضوعات فی الآثار والأخبار، ص ٢٥٣ و ٢٥٤).

[٣٢]- مرحوم «کلینی» در مقدمه «کافی» خطاب به دوستش نوشته است: «یا أخی ـ أرشدك الله ـ إنه لا یسع أحداً تمییز شيء مما اختلف الروایة فیه عن العلماء – علیهم السلام – برأیه إلا علی ما أطلقه العالم بقوله ÷: اعرضوها علی کتاب الله فما وافق کتاب الله – عزوجل – فخذوه وما خالف کتاب الله فردّوه... = ای برادرم – که خدایت ارشاد کند – همانا کسی را توان آن نیست، چیزی را که در روایت آن از ائمه – علیهم السلام – اختلاف شده، با نظر خود تشخیص دهد، مگر براساس آنچه که امام ÷ خود فرموده: احادیث را به کتاب خداوند عرضه بدارید، پس آنچه را موافق کتاب خدای عزوجل بود، بگیرید و آنچه مخالف کتاب خدا بود، رد کنید....». امّا متأسفانه خود، شاید به جهت عدم آشنایی کافی با قرآن کریم، به دستور امام عمل نکرده، که اگر چنین می‌کرد، می‌بایست بسیاری از اخبار کتابش را به احترام قرآن، به آب می‌شست! «کلینی» پس از ذکر قواعد اخذ حدیث، مطلبی ذکر می‌کند که نشان می‌دهد وی فردی بصیر نبوده و در مورد منقولات خود چندان تفکّر و تأمل نمی‌کرده، وی می‌نویسد: «ونحن لا نعرف من جمیع ذلك إلا أقله، ولا نجد شیئاً أحوط ولا أوسع من رد علم ذلك کله إلى العالم ÷ وقبول ما وسّع من الأمر بقوله: بأیّما أخذتم من باب التسلیم وسعکم = ما از اینها [قواعد أخذ حدیث] جُز حداقلّ آن را نمی‌دانیم و راهی وسیعتر و محتاطانه‌تر از این نمی‌یابیم که علم به این امور را به خود امام ÷ واگذاریم و قاعده فراختر و آسانتری را بپذیریم که امام [آن را چنین] بیان فرموده: هر یک از [دو روایت متخالف] را که از باب تسلیم [در مقابل أمر امام] اختیار کنید برایتان جایز است»!! آیا دین احکام متعارض دارد؟ آیا ممکن است عمل به دو حکم متعارض، هر دو مایه سعادت دنیا و آخرت بشر باشند؟ آیا در اسلام برای همه و یا اکثریّت راهی برای تشیخص حکم واقعی شرع نیست؟ آیا ممکن است آخرین و کاملترین دین الهی مردم را در احکام شرع سرگردان گذارد و به ناگزیر بگوید برای شما فرقی در اختیار اخبار متعارض نیست؟ آیا صدور چنین حکمی از جانب امامِ هدایت ممکن است؟

آشنایی با کتاب «کافی»

بدان که در جامعۀ ما از کتاب «کافی» تمجید و تعریف بسیار می‌شود و برخی از علماء این کتاب را به شمس و سایر کتب احادیث را به اقمار آن تشبیه می‌کنند. اگر به صفحۀ ٢٦ به بعد مقدمۀ جلد اول کافی مراجعه شود می‌توان دریافت که تا چه اندازه در تعریف از «کلینی» مبالغه شده است. از جمله پدر علامۀ مجلسی «محمدتقی مجلسی» گفته است: حقیقت آن است که در میان علما تا آنجا که ما دیده‌ایم کسی مانند او نبوده و هر که در اخباری [که نقل کرده] و در ترتیب کتابش، تدبّر کند، خواهد دانست که او مؤیّد من عندالله بوده است!![٣٣]

١٢میرزا «محمدحسین نوری» مؤلف کتاب «مستدرک الوسائل» می‌نویسد: مدار مذهب شیعه و کتابی که به منزلۀ خورشید در میان سایر کتب حدیث به شمار می‌رود، «کافی» است، آنگاه تمجید تعدادی از علما دربارۀ کتاب، از جمله قول «شیخ مفید» را ذکر می‌کند که گفته است: «کافی» بزرگترین کتاب شیعه و فائدۀ آن از سائر کتب بیشتر است، و یا کلام شهید اول را می‌آورد که در میان امامیّه مانند «کافی» تألیف نشده است. سپس کلام «سید بن طاووس» را که احتمال داده بود، کتاب کلینی به رؤیت امام رسیده باشد، ذکر می‌کند، آنگاه می‌گوید: «وإن کان حدساً غیرقطعي یصیب ویخطیء ولا یجوز التّشبّث به في المقام = این‌کلام حدسی غیرقطعی و احتمال صحت وعدم صحت آن یکسان است و در این مقام نمی‌توان بدان متمسّک شد». سپس می‌نویسد: «.... معلوم شد که مقصود کلینی(ره) از تألیف این‌کتاب همچون تألیفات دیگر نبوده است از قبیل آنچه که کلیۀ اخبار مربوط به ثواب اعمال [خیر، صرف ‌نظر از مقبول یا نامقبول‌ بودنشان] و یا روایات مربوط به خصائل خیر و شر، یا علت تشریع احکام، و امثال آن را گرد می‌آورند، بلکه [کلینی] روایات تألیف خود را به منظور أخذ و تمسّک و اعتقاد و عمل بدانها جمع‌آوری کرده است و در زمان حضور وی در بغداد، مردم از طریق نُوّاب خاص امام دوازدهم، دربارۀ صحّت و سقم برخی از اخبار و جواز عمل بدانها از حضرت حجّت ÷ سؤال می‌کرده‌اند.... طبعاً بسیار بعید است که کلینی در طول بیست سالی که به تألیف کتاب اشتغال داشته و با نُوّاب نیز آمیزش و معاشرت داشته، از مسألۀ عرضۀ اخبار به امام، توسط دیگران، بی‌اطلاع مانده باشد و یا کتاب خود را برای ارائه به امام به نُوّاب آن حضرت تقدیم نکرده باشد». امّا در عین حال تصریح می‌کند که: «غرضم از این سخن آن نیست که خبر شایع دربارۀ این کتاب را صحیح بشمارم. در آن خبر آمده است که: این کتاب به حضرت حجّت ÷ عرضه شده و ایشان گفته است که همانا این کتاب برای شیعیان ما کافی است، زیرا این حدیث هیچ اصلی ندارد ودر تألیفات اصحاب ما (= شیعیان) هیچ اثری از آن نیست، حتّی [ملامحمّد أمین] استرآبادی محدّث [که از مؤسّسین مذهب اخباری] و متمایل است که تمام احادیث کافی را صادر از ائمّه بداند، تصریح کرده است که این خبر اصلی ندارد»[٣٤].

مرحوم ممقانی مؤلّف «تنقیح المقال» نیز با تردید می‌نویسد: «یقال: عرض على القائم ÷ فاستحسنه وقال: کافٍ لشیعتنا = گفته می‌شود: این کتاب برامام قائم ÷ عرضه شده و ایشان آن را نیکو شمرده و گفته: این کتاب برای شیعیان ما بسنده است»[٣٥].

امّا خود کلینی ابداً اشاره‌ای بدین موضوع نکرده، در حالی که اگر منقولات خود را به امام عرضه داشته بود، از ذکر این واقعه به هیچ وجه خودداری نمی‌کرد زیرا می‌دانست که با ذکر این مسأله هزار چندان بر وثاقت کتابش نزد امامیه افزوده می‌شود.

علامۀ مجلسی نیز در «مرآة العقول» می‌نویسد: «و أما جزم بعض المجازفین بکون جمیع الکافی معروضاً علی القائم ÷ لکونه في بلدة السفراء، فلا يخفى ما فیه على ذی لبّ = و اما اینکه بعضی از گزافه‌گویان به جزم گفته‌اند که تمام کافی بر امام قائم ÷ عرضه شده، بر خردمند پوشیده نیست که این سخن چه ارزشی دارد»[٣٦]. ملاحظه می‌کنید که علامۀ مجلسی چنین کسانی را «گزافه‌گو» خوانده است. خصوصا که در هیچ کتابی، مدرکی برای این مطلب نیاورده و راوی این کلام را معیّن نکرده‌اند. به گمان ما به قصد اینکه برای «کافی» عظمت و اهمّیّتی قائل شوند، این سخن بی‌مدرک را منتشر ساخته‌اند و إلا علمای بزرگ شیعه از قبیل شیخ الطائفۀ طوسی و شیخ مفید و شیخ صدوق و علامۀ حلی و.... در مورد کتاب کلینی چنین ادّعایی نکرده‌اند.

سید مرتضی علم‌الهدی که از کبار علمای شیعه است، در مسألۀ سیزدهم یکی از رسائل خویش موسوم به «جوابات المسائل الطرابلسیات» می‌نویسد: «بدان که اعتراف به صحّت احادیث [منقول در کتب روایت] لازم نیست زیرا احادیث روایت شده در کتب شیعه و کتب فرق دیگر، مشتمل است بر اقسام خطاها و انواع امور باطل و محالی که قابل تصور نیست و یا امور نادرستی که بطلانش متکی به دلیل است، از این رو واجب است که برای نقد حدیث، آن را به عقل [سلیم] عرضه کنیم و اگر صحت آن احراز شد به أدلۀ صحیح مانند قرآن عرضه شود..... و این مرد (= کلینی) و سایر اصحاب ما شیعیان در کتبشان روایات بسیاری نقل کرده‌اند که باطل بوده و یا تحققش محال است»!

همچنین وی در مسألۀ پنجم رسالۀ «جوابات المسائل الرسية» می‌گوید: «فایدۀ کتب [روایت] دراین است که روایات را برای ما تصنیف و تنظیم کرده و آنها را مرتب نموده‌اند ولی احراز صحت و سقم آنها را به ما إحاله کرده‌اند تا با نظر به ادله [قرآن و سنّت قطعیّه و عقل] صحت و عدم صحت آنها مشخص شود».

از علمای متأخّر نیز «میرزا عبدالله بن عیسی أفندی تبریزی» صاحب «ریاض العلماء وحیاض الفضلاء» این ادعا را در مورد «کافی» نپذیرفته. از معاصرین نیز آیة‌الله «ابوالقاسم خویی» در مورد عدم قطعیت صدور کلیۀ روایات کافی از ائمّه علیهم السلام نوشته است: «کاش می‌دانستم هنگامی که امثال شیخ مفید و شیخ طوسی که با وجود قرب زمانی و اطلاعات وسیعی‌که داشته‌اند، به صدور جمیع روایات کافی از معصومین مقید نبوده‌اند، چگونه جماعتی از متأخّرین که علاوه بر تأخر زمانی به لحاظ علم نیز در مرتبۀ آنان نیستند، چنین اعتقادی حاصل کرده‌اند»! و باز می‌نویسد: «[به جای قطع به صدور همۀ روایات و در نتیجه اعتماد بر آنها] ادعای قطع بر عدم صدور برخی روایات کافی [از ائمه – علیهم السلام -] به حقیقت نزدیک است. در نتیجه، چگونه می‌توان ادعا کرد که احادیث این کتاب از جانب ائمه صادر گردیده؟ بلکه خواهی دانست که کلیۀ روایات کتب اربعه [کافی ـ من لایحضره الفقیه ـ تهذیب الأحکام ـ الاستبصار] روایات صحیحه نیستند، تا چه رسد که قطعی‌الصدور باشند»[٣٧].

١٣عالم مشهور لبنانی «هاشم معروف الحسنی» نیز در کتاب «دراسات في الحدیث والمحدثین» اقرار کرده که اخباریون شیعه در مورد وثاقت منقولات «کافی» اغراق کرده‌اند ولی سایر اصولیون و محققان شیعه از دورۀ شیخ مفید تا زمان ما در کتب خود بسیاری از روایات «کافی» را سنداً و متناً مورد نقد و مناقشه قرار داده‌اند.

١٤البته کلینی خود در مقدمۀ کتابش خطاب به دوستی که از او تألیف کتابی را تقاضا کرده بود می‌نویسد: «وقلت: إنك تحب أن یکون عندك کتاب کاف یجمع فیه من جمیع فنون علم الدین ما یکتفي به المتعلم ویرجع إلیه المسترشد ویأخذ منه من یرید علم الدین والعمل به بالآثار الصحیحة عن الصادقین - علیهم السلام - والسنن القائمة التي علیها العمل وبها یؤدی فرض الله - عزّوجلّ - وسنة نبیه.... = گفتی که دوست داری کتابی داشته باشی که جامع همة فنون وشاخه‌های علم دین و در این مورد کافی باشد، آن چنانکه آموزنده را کفایت نموده و طالب هدایت به آن مراجعه کند و کسی که خواستار و جویای علم دین و عمل به اخبار صحیح از [امامان] راستگو و سنتهای ثابته است [بداند که] با عمل به آنها به واجبات خدا و سنت پیامبر عمل کرده است....»[٣٨]. سپس در جواب این خواستۀ او می‌گوید: «قد یسرالله - وله الحمد - تألیف ما سألت وأرجو أن یکون بحیث توخیت = سپاس خدای را که تألیف آنچه خواسته بودی [برایم] میسّر فرمود و امید دارم که چنان باشد که می‌خواستی»[٣٩]. معلوم می‌شود که وی کتاب خود را برای دوستش کافی دانسته است.

٥البتّه تبلیغات دکانداران مذهبی در مورد این کتاب چنان مؤثر افتاده است که به یاد دارم یکی از مجتهدین به من می‌گفت: تمام احادیث کافی درست و مقبول است و کسی که غیر از این بگوید مغرض است، در جوابش گفتم: اگر شما تمام احادیث این کتاب را مقبول و معتبر می‌دانید پس چرا سیزده امامی نشده‌اید، زیرا در جلد اول کافی باب ١٨٣ (= باب ما جاء فی الاثنی عشر.....) چند روایت آمده که بنا به مفاد آنها تعداد ائمّه سیزده عدد می‌شود[٤٠]! سخنم را باور نکرد و گفت: نشانم بده، «کافی» را آوردم و روایات را نشان دادم، تعجب کرد و گفت: این روایات را ندیده بودم! معلوم می‌شود که برخی از این آقایان، بدون مطالعۀ کامل کافی، فقط بر اساس مشهورات رایج بین معممین، قضاوت می‌کنند! به هر حال وجود چنین روایاتی در کافی ثابت می‌کند که نه تنها امام بلکه حتّی یک عالم آشنا به قرآن نیز بر تألیف کافی نظارت نداشته است و إلا در مقابل بسیاری از روایات آن سکوت نمی‌کرد چه رسد به امام. زیرا اگر فردی آشنا با معارف اسلامی، «کافی» را قبل از انتشار میان مردم دیده بود، لاأقل در مورد روایات سیزده امامی و یا سایر اشتباهات، به کلینی تذکر می‌داد!

به هر حال، چنانکه گفتیم در میان بسیاری از شیعیان حتی در میان اهل علم، شایع شده که این کتاب معتبرترین کتب حدیث است و به همین سبب مورد اعتماد و احترام علمای این مذهب قرار گرفته و کسی که آن را خود مطالعه نکرده باشد، ممکن است تصور کند که راویان این کتاب همگی معتمد بوده‌اند و احتمال ندهد که در این کتاب مطالب ضد و نقیض و برخلاف قرآن و عقل، یافت شود، ولی اگر کسی این کتاب را بی‌تعصب و با دقت مطالعه کند، می‌فهمد که «رب مشهور لا أصل له = چه بسا امر مشهوری که اصل و پایه‌ای ندارد»!

[٣٣]- الأصول من الکافی، ج ١، ص ٢٧.

[٣٤]- مستدرک الوسائل، چاپ سنگی، ج ٣، الفائدة الرّابعة من الخاتمة، ص ٥٣٢ و ٥٣٣.

[٣٥]- تنقیح المقال، ج ٣، ص ٢٠٢.

[٣٦]- مرآة العقول، دارالکتب الإسلامیة، ج ١، ص ٢٢.

[٣٧]- معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، ابوالقاسم الموسوی الخوئی، ج ١، ص ٣٤ و ٣٦.

[٣٨]- الأصول من الکافی ج ١، خطبة الکتاب ص ٨.

[٣٩]- الأصول من الکافی ج ١، خطبة الکتاب ص ٩.

[٤٠]- در مورد باب مذکور رجوع کنید به صفحه ٩١٥ کتاب حاضر.

برخی از خصوصیات «کافی»

لازم است بدانیم که احادیث «کافی» هم از نظر إسناد و رُوات، بسیار معیوب است و هم به لحاظ متن و مطالب، اشکال دارد، زیرا اکثر رُوات آن به قول علمای رجال شیعه از ضعفاء و مجروحین و مجاهیل و صاحبان عقائد باطله می‌باشند.

کتاب «کافی» مشتمل است بر ١٦١٩٩ و یا به قولی ١٥١٧٦ حدیث که علامه «محمدباقر مجلسی» که به اعتقاد علمای ما، استاد فن حدیث و از بزرگان رجال‌‌شناس شیعه است، در کتاب مشهور خود موسوم به «مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول» که آن را در شرح احادیث «کافی» تألیف کرده حدود ٩٠٠٠ حدیث از اخبار کتاب کلینی را صحیح ندانسته است! استاد «محمدباقر بهبودی» نیز فقط ٤٤٢٨ حدیث «کافی» را صحیح دانسته است!

اگر بخواهیم رأی «مجلسی» را در مورد جلد اول «اصول کافی» بیان کنیم باید بگوییم که وی ناگزیر شده اعتراف کند که در میان ١٤٤٠ حدیث جلد اول این کتاب بیش از ٢٠٥ حدیث صحیح نیامده است[٤١]! جناب «بهبودی» نیز فقط ١٦٩ حدیث از احادیث جلد اول «اصول کافی» را صحیح دانسته است[٤٢].

دیگر از مسائل قابل توجه در کافی – از جمله در جلد اول – این است که احادیث رسول اکرم ص در آن بسیار کم است، به عنوان مثال از ١٤٤٠ حدیث جلداولِ این کتاب - اعم از صحیح یا ناصحیح، راست یا دروغ – حتی هفتاد حدیث از پیامبراکرم ص نقل نشده است!![٤٣]

٦مشکل دیگر «کافی» ـ چنانکه ملاحظه خواهید کرد ـ آن است که صرف نظر از کذّاب و فاسدالعقیده‌ بودن، بسیاری از رُوات آن، برخی از احادیث این کتاب به کسانی نسبت داده شده که اعتقاد آنان ضدّ روایت منسوب به ایشان است، مثلا روایات امامت و یا معجزه (یا بگو کرامت) ائمّۀ پس از حضرت کاظم ÷ را از قول کسانی آورده‌اند که «واقفی» بوده‌اند و ائمّۀ پس از حضرت کاظم ÷ را قبول نداشته و آن بزرگواران را کاذب و منحرف می‌دانستند! (فتأمّل)

[٤١]- اگر احادیث غیرصحیحی را که «مجلسی» بنا به سلیقه شخصی خود، صحیح شمرده به این عدد بیفزاییم، باید بگوییم که وی ٢٦٦ حدیث جلد اول «اصول کافی» را به عنوان حدیث صحیح پذیرفته است. البته سلیقه شخصی جناب مجلسی برای ما حجت نیست.

[٤٢]- آقای «بهبودی» از مجموع ٣٧٨٥ حدیث دو جلد «اصول کافی»، فقط ٥٩٣ حدیث را صحیح دانسته است.

[٤٣]- در واقع در جلد اول فقط ٦٥ حدیث از پیامبر ص ذکر شده است!!

هدف از تألیف این کتاب

هدف و انگیزۀ اصلی اینجانب از تألیف این کتاب امور ذیل است:

١- چون می‌دانیم که دین خرافی مقبول عقلا و علما و افراد فکور نخواهد بود، بلکه موجب بیزاری آنان است و متأسفانه در جهان تشیع از قول ائمه خرافاتی وارد اسلام شده که مانع ایمان و گرایش افراد روشنفکر و عالم به این دین عزیز می‌شود. این خرافات اکثراً به سبب جعل حدیث و اعتماد و خوش‌بینیِ بی‌دلیل به سابقین، در کتب مختلف ضبط و ثبت شده، لذا لازم است که اسلام را از آلودگی خرافات و أکاذیب و پیرایه‌هایی که به این دین شریف نسبت داده شده، تطهیر نمود.

٢- این اخبار خرافی مجعول، موجب بدبینی مذاهب اسلامی و طعن علمای مذاهب بر شیعیان شده است. از این رو ضروری است که جیّد از ردیء و صحیح از باطل متمایز شود.

٣- اکثر فرق و طوائف شیعه – که قریب صد مذهب‌اند – با اعتماد به این أخبار مذهب خویش را تأسیس کرده‌اند و فقط همین گونه اخبار خرافی ادعاهایشان را تأیید می‌کند، طبعاً برای رفع تفرقه و رسیدن به وحدت و اتحاد راستین، بررسی علمی این احادیث لازم است.

٤٧- در اخبار و احادیث – چنانکه در همین کتاب ملاحظه خواهید کرد – غالبا با قرآن بازی کرده وبا تفاسیری جعلی از قول امام، آیات إلهی را بی‌اثر کرده‌اند، درحالی که أئمۀ بزرگوار اسلام تمام عمر خویش را در راه خدمت به دین و اعلای کلمةالله و تأیید آیات إلهی و دفاع از قرآن کریم، صرف کرده‌اند. از این رو بایسته است که ارزش و اعتبار احادیث مورد تحقیق قرار گیرد[٤٤].

٥- اصرار و تأکید می‌کنیم که اگر در این کتاب، روایتی را مردود می‌شماریم، از آن روست که ما به هیچ وجه روایات خرافی را گفتۀ أئمۀ بزرگوار اهل بیت ندانسته و ساحت آنان را أجلّ از آن می‌دانیم که سخنان نادرست و خرافی و ناموافق با قرآن، بگویند، بلکه در این مورد آن عزیزان را مظلوم دانسته و معتقدیم که کسانی به ناحق و برای وصول به مقاصد پلید خود، اقوال نادرست و مغایر قرآن کریم را به ایشان نسبت داده‌اند. لذا برای دفاع از شخصیت والای آن بزرگواران که مورد محبت و احترام فریقین می‌باشند، احادیث منسوب بدیشان باید مورد نقد منصفانه و تحقیق دقیق قرار گیرد.

٦- اکثریّت امّت و حتّی علمای ما عقاید خود را از کتبی همچون کافی گرفته‌اند و نسبت به آن تعصب می‌ورزند و اگر بخواهی ایشان را به راه راست و عقائد صحیح دعوت کنی، نمی‌پذیرند، ناگزیر باید ایشان را آگاه کرد که اولا: عقائد را نمی‌توان از اخبار نامعتبر گرفت، خصوصا که به اتفاق علمای شیعه خبر واحد لاأقل در اعتقادات حجت نیست و نمی‌تواند مدرک و متّکای عقاید قرار گیرد و اخباری که در باب عقاید در «اصول کافی» تألیف ثقةالإسلام «محمد بن یعقوب کلینی»[٤٥] آمده است، اکثر قریب به اتفاقشان خبر واحد است. ثانیا: مراجع شیعه در رساله‌های عملیّه نوشته‌اند که عقائد تقلیدی نیست و نمی‌توان از فلان راوی و روایت او ـ که به صحت انتساب آن به پیامبر ص یقین حاصل نیست ـ تقلید کرد.

اکنون لازم است بدانیم در اسلام چه چیز حجت و مورد اعتماد است:

[٤٤]- هاشم معروف الحسنی می‌گوید: «پس از تتبع و تحقیق در أحادیث منتشره در جوامع حدیث از قبیل «کافی» و «وافی» و غیره، ملاحظه می‌کنیم بابی از ابواب کتب حدیث نیست که غُلات و دشمنان کینه‌توز أئمه و بزرگان دین برای فاسدساختن سخنان ائمه و خراب‌کردن حسن شهرت ایشان در آن دست نبرده باشند و در پی همین منظور به قرآن کریم نیز پرداختند تا از طریق آن نیز افکار مسموم و دسائس خود را در [فرهنگ اسلامی]، نشر دهند،... از این رو صدها آیه قران را چنانکه می‌خواستند تفسیر کردند و به دروغ و به قصد گمراه‌کردن مردم به أئمّه هدی علیهم السلام نسبت دادند! علی بن حسان و عمویش عبدالرحمان بن کثیر و علی بن ابی حمزۀ بطائنی به عنوان تفسیر، کتبی پر از خرافه و تحریف و تضلیل که اصلا با سبک قرآن و بلاغت و اهداف آن تناسب ندارد، تألیف کردند»! (الموضوعات فی الآثار والأخبار، ص ٢٥٣).

[٤٥]- در قرون اولیه اسلام، روحانیت رسمی وجود نداشت و اسلام اصلاً «روحانی» (به معنای امروزی) نداشته و از اصحاب رسول خدا ص و امیرالمؤمنین ÷ یک نفر را سراغ نداریم که صرفا روحانی باشد و از راه دین ارتزاق کند و به «آیة الله العظمی» یا «ثقة الإسلام» یا «حجّةالإسلام» یا فخرالإسلام و.... ملقّب باشد و یا خود را با این القاب معرفی کند. بعدها که مذاهب ایجاد شد، هر کس هر لقب و عنوانی که خواست برای خود جعل کرد! فی الواقع این عناوین و القاب به هیچ وجه من الوجوه، مستند شرعی ندارد. حتی «کلینی» خودرا «ثقةالإسلام» ننامید و در زمان خودش به او «ثقةالإسلام» گفته نمی‌شد، بلکه بعدها علمای مذهبی از او بااین عنوان یاد کردند! در حقیقت اینگونه عناوین و القاب نیز یادآور این آیه شریفه است که خطاب به مشرکین می‌فرماید: ﴿إِنۡ هِيَ إِلَّآ أَسۡمَآءٞ سَمَّيۡتُمُوهَآ أَنتُمۡ وَءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ بِهَا مِن سُلۡطَٰنٍۚ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا ٱلظَّنَّ وَمَا تَهۡوَى ٱلۡأَنفُسُۖ﴾. [النّجم: ٢٣] «آنها جز نامهایی که شما و نیاکانتان نامیده‌اید نیستند، خداوند بر آنها دلیلی نازل نفرموده، آنان (مشرکان) از گمان و خواهش نفسشان پیروی می‌کنند». جالب است که در عرف و سازمان روحانیت عنوان «آیة الله» و «آیة الله العظمی» از عنوان «ثقةالإسلام» بالاتر است، با این وصف تمام کسانی که ادعای آیة اللهی یاآیة الله العظمایی دارند و یا در میان مردم به این لقب شهرت یافته‌اند، همگی مقلّد «کلینی» ثقة الاسلام بوده و منقولات او و امثال او را مدرک دین می‌شمارند و کتاب او را برای مذهب خویش کافی می‌خوانند و خود را ملزم به دفاع از آثار او می‌دانند!

حجّت و بیّنه در اسلام

کسی که می‌خواهد برای رستگاری و سعادت دنیا و آخرت دیانتی را بپذیرد و بدان ایمان آورد و براساس تعلیمات آن عمل و مال و جان خود را در راه آن بذل کند، شایسته است جدّاً دقت کند. دین امری سرسری و سبک نبوده و مسؤولیت قیامت در محکمۀ إلهی امری آسان نیست. باید حجت و به تعبیر قرآن سلطانی داشته باشیم. حجت و سلطان یعنی دلیل محکم که خداوند خود آن را به عنوان حجت و دلیل معرفی کرده باشد و خود آن را بپذیرد و بدین ترتیب اگر ما از آن دلایل برخوردار باشیم، پروردگار عظیم عذر ما را قبول می‌فرماید. برای حضور در محکمۀ إلهی و پاسخ به این سؤال که چرا چنان کردی و یا چرا چنین عقیده‌ای را پذیرفتی لازم است حجّت و سلطانی داشته باشیم که قطعی و مستند و خداپسند باشد.

در اسلام بنا به آیات قرآن و سنّت قطعیّۀ رسول ص دو چیز حجّت است: اول کتب الهی که در دین اسلام قرآن است[٤٦]. دوم: عقل که شرط تکلیف است و کسی که عقل ندارد مکلّف نیست. برخی از علماء از قرآن به عنوان «عقل بیرونی» و از «عقل» به عنوان «رسول درونی» تعبیر کرده‌اند. در همین کافی نیز در «کتاب العقل والجهل» روایات بسیاری دربارۀ اهمّیت «عقل» آمده است[٤٧].

برادر مفضال ما جناب استاد «سیدمصطفی طباطبائی» در بارۀ اهمیت «عقل» نوشته‌اند: «در قرآن مجید، چهل و نُه بار از واژۀ عقل با الفاظ ﴿عَقَلُوهُ﴾،﴿تَعْقِلُونَ﴾،﴿نَعْقِلُ﴾،﴿يَعْقِلُهَا﴾،﴿يَعْقِلُونَ﴾ و شانزده بار با ذکر ﴿أُولِي الْأَلْبَابِ﴾،﴿أُولُو الْأَلْبَابِ﴾ و یک بار با تعبیر ﴿أُولُو بَقِيَّةٍ﴾ و یک بار با ذکر «أُولِي النُّهَىٰ»[٤٨]، از اهمیت و اعتبار و حجیت عقل سخن به میان آمده است و اگر معانی اشاری قرآن را نیز در این باره به شمار آوریم، رقم مزبور بیش از این خواهد بود»[٤٩].

خداوند متعال می‌فرماید:

﴿رُّسُلٗا مُّبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى ٱللَّهِ حُجَّةُۢ بَعۡدَ ٱلرُّسُلِ﴾

[النساء: ١٦٥]

«پیامبرانی بشارت‌دهنده و بیم‌کننده [فرستادیم] تا پس از این پیام‌آوران، مردم را بر پروردگار، حجتی نباشد».

این آیۀ مبارکه می‌فرماید که با پیامبران، نیاز بشر به دلیل و بیّنۀ بیرونی مرتفع گشته و بدین ترتیب حجت بر آنها تمام می‌شود و بهانه‌ای برای عدم تبعیّت از هدایت إلهی نخواهند داشت. امیرالمؤمنین علی ÷ نیز در تأیید این معنی فرموده: «تمّت بنبیّنا محمّد ص حجّته = با پیامبرمان محمّد ص حجّت إلهی به تمامیّت رسید»[٥٠]. حتّی در همین کتاب «کافی» از قول صادق آل محمد ص آمده است که فرمود: «حجة الله على العباد النبی ص والحجة فیما بین العباد وبین الله العقل = حجت خداوند بر بندگان پیامبر ص است و حجت میان بندگان و پروردگار عقل است»[٥١]. پس بنا به نقل کلینی امام صادق ـ علیه آلاف التحیة والثناء ـ نیز همین دو چیز را حجت شمرده است. از این‌رو دلیلی متقن نداریم که، شخصی یا اشخاصی غیراز انبیاء بر بندگان خدا حجت باشند! (فتأمّل)

بنابراین، آیا می‌توان گفت که کتاب «کافی» و نظایر آن بر ما حجت‌اند و می‌توان آنها را مبنای فتوا قرار داد؟ جای تعجب است از علمای ما که ادعا می‌کنند قرآن کریم و نهج‌البلاغه را قبول دارند و در عین حال بسیاری از روایات معیوب کافی را بر خود حجت می‌دانند واز آن دفاع می‌کنند!!

از این عجیب‌تر اینکه توقیعی را که از امام قائم جعل و نقل شده[٥٢]، قبول کرده‌اند و بنا به ادعایشان در توقیع مذکور از قول امام دوازدهم آمده است که: «وأمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلى رواة حدیثنا فإنهم حجتي علیکم وأنا حجة الله علیهم = امّا در مورد حوادثی که واقع می‌شود، به راویان حدیث ما رجوع کنید که ایشان حجّت من بر شما و من حجت خدا بر ایشانم»![٥٣]

حال جای پرسش است که: اوّلاً آیا شما که به این روایت متمسّک شده‌اید، از حال رُوات اخبار اطلاع ندارید و نمی‌دانید که اکثر ایشان منحرف (مثلا فطحی‌مذهب یا واقفی و...) و یا غالی و یا کذّاب و یا خائن و یا مجهول بوده‌اند؟ و یا اگر موثوق بوده‌اند، اخبار مخالف قرآن به آنان نسبت داده شده؟ پس چگونه رُوات احادیث حجّت‌اند؟!

ثانیاً: راویان اخبار مجتهد نبودند بلکه کاسب و تاجر و زارع و... بودند، که بسیاری از آنان تسلط کافی بر قرآن نداشته‌اند، آیا شما تفاوت راوی با مجتهد را نمی‌دانید!!

ثالثا:ً مگر چند حدیث ـ اعم از صحیح و ناصحیح، راست یا دروغ ـ از امام دوازدهم در دست هست که مجتهدین به آنها رجوع کنند؟! اگر احادیث ائمۀ قبلی منظور است، پس آنان باید حجت باشند، در حالی که حدیث مذکور، امام دوازدهم را بر مجتهدین حجت شمرده است؟!

رابعاً: مجتهدین که امام بر آنان حجّت است نیز به آن حضرت دسترسی و با وی ارتباط ندارند، این چگونه حجتی است که به هیچ وجه قابل دسترسی و استفاده نیست؟!

خامساً: چرا در قرآن به چنین حجتی که فقط بر افراد خاصی از امت (= علماء و مجتهدین) حجیت دارد اشاره نشده تا لاأقل همۀ علماء از وجود او با خبر شوند؟ آیا در اسلام حجت اختصاصی داریم؟!

شگفتا که مجتهدین مذهب ما، همین روایت ناصحیح بل مجعول را به عنوان یکی از دلایل حجیت قول خودشان، ذکر می‌کنند تا مردم چشم و گوش بسته از آنان تقلید کنند![٥٤]

[٤٦]- تبعیّت از «سنّت قطعیّه» و به قول حضرت امیر ÷ «سنّت جامعه غیرمفرّقه» را نیز «قرآن» به ما امر فرموده است.

[٤٧]- الأصول من الکافی، ج ١، صفحه ١٠ به بعد.

[٤٨]- اما در قرآن کریم در دو جا ﴿لِّأُولِي النُّهَىٰ﴾ آمده است، و یکی در آیه‌ی ٥٤ سوره‌ی طه و دومی در آیه‌ی ١٢٨ همین سوره. [مُصحح]

[٤٩]- خیانت در گزارش تاریخ، انتشارات چاپخش، چاپ اول، ج ١، ص ١٥٩.

[٥٠]- نهج‌البلاغه، خطبه ٩١.

[٥١]- الأصول من الکافی، ج ١، ص ٢٥ حدیث ٢٢.

[٥٢]- بنا به قواعد علمی، حدیث مذکور، شروط حدیث صحیح را فاقد است زیرا راوی آن «اسحاق بن یعقوب» مجهول است و طبعاً چنین حدیثی حجت نیست.

[٥٣]- منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، چاپ کتابفروشی اسلامیه، ص ٥٠٩ – جالب است که شیخ کلینی که ادعا می‌کنند با نُوّاب امام معاشرت داشته و کتابش به نظر امام قائم رسیده چنین خبری را نقل نکرده است.

[٥٤]- برای اطّلاع بیشتر رجوع کنید به مقدّمه تفسیر تابشی از قرآن که از فصل بیست و سوم به مسأله تقلید و بررسی دلائل آن پرداخته‌ام. البتّه برای تفصیل بیشتر می‌توانید رجوع کنید به «دراسات في ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیة» تألیف آیة الله حسینعلی منتظری که تا چندی پیش از او تجلیل و تمجید بسیار می‌کرده‌اند، چاپ اول، ج ١، صفحه ٤٢٥ به بعد و همچنین رجوع کنید به صفحه ٤٣ به بعد کتاب «دین و شؤون» تألیف شیخ «اسدالله مامقانی».

چه باید کرد؟

ممکن است خواننده سؤال کند: حال که روایات ما چنین وضع نابسامانی دارد، پس برای استنباط أحکام شرعی چه باید کرد؟ پیش از جوا‌ب‌گفتن به این سؤال، لازم است نخست ادعای فقها را مطرح کنیم سپس به پاسخگویی بپردازیم:

١٥فقهای امامیه ادعا می‌کنند که چون رسول خدا ص فرمود: «إنّي تارك فیکم الثقلین، کتاب الله وعترتي ما إن تمسّکتم بهما لن تضلّوا بعدي= همانا دو چیز وزین و نفیس میانتان برجای می‌نهم، کتاب خدا و عترتم، پس‌ازمن تازمانی‌که به آن‌دو تمسّک جویید، ابداً گمراه نمی‌شوید». پس باید فقه اسلامی را تنها از طریق أئمۀ اهل بیت – علیهم السّلام – گرفت!

امّا در مورد حدیث فوق باید نکاتی مورد توجّه قرار گیرد:

اوّلاً: حدیث مزبور به‌صورت «کتاب الله وسنّتي» نیز نقل شده‌است که با مقام بیان حدیث، مناسبتر می‌نماید و اشکالاتی را که ذیلاً خواهیم گفت بر آن مترتّب نیست.

ثانیاً: لفظ «عترت» دارای ابهام است، در حالی که در مقام تبلیغ دین و تعلیم احکام و ارشاد مردم و اتمام حجت بر خلق الله که از مظاهر رحمت حق تعالی است، ابهام و ایهام خصوصاً در بیان مسائل اساسی و اصول مهمّ شریعت شایسته و مناسب نیست. در حدیث فوق لفظ «عترت» هم به معنای «اولاد و فرزندان» و هم به معنای «اعضای خانواده و اهل بیت» است. برخی آن را به معنای «اقوام نزدیک» نیز گفته‌اند[٥٥].

اگر این کلمه را به معنای «فرزندان» بدانیم، در این صورت داماد و پسر عمو هم داخل در معنای لفظ نخواهد بود، در حالی که همه حضرت علی ÷ را بزرگترین مصداق حدیث می‌دانند!. همچنین اگر توسّعاً «نوادگان» را نیز مشمول معنای اوّل لفظ بگیریم، مخاطبان به چه دلیل حدیث را فقط شامل حضرات حسنین ـ علیهما السّلام ـ دانسته و دیگر نوادگان پیامبر ص را از شمول حکم حدیث خارج می‌سازند؟!

اگر کلمۀ مذکور را به معنای دوّم یعنی «اعضای خانواده و اهل بیت» بگیریم، مردم از کجا بفهمند که عایشه و حفصه و أمّ سلمه و أمّ حبیبه و..... به جز حضرت زهرا منظور نیستند؟! و باز هم اگر توسّعاً «داماد» را نیز مشمول معنای دوّم بدانیم (هرچند برای این کار مجوّزی به نظر نمی‌رسد) در این صورت چرا اصحاب فقط امیرالمؤمنین ÷ را مقصود بدانند، امّا عثمان و ابوالعاص را مشمول حدیث نشمارند؟

اگر لفظ «عترت» را به معنای «اقوام نزدیک» (که ضعیف‌ترین معنای لفظ است) بگیریم، مردم چگونه بفهمند که عبّاس عموی پیامبر و یا سایر برادران امیرالمؤمنین ÷ و دیگر أقارب پیامبر ص، مشمول این حکم نیستند؟

ثالثاً: اگر پیامبر اکرم ص اصرار داشت که حتماً لفظ «عترت» را استعمال فرماید، قطعاً برای رفع ابهام از آن می‌فرمود: «عترتي المعصومین الـمُحَدَّثین = خاندانم که معصوم و مُحَدَّث‌اند»[٥٦]، تا حدیث از اشکالاتی که در سطور فوق دیدیم مبرّی گردد و سایرین مشمول حدیث پنداشته‌ نشوند[٥٧].

رابعاً: در زمان صدور حدیث بسیاری از اصحاب بودند که سالها با رسول اکرم ص زیسته و در رکاب آن حضرت جهاد کرده و از وی تعلیم گرفته و با اقوال و افعال حضرتش کاملاً آشنا بودند، آیا باورکردنی است که مظهر حق‌گویی و انصاف یعنی رسول خدا ص آنان (از قبیل ابوذر، عمار، مقداد، معاذ بن جبل و عبدالله بن مسعود و.....) را به عنوان حاملان سنّت خویش نام نبرد، امّا دو نوادۀ خردسال خویش را از طرق وصول به سنّت نبوی ذکر کند؟!

١٦خامساً: این کلام با واقعیّت نیز منطبق نیست زیرا می‌دانیم یکی از افرادی که او را از مصادیق عترت می‌دانند، برخی از احکام سنّت نبوی را به واسطۀ یکی از اصحاب به دست آورده است. شیعه (أعم از امامی و زیدی) و سنی نقل کرده‌اند که امیرالمؤمنین ÷ از طریق «مقداد بن أسود» از حکم طهارت از «مذی» مطّلع شد[٥٨]. همچنین ذکر شده که حکم مجازات با آتش را «ابن عباس» به اطلاع حضرت امیر ÷ رساند[٥٩].

سادساً: اگر «عترت» تنها طریق وصول به سنّت نبوی و معانی کتاب بوده‌اند پس چرا علی ÷ که به قول شما ٢٥ سال خانه‌نشین بود و یا امام حسن ÷ قبل از شهادت پدر و یا پس از صلح با معاویه کتابی در سنّت و احکام شریعت تألیف و یا به چند تن از افراد موثوق خود املاء نکردند[٦٠]؟ در حالی که (زید) فرزند حضرت سجاد ÷ با اینکه از جانب خلفا تحت تعقیب بود و عاقبت نیز شهید شد، یکی از شاگردانش کتابی از آراء و اقوال آن بزرگوار فراهم آورد که امروز به نام «مسند الإمام زید» در اختیار ماست.

سابعاً: چنانکه می‌دانیم دسّ و جعل و تخلیط فراوانی در أقوال أئمۀ اهل بیت صورت گرفته است، در حالی که اگر «عترت» تنها طریق و یا مهمترین طریق وصول به سنت آخرین پیامبر الهی بود، قطعا حق ‌تعالی احکام آخرین شریعت خود را که سعادت بشر تا قیامت منوط بدان است، بهتر از این حفظ می‌فرمود و آثار حاملان سنت این اندازه دستخوش نابودی[٦١] و یا خلط و جعل نمی‌شد که فقها ناگزیر به ظن و گمان روی آورند!

اینک پس از بیان ادّعای امامیّه و بررسی آن، در پاسخ می‌گوییم[٦٢]: حتی اگر حدیث «ثقلین» را به همان صورت که مورد علاقۀ فقهای امامیه است، بپذیریم، حدیث مذکور مفید این معنی نیست که فقه اسلامی را تنها باید از طریق اهل بیت گرفت. قرآن مجید می‌فرماید:

﴿وَمَا كَانَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لِيَنفِرُواْ كَآفَّةٗۚ فَلَوۡلَا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرۡقَةٖ مِّنۡهُمۡ طَآئِفَةٞ لِّيَتَفَقَّهُواْ فِي ٱلدِّينِ وَلِيُنذِرُواْ قَوۡمَهُمۡ إِذَا رَجَعُوٓاْ إِلَيۡهِمۡ﴾ [التوبة: ١٢٢]

«مؤمنین را نه آن توان است که همگی [در طلب علم دین] کوچ کنند، پس چرا از هرگروهی از ایشان، عده‌ای کوچ نکند تا در دین فقیه شوند و چون بازگشتند، قوم خویش را هشدار دهند».

این آیۀ مبارکه که به صراحت تمام می‌رساند که فقه اسلام تنها از طریق اهل بیت، منتشر و منتقل نمی‌شده، بلکه دیگران نیز شناخت احکام دین و تعلّم از پیامبر اکرم ص برایشان میسّر بوده و از طوائف مختلف عده‌ای – که معصوم نبوده‌اند – به مدینه می‌آمدند و در دین، فقیه و صاحبنظر شده و موظف می‌شدند که پس از بازگشت، قوم خویش را علم دین بیاموزند. پس قرآن فقیه‌شدن و رجوع مستقیم به قرآن و سنّت و استمرار دعوت اسلام و تعلیم را به گروهی خاص منحصر ندانسته و بین مردم و شریعت، جُز پیامبر ص واسطه‌ای را به رسمیت نشناخته است.

علاوه براین، در تاریخ نیز می‌خوانیم که رسول الله ص مکرّراً اصحابش را برای تعلیم دین و احکام اسلام به سوی اقوام مختلف می‌فرستاد. اعزام «معاذ بن جبل» و دیگران، از جمله گروه بسیاری که در حادثۀ «بئرمعونه» و «رجیع» کشته شدند و پیامبر آنان را برای تعلیم دین و احکام اسلام به مناطق دوردست فرستاده بود، در تاریخ اسلام کاملا معروف است و منکر ندارد. خلاصه آنکه دین خدا تنها به وسیلۀ اهل بیت تبلیغ نمی‌شد، تا مردم موظف باشند، فقه را تنها از ایشان اخذ کنند و کبار صحابه که سالیان متمادی عمرشان با پیامبر اکرم ص سپری شده بود و تحت تربیت و تعلیم آن حضرت قرار داشته‌اند، نیز مبلّغ دین بوده‌اند. خصوصاً که بنا به آیۀ

﴿فَقُلۡ ءَاذَنتُكُمۡ عَلَىٰ سَوَآءٖ﴾ [الأنبیاء: ١٠٩]

«پس بگو که شما را به یکسان باخبر ساختم».

اثبات می‌شود پیامبر اکرم که به آیۀ

﴿وَمَا هُوَ عَلَى ٱلۡغَيۡبِ بِضَنِينٖ﴾ [التکویر: ٢٤]

«او از بیان [اخبار] غیب، بخل و دریغ ندارد».

مفتخر است، چیزی از امور شریعت را که هدایت مردم منوط بدان است، از کسی پنهان نفرموده و فقط در اختیار عدّه‌ای خاص نگذاشته است.

رسول خدا ص پس از خطبه‌هایش می‌فرمود: «فلیبلّغ الشاهد الغائب» سخنم را حاضر به افراد غائب برساند، و یا می‌فرمود: «نضّرالله عبداً سمع مقالتي فوعاها وأدّاها إلى من لم یسمعها، فرب حامل فقه لیس بفقیه، ورب حامل فقه إلى من هو أفقه منه = خداوند خرّم بدارد بنده‌ای را که سخنم را شنید و آن را [به درستی] حفظ کرد و [به درستی] به کسی که آن را نشنیده است، می‌رساند. چه بسا کسی که حامل [مطلبی] فقهی است امّا خود فقیه نیست و چه بسا کسی که خود فقیه است [سخنم] را به فقیه‌تر از خود می‌رساند». ملاحظه می‌فرمایید که پیامبر اکرم ص نیز انتقال علم شریعت و أحکام را به گروهی خاص منحصر نفرموده است.

بنابراین، برای شناخت درست فقه اسلامی می‌بایست به آثاری که از صحابه باقی مانده است مراجعه کنیم و بی‌جهت خود را از آنها بی‌نیاز ندانیم، همچنین احادیث اهل بیت از جمله جناب زید / فرزند امام سجاد را که در کتب زیدیه ثبت گردیده، و احادیث سایر ائمۀ اهل بیت را که در کتب امامیه مضبوط است سنداً و متناً مورد تحقیق دقیق قرار داده و آنها را با قرآن کریم بسنجیم و فقه اسلامی را به صورتی جامع‌الأطراف بررسی کنیم.

ناگفته نماند که بنا به اقرار علمای ما، به سبب جور خلفای اموی و عباسی، ائمه غالبا در حال تقیه بودند و کمتر آراء خود را به صراحت اظهار می‌کردند، امّا آنچه که در آن تردید راه ندارد، این است که هیچ کتاب مدوَّنی از ائمه در فقه و أحکام شریعت در دست نیست و کتب فقهی و روایی ما پس از عصر ائمّه تدوین شده و متأسّفانه متضمّن اخبار متضاد و متخالف است و چنانکه در صفحات قبلی گفته شد در نقل احادیث ائمه جعل و دس و خلط بسیار صورت پذیرفته است. متأسفانه به ائمۀ اهل بیت علیهم السلام بیش از دیگران افتراء بسته‌اند و مؤلّفین کتب اخبار نیز صاحب نظر و قرآن شناس نبوده‌اند واز صحیح و ناصحیح هرچه به دستشان رسیده ضبط کرده‌اند. برخلاف شیعیان زیدی که کتاب «المسند» یا «المجموع الفقهی» را از امام زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب ÷ در اختیار دارند که املاء آن بزرگوار و نوشتۀ شاگرد آن حضرت، «ابوخالد واسطی» است. از ائمّۀ اهل سنّت – که اتفاقاً از ارادتمندان اهل بیت بوده و با خلفای جور روابط خوبی نداشته‌اند[٦٣] - نیز کتبی که تألیف خود آنهاست، باقی مانده، از آن جمله «المُوَطّأ» تألیف «مالک» و یا «الأمّ» اثر «شافعی» یا «المُسند» که گردآورندۀ آن «احمد بن حنبل» است و....[٦٤]

باری، بر اثر بروز مشکلاتی که گفتیم، فقهای متأخّر، برخلاف فقهای سلف شیعه که «خبر واحد» غیر محفوف به قرائن را حجّت نمی‌شمردند[٦٥]، ناگزیر در احکام شرع به «خبر واحد» متمسّک شده و آن را حجّت می‌دانند و حتی آیات بیّنات قرآن کریم را با آن تخصیص می‌زنند!! البته اعتراف دارند که حجّیّت «خبر واحد» در مورد انسداد باب علم است وچون به زعم اینان راه علم به برخی از احکام فرعی منسدّ است، ناچار به ظن روی آورده و به «خبر واحد» که ظنی است[٦٦] اکتفا می‌کنند!

اما برخلاف پندار علما ـ بحمدالله تعالی ـ باب علم مسدود نیست به شرط آنکه فقها، مسائل شرعی را به صورتی که گفتیم مورد تحقیق قرار دهند. زیرا اگر روایتی را از طرق گوناگون و با اسناد متفاوت دیدیم طبعا به صدور آن از جانب شرع اطمینان حاصل می‌کنیم، اما فقها نمی‌خواهند این صراط را بپیمایند و به مصداق

﴿كُلُّ حِزۡبِۢ بِمَا لَدَيۡهِمۡ فَرِحُونَ﴾ [الروم: ٣٢]

«هر گروه بدانچه دارد خرسند است»

به همان اخبار واحده و روایات ضعیف و ظنّی اکتفا می‌کنند و گاهی به نتایج عجیب و غریب می‌رسند!

١٧البته مشکلات فقه ما به آنچه گفتیم منحصر نیست، بلکه نگارنده بنا به تجربۀ شخصی خود که سال‌های بسیاری از عمرم را در حوزه‌های علمیّه گذرانده‌ام، معتقدم در موارد بسیاری که موجبی برای خلاف نیست، تعصب فرقه‌ای و انس به عادات و عقاید موروثی و جاه‌طلبی و دکانداری و در یک کلمه بغی علما [الجاثیة: ١٧] باعث می‌شود که علما در آتش تفرقه بدمند و حتی برخلاف مدلول صریح مدارک مذهب خویش ـ البته با انواع توجیهات بارده و بهانه‌های ضعیف ـ فتوی داده و عوام را گمراه کنند[٦٧]. یک نمونۀ بسیار واضح و فاضح آن مسألۀ شهادت ثالثه است. چنانکه علامه «محمدتقی شوشتری» آورده است[٦٨]؛ شیخ صدوق (ابن بابویه) در «من لایحضره الفقیه» پس از اینکه فصول اذان را به نقل از امام صادق ÷ نقل می‌کند، می‌نویسد[٦٩]: «هذا هو الأذان الصّحیح، لایزاد فیه ولا ینقص منه، والمفوّضة – لعنهم الله – قد وضعوا أخباراً وزادوا بها في الأذان «محمد وآل محمد خیر البریة» مرتین وفي بعض روایاتهم بعد «أشهد أن محمد رسول الله»، «أشهد أن علیّا وليّ الله» مرّتین ومنهم من روی بدل ذلك «أشهد أن علیاً أمیرالمؤمنین حقا» مرتین، ولاشك أن علیاً ولي الله وأنه أمیرالمؤمنین حقا وأن محمداً وآله خیر البریة ولکن ذلك لیس في أصل الأذان وإنما ذکرت ذلك لیعرف بهذه الزّیادة المتّهمون بالتفویض المدلّسون أنفسهم في جملتنا = این همان أذان صحیح است چیزی به آن اضافه و یا از آن کم نمی‌شود و [فرقۀ] مفوضّه – که خدایشان لعنت فرماید – اخباری جعل کرده و با این اخبار در اذان دو بار «محمد وآل محمد خیر البریّة» و در برخی از روایاتشان بعد از «أشهد أن محمداً رسول الله» دوبار «أشهد أنّ علیّاً وليّ الله» را افزوده‌اند و برخی از ایشان به جای آن، دوبار «أشهد أن علیّاً أمیرالمؤمنین حقا» را روایت کرده است. تردیدی نیست که علی ولی خدا و حقا امیرمؤمنان است و محمّد و خاندانش بهترین مخلوق اند، ولی آن [جملات] در اصل أذان نیست. این مطلب را از آن رو ذکر کردم که با این اضافات [در أذان] آنان که به تفویض متّهم‌اند وخود را در زمرۀ ما (= شیعیان) جا زده‌اند، شناخته شوند»!![٧٠]

١٨شیخ طوسی ملقّب به «شیخ الطّائفه» نیز در کتاب «تهذیب الأحکام» با اینکه در روایات دوم تا پنجم باب هفتم «کتاب الصّلاۀ» فصول اذان و اقامه را ذکر کرده و با اینکه در این باب درمورد فصول اذان مطالب مختلفی نقل کرده و دربارۀ آنها توضیح داده و حتی به مسألۀ گفتن یا نگفتن «الصّلاة خیر من النّوم» پرداخته، امّا اشاره‌ای به شهادت ثالثه ننموده است![٧١]

در «شرح لمعه» که متن و شرح آن تألیف شهیدَین است، چنین می‌خوانیم: «ویکبّر أربعاً في أول الأذان ثم التّشهّدان بالتّوحید والرّسالة ثم الحیّعلات الثّلاث ثم التّکبیر ثم التّهلیل مثنى مثنی، فهذه ثمانیة عشر فصلاً والإقامة مثنی في جمیع فصولها وهي فصول الأذان إلا ما یخرجه ویزید بعد «حي علی خیر العمل»، «قد قامت الصّلاة» مرتین ویهلّل في آخرها مرة واحدة، فصولاً سبعة عشر، تنقص عن الأذان ثلاثة وتزید اثنین.

فهذه جملة الفصول المنقولة شرعاً ولا یجوز اعتقاد شرعیة غیر هذه الفصول في الأذان والإقامة کالتشهد بالولایة لعلی ÷ و«أن محمدا وآله خیر البریة أو خیر البشر» وإن کان الواقع کذلك، فما کل واقع حقا یجوز إدخاله في العبادات الموظفة شرعاً المحدودة من الله تعالى، فیکون إدخال ذلك فیها بدعة وتشریعاً کما لوزاد في الصّلاة رکعة أو تشهداً أو نحو ذلك من العبادات وبالجملة فذلك من أحکام الإیمان لا من فصول الأذان، قال الصدوق: إن إدخال ذلك فیه من وضع المفوضّة وهم طائفة من الغلاة = این تمامی فصولی است که شرعا نقل شده و جایز نیست که معتقد باشیم در أذان و اقامه غیر از این فصول تشریع شده است، از جمله شهادت به ولایت علی ÷ و یا شهادت به اینکه محمّد و خاندانش بهترین مخلوق یا بهترین بشراند، گرچه واقعیّت چنین است، أمّا جایز نیست که [شهادت به هر] واقعیّتی را در عباداتی که به أمر شرع به أدای آن موظّفیم و حدود آن از جانب خداوند متعال تعیین گردیده، داخل نماییم! اضافه‌کردن این فصول در أذان بدعت [و نوعی] تشریع است و چنان است که رکعتی و یا تشهدی به نماز بیفزاییم یا امثال آن از عبادات.

این گونه امور از احکام ایمان و اعتقاد است اما از فصول اذان نیست. شیخ صدوق می‌گوید: اضافه‌کردن این شهادت به اذان از جعلیّات «مفوّضه» است که گروهی از غُلات بوده‌اند».[٧٢]و[٧٣]

١٩در قرن ششم، عالم شیعی، شیخ «عبدالجلیل قزوینی» نوشته است: «اوّلاً: به مذهب شیعه اگرچه علی ÷ را نصّ و معصوم و بهتر از هر یک امّت می‌دانند، مذهب ایشان چنین است که اگر کسی در میان فصول بانگ (= اذان) نماز بعد از شهادتین گوید: «أشهد أن علیا ولي الله» بانگ نماز باطل باشد و با سر باید گرفتن[٧٤] و نام «علی» در بانگ نماز بدعت است و به اعتقاد کردن آن معصیت[٧٥] و گویندۀ آن در لعنت و غضب خدای باشد»[٧٦].

در کتاب «شرائع الإسلام» نیز اشاره‌ای به شهادت ثالثه نیست، و شهید ثانی در کتاب «مسالك الأفهام إلى شرح شرائع الإسلام» دربارۀ رأی «محقّق حلّی» راجع به جملۀ «الصلاة خیر من النوم» چنین نوشته است: قوله: «وکذا یکره قول الصلاة خیر من النوم» بل الأصحّ التحریم لأن الأذان والإقامة سنّتان متلقّیتان من الشرع، کسائر العبادات، فالزّیادة فیهما تشریع محرّم کما یحرم زیادة محمد وآله خیر البریّة وإن کانوا خیر البریة= قول محقّق حلّی که فرموده: گفتن «الصلاة خیر من النّوم» در اذان مکروه است، امّا [رأی] صحیح‌تر حرمت است، زیرا أذان و اقامه دو سنّت است که همچون سایر عبادات از شرع أخذ شده و افزودن بر آن دو، تشریع به شمار می‌رود که حرام است همچنانکه افزودن جملۀ «محمد وآله خیر البریّة» حرام است هر چند که آنان [در واقع] بهترین بندگان خدا بوده‌اند.

در حالی که اگر به هر یک از رسائل «توضیح المسائل» رجوع کنید ملاحظه خواهید کرد که گفتن شهادت ثالثه را نیکو شمرده‌اند!! یعنی جمله‌ای که بنا به مدارک شیعی ـ صرف ‌نظر از مدارک فِرَق دیگرـ جزء أذان نبوده و گویندگان آن مورد لعن برخی از علمای شیعه بوده‌اند، در روزگار ما بنا به طبع تفرقه‌جوی دکّانداران مذهبی، امری مستحسن قلمداد می‌شود!!!

البته از این گونه خطاها در فقه ما فراوان است، از جمله وقت شرعی مغرب[٧٧] و جمع بدون دلیل نمازها و بسیاری مسائل دیگر که اکنون مجال طرح آنها نیست و در اینجا به همین نمونه اکتفا کردیم.

مخفی نماند که بسیاری از علما شعارهای حقیقت‌جوی سر می‌دهند و ادعاهای فریبنده و دلپسند بسیار دارند، امّا فعلشان مؤیّد قولشان نیست!! احتمالاً بسیار شنیده‌ایدکه بر منابر و یا در کتب خود مطالبی صحیح اظهار کنند، از جمله بگویند: «وظیفۀ علما در دورۀ ختم نبوت، مبارزه با تحریف است..... وظیفة علماست که در این موارد حقایق را بدون پرده به مردم بگویند ولو مردم خوششان نیاید، وظیفة علماست که با أکاذیب مبارزه کنند، وظیفة علماست که مشت دروغگویان را باز کنند. فقها در باب غیبت مطلبی دارند، می‌گویند غیبت مواردی دارد که استثناء شده است، یکی از موارد استثنای غیبت که همۀ علمای برزگ مرتکب این غیبت شده‌اند و آن را لازم و بلکه احیاناً واجب می‌دانند «جرح راوی» است، یعنی چه؟ یعنی شخصی حدیث روایت می‌کند؛ از پیغمبر حدیث روایت می‌کند، از امام حدیث روایت می‌کند، آیا شما فوراً باید قبول کنید؟ نه، باید تحقق کنید که او چگونه آدمی است، آیا راستگوست یا دروغگو؟...»[٧٨]. «علما باید رسوایی دروغگویان را ظاهر کنند، متن واقعی احادیث معتبر، متن واقعی حوادث تاریخی را در اختیار مردم بگذارند»[٧٩].

امّا عجیب است‌که اگر کسی حقایقی را بگوید و بخواهد مردم را بیدار کند ـ چنانکه خود تجربه کرده‌ام ـ علما نه تنها از او حمایت نمی‌کنند و او را در مقابل عوام تنها می‌گذارند بلکه با انواع تهمت‌ها مردم را از او دور می‌کنند و یا اگر خود، به او افترا نزنند، در برابر بدگویان سکوت کرده و علم خود را اظهار نکرده و با سکوت خود در واقع بدعت‌ها را تصویب می‌کنند!!

[٥٥]- در برخی از کتب، لفظ «عترت» را به معنای «رهطه وعشیرته الأدنون ممن مضى وغبر= قوم و قبیله شخص و یا اقوام و خویشاوندان نزدیک شخص که در گذشته‌اند» نیز گفته‌اند که طبعاً این دو معنی مورد پسند علمای ما نیست.

[٥٦]- «مُحَدَّث» به معنایی که در باب ٦٠ «کافی» آمده است. ر. ک ص ١٧٦ ج ١.

[٥٧]- البتّه شیخ «عبدالجلیل قزوینی» در کتاب «النّقض» درباره ابلاغ شریعت محمّدی چنین نوشته است: «... بر قبول شرعیّات بعد از بعثت رسول ص و ظهور معجزات که دالّ است بر صدق او، به معصوم حاجت نباشد در معرفت شرعیّات، و از کتاب خدای و اخبار متواتر و اجماع امّت تحصیل معارف شرعی شایدکردن، مثال این مسأله چنان است که در عهد حضور امام به مکّه یا مدینه یا به کوفه، در اطراف عالم فقهاء و علماء باشند که عوام از ایشان شریعت آموزند، اگرچه معصوم نباشند و عصمت در اعلام شریعت شرط نیست و این معنی از کتب شیعه معلوم و مفهوم است خلفاً عن سلف و به انکار مداهنی مبتدعی ژاژخای حقّ باطل نشود. الحمدلله رب العالمین (النّقض، انتشارات انجمن آثار ملّی، ص ١٣٥).

[٥٨]- وسائل الشیعة، ج ١، ص ١٩٧ و ١٩٩ – مستدرک الوسائل، ج ١، ص ٣٢ – المصنّف، عبدالرزاق صنعانی که از قدمای شیعه (زیدی) است، ج ١، ص ١٥٦ – مسند امام زید، کتاب الطهارة، باب الغسل الواجب والسنة، حدیث پنجم – التاج الجامع للأصول فی أحادیث الرسول، ج ١، ص ٨٧.

[٥٩]- التاج الجامع للاصول، ج ٣، ص ٧٨ و نیز ر. ک «شاهراه اتحاد»، ص ٢٢٨.

[٦٠]- در تاریخ کمترین اشاره‌ای که آن بزرگواران چنین کاری کرده باشند، وجود ندارد.

[٦١]- به عنوان نمونه، مکتوبات «محمد بن ابی‌عمیر أزدی» که آن را از أقوال ائمه – علیهم السلام – جمع‌آوری کرده و آنها را مخفی کرده بود، از بین رفت!

[٦٢]- پاسخ ما همان رأی فاضلانه برادر عزیز و مفسّر کم‌نظیر قرآن و فقیه متبحّر جناب «سید مصطفی حسینی طباطبایی» ـ أیّده الله تعالی ـ است که بارها در مباحثات علمی از ایشان شنیده‌ام و از صمیم قلب و کاملاً مورد قبول نگارنده است و امیدوارم که به جدّ مورد توجه و تأمل برادران ایمانی واقع شود.

[٦٣]- در این مورد رجوع کنید به کتاب «شاهراه اتّحاد» تألیف جناب «قلمداران» صفحه ١٦٤. در مورد ارادت ائمّه اهل سنّت به اهل بیت ـ علیهم السلام ـ به عنوان نمونه دو مطلب را از کتاب شیخ «عبدالجلیل قزوینی رازی» نقل می‌کنم. مؤلّف که از علمای بزرگ شیعه است کتابش را در دفاع از مذهب تشیّع و در جواب یکی از نویسندگان اهل سنّت تألیف کرده و آن را «بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض» نامیده. وی درباره ابوحنیفه می‌نویسد: «... روایت از محمد باقر و جعفر صادق کند و موحد و عدلی مذهب بوده است و به آل مصطفی تولی کرده است» (ص ١٥٩) همچنین شافعی را نیز از محبّان اهل بیت دانسته. امّا در اینجا مطلبی را از حاشیه این کتاب (ص ١٦٠) نقل می‌کنم: «ابن الندیم» در فنّ سوم از مقاله ششم «الفهرست».... گفته: شافعی در تشیّع و علاقه به اهل بیت بسیار جدّی بود. روزی مردی مسأله‌ای برایش نقل کرد که شافعی آن را پاسخ داد، مرد گفت: در این مسأله با علی بن ابی طالب مخالفت [و رأیی دیگر] اختیار کرده‌ای! شافعی گفت: برایم ثابت کن که [آنچه می‌گویی] از علی بن ابی‌طالب است تا من [به رسم تواضع] گونه بر خاک نهم و بگویم خطا کردم و از رأی خویش بازگردم و رأی آن حضرت را بپذیرم. روزی شافعی در مجلسی حاضر شد که در آن بعضی از طالبیان (= آل أبی‌طالب) حضور داشتند، وی گفت: در مجلسی که یکی از طالبیان حاضر باشد سخن نمی‌گویم، زیرا ایشان به سخن گفتن سزاوارتراند و ریاست و برتری از آنِ ایشان است.

[٦٤]- اینجانب برای آسان‌شدن کار محقّقین، کتابی مفصل به نام «جامع المنقول فی سنن الرسول» تألیف کرده‌ام.

[٦٥]- قدمای شیعه به خبر واحد اعتماد نمی‌کردند و حتّی «محمّد بن ادریس حلّی» در کتاب «السّرائر» (ص ٥، چاپ علمیّه قم) اخبار آحاد را از عوامل هدم اسلام شمرده است!

[٦٦]- از آن جهت به «خبر واحد» اعتماد نمی‌شود که نمی‌توانیم یقین کنیم که راوی دروغ نگفته و حتی به فرض اطمینان به صداقت وی، نمی‌توان قطع حاصل کرد که فریب ظاهر راوی دیگر را نخورده ویا خود به سهو و نسیان دچار نشده است. آیة الله «سید محمدجواد موسوی غروی اصفهانی» کتابی در عدم حجّیّت ظنّ تألیف کرده که متأسفانه تاکنون امکان چاپ و نشر آن را نیافته است!

[٦٧]- ملّا احمدنراقی درست سروده است که:
در سر هر کوچه‌ای صیادهاست
مسجد و محراب پرشیادهاست
گر بیابان پر ز دزد ابتر است
دزد شهر از دزد صحرا بدتر است
در بیابان جامه و نان می‌برند
در میان شهر ایمان می‌برند!
هست علم فقه احکام، ای پسر
گرچه نزد اهل ایمان و معتبر
لیک امروز آن همه تخییل شد
سدّ راه و مانع تکمیل شد
فقه خوب آمد، ولی بهر عمل
نی برای بحث و تعریف و جدل

[٦٨]- الأخبار الدّخیلة، ج ١، ص ٢١٦.

[٦٩]- من لایحضره الفقیه، ج ١، ص ٩٣.

[٧٠]- مؤلف وسائل الشیعة در جلد ٤ در فصل کتاب الصّلاة باب ٩ (باب کیفیّة الأذان والإقامة وعدد فصولهما...) هشت حدیث (= ٥، ٦، ٨، ٩، ١٠، ١٤ و ١٨ و ١٩) در مورد فصول أذان و إقامه ذکر کرده که در هیچ یک شهادت ثالثه نیست، سپس کلام صدوق را که در متن آوردیم در ص ٦٤٨ و ٦٤٩ نقل کرده است.

[٧١]- تهذیب الأحکام، دارالکتب الإسلامیّة (طهران)، ج ٢، صفحه ٥٩ به بعد، باب «عدد فصول الأذان والإقامة ووصفهما».

[٧٢]- شرح لمعه، انتشارات جهان ومکتبة الطّباطبائی، ج ١، ص ١٠٥ و ١٠٦.

[٧٣]- مخفی نماند، با اینکه هیچ یک از ائمّه علیهم السلام به شهادت ثالثه اشاره نکرده‌اند و حتّی شیخ صدوق کسانی را که این جمله را به اذان افزوده‌اند، لعن کرده و آن را از اضافات غیرشیعیان شمرده است، اما شیخ طوسی در کتاب «المبسوط» و به تبع او مؤلف و شارح «لمعه» بدون هیچ دلیل شرعی اظهار کرده‌اند که گفتن شهادت ثالثه اشکالی ندارد!! معلوم نیست چگونه عمل به‌بدعت اشکالی ندارد؟! طبعاً قول بی‌دلیل از هر که باشد برای ‌ما حجّت نیست.

[٧٤]- منظور آن است که باید اذان یا اقامه را اعاده کند.

[٧٥]- یعنی: اگر معتقد باشد که شهادت ثالثه جزئی از اذان است و آن را با چنین نیّتی بگوید معصیت کرده‌است.

[٧٦]- النّقض، انتشارات انجمن آثار ملّی، ص ٩٧.

[٧٧]- آیة الله «موسوی غروی اصفهانی» درباره مغرب شرعی، با اتکاء به مدارک شیعی، رساله‌ای تألیف کرده که امیدوارم نشر آن برایش میسّر شود. ﴿وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَّهِ بِعَزِيزٖ﴾.

[٧٨]- حماسه حسینی، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، ج ١، باب وظیفه ما در برابر تحریف‌ها، ص ١٠٤ و ١٠٥.

[٧٩]- حماسه حسینی، ج ٣، ص ٢٩٣.

تذکّرات لازم

بی‌مناسبت نیست که در اینجا چند نکتۀ مهم و چند اصطلاح را که در این کتاب به کار رفته اجمالاً به خوانندگان عزیز یادآور شوم، ولی علاقمندان به تفصیل بیشتر باید به کتب درایی رجوع کنند.

بدان که «خبر» بر دو نوع است: ١- خبر متواتر ٢- خبر واحد.

١- خبر متواتر: خبر یا حدیثی است که تعداد رُوات آن در همۀ طبقات بلااستثناء به حدّی است که تبانی آنان بر جعل موضوع به صورت عادی و معمول ممکن نباشد، چنین حدیثی مفید علم است.

٢- خبر واحد (آحاد): خبر واحد احادیثی را گویند که به حدّ تواتر نرسیده‌اند ـ و در صورتی که محفوف به قرائن نباشند ـ مفید علم نیستند. خبر واحد دارای اقسامی است:

الف) حدیث صحیح، حدیثی است که روات آن در تمام طبقات و بدون انقطاع تا وصول به معصوم، عادل و امامی باشند. (این تعریف نزد شیعه امامیه است)

در مورد عدالت رُوات نیز لازم است لاأقل دو تن عادل شهادت دهند و یا به عبارت دیگر دوتن از علمای معتبر رجال به عدالت راوی تصریح کرده باشند و دیگران او را جرح و تضعیف نکرده باشند. و إلّا به اتفاق جمهور علما قول جارح بر قول غیر، مقدم است، گرچه تعداد معدّلین از جارحین بیشتر باشد.

ب) حدیث ضعیف، آن است که راویانش عادل نبوده و دارای عقاید باطله و فاسق و کاذب و یا کافر و شاک یا مجهول الحال و..... باشند.

ج) حدیث مجهول، آن است که هر چند نام رواتش در کتب رجال مذکور باشد، ولی عقیده و اوصاف یکی یا همۀ روات آن معلوم نبوده و مدح یا قدحی از آنان در اختیار نباشد.

د) حدیث مهمل، حدیثی است که نام برخی از روات آن در کتب رجالی نیامده باشد.

ه‍‌) حدیث مرسل، آن است که یکی یا تمام روات آن در سند حدیث مذکور نباشد و یا از آنان با الفاظ مبهم از قبیل «بعض» یا «بعض أصحابنا» و..... یاد شده باشد.

و) حدیث مرفوع، آن است که راوی از کسانی که معاصرشان نبوده و او نمی‌توانسته از آنان مستقیماً حدیثی أخذ کند، روایت کرده باشد و از وسائط او در سند حدیث ذکری نباشد.

احادیث ضعیف و مجهول و مهمل و مرسل ومرفوع از درجۀ اعتبار ساقط بوده و نمی‌توان به آنها استناد کرد و کثیری از اخبار کافی ـ چنانکه در این کتاب لاأقل در مورد جلد اول کافی خواهید دید ـ چنین است[٨٠].

٨تذکر مهمّ:قواعد و قوانین فوق در صورتی مورد توجه قرار می‌گیرد که متنِ حدیث ظاهراً معیوب و قابل خدشه نباشد، امّا در صورت معیوب‌بودنِ متن نوبت به بررسی سند نمی‌رسد. به عبارت دیگر، اگر متن حدیث دارای عیوبی از قبیل موارد زیر باشد، مردود است، گرچه سند آن تمامی شروط حدیثِ صحیح را داشته باشد. زیرا چنانکه در صفحات قبل گفتیم، دشمنانِ اسلام و افراد مُفسد، بدون ذکر نام خویش، احادیث موضوعۀ خود را به رجال خوشنام منتسب ساخته و در واقع برای أکاذیب خود، اسناد صحیح یا حسن جعل می‌کردند. به همین سبب است که گفته می‌شود تحقیقِ متن و محتوای حدیث بر تحقیق در سند آن، تقدّم دارد[٨١].

٩أمّا برخی از عیوبی که متن حدیث باید از آنها عاری باشد، عبارت‌اند از:

١- مضمون حدیث مخالف با نصّ یا تصریح یا مفهومِ آیات إلهی نباشد.

٢- مخالف با سنّت قطعیّۀ پیامبر یا حقایق تاریخ دورانِ پیامبر نباشد. مثلاً افسانۀ «غرانیق» به «ابن عباس» منسوب است، در حالی که ابن عباس در آن زمان سه سال بیشتر نداشت و طبعاً نمی‌توانسته که ناقل این ماجرا باشد!

٣- مخالف ادلّۀ عقلیّه نباشد. فی‌المثل روایاتی که از آنها جسمیّت و نوعی محدودیّت برای خداوند سبحان، مستفاد شود، که به وضوح مخالف عقل است، مردود می‌باشد.

٤- مخالف قواعد و اصول اخلاقی و یا مسلّمات تاریخ نباشد. در این مورد شهید ثانی فرموده است: رسواترین حدیث آن است که تاریخ آن را رسوا کند.

٥- مخالف اصول و قواعد مسلّم علمی نباشد. به عنوان نمونه، در حدیثی منسوب به امام صادق ÷ آمده است که آن حضرت از قول جدّ بزرگوارش علی ÷ فرمود: «لبن الجاریة وبولها یغسل منه الثّوب قبل أن تطعم، لأن لبنها یخرج من مثانة أمّها ولبن الغلام لایغسل منه الثّوب ولا من بوله قبل أن یطعم لأن لبن الغلام یخرج من العضدین والمنکبین = اگر لباس به شیر و بول نوزادِ دختر [حتّی] قبل از آنکه غذا بخورد [آلوده شود] باید شسته و طاهر شود. زیرا شیر مادری [که دختر دارد] از مثانه‌اش خارج می‌شود و اگر لباس به شیر و بول نوازد پسر قبل از آنکه غذا بخورد [آلوده شود واجب نیست] که شسته و طاهر شود زیرا شیر مادری [که پسر دارد] از بازوها و شانه‌های مادر خارج می‌شود»[٨٢]!!! آیةالله خویی در ردّ این حدیث می‌گوید: «إن الروایة لا یحتمل صحّتها ومطابقتها للواقع أبداً للقطع بعدم اختلاف اللبن في الجاریة والغلام من حیث المحل بأن یخرج لبن الجاریة من موضع ویخرج لبن الغلام من موضع آخر، لأنّ الطبیعة تقتضي خروج اللّبن عن موضع معیّن في النساء بلا فرق في ذلك بین كون الولد ذکراً أو أنثى = صحّت این‌حدیث و مطابقت آن با واقعیت به هیچ وجه احتمال نمی‌رود زیرا قطع و یقین حاصل است که در مورد دختر و پسر اختلافی در منشأ خروج شیر مادر نیست، زیرا طبیعت چنان است که شیر مادر از یک موضع معین خارج شود و در این مورد تفاوتی میان پسر یا دختر بودن فرزند نیست»[٨٣].

همچنین احادیثی که برخلاف موازین علمی در مورد حوادث طبیعی از قبیل خسوف و کسوف و زلزله و..... یا اینکه ماه رمضان کمتر از سی روز نمی‌شود و یا در مورد خواص أغذیه و أدویه و..... وارد شده است، مردود خواهد بود.

٦- اگر حدیث از ماجرایی مهم و علنی خبر دهد که دواعی بر نقل آن در مجامع و مجالس زیاد است، اما آن را بیش از یک یا دو تن نقل نکرده‌ باشند، چنین حدیثی مقبول نیست.

٧- اگر حدیث برای اعمال ناچیز و کوچک ثواب‌ها یا عقاب‌های بسیاری که با خود عمل تناسب ندارد، قائل شود، چنین حدیثی مردود است.

و البته موارد دیگری نیز گفته شده که در کتب درایی مذکور است.

[٨٠]- تعریفاتی که مولف / براي اين اصطلاحات ذکر کرده‌اند نزد شیعه امامیه است، و تعریف و شروط برخی از این اصطلاحات در نزد اهل سنت و جماعت فرق می کند. [مُصحح]

[٨١]- استاد بهبودی در این مورد «ابوالمفضّل محمّد بن عبدالله بن المطّلب الشّیبانی» را مثال زده که رجال معروف «ابن الغضائری» درباره او گفته است: «وی جاعل حدیث و کثیرالمناکیر است، کتابی از او دیده‌ام که در آن اسنادی بدون متن و احادیثی بدون سند، جمع کرده بود». بهبودی می‌گوید: «وجود أسانیدِ فاقدِ متن بیانگر آن است که این مرد از کتب حدیث اسنادی را در دفتر خویش گردآورده و آنها را تهیّه کرده بود که به هنگام نیاز، حدیث [مجعولی] را به آن اسناد نسبت دهد. و هکذا وجودِ متونِ بدون سند نیز حاکی از آن است که او حدیث دیگران را می‌دزدید یا خود حدیثی جعل می‌کرد [تا بعداً سندی برای آن ترتیب دهد] و آنها را در دفتری نگاشته بود تا کاملاً آماده تزویر در احادیث باشد. و یا احادیثی را از کسانی که ندیده و با آنها ملاقات نکرده بود می‌دزدید و به کسانی که دیده بود و با آنها ملاقات کرده بود نسبت می‌داد!» (معرفة الحدیث، ص ٧٢ و ص ٢٠٩ به بعد). گاهی نیز سند درست و متعلّق به حدیث است أمّا متن با امانت نقل نشده است، فی المثل چنانکه خود کلینی نقل کرده که امام صادق ضمن شکوه از اصحاب خود فرمود: «خداوند رحمت فرماید بنده‌ای را که ما [اهل بیت] را محبوب مردم سازد نه آنکه مبغوض مردم نماید. سوگند به خدا اگر کلام نیکوی ما را [چنانکه گفته‌ایم] روایت کنند گرامی‌تر خواهند بود و کسی نمی‌تواند بر آنان نکته‌ای بگیرد ولی یکی از آنان کلمه‌ای می‌شنود و ده‌تای دیگر [از خود] بر آن می‌افزاید». (روضه کافی، حدیث ٩٣). این حدیث را آقای بهبودی در ج ٣ صحیح الکافی ص ٣٩٥ تحت شماره ٤٣٨٦ آورده‌اند) به همین سبب است که اصل سنجش حدیث با قرآن و عدم مخالفتِ متنِ حدیث با قرآن، از تمام اصول دیگر مهمتر بوده و بر تمامی اصول دیگر تقدّم داشته و بر آنها حاکمیّت دارد.

[٨٢]- علل الشرایع، شیخ صدوق، مطبعة الحیدریّة، ج ١، ب ٢٢٥ صفحه ٢٩٤ – وسائل الشیعة، ج ٢، ابواب النّجاسات، ص ١٠٠٣.

[٨٣]- التّنقیح فی شرح العروة الوثقی، ابوالقاسم الخویی، ج ٣، (کتاب الطّهارة) صفحه ٨٢ به بعد.

روش ما در مطالعه‌ی کافی

ای کاش می‌توانستم برای خدمت به برادران ایمانی و انجام وظیفۀ اسلامی، مطالب همۀ مجلدات «کافی» را مورد تحقیق و بررسی قرار دهم، اما افسوس که با بیماری و ضعف بنیۀ جسمانی و عدم أمنیّت جانی و دربدری و فقدان کتب و منابع کافی، وضع وحال کنونی من مساعد نیست، خصوصا که لازم می‌دانم تعدادی از تألیفات دیگر خود را نیز تهذیب و اصلاح کنم، از این رو چنانکه گفتم، همچون تحریر قبلی، به همان جلد اول «کافی» اکتفاء می‌کنم و گمان دارم که همین اندازه برای آشنایی اهل تحقیق با چند و چون کتاب «کلینی» کافی باشد و خواننده خود می‌تواند در مورد بقیۀ اخبار «کافی» به همین طریق به تحقیق بپردازد.

چون در این کتاب کار خود را به تحقیق در جلد اول «کافی» محدود کرده‌ایم طبعا به فروع مگر در برخی از موارد، اشاره نمی‌کنیم، امّا تذکر نکته‌ای مهم در مورد فروع را بر خود فرض می‌دانم که غفلت از آن روا نیست، اهل تحقیق باید توجه داشته باشند که احادیث فروع را نیز همان راویان ناموثق و مفتری و جعالی روایت کرده‌اند که احادیث اصول را بافته و به نام اصول عقائد، شرک و خرافه را ترویج کرده و در آتش تفرقه دمیده‌‌اند و در واقع با أکاذیبشان به أئمه علیهم السلام ستم کرده‌اند، طبعا به منقولات چنین افرادی نمی‌توان اعتماد کرد و بایسته است علمای حق‌جو در مراجعه به فروع منقول از ایشان، خصوصا در أمر استنباط و فتوی، به این نکته متفطّن باشند و تا کاملا تحقیق و تدقیق نکرده‌اند، تسامحاً و با خوشبینی بی‌دلیل، منقولات آنان را حتی در فروع نپذیرند.

دیگر از امور مغفول آن است که در نظر بسیاری از علما، روایت صحیح آن است که راوی آن امامی و ثقه باشد، امّا متأسّفانه عنایت ندارند که صرف امامی‌بودن و کذّاب ‌نبودن کافی نیست، بلکه باید کاملا دقت شود که اخبار رسیده از یک راوی چگونه اخباری است، آیا با قرآن و عقل موافق است یا نه؟ در حالی که به نظر ما یکی از أدلّۀ ضعف راوی حتی اگر به کذب متهم نباشد، اخبار خرافی است که از طریق او نقل شده است. (فتأمّل جدّا) در اینجا به مناسبت همین مسأله، نظر یکی از علمای شیعه را نقل می‌کنم:

«قصه‌پردازان و اهل منبر در دروغ بستن بر پیامبر ص بسیار مصرّ بوده‌اند و دربارۀ زهد و قناعت در دنیا و خیر بودن بلایا و فقر و مرض و گرسنگی و فضیلت برخی از أیام و ساعات و [ثواب و فوائد] برخی از أذکار و أدعیه، وعده‌ها و اقوالی به آن حضرت نسبت داده‌اند و در بارۀ أجر و پاداش دو رکعت نماز در برخی از لیالی یا أیام و یا یک یا دو روز روزه در برخی از ماه‌ها و یا زیارت [مرقد] برخی از اولیاء و متقین، اغراق و زیاده‌روی کرده‌اند! چنانکه در برخی از روایات به عنوان پاداش هر رکعت نماز، صدها قصر و هزاران حوری و پسران و دخترانی که از جنس زمرد و یاقوت و مرجان و برای هر روزه یا هر قدمی که برای زیارت ولیّ یا عیادت بیماری برداشته شود هزاران حسنه قائل شده و هزاران سیئه را فرو ریخته‌اند و در برخی از اخبار به چنین کسی اجر هزار حج تمتع و هزار عمره و ثواب کسانی چون حضرت ایوب ÷ و انبیائی نظیر او ـ که صبر پیشه کرده و اعمال نیک به جای آورده‌اند ـ وعده داده‌اند و در برخی از روایات تصریح شده که اگر کسی اعمال فوق را به جای آورد گرچه مرتکب منکَر شود و طاعتی نیز به جای نیاورد، به این ثواب‌ها نائل شده و راه ورودش به بهشت از گُل و ریحان مفروش خواهد بود!!

در تفسیر علی بن ابراهیم قمی از قول امام جعفر صادق ÷ آمده است که فرمود: «کسی که ما را یاد کند و یا ما نزدش یاد شویم و به قدر بال مگسی، اشک از چشمانش بتراود، پروردگار گناهانش را گرچه به قدر کف دریا باشد، می‌آمرزد!......»

برای اینکه در صحّت این احادیث جعلی تردید نشود و به عنوان عامل مؤثری که مردم را به مساجد و مجالس مذهبی می‌کشاند، در میان مردم باقی بماند [و پذیرفته شود] و برای [وعاظ واهل منبر] درآمد فراهم کرده و مایۀ امرار معاش آنان باشد، قصه‌پردازان برای تحکیم اقوال و اساطیر خود، اسنادی که موهم صحت روایاتشان باشد جعل کرده و آنها را به پیامبر ص نسبت دادند، نیز روایاتی از این قبیل نقل کردند که امام ÷ فرموده است: هر که عملی را به امید حصول ثوابی که برای آن ذکر شده، به جای آورد، بدان ثواب نائل خواهد شد، گرچه رسول خدا چنان حدیثی را نفرموده باشد! و یا روایت کردند که پیامبر ص فرمود: کسی که برای رضایت خدا از من حدیثی نقل کند، [گویی که] من آن را گفته‌ام!....

٢٠[متأسفانه] شیعه و سنی اینگونه روایات را أخذ کردند و شیعه از آن قاعده‌ای استخراج کرد و آن را به مدارک احکام افزود و این قاعده را تسامح در أدلّۀ سُنَن نامیدند.

علما با اینکه می‌دانستند که اینگونه روایات، شرایط عمل به روایت را فاقد اند و در میان رُوات آنها کسانی هستند که در دین متهم و یا مجهول‌الحال‌اند آنها را پذیرفتند! [اما لازم است بدانیم] حتی اگر روایتی را که گروهی از محدثین به سبب آنکه ناقل آن در کتب رجال از ممدوحین می‌باشد، از انواع حدیث صحیح شمرده‌اند، استثناء کنیم، صرف ممدوح‌بودن راوی سبب نمی‌شود که روایت را در صورت مخالفت با کتاب خدا و یا مخالفت با اخباری که به صدورشان از شارع قطع حاصل است، رد نکنیم.

علاوه براین، در این گونه روایات، به فرض صدور، مراد از بلوغ حدیث آن است که روایت از طرقی که موجب اطمینان نفس است، واصل شده باشد و لاغیر.

کتاب خدا بر حرمت کذب تصریح فرموده و دروغگویان را عذاب و عقاب شدید وعده داده و آنان را بارها در مناسبت‌های مختلف لعن فرموده و کذب دربارۀ طاعات و امور خیر را نیز استثناء نفرموده‌ است، همچنین پیامبر ص نیز هنگام گفتن: «من کذب عليَّ فلیتبوّأ مقعده من النار = هر که بر من دروغ بندد، جایگاه خود را در آتش گیرد»، اینگونه کذب را استثناء نفرمود واحدی نمی‌تواند ادعا کند که دروغگویی دربارۀ طاعات، دروغ شمرده نمی‌شود، قصه‌پردازان نیز اقرار کرده‌اند که به پیامبر دروغ نسبت می‌دهند ولی عذرشان این بوده که ما به نفع پیامبر دروغ می‌گوییم نه علیه وی!!

جای شگفتی است که فقها کذب را از گناهان کبیره شمرده‌اند، با این وصف در این گونه احادیث دروغین، تسامح ورزیده‌اند! فقها در تحقیق از ادلۀ أحکام، متن و سند را مورد بررسی و امعان نظر قرار داده و احادیث را با کمترین شبهه در سند یا متن، تضعیف کرده و آنها را ساقط می‌شمارند امّا چون به احادیث ترغیب و تخویف و فضائل [که اصطلاحا به آنان روایات سُنَن گفته می‌شود] می‌رسند، تمام آنچه که در علم اصول و فقه گفته‌اند، از یاد می‌برند، چرا؟ چون برایشان روایت شده که پیامبر و امام گفته‌اند هرکه عملی را به امید حصول ثوابی که برای آن ذکر شده به جای آورد، بدان ثواب نائل خواهد شد، گرچه رسول خدا چنان حدیثی نفرموده باشد!

عجیب‌تر اینکه بعضی از علمای شیعه در تألیفات اصولی خود بدون تحقیق در متن و روشن‌کردن وضع اسناد این گونه احادیث آنها را پذیرفته، و با اتکاء به آنها گفته‌اند در مسائل مربوط به امور سنن و غیرواجب که از وعاظ و سایرین شنیده می‌شود، أعم از آنکه مسند یا مرسل باشند، به سبب قاعدۀ «تسامح در أدلۀ سنن» که از احادیث «من بلغه ثواب....» استنباط شده، می‌توان آنها را مستند ترجیح یا استحباب عمل قرار داد، گرچه از معصوم صادر نشده باشد!!......

امّا اخذ اینگونه احادیث منوط به صدور آنها از پیامبر و یا امام ÷ است، در حالی که گفتیم اسنادشان فاقد شرایط مطلوب بوده وساخته و پرداختۀ قصه‌پردازان و وعاظی است که می‌خواستند مرویات خود را که در ترغیب و ترهیب است تأیید کنند تا توجه مردم و عطایای آنان را به سوی خودجلب نمایند!......

من صدور برخی از مرویات قصه‌پردازان و اهل منبر و افراد ناموثق را از جانب شارع، بعید نمی‌دانم حتی اگر فاقد شرایط مطلوب روایت و راوی باشند، چون هر روایتی که راوی ناموثق، روایت کند، همواره دروغ نخواهد بود زیرا ناممکن نیست که دروغگونیز گهگاه راست بگوید! امّا سخن من آن است که چون می‌دانم اکثر اخبارشان دروغ بوده و یا در آنها غلو و مبالغه صورت گرفته، آن هم به حدی که نه عقل چنین انحرافی را مجاز می‌شمارد و نه منطق شرایع و ادیان آن را می‌پذیرد، در این صورت أخذ و قبول این قبیل روایات، با اتکا به اخبار «من بلغه ثواب....»، و ترتیب اثردادن به آنها، همچنانکه به آثار صحیح ترتیب اثر داده می‌شود، موجب تشویق دروغگویان و وعّاظ مزدور به تجارت با دین و استثمار مستضعفین خواهد بود.

همچنین وقتی کسی می‌شنود که بنا به آنچه که در روایت «علی بن ابراهیم» از امام صادق ÷ آمده، اگر به قدر بال مگس، قطره‌ای اشک غم در مصائب اهل بیت علیهم السلام از چشمش بتراود، پروردگار تمامی گناهانش را گرچه به قدر کف دریا باشند، می‌آمرزد، این گونه روایات باعث تخدیر مستمعین شده و آنان را نسبت به انجام عمل صالح سست می‌کند. هنگامی که قصه‌پردازان برای مردم دو رکعت نماز در شبی از شبهای رمضان ارمغان می‌آورند که هزاران سیئه را محو کرده و پاداش آن هزاران هزار حسنه و قصرهایی در بهشت از زمرد و یاقوت و دهها حوری است که ـ بنا به آنچه که در برخی از روایات در وصف حورالعین آمده ـ هر یک از این حوریان، جایگاهشان فرسنگ در فرسنگ است، دیگر چرا کسی خود را به زحمت طاعت و پرهیز از بدیها دچار سازد؟! در این صورت آیا امیدی هست که ضعفای عوام به امید بهشتی فعالیت کنند که خداوند به بندگان متّقی ـ که به اوامر الهی عمل کرده و از نواهی پروردگار اجتناب می‌کنند ـ وعده داده است؟......

به هر حال مبالغه نکرده‌ام اگر بگویم: بسیاری از عوام متدیّنین شیعه و سنّی که بسیاری از منکرات و معاصی را مرتکب می‌شوند با اتکاء به مرویّات اهل منبر و قصه‌پردازان و به اتکاء به احادیث «من بلغه ثواب....»، باور دارند، بنا به آنچه که در برخی از روایات آمده زیارت مرقد امام حسین ÷ و گریستن و یا تظاهر به گریه بر مصائب آن حضرت و برخی از اعمال ماه رمضان که در آثار آمده است، آنان را از التزام به طاعات و اجتناب از شهوات کفایت می‌کند!!......

قـرآن کریم که اصول و فروع اسلام را بنیان نهاده، مردم را به طاعـت و اعمـال صالحه ترغیب نموده و به بندگان مطیع و عاملین به اوامر شرع، بهشتی را وعده داده که در آن امور دلپسند و مایۀ سرور و روشنی چشم فراوان است ولی لذایذ و خیرات آن را دقیقا مشخص نساخته‌، در عین حال مردم را به عقوبت قاطع و عذاب الیم، بیم داده و همچنانکه بهشت و نعمت‌ها و خیرات آن را وصف نموده، دوزخ و اوضاع هولناک و خطرهای آن را نیز به تصویر کشیده است و انسان را میان خوف و رجاء نگاهداشته تا وظایف خود را به اتکای عفو و رحمت إلهی متروک نگذارد و اگر گناهی از او سر زد، در صورت رجوع به طاعت حق، از پذیرش إلهی ناامید نشود بلکه درِ توبه را مفتوح نهاده و راه بازگشت را آماده ساخته و أجر عظیم و پاداش کریمانه وعده فرموده است.

[آری] برخی از آیات إلهی و نصوص منقول از پیامبر و أئمه اشاره دارند به اینکه خداوند سبحان برخی از اعمال را چند برابر پاداش می‌دهد، ولی آن چنانکه قصه‌پردازان و وعاظ در احادیث خود به پیامبر و ائمۀ هدی نسبت داده‌اند، در هیچ یک از آیات کتاب خدا و در هیچ حدیث صحیحی از پیامبر ص یا ائمه علیهم السلام نیامده است که یکی از اعمال خیر، همۀ گناهان را، گرچه به مقدار کف دریا و به شمارۀ ریگ‌های بیابان باشند، می‌آمرزد!

[اصولا] آیا ممکن است که پیامبر عظیم‌الشأن ص به دخترش و سرور زنان عالم، حضرت فاطمه علیها السلام بگوید: «ای فاطمه! عمل [صالح] به جای آور که هرگز در برابر خدا کاری از من برایت ساخته نیست» و در عین حال به کسانی که در غزوۀ بدر شرکت داشته‌اند بفرماید: هر چه می‌خواهید بکنید که خداوند شما را آمرزیده است؟ و آیا جائز است کسی که می‌گوید: هرگاه حدیث با عقل و قرآن موافق نبود، از سخنان ما نیست بلکه به دروغ به ما نسبت داده‌اند، در عین حال خبر دهد جای نشستن هر یک از زنان بهشتی به اندازۀ یک فرسنگ در یک فرسنگ است!! اگر هر یک از ایشان برای نشستن به چنین مساحت پهناور و گسترده‌ای محتاج باشد، لازم می‌آید که قامتش لاأقل دوبرابر این مقدار باشد و لاجرم باید خداوند مردانی با همین طول و عرض بر ایشان بیافریند یا برای ایجاد تناسب میان زنان بهشتی و مؤمنین، آنان را با اجسامی به کلی متفاوت با اجسام دنیویشان محشور فرماید!![٨٤].

اینک ما در این کتاب تعدادی از روات «کافی» را معرفی می‌کنیم تا خواننده آنها را بشناسد و خود اندکی بیندیشد و قضاوت کند که آیا صحیح است آخرت خود و سعادت ابدی خویش و جواب به خداوند متعال در قیامت را بر أساس اخبار چنین افراد نامعتمدی بنیان نهد یا خیر؟

در کتاب حاضر، چنانکه ملاحظه خواهید کرد، در أکثر أبواب، به منظور مطلع‌ساختن خوانندگان نخست رأی دو «محمد باقر» را نقل کرده و سپس به بررسی احادیث می‌پردازیم و بیشتر سعی می‌کنیم متن آنها را مورد تحلیل و تحقیق قرار داده و با قرآن کریم مقایسه کنیم.ولا حول ولا قوّة إلا بالله العلي العظیم.

[٨٤]- «الموضوعات فی الآثار والأخبار»، هاشم معروف الحسنی، صفحه ١٦٩ به بعد. «محمدباقر مجلسی» و «محمدباقر بهبودی».

١- کتاب العقل والجهل

این باب دارای ٣٦ حدیث است که استاد «بهبودی» فقط سه حدیث (اول، دهم و بیست و هفتم) و مجلسی نیز فقط سه حدیث (اول، دهم و هجدهم) را صحیح دانسته است.

* حدیث ١- یکی از روات خبر مذکور «احمد بن محمد» است که مجهول‌الحال است.

٢١* حدیث ٢- یکی از روات این حدیث «علی بن محمد» مجهول و مشترک است، او روایت کرده از سهل بن زیاد که او را در همین جا و قبل از ذکر روایت سوم معرفی خواهیم کرد. این فرد رسوا روایت کرده از «عمرو بن عثمان» که مشترک بین مجهول و غیرمجهول است، و او روایت کرده از ضعیفی کذاب موسوم به «مفضل بن صالح» و او روایت کرده از «سعد بن طریف» که او را قصه‌خوان و شاعر و ضعیف خوانده‌اند و گفته‌اند: «ناووسی» مذهب و بدعاقبت است.

و اما متن حدیث می‌گوید: جبرئیل به «حیاء» و «دین» گفت: آدم را رها کرده و بازگردید اما «حیاء» و «دین» به دستور جبرئیل عمل نکردند، حال آنکه «جبرئیل» مطاع است. راوی، عالم ملکوت را مانند عالم ملک و سلسله مراتب اداری پنداشته که مثلا جبرئیل ÷ نداند، مقامات بالاتر قبلا به «حیاء» و «دین» چه دستوری داده‌اند!! و او دستوری غیراز آنچه آنها بدان مأمورند، صادر کند، سپس از فرمان خود عدول کند؟!

اینک چنانکه گفتیم پیش از پرداختن به حدیث بعدی، دومین راوی حدیث فوق را معرفی می‌کنیم:

٢٢ابوسعید سهل بن زیاد الادمی الرازی معاصر امام نهم و دهم و یازدهم بوده و نجاشی و ابن الغضائری و شیخ طوسی و سایر علمای رجال از قبیل ابن الولید و صدوق و ابن نوح او را بسیار ضعیف و فاسدالرّوایه والدّین و اهل غلوّ و غیرقابل اعتماد شمرده‌اند. «احمد بن محمد بن عیسی الأشعری» که از علمای بزرگ «قم» بوده از او اظهار بیزاری کرد و دستور داد او را از قم اخراج کنند و مردم را از شنیدن روایات او منع نمود. «فضل بن شاذان» او را احمق خوانده است. آیة الله «ابوالقاسم خوئی» در «معجم رجال الحدیث» فرموده: وثاقت «سهل» ثابت نشده و او قطعا ضعیف است. لازم است بدانیم که «سهل» در مسیر حدود ٢٣٠٦ حدیث قرار گرفته و از جمله بسیاری از روایات کافی از اوست!!

به هر حال، روایات او بهترین دلیل بر ضعف و انحراف اوست. ما به عنوان مشتی از خروار چند حدیث از او را در اینجا می‌آوریم:

١- یکی از دسته‌گلهایی که «سهل» به آب داده، نقل قصۀ «ردّ الشّمس» است که کلینی در کتابش ثبت کرده[٨٥]. و راقم در تحریر دوم کتاب «خرافات وفور در زیارات قبور» توضیحاتی دربارۀ آن آورده‌ام و در اینجا تکرار نمی‌کنم[٨٦].

٢٢٣٢٤- اما در همین جلد اول کافی در باب ٦٩ خبر ششم[٨٧] از «سهل بن زیاد» است که از قول امام صادق ÷ روایت کرده که آن حضرت فرمود: خدای عز و جل ما را خلق نمود و صورت ما را نیکو کرد و ما را خزانه‌دار آسمان و زمین خود فرمود و برای ما درخت سخن گفت و به عبادت ما خدا عبادت می‌شود و اگر ما نبودیم خداوند عبادت نمی‌شد!!

٢٥می‌پرسیم: آیا امام این همه از خود تعریف و تمجید می‌کند؟ پس چرا جد مطهرشان پیامبر اکرم ص چنین نمی‌کرد؟ آیا خدا خزانه‌دار از نوع بشر می‌گیرد؟ پس چرا در قرآن کمترین اشاره‌ای به این مسأله نفرموده، بلکه به پیامبرش امر کرده که صراحتا به مردم بگوید:

﴿قُل لَّآ أَقُولُ لَكُمۡ عِندِي خَزَآئِنُ ٱللَّهِ﴾ [الأنعام: ٥٠]

«بگو: به شما نمی‌گویم که خزائن خداوند نزد من است».

دیگر آنکه درخت کی با ائمّه سخن گفته است که کسی جز «محمد بن یحیی[٨٨]» و فرزند کذاب «زیاد» و امثال این دو، از این ماجرا خبر نشده‌اند؟ علاوه بر این، اگر این کذابین دربارۀ حضرت موسی ÷ چیزی شنیده‌اند، لازم است بدانند که درخت با موسی ÷ سخن نگفت بلکه خداوند در آنجا ایجاد صوت نمود.

سؤال دیگر آنکه اگر خدا به وسیلۀ ائمه عبادت می‌شود پس آیا انبیاء و صالحین پیش از اسلام، پروردگار را عبادت نمی‌کردند؟! واقعا که این گونه قصه‌ها را جز دشمن، کسی به ائمۀ بزرگوار علیهم السلام نسبت نمی‌دهد.

٣٢٦١٠- در باب ١٧٨ کافی، خبر دهم را سهل بن زیاد چنین نقل کرده که مالی گرانبها را برای حضرت رضا ÷ بردند، آن جناب خوشحال نشد، آورندۀ مال از اینکه حضرتش را خوشحال نکرده، افسرده شد، در این هنگام حضرت به غلام خود فرمود: آب و طشت بیاور و به غلام اشاره فرمود که بر دستم آب بریز، چون غلام چنین کرد از میان انگشتان حضرت طلا جاری شد و در طشت ریخت، سپس فرمود: کسی که چنین است به مالی که تو آوردی اعتنایی ندارد!!

به راستی چرا امام ÷ چنین کرد؟ مگر آورنده کار بدی کرده بود که حضرت حتی از او تشکر نکرد؟

دیگر آنکه فائدۀ این معجزه چه بود، آورندۀ مال که منکر چیزی نبود تا با اظهار معجزه، انکارش به اعتقاد و ایمان تبدیل شود، مهمتر آنکه چرا امام این معجزه را برای غیرشیعیان آشکار نکرد تا موجب هدایتشان شود؟ وانگهی، این خبر با قرآن موافق نیست، زیرا مشرکین برای ایمان‌آوردن خود، به رسول خدا ص عرض کردند که اگر راست می‌گویی خانه‌ای از طلا به ما نشان بده. امّا خداوند در جواب مشرکین می‌فرماید:

﴿قُلۡ سُبۡحَانَ رَبِّي هَلۡ كُنتُ إِلَّا بَشَرٗا رَّسُولٗا ٩٣ وَمَا مَنَعَ ٱلنَّاسَ أَن يُؤۡمِنُوٓاْ إِذۡ جَآءَهُمُ ٱلۡهُدَىٰٓ إِلَّآ أَن قَالُوٓاْ أَبَعَثَ ٱللَّهُ بَشَرٗا رَّسُولٗا﴾ [الإسراء: ٩٣-٩٤]

«بگو: پروردگارم منزّه است، مگر من جز بشری فرستاده شده‌ام؟ و هنگامی که هدایت برای مردم آمد، چیزی از ایمان‌آوردن آنان را بازنداشت جز اینکه [با شگفتی] گفتند: آیا خداوند بشری [عادی] را به رسالت برانگیخته است؟».

پس رسول خدا چنین کارهایی نکرد و هرگز از میان انگشتانش طلا جاری نساخت، اما به قول «سهل بن زیاد» کذاب، امام رضا ÷ چنین می‌کرده است! ما قرآن کریم را با کلام بی‌اعتبار «سهل» معاوضه نمی‌کنیم.

٤- در حدیث پنجم باب ١٧٩ اصول کافی، «سهل بن زیاد» برای امام علم غیب قائل شده که خلاف آیات قرآن است. و از این خبر معلوم می‌شود کار امام دائما این بوده که برای غُلاة و کذابین معجزه و خرق عادت ظاهر سازد!

٥- در باب ١٨٣ اصول کافی، پسر «زیاد» در خبر یازدهم، از امام جواد روایت کرده که امیرالمؤمنین به ابن عباس فرمود: شب قدر در هر سالی هست و در آن شب، امر همان سال نازل می‌شود و پس از رسول خدا دارای والیانی است، ابن عباس پرسید: این والیان چه کسان‌اند؟ حضرت امیر ÷ فرمود: من و یازده نفر امام محدث از صلب من!! حال اگر بپرسی متولی امور چند سال قبل از پیامبر اکرم ص که بوده است؟ جوابی ندارند، زیرا قرآن فرموده تا مدت‌ها قبل از رسول خدا ص، پیامبر و امامی در کار نبوده است. [المائدة: ١٥].

همین گونه سخنان نااستوار را «سهل» در روایت دوازدهم نیز آورده است. حاشا که پیامبر والامقام اسلام و امیرالمؤمنین ÷ چنین سخنانی بگویند.

٦- در همان باب راوی خبر نوزدهم نیز سهل بن زیاد است که از قول امام صادق ÷ نقل کرده که خداوند سه مرتبه به ملائکه و آسمان و زمین فرمود: من به وسیلۀ امام قائم از قاتلین امام حسین ÷ انتقام می‌گیرم!! می‌پرسیم: زمان امام قائم، قاتلین حسین ÷ کجا هستند؟ آنها قرنهاست که مرده‌اند و مختار از بسیاری از آنها انتقام گرفت. آیا مگر قیامت روز جزا و پاداش نیست که خدا قبل از قیامت از آنها انتقام می‌گیرد.

٧١١- در روضۀ کافی نیز سهل بن زیاد در خبر دوازدهم[٨٩] به نقل از امام صادق ÷ گفته است که آن حضرت فرمود: در سورۀ «الشمس»، خورشید، رسول خدا ص و ماه، علی بن أبی‌طالب و شب، أئمه و خلفای جائراند!! گویا نمی‌دانسته که سورۀ مذکور در مکه نازل شده و در آن وقت خلفائی نبوده‌اند که آیه بدانها اشاره کند، علاوه بر این، قسم دلالت بر نیکویی و تقدس، مقسم علیه دارد و خدا به چیز با ارزش و مهم سوگند یاد می‌کند، آیا خلفاء آن قدر مقدس و مهم بوده‌اند که خدا به ایشان قسم خورده است؟ حاشا که امام بزرگوار، حضرت صادق ÷ که قرآن شناس‌ترین فرد زمان بوده، چنین کلامی بگوید.

واقعا جای تأسف است، زیرا همین گونه روایات سست و ضعیف بوده که زمینه را برای ادعاهای گزاف مخبّطی چون سید علی محمد باب شیرازی، آماده ساخت و فی‌المثل او استناد نمود به سورۀ مبارکۀ قیامت که خدا فرموده:

﴿وَجُمِعَ ٱلشَّمۡسُ وَٱلۡقَمَرُ﴾ [القیامة: ٩]

«هنگامی که خورشید و ماه جمع شوند».

و گفت چون مراد از شمس، محمد و مراد از قمر، علی ÷ است، لذا اینکه خدا وعده داده این دو جمع گردند، مقصود من بوده‌ام، زیرا این دو در من که نامم علی‌محمد است، جمع‌ شده‌اند و مراد از قیامت نیز قیام من است!!!

٨- در خبر سیزدهم[٩٠] «روضه» نیز سهل دربارۀ سورۀ «غاشیه» ادعا کرده که امام صادق ÷ فرموده: منظور قیام حضرت قائم است، در حالی که پرواضح است سورۀ مکی «غاشیه» مربوط به روز رستاخیز است و هیچ ربطی به امام دوازدهم ندارد.

٩- در خبر ١٦٧ روضۀ کافی[٩١]، سهل روایتی به وضوح ضد قرآن نقل کرده و گفته است: امام موسی کاظم ÷ به «سماعه» فرمود: «إلینا إیاب الخلق وعلینا حسابهم، فما کان لهم من ذنب بینهم وبین الله عزوجل حتمنا على الله ترکه لنا فأجابنا إلى ذلك وما کان بینهم وبین الناس استوهبناه منهم، وأجابوا إلى ذلك وعوّضهم الله عزّوجلّ = بازگشت خلق به سوی ما است و محاسبۀ آنان با ماست، گناهانی که بین خود و خداوند عزوجل دارند، بر خداوند محتوم می‌سازیم که آن را به ما ببخشد، خداوند آنرا می‌پذیرد و گناهانی که بین خود و مردم دارند، از مردم می‌خواهیم که به ما ببخشند و آنان می‌پذیرند و خداوند بر ایشان جبران می‌کند[٩٢]»!!! واقعا نمی‌دانم چگونه ممکن است کسی به قرآن معتقد باشد و بتواند این روایت را بی‌هیچ مخالفت و توضیحی نقل کند و از ناقل آن اظهار بیزاری نکند؟!!

آیا این است معنی «الآثار الصحيحة عن الصادقین = آثار صحیح از امامان راستگو» که در مقدمۀ کتابش به دوستش وعده داده است[٩٣]؟! آیا کلینی در قرآن نخوانده که خداوند متعال به پیامبر اکرم ص می‌فرماید:

﴿مَا عَلَيۡكَ مِنۡ حِسَابِهِم مِّن شَيۡءٖ﴾ [الأنعام: ٥٢]

«حساب آنان به هیچ وجه با تو نیست».

و یا می‌فرماید:

﴿إِنۡ حِسَابُهُمۡ إِلَّا عَلَىٰ رَبِّيۖ لَوۡ تَشۡعُرُونَ﴾ [الشعراء: ١١٣]

«حسابشان جز با خدایم نیست، اگر می‌دانستید».

و ﴿إِنَّ إِلَيۡنَآ إِيَابَهُمۡ ٢٥ ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا حِسَابَهُم﴾ [الغاشیة: ٢٥-٢٦][٩٤]

«همانا بازگشتشان به سوی ما و آنگاه حسابشان با ماست».

و یا

﴿قُلۡ مَا كُنتُ بِدۡعٗا مِّنَ ٱلرُّسُلِ وَمَآ أَدۡرِي مَا يُفۡعَلُ بِي وَلَا بِكُمۡ﴾ [الأحقاف: ٩]

«بگو: نو درآمد رسولان نیستم و نمی‌دانم با من و با شما چه می‌کنند».

و یا با استفهام انکاری به پیامبر می‌فرماید:

﴿أَفَمَنۡ حَقَّ عَلَيۡهِ كَلِمَةُ ٱلۡعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي ٱلنَّارِ﴾ [الزمر: ١٩]

«پس آیا تو کسی را که فرمان عذاب بر او واجب شده، از آتش دوزخ‌ می‌رهانی».

آیا ممکن است امام بزرگوار حضرت کاظم ÷ چنین سخنی بگوید؟! آیا کلینی که به نقل از پسر «زیاد» این روایت را ثبت کرده، دوستدار امام ÷ بوده است؟.

١٠- در «وسائل» از سهل بن زیاد نقل شده که امام علی‌النقی ÷ فرموده: «اهل قم و اهل آبه گناهانشان آمرزیده شده، زیرا جدم حضرت علی بن موسی الرضا ÷ را زیارت می‌کنند، آگاه باشید هرکس آن قبررا زیارت کند و به بدنش در آن راه قطره‌ای از باران برسد، خداوند بدنش را بر آتش دوزخ حرام گرداند»[٩٥]. آیا مخالفت با قرآن و تعالیم اسلام بیش از این هم ممکن است؟ آیا ممکن است امام هدایت چنین کلامی بگوید؟!

١١- سهل بن زیاد از حضرت ابی‌الحسن ÷ روایت کرده که کسی به آن حضرت عرض کرد: «فدایت شوم، ما از شما آیاتی از قرآن را می‌شنویم که نزد ما آن چنان نیست و آن را چنانکه از شما به ما رسیده نمی‌خوانیم، آیا گناهکاریم؟ آن حضرت فرمود: چنانکه آموخته‌اید بخوانید، به زودی کسی خواهد آمد که به شما بیاموزد»[٩٦].

می‌گوئیم: اوّلاً: اصحاب پیامبر ص و علی ÷ آن حضرات را «جُعِلتُ فَداك = فدایت شوم» خطاب نمی‌کردند و آن بزرگواران چنین اجازه‌ای به اصحاب خود نمی‌دادند، پس چگونه است، امامانی که کتاب کافی به ما معرّفی می‌کند، اجازه می‌دهند که این چنین مورد خطاب قرار گیرند؟!

ثانیاً: می‌پرسیم: شیعیانی که حضرت قائم را ندیده‌اند و قبل از ظهور او از دنیا می‌روند، چه گناهی کرده‌اند که از قرآن اصلی محروم می‌مانند و بر آنها اتمام حجّت نمی‌شود؟

١٢ثالثاً: این تنها روایت «سهل» نیست که دلالت بر تحریف قرآن دارد از او روایات بسیاری نقل شده که از آنها رایحۀ تحریف قرآن استشمام می‌شود[٩٧]، از جمله حدیث ذیل در کافی:

راوی می‌گوید: از حضرت صادق ÷ دربارۀ آیۀ:

﴿فَٱغۡسِلُواْ وُجُوهَكُمۡ وَأَيۡدِيَكُمۡ إِلَى ٱلۡمَرَافِقِ ﴾ [المائدة: ٦]

«صورت‌ها و دست‌هایتان را تا آرنجها بشویید».

پرسیدم، آن حضرت فرمود: تنزیل آن چنین نیست، همانا آیه این است: «فاغسلوا وجوهکم وأیدیکم من المرافق = صورت‌ها و دست‌هایتان را از آرنجها بشویید» سپس دستش را از آرنجش به سوی انگشتانش کشید!![٩٨]

می‌پرسیم: چرا حقّ متعال خود به جای «إلى = تا» لفظ «مِنْ = از» را نفرمود و بیان آنرا بر عهدۀ امام صادق ÷ گذاشت؟ آیا درست است که خدا «مِنْ» قصد داشته باشد و «إلى» بفرماید، سپس امام بفرستد که به بندگان من بگو با اینکه «إلى» گفته‌ام، امّا مقصودم «مِنْ»بوده است؟!! فسبحان الله عما یقول الظالمون[٩٩].

می‌پرسیم: چرا علی ÷ در زمان حکومتش در مورد آیۀ مذکور أمت را تعلیم نداد و صورت صحیح آیه را بیان نفرمود؟ دیگر آنکه آیا حروف هم ظاهر و باطن دارند که بگوییم مثلا باطن «إلى»، «مِنْ» است و باید امام ÷ باطن و تأویل آن را بگوید؟ این روایت چنان مفتضح است که حتی مجلسی در «مرآة العقول» در شرح این حدیث اعتراف کرده بنا به این روایت، قراءت ائمه از این آیه چنین است!!

١٣- یکی دیگر از شاهکارهای «سهل» روایت مضمری است که کافی چنین ثبت کرده است[١٠٠]: «عدّة من أصحابنا عن سهل بن زیاد عن علی بن أسباط عن إسماعیل بن یسار عن بعض من رَواهُ، قال: إذا أحزنك أمر فقل في آخر سجودك: یا جبرئیل یا محمد، یا جبرئیل یا محمد – تکرر ذلك – اکفیاني ما أنا فیه فإنکما کافیانِ واحفظانی بإذن الله فإنکما حافظانِ = امام فرمود: چون چیزی تو را محزون سازد، در آخر سجده‌ات بگو: ای جبرئیل، ای محمد، ای جبرئیل، ای محمد ـ و آن را تکرار کن ـ مرا از مشکلی که در آنم کفایت کنید که همانا شما هر دو کافی هستید!! و مرا به إذن إلهی حفظ نمایید که همانا شما هر دو نگه‌دارنده‌اید»!![١٠١]

اینجانب در خطبه‌ها و کتب‌ خویش مکررا به این مطلب پرداخته‌ام که اینگونه روایات کاملا ضد قرآن است. خداوند سبحان در قرآن می‌فرماید:

﴿أَلَيۡسَ ٱللَّهُ بِكَافٍ عَبۡدَهُۥۖ﴾ [الزمر: ٣٦]

«آیا خداوند بنده‌اش را کافی نیست؟».

باید توجه داشت که این آیه با استفهام انکاری و توبیخی آمده که در اثبات کفایت خالق برای بندگان، دلالت آن از جملۀ خبریّه شدیدتر و قطعی‌تر اسـت. همچنیــن خداوند خطاب به بندگان فرموده:

﴿وَكَفَىٰ بِٱللَّهِ نَصِيرٗا﴾ [النساء: ٤٥]

«خداوند برای یاوری کافی است».

پس کافی‌بودن برای بندگان، از صفات حق متعال است، اما در این دعا غیرخدا کافی به شمار آمده است!! همچنین خداوند به پیامبر اکرم ص می‌فرماید:

﴿وَمَا جَعَلۡنَٰكَ عَلَيۡهِمۡ حَفِيظٗاۖ وَمَآ أَنتَ عَلَيۡهِم بِوَكِيلٖ﴾ [الأنعام: ١٠٧]

«ما تو را حفیظ و نگه دارندة ایشان قرار ندادیم و تو وکیل ایشان نیستی».

و یا می‌فرماید:

﴿إِنَّ رَبِّي عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٍ حَفِيظٞ﴾ [هود: ٥٧]

«همانا پروردگارم مراقب و نگه‌دارندة هر چیزی است».

آیا ممکن است امام برخلاف قرآن سخن بگوید؟ با این همه می‌بینیم عده‌ای از قماش سهل بن زیاد و امثال او، از قول امام، غیرخدا از جمله جبرئیل و پیامبر و علی علیهم السلام را می‌خوانند و آنها را حافظ خویش و کافی قلمداد کرده و با قرآن ضدیت می‌کنند!! مَثَل اینگونه افراد همان است که قرآن فرموده:

﴿مَثَلُ ٱلَّذِينَ حُمِّلُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ ثُمَّ لَمۡ يَحۡمِلُوهَا كَمَثَلِ ٱلۡحِمَارِ يَحۡمِلُ أَسۡفَارَۢاۚ بِئۡسَ مَثَلُ ٱلۡقَوۡمِ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَّهِۚ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِينَ ﴾ [الجمعه: ٥]

«مثل آنان که حامل تورات شدند آنگاه بدان عمل نکردند همچون درازگوشی است که کتاب‌هایی بر دوش کشد، چه بد است وصف گروهی که آیات خدا را تکذیب کردند وخدا گروه ستمگران را هدایت نمی‌کند».

جالب است بدانید همین کلینی که این روایت «سهل» را نقل کرده که در آن غیر خدا را می‌خوانند، روایت زیر را نیز نقل کرده که مردم ما به آن توجه چندانی ندارند:

عن أبي عبدالله قال: إن الله – عزوجل – کره إلحاح الناس بعضهم علی بعض فی المسألة وأحبَّ ذلك لنفسه، إنّ الله – عزوجل – یحب أن یُسأل ویُطلب ما عنده = امام صادق ÷ فرمود: همانا خداوند ـ عزوجل ـ ناپسند می‌دارد که مردم از یکدیگر به اصرار چیزی بخواهند و این کار را برای خود می‌پسندد، خدای ـ عزوجل ـ دوست دارد که از او درخواست شود و از آنچه دارد بخواهند»[١٠٢].

١٤٢٧- لازم است بدانیم که صرف‌نظر از «اصول و روضۀ کافی» حدود هزار و سی و چهار حدیث، در فروع کافی از «سهل» روایت شده است، از این رو به منظور آنکه طلاب جوان فریب علمای سوء و متعصبین تفرقه‌جوی دکاندار را نخورده و برای استنباط احکام شرعی به روایات «سهل» اعتماد نکنند ضرور است که در مورد وی توضیحی بیاورم: ٢٨قدمای شیعه همگی سهل‌ را تضعیف کرده‌اند ولی متأسفانه متأخرین می‌گویند گرچه «سهل» ضعیف است ولی اگر «علی بن محمد بن ابراهیم علان» یا ٨٧«محمد بن جعفر بن محمد بن عون الأسدی» معروف به «محمد بن ابی‌عبدالله» یا «محمد بن حسن صفار» یا «محمد بن عقیل کلینی» از او روایت کنند، ضعف «سهل» جبران می‌شود!! بطلان این سخن واضح است زیرا هیچ یک از این افراد، علم غیب نداشته و معصوم نبوده‌اند و ممکن است فریب راوی ظاهرالصلاح را بخورند و سخنش را باور کنند، به عنوان مثال، - چنانکه برادر محقق ما جناب قلمداران نیز متذکّر شده‌اند[١٠٣]- «محمد بن جعفر الأسدی» کسی است که علمای رجال درباره‌اش گفته‌اند: «إنه روی عن الضعفاء وکان یقول بالجبر والتشبیه = او از ضعفاء روایت می‌کند و [برخلاف شیعیان] قائل به جبر و تشبیه است»!! و یا «محمد بن عقیل کلینی» در کتب رجال مدح و ذمی از او مذکور نیست و حالش نامعلوم است و یا همین «محمدبن حسن صفّار» که ادعا می‌کنند در وثاقتش خلاف نیست[١٠٤]، از نقل روایت فردی چون احمد بن محمد برقی – که پدر و پسر هر دو ضعیف‌اند – ابایی ندارد،١٣١٤از جمله وی راوی این روایت مفتضح است: «... حدثني محمد بن الحسن الصفار عن أحمد بن أبي عبدالله البرقي قال: في روایة إسحاق بن عمار عن أبي عبدالله ÷ قال: سمعته یقول: من مضت له جمعة لم یقرأ فیها ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ﴾ ثم مات، مات على دین أبي لهب = محمدبن حسن صفار از احمد بن ابی‌عبدالله برقی برایم حدیثی نقل کرد که در روایت اسحاق بن عمار از امام صادق ÷ آمده است که شنیدم آن حضرت می‌فرمود: هر که جمعه‌ای بر او بگذرد و او در [آن هفته] سورۀ توحید (اخلاص) را نخواند و بمیرد، بر دین «ابولهب» مرده است!![١٠٥]

این نمونه‌ها برای ابطال سخن متأخرین کافی است و ثابت می‌کند که حتی ثقات نیز ممکن است فریب‌خورده و روایات نادرست و جعلی نقل کنند.

* حدیث ٣- حدیثی مرسل و طبعا بی‌اعتبار است. اما متن آن می‌گوید «معاویه» عقل نداشت بلکه شیطنت داشت که شبیه عقل است اما عقل نیست (= ولیست بالعقل). به نظر می‌رسد این حدیث را در واقع به منظور دفاع از معاویه ساخته باشند زیرا اگر معاویه شیطنت داشته و شیطنت نیز شبیه عقل بوده ولی از جنس عقل نباشد پس معاویه مکلف نبوده و طبعا معاقب نیز نخواهد بود!! پناه بر خدا از دوست نادان و دشمن دانا.

* حدیث ٤- یکی از روات آن «محمد بن یحیی» و دیگری «ابن فضال» است که دومی واقفی مذهب بوده است. اولی را در روایت بعدی و دومی را در حدیث پانزدهم همین باب معرفی می‌کنیم: إن شاء الله تعالی.

* حدیث ٥- راوی نخست «محمد بن یحیی» است که درهمین جا و قبل از بررسی روایت ششم با او آشنا می‌شویم. راوی بعدی «احمد بن محمد» مشترک و مجهول است که او از «ابن فضال» واقفی روایت کرده است. اما متن آن با قرآن موافق نیست زیرا می‌گوید: قومی که به ائمه محبت و علاقه دارند اما عزم راسخ (در لوازم این ابراز محبت) ندارند، معاتَب و مخاطب به تکالیف الهی نیستند!! در حالی که قرآن عقلای بالغ هر امتی را که رسولی بر ایشان فرستاده شده، مسؤول می‌داند و می‌فرماید:

﴿فَلَنَسۡ‍َٔلَنَّ ٱلَّذِينَ أُرۡسِلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَنَسۡ‍َٔلَنَّ ٱلۡمُرۡسَلِينَ﴾ [الأعراف: ٦ ]

«پس قطعا از کسانی که پیامبری برایشان فرستاده شده سؤال می‌کنیم و قطعا از پیامبران نیز سؤال می‌‌کنیم».

و دیگر آنکه محبت و رحمت و غفران الهی را مشروط به تبعیت و پیروی از پیامبر ص و شرع می‌داند نه صرف محبت به بزرگان دین چنانکه می‌فرماید:

﴿قُلۡ إِن كُنتُمۡ تُحِبُّونَ ٱللَّهَ فَٱتَّبِعُونِي يُحۡبِبۡكُمُ ٱللَّهُ وَيَغۡفِرۡ لَكُمۡ ذُنُوبَكُمۡ﴾

[آل عمران: ٣١]

«بگو: اگر خدای را دوست می‌دارید، پس مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد».

٢٩در اینجا مناسب است با کسی که این حدیث را برای «کلینی» نقل کرده، آشنا شویم:

٣٠ابوجعفر محمد بن یحیی العطّار القمی از مشایخ کلینی است با اینکه نجاشی دربارۀ وی فرموده: «از ضعفا روایت و بر مراسیل اعتماد می‌کند و اعتنایی ندارد که از چه کسی روایت أخذ می‌کند»، امّا اغلب او را مانند «علی بن ابراهیم[١٠٦]» بدون توجّه به منقولاتش توثیق کرده‌اند، با اینکه انحرافش آشکار است. ما در اینجا صرفاً به عنوان نمونه چند حدیث از احادیث او را ذکر می‌کنیم:

١٣١- در حدیث ٤٣٩ روضۀ کافی «محمّد بن یحیی» ناقل حدیثی است که راوی می‌گوید: شنیدم امام صادق ÷ آیۀ ٢١٤ سورۀ بقره را چنین می‌خواند: «وزلزلوا، ثم زلزلوا، حتی یقول الرسول...» و حتّی مجلسی در (مرآة العقول) در شرح این روایت می‌گوید: «یدل على أنه سقط عن الآیة قوله: «ثم زلزلوا» = حدیث دلالت دارد که عبارت «ثم زلزلوا» از آیه افتاده است»!!!

٢٣٢- در حدیث ٥٦٩ روضۀ کافی، همین جناب به امام باقر نسبت داده که چون «ابوبصیر» آیۀ ﴿ٱلتَّٰٓئِبُونَ ٱلۡعَٰبِدُونَ...﴾ [التوبة: ١١٢] را تلاوت کرد، آن حضرت فرمود: «نه، بخوان: التائبین العابدین... تا آخر آیه»، از حضرتش پرسیدند، علت این قراءت چیست: فرمود: «اشتری من المؤمنین التائبین العابدین...»!!

٣٣٣- محمد بن یحیی ناقل روایت زیر است: محمد بن یحیی عن محمد بن الحسن عن عبدالرحمان بن أبي هاشم عن سالم بن سلمة قال: قرأ رجل على أبي عبدالله ÷ وأنا أستمع حروفا من القرآن لیس علی ما یقرؤها الناس: فقال أبوعبدالله ÷: کف عن هذه القراءة، واقرأ کما یقرأ الناس حتی یقوم القائم ÷ فإذا قام القائم ÷ قرأ کتاب الله – عز وجل – على حده وأخرج المصحف الذي کتبه علي ÷ و قال: أخرجه علِيّ إلى الناس حین فرغ منه وکتبه، فقال لهم: هذا کتاب الله عزوجل کما أنزله الله على محمد ص وقد جمعته من اللوحین، فقالوا: هو ذا عندنا مصحف جامع فیه القرآن، لا حاجة لنا فیه، فقال: أما والله ما ترونه بعد یومکم هذا أبداً، إنما کان عليَّ أن أخبرکم حین جمعته لتقرؤوه[١٠٧] = مردی نزد امام صادق ÷ قرآن می‌خواند و من شنیدم که حروفی از قرآن را چنان می‌خواند که مانند آنچه سایر مردم می‌خوانند نبود، حضرت صادق ÷ فرمود: از این قراءت دست بردار و چنان بخوان که سایر مردم می‌خوانند تا اینکه امام قائم ÷ قیام کند، و چون آن حضرت قیام کند کتاب خدا را به حد و اندازه‌اش خوانده و مصحفی را که حضرت علی ÷ نوشته، بیرون می‌آورد. امام فرمود: آن مصحف را علی ÷ پس از اینکه از نوشتنش فراغت یافت برای مردم بیرون آورد و فرمود: این کتاب خدای ـ عز وجل ـ است که آن را از دو لوح نوشته‌ام و آنچنان است که خداوند بر محمد ص نازل فرموده، مردم گفتند: ما مصحفی داریم که قرآن در آن است و ما را به این نیازی نیست. علی ÷ فرمود: اما سوگند به خدا از امروز به بعد هرگز آنرا نخواهید دید، همانا بر من لازم بود که چون آن را جمع‌آوری کرده‌ام شما را از آن باخبر سازم»!!

٣٤ملاحظه کنید این راویان چه خیانتی به اسلام عزیز می‌کنند: أولا: در این روایت امام صادق ÷ به قاری نمی‌فرماید خطا خواندی و آیۀ قرآن چنین نیست بلکه می‌فرماید تا قیام قائم از این قراءت دست بردار! دیگر آنکه از کلام امام فهمیده می‌شود که قرآن موجود بر حد و اندازۀ واقعی خود نیست بلکه حد و اندازۀ آن در زمان قیام قائم آشکار می‌شود! در این صورت می‌توان گفت که تا آن زمان حجت بر مردم تمام نمی‌شود زیرا هنگامی اتمام حجت می‌شود که قرآن کما أنزله الله علی محمد ص به مردم عرضه شود!! مهمتر اینکه خداوند چرا راضی شد تا قبل از قیام قائم مردم از آخرین کتاب آسمانی محروم بمانند و حتی آخرین کتاب نیز کما أنزله الله به مردم نرسد؟ آیا بهتر از این می‌توان تیشه به ریشۀ اسلام زد؟

ثانیاً: امام چرا قاری را از قراءت قرآن اصلی و اصیل بازداشت، او که منکر نبود و از قرآن اصیل اظهار بی‌نیازی نکرده بود، چرا امام او را از قرآن اصلی محروم گذاشت؟!

ثالثاً: قاری آن قرآن را از کجا آورده بود، اگر امام خود قرآن مذکور را به او داده بود تا وی از قرآن اصلی بهره‌مند شود پس چرا او را از قراءتش بازداشت و اگرنه، قرآن مزبور از کجا به دست او رسیده بود؟

١٥مخفی نماند با اینکه برخی از علمای بزرگ شیعه، از جمله «سیدمرتضی علی الهدی» و «شیخ طبرسی» در مقدمۀ تفسیر «مجمع البیان» گفته‌اند روایات تحریفیه از مجعولات فرقۀ «حشویه» است که در کتب امامیه وارد شده و به کلی فاقد اعتبار و مطرود است، اما متأسفانه بسیاری از علماء برای دفاع از اینگونه روایات بدون ذکر هیچ شاهد و دلیلی، من عندی به توجیه این اخبار می‌پردازند ومثلا می‌گویند مراد از روایاتی نظیر روایت فوق آن است که در مصحف مذکور توضیح و تفسیر آیات إلهی نیز مکتوب بوده است! در حالی که اگر چنین می‌بود بر علی ÷ واجب می‌شد که اشتباه مردم را گوشزد نموده و بفرماید اما مصحف من همراه با تفاسیر است ولی چنین نفرمود و سکوت کرد! اگر این تفسیر مایۀ هدایت مردم بود، چرا علی ÷ زود قهر کرده و امت اسلام را از آن محروم گذاشت و حتی در دوران خلافت خویش که مردم با علاقۀ شدید به او روی آوردند در معرفی مصحف مفسَّر خویش، اقدامی نکرد و حتی آن را به پیروان نزدیک خویش از قبیل سلمان و ابوذر و مقداد و عمار نداد.

مهمتر از اینکه چرا پیامبر در غدیر خم و دیگر خطب اواخر عمر دربارۀ این قرآن سفارشی نکرد و مردم را از آن بی‌اطلاع گذاشت؟

دیگر آنکه می‌گویند: در مصحف مذکور ترتیب آیات سُوَر به گونه‌ای دیگر بوده است. اما نه تنها این ادعا فاقد دلیل است بلکه برخلاف آن، شواهد و مدارک بسیار هست. چنانکه «ابوعبدالله زنجانی» در «تاریخ القرآن» و سید ابوالقاسم خویی در تفسیر «البیان» و یا «شیخ طبرسی» در مقدمۀ تفسیر «مجمع‌البیان» از «سید مرتضی» نقل کرده قرآن با همین تألیف و ترتیب کنونی که در اختیار مسلمین است در زمان حیات پربرکت رسول خدا ص خوانده و حفظ می‌شد و گروهی از صحابه مأمور حفظ قرآن بودند و سور قرآنی را بر پیامبر ص عرضه داشته و نزد آن حضرت تلاوت می‌کردند و آنان چند بار قرآن را بر پیامبر ص خوانده و ختم کردند.

همۀ این حقایق دال بر آن است که قرآن در اواخر عمر برکت‌خیز پیامبر به صورت مجموعه‌ای منظم شده بود و پراکنده و نامرتب نبود. اگر ترتیب کنونی و تقدیم و تأخیر آیات مورد قبول و تأیید پیامبر نبود حتما و بی‌تردید آن حضرت به اصحاب خویش تذکر می‌داد.

در منابع مذکور و سایر کتب حتی نام کسانی که در زمان پیامبر سوره‌های قرآن را می‌نوشتند ذکر شده و این خود دلیلی است قاطع بر اینکه حتی ترتیب آیات هر سوره تحت نظر پیامبر ص بوده است[١٠٨]. و سخن آنان که می‌گویند تقدیم و تأخیر آیات سوره‌ها در مصحف علی ÷ طور دیگری بوده ادعایی بی‌دلیل بلکه برخلاف حقایق تاریخی است.

امّا اگر ادّعا شود که تفاوت قرآن مجموع علی ÷ با قرآن موجود صرفا در رعایت ترتیب نزول سوره‌ها بوده است و اگر قرآن کنونی بنا به ترتیب نزول سوره‌ها مرتب می‌شد حقایقی از قرآن مجید فهمیده می‌شد که اینک فهمیده نمی‌شود، در این صورت نیز چنانکه قبلا گفتیم واجب بود که حضرتش از پای ننشیند و به صرف اظهار بی‌نیازی مردم از آن، مصحف مذکور را پنهان نکند و لاأقل در زمان حکومتش مردم را به آن دعوت کند تا لاأقل مسلمانان مستعد از مزایای آن محروم نمانند. مگر امام هدایت برای حفظ اسلام «کما أنزله الله وجاء به النبي» نیست، پس چگونه ممکن است امام هدایت در این گونه موارد سکوت کند و اسلام و قرآن را چنانکه مرضیّ خداست به مردم نرساند؟ پس معلوم می‌شود آن حضرت چنین وظیفه‌ای نداشته، و وظیفه‌اش در این مورد همان بوده که آن را به نحو احسن انجام داده چنانکه از مسلمات تاریخی است که آن حضرت مردم را به همین قرآن که بین امّت است دعوت می‌فرمود. بنابراین، شکی نیست که قرآنی که فعلاً در دسترس یک میلیارد جمعیت مسلمان جهان است به همان کیفیّتی است که رسول خدا ص به آن دستور داده و همان قرآنی است که با نظارت و تأیید و تصویب علی ÷ و سایر خاندان پیامبر و اصحاب آن حضرت تهیه شده است.

٤- محمّد بن یحیی از امام صادق ÷ روایت کرده که أبوأسامه می‌گوید: شنیدم آن حضرت می‌فرماید: ٣٥هر که هنگام خواب صد بار سورۀ توحید (= الإخلاص) را بخواند گناهان پنجاه سال گذشتۀ او آمرزیده می‌شود! «یحیی حلبی» می‌گوید: همین مسأله را از «سماعه» نیز پرسیدم، وی گفت: «ابوبصیر» به من گفته است که من نیز شنیدم که امام صادق چنین می‌گوید و [حتی] به من فرمود: اگر تو خود این کار را تجربه کنی می‌یابی که درست است!![١٠٩]

٣٦این روایت را محمد بن یحیی یک بار به امام صادق ÷ رسانده و بار دیگر مضمون حدیث را از طریق آن حضرت به پیامبر ص نسبت داده‌ است[١١٠]. امّا جالب است که همین محمد بن یحیی ضمن روایتی از امام باقر نقل کرده که هر کس سورۀ اخلاص را صدبار بخواند گناهان بیست و پنج سال او آمرزیده می‌شود!![١١١]

آری، چنین کسی را توثیق کرده‌اند؟!! و بسیاری از روایات کافی از همین مرد است!

٥- محمد بن یحیی روایتی طولانی نقل کرده که کذب آن أظهر من الشمس است. در این حدیث[١١٢] امیرالمؤمنین قسم یاد کرده که هرگونه حرز و دعایی که برای نجات از حریق یا غرق شدن و یا سرقت و یا گریختن چهارپا از نزد صاحبش و پیداکردن شیء گمشده یا بندۀ فراری و..... بخواهید در قرآن هست!! از جمله مردی برخاست و به آن حضرت عرض کرد: منطقۀ من محل تردّد درندگان است و آنها به منزلم می‌آیند و تا طعمه‌ای از آنجا نگیرند نمی‌‌روند!! امام ÷ به او فرمود: آیات ١٢٨ و ١٢٩ سورۀ توبه را بخوان!! دیگری برخاست و گفت: در شکمم مایعی زردرنگ هست، آیا شفا دارد؟ آن حضرت فرمود: آری، بی‌آنکه درهم و دیناری خرج کنی، آیة‌الکرسی را روی شکمت بنویس سپس آن را می‌شویی و آن آب را می‌نوشی!! [جای اطباء خالی که بیایند و از این گونه روایات نحوۀ معالجۀ امراض معده را بیاموزند] و هکذا عده‌ای برخاستند و برای حیوان گمشده و یا بردۀ فراری خویش و یا برای نجات از حریق و..... دعاهایی خواستند و حضرت به ایشان پاسخ داد، جالب است که همۀ آنها به محل زندگی خویش بازگشتند و آیات مربوطه را خواندند ومثلا شیء گمشدۀ خود و یا بردۀ فراری را یافتند و فردی که در مورد حریق سؤال کرده بود از آتش‌سوزی نجات یافت و إلی آخر [راوی از کجا این ماجراها را دانسته است، مگر یکایک حاضرین آن جلسه را تعقیب می‌کرده است که بداند چه بر سرشان آمده و یا اینکه آیۀ مربوطه را خوانده‌اند یا نه؟] سپس در آخر حدیث بی‌آنکه کسی سؤال کند، علی ÷ فرمود: هرکس در بیابانی آیۀ ٥٤ سورۀ اعراف را بخواند، شیاطین از او دور می‌شوند. یکی از مردان حاضر در جلسه، شب به ویرانه‌ای رسید و همانجا خوابید و آیۀ سورۀ اعراف را نخواند، شیطان با رفیقش به سراغ آن مرد آمد و بینی‌اش را گرفت، رفیق شیطان به وی گفت: مهلتش بده [چرا چنین گفت مگر رفیق شیطان و دشمن مؤمنین نبود، پس چرا از شیطان خواست که به او مهلت دهد؟] آن مرد از خواب پرید و آیۀ مذکور را خواند، شیطان به رفیقش گفت: خدا بینی‌ات را به خاک مالید، از او تا صبح پاسداری کن [آن مرد چگونه گفتگوی شیطان با همکارش را می‌شنید؟!] چون صبح شد، مرد نزد علی ÷ آمد و او را از ماجرا باخبر ساخت و گفت: در کلامت شفا و راستی یافتم پس از طلوع خورشید مجددا به آنجا رفت و در آن جای، مقداری از موی شیطان را روی زمین دید!! [مگر شیطان قابل رؤیت است که مویش روی زمین دیده شود، البته اگر شیطان مو داشته باشد] درحالی که بنا به آیات ما شیاطین را نمی‌بینیم. [الأعراف: ٢٧].

خوانندۀ گرامی اگر کسی این افسانۀ محمد بن یحیی را باور کرده و سپس به یکی از مواردی که در حدیث آمده عمل کند (فی‌المثل در مورد معالجۀ شکم و امثال آن) و نتیجۀ مطلوب عائد نشود، چه تأثیر نامطلوبی بر روحیّۀ او خواهد گذاشت؟ آیا به اصل دیانت بدگمان نخواهد شد؟ بعید نیست اینگونه روایات را به همین منظور جعل کرده باشند. ملاحظه کنید چگونه کتاب إلهی را که برای هدایت مردم نازل شده، به بازی گرفته‌اند؟!

٦- محمد بن یحیی راوی حدیث ضد قرآنی زیر است: عن أبی‌عبدالله ÷ قال، قال رسول الله ص:«إذا رأیتم أهل الریب والبدع من بعدي فأظهروا البراءة منهم وأکثروا من سبّهم والقول فیهم والوقيعة وباهتوهم کیلا یطمعوا في الفساد في الإسلام ویحذرهم الناس ولا یتعلّمون من بدعهم، یکتب الله لکم بذلك الحسنات ویرفع لکم به الدرجات في الآخرة = هرگاه پس از من اهل شک و بدعت را دیدید از آنان اظهار بیزاری کنید و دشنام‌گویی و بدگویی و غیبت آنان را بسیار سازید وبه ایشان بهتان زنید تا به افساد در اسلام طمع نورزند و [در نتیجه] مردم از آنان حذر کرده و بدعتهایشان را نیاموزند، [اگر چنین کنید] خدا به سبب این اعمال برایتان حسنات نوشته و درجات شما را در آخرت بالا می‌برد»!!![١١٣]

اولاً: این روایت کاملاً مخالف است با آیۀ مبارکه:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّٰمِينَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا يَجۡرِمَنَّكُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ﴾﴾ [المائدة: ٨]

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، برای خدا قیام و اقدام کنید و به عدالت گواهی دهید و دشمنی با گروهی شما را وادار نسازد که عدالت نکنید، دادگری کنید که به تقوی نزدیکتر است».

آیۀ مذکور ما را از ظلم به دشمن نهی می‌فرماید.

ثانیاً: اگر ما به آنان بهتان زده و ناسزا گفته و بدگویی کنیم، آنان نیز به خود اجازه می‌دهند که دربارۀ مقدسات ما، ناروا بگویند که این نیز مخالف است با آیۀ:

﴿وَلَا تَسُبُّواْ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ فَيَسُبُّواْ ٱللَّهَ عَدۡوَۢا بِغَيۡرِ عِلۡمٖ﴾

[الأنعام: ١٠٨]

«کسانی را که غیر خدا را می‌خوانند، ناسزا مگویید که [آنان نیز] با دشمنی و بر اثر نادانی، خداوند را ناروا گویند».

ثالثاً: بهتان زدن از انواع کذب است که آن نیز عملی نکوهیده و حرام است.

رابعاً: چرا پیامبر حتی نسبت به متنبیان زمان خود چنین نکرد و چرا علی ÷ هنگام مواجهۀ سپاهش با سپاه معاویه نه تنها به این حدیث عمل نکرد بلکه برخلاف مفاد حدیث مذکور به‌سپاهیان خود فرمود: «إنّي أکره لکم أن تکونوا سبّابین = همانا خوش ندارم که دشنام‌گو باشید» (نهج‌البلاغه/خطبۀ ٢٠٦) آیا آن حضرت نمی‌خواست که برای سپاهیانش حسنات نوشته شود و درجاتشان در آخرت بالاتر رود؟!

خامساً: پس چرا کلینی از امام باقر ÷ روایت کرده که فرمود: «إن الله یبغض الفاحش المتفحّش = همانا خداوند خشم می‌گیرد بر ناسزاگوی بیهوده‌گو»[١١٤] و یا روایت کرده که امام صادق از قول پیامبر فرموده: «إن الفحش لو کان مثالا (ممثّلا) لکان مثال سوء = همانا دشنام اگر مجسّم شود و صورت پذیرد، صورت بدی خواهد داشت»[١١٥]. و باز از امام صادق ÷ روایت کرده که «البذاء من الجفاء والجفاء في النّار= بدزبانی جفاکردن و [جزای] جفاکاری در آتش است»[١١٦]. و از همه جالب‌تر اینکه چرا خود «محمد بن یحیی» از امام صادق ÷ روایت کرده که: «إن الفحش والبذاء والسّلاطة من النفاق = همانا ناسزاگویی و بدزبانی و سلیطگی از نفاق است»[١١٧].

خوانندۀ عزیز این ارمغان «محمد بن یحیی» به کتب حدیث، به قدری رسواست که حتی برخی از مترجمین و حاشیه ‌نویسان و شُرّاح کافی ناگزیر شده‌اند فعل «باهتوا» را به معنای «ابهتوا» بگیرند و بگویند که منظور آن است که «با دلایل قوی آنها را مبهوت نمایید». امّا صرف نظر از اینکه این معنا با سیاق جملات قبل و بعد، تناسب چندانی ندارد، لازم است بدانیم که گرچه مادۀ بهت به معنای مطلق «حیرت و بهت و تعجب» نیز استعمال شده است[١١٨] امّا چنانکه در معاجم و کتب لغت آمده این ماده اگر به باب مفاعله نقل شود به معنای افتراءبستن و تهمت و بهتان‌زدن است. «ابن منظور» درلسان‌العرب می‌نویسد: (باهته = استقبله بأمر یفذفه به وهو منه بريء لایعلمه فیبهت = با افترائی که بر او می‌بندد و او از آن بی‌اطلاع است با وی روبرو شده و او مبهوت می‌شود) در أقرب‌الموارد نیز آمده‌است: (باهت = أتى بالبهتان فلانا: حیّره بما یفتري علیه من الکذب = فلانی‌را بهتان زد و او را با دروغی‌ که بر او افتراء می‌بست حیران ساخت).

نکتۀ مهمتری که باید توجّه خوانندگان را بدان جلب کنیم، این است که حدیث رسوای فوق به لحاظ سند معیوب نیست!! ویا به عبارت واضحتر برای آن سندی نیکو تراشیده‌اند!!. عدم توجّه به اشکالات متن سبب شده که عالم مشهوری همچون شیخ مرتضی انصاری در کتب مکاسب که از کتب درسی طلّاب است، به این حدیث استناد کرده است!! ﴿فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ﴾. به همین سبب چنانکه در مقدّمه نیز گفته‌ایم[١١٩]، همواره باید توجه داشت که در مطالعۀ احادیث، بررسی متن بر تحقیق در سند، تقدم دارد. (فتدبّر جدّا).

٣٧١٦١٧* حدیث ٦- یکی از رُوات آن «سیف بن عمیره» است که او این روایت را از فردی فطحی مذهب به نام «اسحاق بن عمّار» روایت کرده است و هر دو ضعیف‌اند. در اینجا راوی اوّل را معرّفی می‌کنیم تا معلوم شود که رُوات احادیث «کافی» چه کسانی هستند.

٣٨سیف بن عمیره را «ممقانی» به نقل از کتاب «کشف الرموز» مورد لعن أئمّه علیهم السلام معرفی کرده امّا جناب «کلینی» روایت چنین کسی را در کتاب خود جمع کرده است!! از آن جمله است خبر ششم و هفتم باب ١٧٣ جلد اول کافی که می‌گوید: امام صادق ÷ فرموده که خدا شَبَح یا شبیه امام قائم را به ملائک نشان داد و فرمود: با او از قاتلین حسین ÷ انتقام می‌گیرم[١٢٠]. در حالی که تا زمانی که قاتلین امام حسین ÷ زنده بودند امام قائم ظهور نکرده و طبعاً در وقت ظهور او نیز قاتلین آن بزرگوار در دنیا نیستند!!

و یا در روایت هفتم همان باب از قول امام باقر ÷ می‌گوید که آن حضرت فرمود: هنگامی که نصرت إلهی بر امام حسین ÷ نازل شد و میان زمین و آسمان بود (تا به آن حضرت برسد) [مگر نصرت إلهی جسمیّت دارد که لازم باشد مسافتی را طی کند و میان زمین و آسمان قرار گیرد؟!!] آن حضرت مخیّر شد بین اینکه یاری شود و یا شهادت و لقاء إلهی را برگزیند و او کشته‌شدن را اختیار کرد[١٢١]. در صورتی که این سخن برخلاف عقل و قرآن است، زیرا خداوند برای دفع کفار و ستمگران و بسط عدالت و نشر اسلام، مسلمین را به جهاد امر فرموده و هدف سیدالشهداء، جهاد فی سبیل‌الله بوده نه صرف کشته‌شدن!

مگر پیروزی مؤمنین بر کفار و ظلمه با لقاء إلهی منافات دارد؟ آیا پیامبر ص و علی ÷ و سایر اصحاب پیامبر که در اکثر غزوات پیروز شدند به لقاء إلهی نائل نمی‌شوند؟ پس چرا قرآن کریم صرف شرکت در جهاد فی سبیل الله را موجب اجر و ثواب الهی دانسته و آن را به کشته‌شدن، مشروط نکرده است؟!

پدر بزرگوار آن حضرت، یعنی امیرالمؤمنین ÷ نیز هدف از جهاد خویش را کشته‌شدن ندانسته بلکه خطاب به «عمرو بن عاص» فرموده: «فإن یُمَکِّنِّی الله منكَ ومن ابن أبي سفیان أجزکما بما قدّمتُما وإن تعجزا وتبقیا فما أمامکما شرّ لکما = اگر خدا مرا بر تو و فرزند ابی‌سفیان چیره سازد، شما را به سبب کارهایی که کرده‌اید مجازات می‌کنم و اگر شما مرا ناتوان ساختید و باقی ماندید، در این صورت آنچه در پیش دارید (= عذاب آخرت) برایتان بدتر است» (نهج‌البلاغه/ نامۀ ٣٩). ملاحظه می‌فرمایید که امام کشته‌شدن را نخواسته است بلکه هدف آن بزرگوار مجازات بُغات و مجرمین و بسط عدالت بوده است. لازم است خوانندگان عزیز کتاب شهید جاوید و کتاب پیرامون نظر دکتر شریعتی دربارة کتاب شهید جاوید تألیف «صالحی نجفی آبادی» را مطالعه کنند، تا بدانند اینگونه روایات چقدر از حقیقت دور است[١٢٢].

٣٩١٨* حدیث ٧- اوّلین راوی این حدیث احمد بن محمّد بن خالد برقی است که او را پیش از بررسی حدیث بعدی معرّفی می‌کنیم. راوی سوّم یکی از دروغگویان معروف موسوم به «محمّد بن سِنان»[١٢٣] است و او نقل کرده از «أبی الجارود» که فاسد المذهب و رئیس مذهب «جارودیّه» و «سُرحوبیّه» است و با «ابوالسّرایا» خروج کرد و عدّۀ بسیاری از مسلمین را به کشتن داد. گفته‌اند: او شرابخوار و با کافرین دوست بوده و حضرت صادق ÷ او را لعن کرد و فرمود: او کورقلب و بی‌بصیرت بوده است. و گفته‌اند: امام باقر نیز او را «سُرحوب» (= شغال) نامیده است[١٢٤]. ابن الغضائری او را در زمرۀ ضعفاء آورده. تعجّب است از کلینی که مکرّراً از چنین اشخاصی روایت می‌کند! اینک به معرّفی اولین راوی حدیث می‌پردازیم:

ابوجعفر احمد بن محمّد بن خالد البرقی به قول نجاشی و شیخ طوسی و غضائری از ضعفاء و مجروحین بسیار نقل می‌کند و به احادیث مرسل و کتب نامعتبر اعتماد کرده و از نقل احادیث غُلات و زنادقه ابایی نداشته و به اینکه حدیث را از چه کسی اخذ می‌کند، توجّهی ندارد و علمای قم مدتی او را از شهر اخراج کردند. از جمله روایت فوق را از دروغگویی رسوا به نام «محمّد بن سنان» نقل کرده است. استاد «بهبودی» می‌گوید: پس از اینکه در روایات او تحقیق کردم، دریافتم که وی بسیاری از روایات خود را از کتب ساختگی که به نام ثقات جعل کرده‌اند، نقل می‌کند. حتی «ابوجعفر محمّد بن حسن صفّار» که خود نیز در اخذ حدیث متساهل بود، او را ثقه نمی‌داند[١٢٥].

* حدیث ٨- راوی نخست یعنی «علی بن محمّد بن عبدالله» مهمل و مجهول و راوی دوّم «إبراهیم بن إسحاق الأحمر» ضعیف است و او روایت کرده از «محمّد بن سلیمان الدّیلمی» که او نیز ضعیف است و هر دو را در همین جا و پیش از بررسی روایت بعدی معرّفی می‌کنیم:

٤٠أبوإسحاق إبراهیم بن إسحاق الأحمری النّهاوندی را شیخ طوسی در کتاب فهرست، ضعیف و در دینش متّهم دانسته است. نجاشی و علّامۀ حلّی و ممقانی و غضائری نیز او را ضعیف شمرده‌اند. ولی متأسّفانه در کتب مزار از او روایات بسیاری نقل شده است. از جمله وی ادّعا کرده که امام رضا ÷ فرموده: هر کس مرا زیارت کند من سه جا در قیامت او را از خوف نجات می‌دهم: در وقت پرواز نامۀ اعمال، در صراط و نزد میزان!![١٢٦]

اکنون ببینیم این حدیث با کتاب خدا موافق است یاخیر؟ خداوند دربارۀ قیامت فرموده:

﴿يَوۡمَ لَا تَمۡلِكُ نَفۡسٞ لِّنَفۡسٖ شَيۡ‍ٔٗاۖ وَٱلۡأَمۡرُ يَوۡمَئِذٖ لِّلَّهِ﴾ [الانفطار: ١٩]

«روزی که هیچ کس برای دیگری کاری نتواند و فرمان در آن روز مخصوص پروردگار است».

و حتی به رسول گرامی خویش با استفهام انکاری فرموده:

﴿أَفَمَنۡ حَقَّ عَلَيۡهِ كَلِمَةُ ٱلۡعَذَابِ أَفَأَنتَ تُنقِذُ مَن فِي ٱلنَّارِ﴾ [الزمر: ١٩]

«آیا کسی را که کلمة عذاب بر او ثابت شده؟ آیا تو آن را که در آتش است می‌رهانی؟».

و فرموده:

﴿يَوۡمَ يَقُومُ ٱلرُّوحُ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ صَفّٗاۖ لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنۡ أَذِنَ لَهُ ٱلرَّحۡمَٰنُ وَقَالَ صَوَابٗا﴾ [النبأ: ٣٨]

«روزی که روح و فرشتگان صف‌زده بایستند و سخن نگویند مگر آنکه حضرت رحمان او را رخصت دهد و گفتاری درست بگوید».

٤١ملاحظه می‌کنید که در قیامت حتی روح‌الأمین و سایر ملائکه جز به إذن إلهی تکلّم نمی‌کنند و باید صواب بگویند، یعنی طبق قانون خدا سخن بگویند، حال بنگرید با اینگونه روایات ضد قرآن که رُوات آن‌ها ضعیف‌ و فاسدالمذهب‌اند، هر بزهکار خیانت‌پیشه را به امید استخلاص از عذاب الهی، روانۀ خراسان کرده‌اند!! مگر در قرآن نخوانده‌اند که خدا دربارۀ همسران حضرت نوح و لوط  س می‌فرماید:

﴿فَخَانَتَاهُمَا فَلَمۡ يُغۡنِيَا عَنۡهُمَا مِنَ ٱللَّهِ شَيۡ‍ٔٗا وَقِيلَ ٱدۡخُلَا ٱلنَّارَ مَعَ ٱلدَّٰخِلِينَ﴾ [التّحریم: ١٠]

«آن دو زن به آن دو [پیغمبر] خیانت کردند و آن دو [پیامبر] در برابر خدا هیچ کاری برای آن دو زن نکرده و بی‌نیازشان ننمودند و گفته شد: با واردشوندگان داخل آتش [دوزخ] شوید».

آیا اینان خداوند متعال را به قدر امام رؤوف و مهربان نمی‌دانند که حتما لازم باشد انسان به زیارت قبر امام برود تا مشمول رحمت إلهی شود؟ به هر حال نمی‌توان قرآن را که می‌فرماید:

﴿كُلُّ ٱمۡرِيِٕۢ بِمَا كَسَبَ رَهِينٞ﴾ [الطور: ٢١]

و می‌فرماید:

﴿كُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا كَسَبَتۡ رَهِينَةٌ﴾ [المدثر: ٣٨]

«هر کس در گرو اعمال خویش است».

با این روایات ضعیف نادیده گرفت. از قرآن چنین استنباط می‌شود که در قیامت جُز ایمان و عمل صالح به درد انسان نمی‌خورد.

٤٢١٩٢٠دومین راوی که معرفی می‌کنیم ابوعبدالله محمد بن سلیمان الأزدی الدیلمی البصری فرزند «سلیمان بن عبدالله الدیلمی» است که او نیز از غُلات بزرگ و کذّاب بود. علمای رجال از قبیل نجاشی و شیخ طوسی و کشی او را تضعیف کرده‌اند. نجاشی دربارۀ فرزند او یعنی «محمد» فرموده: ضعیف و اهل غُلُوّ است. ابن الغضائری و علامۀ حلی و ابن داوود نیز او را از ضعفاء شمرده و گفته‌اند به او اعتماد نمی‌شود. این مرد از ناقلین روایات تحریفیه است که همین برای رسوایی او کافی است، از جملۀ روایات او حدیثی است که با شمارۀ ١١ در «روضۀ کافی» با این سند ثبت شده: «عدة من أصحابنا عن سهل بن زیاد عن محمد بن سلیمان الدیلمي البصري عن أبیه عن أبي بصیر.....» سپس راوی می‌گوید: نزد امام صادق ÷ این قول خداوند ـ عزوجل ـ را خواندم که می‌فرماید:

﴿هَٰذَا كِتَٰبُنَا يَنطِقُ عَلَيۡكُم بِٱلۡحَقِّۚ ﴾ [الجاثیة: ٢٩]

«این کتاب ماست که [در قیامت] علیه شما و مطابق حقیقت سخن می‌گوید».

امام فرمود: کتاب سخن نگفته و هرگز سخن نمی‌گوید و رسول الله است که ناطق به کتاب الهی است. خداوند فرموده: «هذا کتّابُنا ینطق علیکم بالحق» گفتم: فدایت شوم ما آیه را چنین نمی‌خوانیم، امام فرمود: «هکذا والله نزل به جبرئیل على محمّد ص ولکنّه فیما حرّف من کتاب الله = سوگند به خدا، جبرئیل آیه را این چنین بر محمد ص نازل کرده ولی این از مواردی است که در کتاب خدا تحریف شده‌است!!![١٢٧]

٤٣برای اینکه معلوم شود که محال است امام چنین سخن ناسنجیده‌‌ای بگوید و آشکار شود که راوی با این حدیث چه ظلمی در حق امام کرده است آیۀ مذکور و دو آیه پس از آن را می‌آوریم:

﴿هَٰذَا كِتَٰبُنَا يَنطِقُ عَلَيۡكُم بِٱلۡحَقِّۚ إِنَّا كُنَّا نَسۡتَنسِخُ مَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ٢٩ فَأَمَّا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ فَيُدۡخِلُهُمۡ رَبُّهُمۡ فِي رَحۡمَتِهِۦۚ ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡمُبِينُ ٣٠ وَأَمَّا ٱلَّذِينَ كَفَرُوٓاْ أَفَلَمۡ تَكُنۡ ءَايَٰتِي تُتۡلَىٰ عَلَيۡكُمۡ فَٱسۡتَكۡبَرۡتُمۡ وَكُنتُمۡ قَوۡمٗا مُّجۡرِمِينَ﴾ [الجاثیة: ٢٩-٣١]

«این کتاب ماست که [در قیامت] علیه شما و مطابق حقیقت سخن می‌گوید، ما از آنچه انجام می‌دادید نسخه برمی‌داشتیم [و بنا به آنچه در کتاب ثبت شده دو گروه خواهید شد] و کسانی که ایمان آورده و کردار نیک کردند، پروردگارشان آنان را در رحمت خویش وارد سازد که همان کامیابی آشکار است و اما آنان که کفر ورزیدند [بدیشان گفته شود:] آیا آیاتم بر شما تلاوت نمی‌شد؟ و شما تکبّر ورزیدید و گروهی بزهکار بودید».

واضح است که منظور از نطق کتاب، دلالت آن است و در مقطع آیۀ ٢٩ نیز به «استنساخ» تصریح شده که به وضوح تمام می‌رساند که منظور از کتاب، شخص نمی‌تواند بود.

٢١همین کذاب در باب ١٦٥ جلد اول کافی نقل کرده است که امام صادق ÷ آیۀ اول و دوم سورۀ مبارکۀ «معارج» را چنین تلاوت کرد: «سأل سائل بعذاب واقع للکافرین [بولایة علي] لیس له دافع» سپس فرمود: «هکذا والله نزل بها جبرئیل ÷ على محمد ص = سوگند به خدا، آیه را جبرئیل این چنین بر محمد ص نازل کرد»!![١٢٨]

همو در روایت ١٨ روضۀ کافی آیۀ فوق را باز به همین صورت محرف نقل کرده و ادعا می‌کند که امام سوگند خورد که آیه بدین صورت بر پیامبر نازل شده و همین طور در مصحف فاطمه ثبت شده است!!! (وهکذا والله نزل بها جبرئیل على محمد ص وهکذا هو والله مثبَت فی مصحف فاطمة – علیها السّلام -).

در حالی که این سوره، مکی است و در آن وقت ولایت علی ÷ و خلافت او مطرح نبوده و ذکر این مسأله با سیاق آیات سورۀ «معارج» تناسب ندارد.

٢٢* حدیث ٩- راوی نخست «علی بن ابراهیم» است که او را در همینجا و پیش از بررسی روایت بعدی معرفی می‌کنیم و او روایت کرده از «نوفلی» که از غُلات بوده و علامۀ حلی او را از مذمومین و مجروحین شمرده و او نقل کرده از «سکونی» که قاضی موصل و از اهل سنّت بوده است. اینک معرفی راوی نخست:

٤٤ علی بن ابراهیم قمی از مشایخ کلینی است. از وی تفسیری روایی نیز باقی مانده است[١٢٩]. متأسفانه او را ثقه دانسته‌اند، در حالی که اخبار منقولۀ او غالبا خرافی و غلوآمیز و ضد قرآن است. او کسی است که قرآن را محرَّف می‌داند!!! و به همین دلیل به نظر ما از تمام ضعفا ضعیفتر است. مثلا سورۀ مبارکۀ حمد (= فاتحة الکتاب) را که بر تمام مسلمین واجب بود آن را فراگیرند و هر روز آن را در نمازهایشان قراءت کنند و مردم معاصر پیامبر ص هر روز در نمازهای واجب آن را از زبان مبارک رسول خدا ص می‌شنیده‌اند و تمام مسلمین لاحقین از سابقین سورۀ «حمد» را گرفته و حفظ و نقل کرده‌اند و تواتر آن از هر خبر متواتری قویتر است، این جناب به شکل کنونی‌اش اطمینان ندارد و صدر آیۀ هفتم را که «صراط الذین أنعمت علیهم» و ذیل همین آیه را که «ولا الضّالین» است به صورت «صراط من أنعمت علیهم... و غیر الضالین» نقل کرده است!!!

خوانندۀ عزیز اندکی تدبّر کن که اگر سر سوزنی در این سوره تردید باشد، می‌توان در تمام مطالب اسلامی و آیات قرآن تردید کرد و تیشه به ریشۀ اصل اسلام زد!! آیا ناقلین چنین اخباری خیرخواه اسلام بوده‌اند؟ به راستی مقصودشان از ذکر چنین روایتی چه بوده است؟!!

در زمان ما عده‌ای ساده‌لوح نادان که عقل خود را تعطیل کرده‌اند، بنا به اینگونه روایات، دکان تفرقه باز کرده و برای خود گروهی تشکیل داده و از سایر مسلمین جدا شده‌اند و در نماز خود «صراط من أنعمت علیهم.... و غیرالضّالّین» می‌خوانند!! این است حاصل روایتی که جناب «علی بن ابراهیم» برای مسلمین به ارمغان آورده!! آری، چنین کسی را ثقه معرفی کرده‌اند؟!

البته روایات تحریفیه که این جناب نقل کرده بسیار است، از آن‌جمله، در حدیث ٢٤٧ روضۀ کافی از او نقل شده که:تلوت عند أبي عبدالله ÷ ذوا عدل منکم فقال: «ذوعدل منکم»، هذا مما أخطأت فیه الکُتّاب = نزد امام صادق ÷ تلاوت کردم

﴿ذَوَا عَدۡلٖ مِّنكُمۡ ﴾ [المائدة: ٩٥]

«دو عادل از شما».

٤٥فرمود:«ذوعدل منکم= عادلی از شما» این از اشتباهات کاتبین[قرآن] است.!![١٣٠]

به نظر ما یکی از بهترین طرق شناسایی رُوات، همان منقولات آنهاست. از این رو به نظر ما اعتماد به کسی که چنین روایتی را بدون هیچگونه مخالفتی با آن، ذکر کرده، درست نیست و ثقه ‌شمردن او را نوعی مخالفت با قرآن و بی‌احترامی به کتاب خدا می‌دانیم.

بسیار مایۀ تعجب است که برخی از متعصبین می‌گویند چون «علی بن ابراهیم قمی» در مقدمۀ تفسیرش گفته است: «ما اخبار و احادیثی را از معصومین نقل کرده‌ایم که از طریق مشایخ و ثقات به دست ما رسیده است» و یا چون «جعفر بن قولویه»[١٣١] - مؤلف «کامل الزیارات» ادعا کرده: «من فقط از رُوات معتمد نقل می‌کنم»، پس روایات اینان قابل اعتماد است. در حالی که پرواضح است که این افراد، معصوم و مبرّاء از خطا نبوده‌اند و چه بسا کسی را ثقه می‌پنداشته‌اند که در واقع چنین نبوده و یا در نقل خود به خطا دچار شده و این افراد به خطایش واقف نبوده‌اند، از این رو صرف اینکه این دو تن یا امثال آن دو کسی را ثقه پنداشته‌اند نباید ما را از تعقّل و تأمّل در منقولات آنها بازدارد و باعث شود که بدون توجه به متن احادیث به صرف نقل روایتی توسط «علی بن ابراهیم» یا «ابن قولویه» روایت مذکور را بپذیریم. مثلا همین آقای علی بن ابراهیم اخبار کاملا خرافی را به بسیاری از آیات قرآن نسبت داده، از جمله دربارۀ آیۀ

﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَسۡتَحۡيِۦٓ أَن يَضۡرِبَ مَثَلٗا مَّا بَعُوضَةٗ فَمَا فَوۡقَهَا﴾ [البقرة: ٢٦]

«همانا خدای شرم نمی‌کند [برای هدایت‌ بندگان] از اینکه به پشه‌ای یا فراتر از آن، مثال زند».

٢٣می‌گوید: امام صادق فرمود: خداوند برای علی ÷ این امثال را آورده است و منظور از پشه امیرالمؤمنین و از مافوق او، پیامبر ص است!! به نظر ما محال است که امام صادق ÷ که قرآن‌شناس‌ترین فرد زمان بوده، چنین بگوید، زیرا پرواضح است که آیۀ شریفه در مقام آن است که بگوید خداوند منان برای هدایت بندگان حتی از تمثیل به موجودی حقیر که پشه یکی از مصادیق آن است و حتی از تمثیل به موجودی که در حقارت فوق آن باشد، ابایی ندارد. پس چگونه ممکن است امام دربارۀ چنین آیه‌ای بفرماید که مراد از پشه، علی ÷ و مافوق آن پیامبر اکرم ص است و در لفافه به آن دو بزرگوار توهین روا دارد! دیگر آنکه ممکن نیست که کسی چون امام صادق ÷ درنیابد که در این آیه فوقیّت به لحاظ حقارت است نه عظمت. به نظر ما در این حدیث حتی به امام صادق ÷ ظلم شده است.

٢- دیگر از خرافاتی که این مرد به آیات قرآن کریم نسبت داده، حدیث ششم باب ٩٣ جلد اول کافی است[١٣٢]. این جناب می‌گوید: کسی نزد امام باقر ÷ این آیه را خواند: ﴿قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾ آن حضرت فرمود: خداوند ما امامان را قصد کرده که نخستین ما و برترین ما پس از پیامبر، علی است!!

٢٤اولا: راوی در این روایت صدر آیه را که خطاب به کفار است، حذف کرده، در حالی که آخرین آیۀ سورۀ رعد به صورت کامل چنین است:

﴿وَيَقُولُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ لَسۡتَ مُرۡسَلٗاۚ قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾ [الرعد: ٤٣]

«آنان که کفر ورزیدند می‌گویند: تو پیامبر نیستی، بگو: برای شهادت بر این امر، خدایم کافی است و کسی که از کتاب [آسمانی همچون تورات و انجیل] آگاهی دارد».

ثانیا: چنانکه در تفسیر تابشی از قرآن نیز گفته‌ام این سوره مکی و خطاب به کفار مکه است، آنها می‌گفتند: تو پیامبر نیستی، خدا می‌فرماید به ایشان بگو که خدا برای شهادت به رسالتم و کسانی که علم به کتاب دارند کافی است. شهادت خدا به رسالت پیامبرش همان ایجاد معجزه است که در اینجا عرضۀ قرآن توسط فردی أمی است. قرآنی که در اوج فصاحت و بلاغت و دارای اخبار غیبی و دیگر مزایاست و مراد از عالم به کتاب همان علمای یهود و نصاری است زیرا کتاب آنان نیز از رسالت پیامبر آخرالزمان خبر داده، در نتیجه خداوند با این سه کتاب به نبوت پیامبرش شهادت داده: نخست قرآن که خود معجزه است، دوم انجیل و سوم تورات که آنها نیز منشأ آسمانی دارند و شهادت آنها نیز برگشت به شهادت إلهی دارد. تدبر در قرآن مؤیّد و مصدّق این معنی است که گفتیم، زیرا در آیات دیگر نیز این مفهوم به وضوح بیان شده از جمله در همین سوره می‌خوانیم:

﴿وَٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَفۡرَحُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ﴾ [الرعد: ٣٦]

«و کسانی را که بدیشان کتاب [آسمانی] داده‌ایم از آنچه بر تو نازل شده، شادمان می‌شوند».

و به همین سبب، در پایان سوره می‌فرماید: شهادت علمای اهل کتاب برایم کافی است.

﴿قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَّهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾ [الرعد: ٤٣]

«بگو: خدا و کسی که نزد او علم کتاب است برای شهادت بین من و بین شما کافی است».

همچنین خداوند در سُوَر مکی بسیاری به این موضوع اشاره کرده است، از آن جمله فرموده:

﴿ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَعۡرِفُونَهُۥ كَمَا يَعۡرِفُونَ أَبۡنَآءَهُمۡ﴾ [الأنعام: ٢٠][١٣٣]

«کسانی را که بدیشان کتاب [آسمانی] داده‌ایم او را همچون پسران خویش می‌شناسند».

و نیز فرموده:

﴿ٱلَّذِينَ يَتَّبِعُونَ ٱلرَّسُولَ ٱلنَّبِيَّ ٱلۡأُمِّيَّ ٱلَّذِي يَجِدُونَهُۥ مَكۡتُوبًا عِندَهُمۡ فِي ٱلتَّوۡرَىٰةِ وَٱلۡإِنجِيلِ﴾ [الأعراف: ١٥٧]

«همانان که از فرستادة پیامبر درس ناخوانده‌ای پیروی می‌کنند که [اوصاف] او را در تورات و انجیل نزد خود نوشته می‌یابند».

و نیز فرموده:

﴿وَإِنَّهُۥ لَفِي زُبُرِ ٱلۡأَوَّلِينَ ١٩٦ أَوَ لَمۡ يَكُن لَّهُمۡ ءَايَةً أَن يَعۡلَمَهُۥ عُلَمَٰٓؤُاْ بَنِيٓ إِسۡرَٰٓءِيلَ ﴾ [الشعراء: ١٩٦-١٩٧]

«و همانا [اوصاف] او در کتب پیشینیان هست، آیا برایشان این خود دلیل نیست که علمای بنی‌اسرائیل از او اطلاع دارند؟».

و نیز فرموده:

﴿ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ مِن قَبۡلِهِۦ هُم بِهِۦ يُؤۡمِنُونَ ٥٢ وَإِذَا يُتۡلَىٰ عَلَيۡهِمۡ قَالُوٓاْ ءَامَنَّا بِهِۦٓ إِنَّهُ ٱلۡحَقُّ مِن رَّبِّنَآ﴾ [القصص: ٥٢]

«کسانی که پیش از این ایشان را کتاب [آسمانی] داده‌ایم به قرآن ایمان می‌آورند و چون [آیات إلهی] بر ایشان تلاوت شود می‌گویند: بدان ایمان آوردیم، همانا آن حق است و از جانب پروردگارمان است».

و نیز فرموده:

﴿فَٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يُؤۡمِنُونَ بِهِۦ﴾ [العنکبوت: ٤٧]

«پس کسانی که بدیشان کتاب [آسمانی] داده‌ایم، بدان ایمان می‌آورند».

و نیز فرموده:

﴿وَلَا يَرۡتَابَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ﴾ [المدثر: ٣١]

«آنان که بدیشان کتاب [آسمانی] داده شده در آن تردید نمی‌کنند».

چنانکه در تاریخ مضبوط است تعدادی از علمای اهل کتاب گواهی دادند که محمد ص رسول خداست و به آن حضرت ایمان آوردند، در تاریخ اسلام شواهد بسیاری هست که رسول خدا منکرین نبوت خود را به علمای اهل کتاب ارجاع می‌داد، از آن جمله ماجرای عبدالله بن سلام و شهادت‌دادن او به رسالت پیامبر و اسلام آوردن او مشهور است[١٣٤].

با توجه به مطالب بالا آیا صحیح است که عاقلی از تمام این آیات و حقایق تاریخی صرف‌ نظر کند و با تبعیت از اخبار ضعاف بگوید: مقصود آیه از ﴿وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾ علی ÷ است که در زمان نزول برخی از این آیات هنوز به سن تکلیف نرسیده و یا نوجوانی نوخط بود و در خانۀ پیامبر بزرگ شده بود؟ آیا ممکن است پیامبر اکرم ص به کفار مکه بفرماید: اگر رسالت مرا باور ندارید شهادت پسرعمویم علی ÷ و فرزندان او که هنوز تولد نیافته‌اند کافی است؟! آیا ممکن بود کفاری که در اوائل بعثت، نبوت پیامبر را قبول نداشتند، با شهادت علی ÷ رسالت محمد ص را بپذیرند؟ آیا گویندۀ این کلام را تمسخر نمی‌کردند؟ آیا ممکن است حضرت باقرالعلوم ÷ چنین سخن بگوید؟ آیا آن بزرگوار با امثال اینگونه سخنان به باقرالعلوم شهرت یافت؟

٣٢٥- از جمله خرافاتی که توسط «علی بن ابراهیم» به کتب روایی ما تحمیل شده، خبر شمارۀ ١٥ روضۀ کافی دربارۀ آیۀ:

﴿فَلَمَّآ أَحَسُّواْ بَأۡسَنَآ إِذَا هُم مِّنۡهَا يَرۡكُضُونَ ١٢ لَا تَرۡكُضُواْ وَٱرۡجِعُوٓاْ إِلَىٰ مَآ أُتۡرِفۡتُمۡ فِيهِ وَمَسَٰكِنِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تُسۡ‍َٔلُونَ﴾ [الأنبیاء: ١٢-١٣]

«پس چون عذاب ما را احساس کردند، ناگاه از دیارشان می‌گریختند، مگریزید و به سوی آنچه در آن شما را فراخی داده شده بود، و به خانه‌هایتان بازگردید، باشد که مورد پرسش قرار گیرید.»

است. کسی که سوره را از آغاز مطالعه کند به سادگی درمی‌یابد که آیات آن مربوط به کسانی است که منکر نبوت‌اند، اما راوی بی‌انصاف می‌گوید: حضرت باقرالعلوم ÷ دربارۀ این آیه فرمود: هنگامی که امام قائم قیام کند کسانی را به دنبال بنی‌أمیه به شام می‌فرستد، آنان به بلاد روم می‌گریزند رومیان به آنها می‌گویند: تا نصرانی نشوید شما را به سرزمینمان وارد نمی‌کنیم و برگردنشان صلیب آویخته و آنها را در سرزمین خویش می‌پذیرند، هنگامی که اصحاب امام قائم بر ایشان فرود می‌آیند رومیان مصالحه و أمان می‌طلبند، اصحاب می‌گویند تا آنان را که از ما نزد شما هستند به ما تحویل ندهید، چنین نمی‌کنیم، و فرمود: آنها نیز پناهندگان را تحویل می‌دهند، لذا خداوند فرمود:

﴿لَا تَرۡكُضُواْ وَٱرۡجِعُوٓاْ إِلَىٰ مَآ أُتۡرِفۡتُمۡ فِيهِ وَمَسَٰكِنِكُمۡ لَعَلَّكُمۡ تُسۡ‍َٔلُونَ﴾

[الأنبیاء: ١٣]

«مگریزید و به سوی آنچه در آن شما را فراخی داده شده بود و به خانه‌هایتان بازگردید، باشد که مورد پرسش قرار گیرد».

و فرمود: امام قائم با اینکه خود به محل گنجهایشان آگاهتر است، از آنان در مورد گنجهایشان می‌پرسد و فرمود: آنان می‌گویند:

﴿يَٰوَيۡلَنَآ إِنَّا كُنَّا ظَٰلِمِينَ ١٤ فَمَا زَالَت تِّلۡكَ دَعۡوَىٰهُمۡ حَتَّىٰ جَعَلۡنَٰهُمۡ حَصِيدًا خَٰمِدِينَ﴾ [الأنبیاء: ١٤-١٥]

«ای وای بر ما که ستمگر بوده‌ایم، پس همواره این ندایشان بود تا اینکه ایشان را درو شده و خاموش ساختیم» با شمشیر!!.

در حالی که امروز قرنهاست که اثری از آثار بنی‌أمیه باقی نمانده و هنوز امام قائم ظهور نکرده و بنی‌امیه نیز به رومیان پناهنده نشده‌اند! و امام قائم از امویان در مورد گنجهایشان پرسش نکرده است!

٤- دیگر از شاهکارهای علی بن ابراهیم خرافه‌ای است که به آیۀ زیر نسبت داده است. آیۀ مذکور در سورۀ «نساء» و در سیاق آیات قتال و در بارۀ کسانی است که زمانی به ایشان گفته شده بود: مدتی صبر کنند و به جنگ اقدام نکنند، اما راوی می‌گوید: امام صادق ÷ در مورد آیۀ:

﴿أَلَمۡ تَرَ إِلَى ٱلَّذِينَ قِيلَ لَهُمۡ كُفُّوٓاْ أَيۡدِيَكُمۡ﴾ [النساء: ٧٧]

«آیا ندیدی کسانی را که به ایشان گفته شد [از جنگ] دست نگه‌ دارید.»

فرمود: یعنی زبانتان را نگه دارید![١٣٥]

می‌پرسیم: چرا خداوند خود «أَلْسِنَتَكُمْ = زبانهایتان» نفرمود؟ چه دلیلی برای این کار وجود داشت که خداوند ﴿أَيۡدِيَكُمۡ﴾ = دستهایتان» بفرماید و سپس امام بفرستد که به بندگان بگو منظورم «أَلْسِنَتَكُمْ» بوده است؟ مهمتر اینکه اگر آیه به معنایی باشد که راوی جاهل می‌‌گوید، معنای مذکور با ادامۀ آیه که می‌فرماید: ﴿وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ﴾ «و نماز به پا دارید.» متناسب نیست، چگونه می‌شود که مؤمنین زبان خویش را نگاه دارند و سکوت کنند و در عین حال نماز به پادارند. خلاصه آنکه این معنا هیچ تناسبی با آیۀ مذکور و بلاغت قرآن ندارد.

٥٢٦- جالب است خوانندۀ عزیز بداند که وی یکی از کسانی است که در تفسیر خود عائشه و طلحه را ـ نعوذ بالله ـ در مظانّ اتهام قرار داده است. مناسب می‌دانم دربارۀ امثال این روایت و چنین اتّهام نادرستی سخن «عبدالجلیل قزوینی» را بیاورم. وی می‌گوید: «جواب این کلمات که کفر و ضلالت و بدعت و دروغ و بهتان و لغو و تعصّب و عین زندقه و مایۀ الحاد است ـ نعوذ بالله منها ـ نیک فهم باید کردن: اولا صدهزار لعنت خدا و رسول و اهل زمین و آسمان و همۀ فرشتگان و آدمیان و جنّیان بر آن کس باد که این مذهب دارد، و این اعتقاد کند که غبار فواحش بر دامن زنان رسولان خدای تبارک و تعالی نشیند بر عموم، و خصوص بر دامن زنان مصطفی ص که امّهات المؤمنین‌اند و به اضعاف آن بر آن کس باد که چنین تصنیف سازد و دروغ بر علمای شیعه نهد، وبر آن کس باد که چنین تهمت بر زنان رسول ص روا دارد، و بر آن کس باد که در این باب تقیّه می‌کند و بر آن نامعتمد باد که چنین دروغی بر مسلمانان نهد و نویسد و گوید و به روا دارد بر عوام و غافلان تلبیس‌کردن بحق محمد وآله الطّاهرین و..... دیگر آنکه معلوم است که عائشه رسول ص را از جان عزیزتر و دوست‌تر داشته است[١٣٦] و طلحه مردی دمیم الخلقه بود و آن کس را که معشوق دو عالم در کنار باشد که خورشید تابان از جمال وی به رشک آید، دیده بر طلحه چون گشاید؟ حاشا عنها.....»[١٣٧].

٦٤٦٢٧- از نشانه‌های انحراف علی بن ابراهیم روایتی است که می‌گوید: امام کاظم ÷ فرمود: خدا بر شیعه خشم گرفت و مرا مخیّر نمود که یا من فدا شوم یا شیعیان و به خدا سوگند که من با فداکردن خودم، ایشان را حفظ کردم[١٣٨].

٤٧یکی از توجیهات لایتچسبک که مجلسی برای این روایت بافته، این است که چون شیعیان چنانکه باید از آن حضرت اطاعت نکردند و این موجب شد که امثال هارون بر مردم مسلط شوند از این رو خداوند بر شیعیان غضب فرمود؟ در حالی که این همه در قرآن می‌خوانیم که:

﴿وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا هُودٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا﴾ [هود: ٥٨]

«چون فرمان [عذاب] ما بیامد، به رحمت خویش هود و کسانی را که با او ایمان آورده بودند نجات بخشیدیم».

﴿فَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا صَٰلِحٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا﴾[هود: ٦٦]

«چون فرمان [عذاب] ما بیامد، به رحمت خویش صالح و کسانی را که با او ایمان آورده بودند نجات بخشیدیم».

﴿وَلَمَّا جَآءَ أَمۡرُنَا نَجَّيۡنَا شُعَيۡبٗا وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ بِرَحۡمَةٖ مِّنَّا﴾[هود: ٩٤]

یعنی: «چون فرمان [عذاب] ما بیامد، به رحمت خویش، شعیب و کسانی را که با او ایمان آورده بودند نجات بخشیدیم».

آیات فوق و ده‌ها آیۀ مشابه آنها می‌رساند که هرگاه قومی مشمول غضب الهی شوند، حق متعال مؤمنین و رهبرانشان را از عذاب خویش حفظ می‌کند، از این رو برخلاف خرافات مسیحیان که معتقدند عیسی ÷ فدا شد تا گناهان پیروانش آمرزیده شود، بنا به منطق قرآن اگر خدای عادل بر گروهی غضب نماید، فردی مؤمن و متقی و عالی‌مقام مانند امام کاظم ÷ را که در انجام وظیفۀ خویش قصور نمی‌ورزد، فدای قوم عاصی نمی‌کند به عبارت دیگر حق‌ متعال عالی را فدای دانی نمی‌کند.

ملاحظه کنید که چگونه همان خرافۀ «فداء و آمرزش» را که عقیدۀ رایج مسیحیت است به نام اهل بیت علیهم السلام در میان مسلمین ترویج کرده‌اند!

٧٢٨- از قصه‌های شنیدنی علی بن ابراهیم، یکی هم افسانۀ زیر است که می‌گوید: امام جواد ÷ در سن ده سالگی گروهی از شیعیان را به حضور پذیرفت و در یک مجلس (= في مجلس واحد) به سی هزار سؤالی که از او پرسیدند پاسخ داد!!!

٤٨خوانندۀ عزیز اندکی تدبر کن که یک شبانه‌روز ١٤٤٠ دقیقه است و اگر سائلین در طول این مدت هیچ نخورده و نخوابیده و حتی نمازهای پنجگانه را نخوانده باشند و برای پرسش هر سؤال فقط یک دقیقه صرف کرده باشند حتی نمی‌توانسته‌اند ١٥٠٠ سؤال بپرسند، پس صرف نظر از وقتی که برای پرسیدن صرف می‌شود، امام چگونه توانسته در یک مجلس به سی هزار سؤال جواب بگوید؟ علاوه بر این اگر کودکی ده ساله چنین کاری می‌کرد آوازه‌اش قطعا در تمام شهر می‌پیچید نه آنکه فقط پدر و پسری که به تحریف قرآن قائل‌اند یعنی جناب علی ابن ابراهیم و پدرش از آن باخبر شوند! نکتۀ مهم آن است که توجه کنیم در نقل این افسانه جز نام علی بن ابراهیم و پدرش نام راوی دیگری مذکور نیست و مسؤولیّت نقل چنین قصّه‌ای فقط بر عهدۀ این دو راوی است[١٣٩]. (فتأمل)

البتّه اباطیل علیّ بن ابراهیم بسیار است که تعدادی از آنها را در صفحات آینده و خصوصا در باب ١٦٥ خواهید دید. در باب مذکور، ٩ حدیث از افاضات این جناب است!!

* حدیث ١٠- یکی از رُوات آن «احمد بن محمّد» مجهول و مشترک است.

* حدیث ١١- این حدیث مرفوع و یکی از راویان آن «احمد برقی» است که در صفحات گذشته با او آشنا شده‌ایم.

٤٩٢٩* حدیث ١٢- همچون حدیث پیشین مرفوع است. در این خبر، راوی متّصل به امام هشام بن الحکم است که مدّتی شاگرد «ابوشاکر» زندیق و مدّتی ـ نعوذ بالله ـ قائل به جسمیّت خدای تعالی بوده!! و از اخبار چنین پیداست که وی از افتراء بر امام اباء نداشته[١٤٠] و حتّی مورد غضب و نفرین امام کاظم ÷ قرار گرفته و حتّی در خطاب هفدهم همین حدیث نیز امام او را غافل از خدا و مطیع هوی و هوس دانسته است. حضرت هادی ÷ نیز از وی اظهار بیزاری فرموده است[١٤١]. و امّا متن حدیث:

بدان که در بند دهم حدیث، امام کاظم ÷ می‌فرماید: خداوند خردمندان (= أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ) را به نیکوترین وجه یاد فرمود و آنان را به بهترین زیور آراست و فرمود:

﴿وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ يَقُولُونَ ءَامَنَّا بِهِۦ كُلّٞ مِّنۡ عِندِ رَبِّنَاۗ وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّآ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ﴾ [آل عمران: ٧]

«و ثابتان در دانش می‌گویند: بدان ایمان آورده‌ایم همة آن [چه آیات محکم و چه آیات متشابه] از نزد پروردگار ماست و جُز خردمندان پند نمی‌گیرند».

چنانکه ملاحظه می‌کنید امام ÷ در این روایت، معنای

﴿وَٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ﴾ [آل عمران: ٧]

در آیۀ هفتم سورۀ «آل عمران» را برخلاف احادیث باب ٨٠ کافی به پیغمبر و امام منحصر نکرده، همچنین لفظ ﴿ٱلرَّٰسِخُونَ﴾ را به کلمۀ ﴿ٱللَّهُ﴾ معطوف ننموده و آن را جدا ذکر کرده است. معلوم می‌شود کلینی به تضاد و تناقض روایاتی که نقل کرده توجه نداشته است زیرا هدف روایات باب ٨٠ این است که بگوید منظور از ﴿ٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ﴾ ائمّه‌اند و علاوه بر خدا، آنان نیز تأویل آیات متشابه را می‌دانند و این جز با معطوف‌دانستن لفظ ﴿ٱلرَّٰسِخُونَ﴾ به کلمۀ ﴿ٱللَّهُ﴾ ممکن نیست. علاوه بر اینکه در این روایت، امام آیه را به معنایی اعم از ائمه علیهم السلام و غیر ایشان گرفته است.

* حدیث ١٣- حدیثی مرفوع است، به اضافه اینکه یکی از رُوات آن «سهل بن زیاد» نیز ضعیف است. او را در صفحات قبل معرفی کرده‌ایم[١٤٢].

* حدیث ١٤- راویان آن مجروح و سند آن معیوب است. جالب است بنا به این حدیث، امام صـادق ÷ فرموده: خداوند ٧٥ لشکر به عقـل عطا کـرد ولی هنگـام بیـان مطلب، ٧٨ لشکر ذکر کرده است!!

* ٥٠٣٠حدیث ١٥- مجلسی این روایت را مرسل دانسته است. یکی از رُوات این حدیث حسن بن علی بن فضال است که واقفی مذهب بوده، البته خاندان «فضال» تماما واقفی مذهب‌اند. «واقفیّه» عقیده دارند پس از حضرت موسی بن جعفر ÷ امامی نیست و هر کس ادعای امامت کند مفتری و کذّاب و بی‌دین است. علمای شیعه آنها را «کلاب ممطوره = سگان باران‌دیده» می‌خوانند.

جالب است بدانید چنانکه در مقدمه نیز اشاره کردیم[١٤٣] جعالین حدیث دسته گل به آب داده‌اند و از قول همین واقفی مذهبان، برای زیارت قبر امام رضا و امامان بعد از او، ثواب‌های بی‌حد و حساب نقل کرده‌اند، یعنی از همان کسانی که ائمّۀ مذکور را قبول ندارند و آنها را کذّاب دانسته‌اند روایت ساخته‌اند که ثواب زیارت قبورِ همان امامان از هزار حج بیشتر است!! به عنوان نمونه، از همین «حسن فضال» که دشمن حضرت علی بن موسی‌الرضا ÷ بوده روایت کرده‌اند که آن بزرگوار فرمود: در خراسان بقعه‌ای است که زمانی محل رفت و آمد ملائکه می‌شود، در آنجا همواره تا قیامت فوجی از آسمان فرود آیند و فوجی بالا روند! پرسیدم: آن کدام بقعه است؟ فرمود: در سرزمین طوس قرار دارد که باغی از باغ‌های بهشت است، کسی که در آنجا مرا زیارت کند مانند کسی است که رسول خدا ص را زیارت کرده باشد و خدا برایش ثواب هزار حج مقبول و هزار عمره نویسد وروز قیامت من و پدرانم شفیعش خواهیم بود!![١٤٤]

و باز از قول او روایت کرده‌اند که امام رضا ÷ فرمود: هر کس مرا زیارت کند ما شفیع او می‌شویم و هر کس را که ما شفاعت کنیم گرچه گناهانش به قدر گناهان جن و انس باشد، نجات یابد!![١٤٥]

نگارنده گوید: زیارت خود پیغمبر و امام در زمان حیاتشان ثواب یک حج نداشته، پس چگونه زیارت قبر آنان ثواب هزار حج خواهد داشت؟! آیا این استهزاء به حج که آیات زیادی از قرآن در اهمیت آن نازل گردیده، نیست؟ دیگر اینکه چرا پیامبر نسبت به زیارت قبر خویش و نزدیکانش چنین توصیه‌هایی به اصحاب نفرمود؟ آیا نمی‌خواست آنها از این ثواب‌های بی‌حد و حصر برخوردار شوند؟!

متأسفانه در کتب کلینی و شیخ حر عاملی و سایرین روایات بسیاری از «ابن فضال» نقل شده است. استاد «بهبودی» نیز کتاب «مسائل حسن بن فضال» را که مشایخ صدوق از آن روایت کرده‌اند، مدسوس و جعلی می‌داند[١٤٦].

پسر این مرد یعنی «علی بن حسن فضال» نیز فطحی مذهب و ضعیف است. چنانکه محقق فاضل آقای قلمداران نوشته‌اند، وی به امامت «عبدالله أفطح» (= برادر امام کاظم) قائل بود و حتی در اثبات امامت او کتابی تألیف کرده است. علاوه بر این، وی به امامت «جعفر بن علی» (= فرزند امام هادی که در میان ما به جعفر کذّاب معروف است) نیز قائل بود!

علامۀ حلی او را فاسدالمذهب و ضعیف شمرده و مؤلف کتاب «السرائر» (= محمد بن ادریس) او را «کافر ملعون» خوانده و دربارۀ پدر و خاندان وی نوشته است: بنی‌فضال همگی فطحی مذهب و حسن فضال در گمراهی از سران ایشان است.

شهید ثانی نیز وجود این پدر و پسر یعنی علی بن حسن فضال و پسرش در سند روایات را موجب ضعف آن دانسته‌ است[١٤٧].

٥١متأسفانه کتب روایی ما به روایات این دو تن آلوده است. از جمله همین «علی بن فضال» در باب ١٦٨ کافی روایت پانزدهم[١٤٨] گفته است که رسول خدا ص فرمود: خدا برایم امتم را در [عالم] طین مجسم فرمود و همچنانکه اسماء را به حضرت آدم ÷ آموخته بود به من نیز اسامی ایشان را آموخت سپس صاحبان پرچم از مقابلم عبور کردند و من برای علی ÷ و شیعیانش استغفار کردم و پروردگارم به من وعده فرمود که یک خصلت را دربارۀ شیعۀ علی عملی سازد و مؤمنان آنان را بیامرزد و گناهان صغیره و کبیرۀ ایشان را به حسنه تبدیل نماید!!

٥٢می‌پرسیم: مگر شیعۀ علی مؤمن و کافر دارد که خدا وعده کرده مؤمنان ایشان را بیامرزد. امثال اینگونه روایات است که موجب فریب شیعیان شده و عوام ایشان گمان می‌کنند که گناهانشان در صورت اظهار ارادات به بزرگان دین تبدیل به حسنات می‌شود!! درحالی که بنا به آیات قرآن هر کس در گرو عمل خویش است.

* حدیث ١٦- یکی از روات آن «سهل بن زیاد» و دیگری «نوفلی» است که از غُلات بوده و دیگری «سکونی» است که قاضی موصل و از اهل سنّت بوده است.

* حدیث ١٧- نخستین راوی آن «علی بن ابراهیم» است که اخبار ضد عقل و قرآن بسیار دارد و یکی دیگر از رُوات «عبیدالله الدهقان» از ضعفاء و راوی بعدی «درست بن أبی‌منصور» واقفی و یا به قول علمای رجال از «کلاب ممطوره» است!

٥٣* حدیث ١٨- اولین راوی آن «علی بن ابراهیم» است. راوی دیگر آن «ابوهاشم جعفری» است. گرچه او را ثقه قلمداد کرده‌اند اما روایاتی که از او نقل شده دارای غُلُو و اکثراً ضدّ کتاب خداست. به قول آقای «بهبودی» هر چند وی راوی و صاحب کتاب نبوده اما به نامش کتاب و روایت جعل کرده‌اند، علی أ‌یّ‌حال روایات او دلالت بر غُلُوّ و ارتفاع دارد. رُوات عالم و ثقه از او روایت نمی‌کنند بلکه فقط ضعیفانی از قبیل اسحاق بن محمد نخعی و سهل بن زیاد و محمد بن ولید صیرفی و برقی و.... از او حدیث نقل می‌کنند [و یا جعلیّات خود را به او نسبت می‌دهند]. اگر انتساب کتاب منسوب به او را صحیح بدانیم، روایات آن، موجب قدحی عظیم است و در نتیجه احادیثش قابل استناد نخواهد بود[١٤٩]. در تأیید سخن ایشان چند نمونه از احادیث «ابوهاشم» را در اینجا می‌آوریم:

از جمله اکاذیب او آن است که می‌گوید: حضرت هادی ÷ ریگی در دهان گذاشت و مکید سپس آن را «ابوهاشم» در دهان خود گذاشت آنگاه به هفتاد و سه زبان دنیا دانا گردید!![١٥٠]

٥٤اولاً: راوی از کجا فهمید که ابوهاشم به هفتاد و سه زبان دانا شده است، مگر ابوهاشم برایش به هفتاد و سه زبان سخن گفت؟ گیرم که ابوهاشم چنین کرده باشد (که نکرده است) مگر او با هر هفتاد و سه زبان آشنا بود که بفهمد او درست سخن می‌گوید یا خیر؟ دیگر آنکه فائدۀ این معجزه چه بود؟ اگر قرار باشد که به مکیدن چیزی که امام مکیده است کسی عالم زبان شود در این صورت می‌بایست تمام همسران رسول خدا ص و برخی از اصحابش که از کاسه و کوزه و غذای آن حضرت می‌خوردند عالم به هفتاد زبان باشند و زوجات او که آب دهان او را مکیدند به هفتصد زبان تکلم کنند!!

٥٥ثانیاً: چنانکه در قرآن آمده، یهودیان به منظور «طعن در دین» [النساء: ٤٦] از کلمۀ «رَاعِنَا» که مسلمین نیز بکار می‌بردند، سوءاستفاده کرده و این کلمه را به معنای نامطلوبی که در عبری داشت به رسول اکرم ص می‌گفتند، اما رسول خدا نمی‌دانست و همان معنایی را که در عربی دارد (یعنی ما را رعایت کن) از آن می‌فهمید تا اینکه سعد بن معاذ شنید و مقصودشان را فهمید و با آنان تندی کرد و آیۀ:

﴿لَا تَقُولُواْ رَٰعِنَا وَقُولُواْ ٱنظُرۡنَا﴾ [البقرة: ١٠٤]

«مگویید: رَٰعِنَا و بگویید: ٱنظُرۡنَا ».

نازل شد. اما رسول خدا چنین معجزه‌ای نیاورد که چندین زبان را بداند و یا با مکیدن چیزی و گذاشتن آن در زبان اصحابش به آنان زبان بیگانه بیاموزد[١٥١]!! حتی پیامبر به جای آنکه ریگی در دهان زید بن ثابت بگذارد به او فرمود: من از یهود در اینکه قرآن را به زبان خود تحریف کنند بیمناکم برو زبانشان را یاد بگیر.

دیگر از روایات ابوهاشم این حدیث خرافی است که از قول امام جواد ÷ می‌گوید: بین دو کوه طوس، خاکی از خاک‌های بهشت است هر کس بدانجا وارد شود در قیامت از آتش دوزخ در امان است[١٥٢]!! بنابراین، آیا اهالی و ساکنین «مشهد» از دوزخ درامان‌اند و می‌توانند دل خود را به این افسانه‌ها خوش کنند و از عذاب خدا خوف نداشته باشند؟ آیا با این خرافات می‌توان ـ نعوذ بالله ـ آیۀ مبارکۀ

﴿وَأَن لَّيۡسَ لِلۡإِنسَٰنِ إِلَّا مَا سَعَىٰ﴾[النَّجم: ٣٩]

«انسان بهره‌ای جز حاصل کوشش خویش ندارد».

و ﴿كُلُّ نَفۡسِۢ بِمَا كَسَبَتۡ رَهِينَةٌ﴾ [المدثر: ٣٨]

«هر کس در گرو اعمال خویش است».

را کنار گذاشت؟

دیگر از قصه‌های «ابوهاشم» آن است که می‌گوید: پس از درگذشت ابوجعفر پسر امام هادی ÷ [آن حضرت او را به عنوان امام پس از خویش معرفی کرده بود] نزد آن حضرت بودم و با خود می‌اندیشیدم که ماجرای ابوجعفر و ابومحمد مشابه ماجرای موسی و اسماعیل فرزندان امام صادق ÷ است و پس از فوت ابوجعفر، ابومحمد مورد امیدواری است، در این هنگام بی‌آنکه سخنی بگویم امام هادی ÷ به سویم آمد و فرمود: آری، ای ابوهاشم، دربارۀ ابومحمد نسبت به امری که برای او شناخته نبود، برای خداوند بدا[١٥٣] حاصل شده است!! همچنانکه درباۀ موسی بن جعفر بعد از وفات برادرش اسماعیل در موضوعی که بدان سبب حال او مکشوف شد، برای خداوند بدا حاصل گردید!! و این مطلب چنان است که تو با خود گفتی![١٥٤]

٥٦٣١و باز همو روایت کرده است که نزد امام حسن عسکری ÷ بودم که مردی یمنی وارد شد و کنارم نشست، با خود گفتم که ای کاش می‌دانستم که این مرد کیست؟ در این هنگام امام فرمود: این مرد از فرزندان زنی است که دارای سنگریزه‌ای است که نیاکانم آن را با مهرهایشان مهر کرده‌اند. اکنون او همان سنگریزه را آورده است تا من نیز برایش مهر کنم سپس فرمود: آن را به من بده، او سنگریزه‌ای به امام داد که یک جانب آن صاف بود و امام آن را مهر کرد چنانکه سنگ بر اثر مهر نقش پذیرفت!! الخ[١٥٥]

و باز می‌گوید: نزد امام جواد ÷ سه نامه بدون نام و نشانی همراهم بود که اندوهگین بودم که نمی‌دانستم هر یک متعلق به کیست، آن حضرت یکی را برداشت و فرمود: این نامۀ زیاد بن شبیب است و دومی را برداشت فرمود نامۀ فلانی است. من مبهوت و متعجب شدم. سپس در قسمتی از روایت می‌گوید: ساربانی با من آمده بود تا من از امام ÷ بخواهم او را به کاری گمارد ولی من پیش از آنکه به امام سخنی بگویم آن حضرت به خادم خود فرمود: ساربانی را که ابوهاشم همراه خود آورده است نزد خودت نگهدار [تا با تو کار کند] والخ[١٥٦].

٣٢و نیز روایت کرده از مضیقۀ زندان و فشار قید و بند آن به امام حسن عسکری ÷ شکایت کردم، امام در جوابم نوشت: امروز تو [آزاد می‌شوی] و نماز ظهر را در خانه‌ات می‌خوانی همان سان که امام فرموده بود [آزاد شدم] و نماز ظهر را در خانه خواندم، همچنین می‌خواستم از امام پول تقاضا کنم امّا شرم کردم، ولی چون به منزل رسیدم، امام صد دینار برایم فرستاد و....[١٥٧].

و یا می‌گوید: در مسجد مسیب در نماز به امام جواد ÷ اقتدا کردم. آن حضرت زیر درخت سدری که خشکیده و بی‌برگ بود وضو گرفت، درخت زنده شد و در همان سال برگ آورد و میوه داد!![١٥٨]

ملاحظه می‌کنید که وی می‌کوشد با احادیث خود القاء کند که امام ÷ به مافی الضمیر بندگان خدا، عالم است و یا معجزاتی را به امام نسبت می‌دهد که برای پیامبر ص اثبات نشده است. البته او در این کار تنها نیست بلکه اکثر روات کافی ـ چنانکه خواهید دید ـ مانند او سعی در اشاعۀ خرافات و مطالب ضدّ قرآن دارند و برخلاف دستور قرآن که می‌‌فرماید:

﴿لَا تَغۡلُواْ فِي دِينِكُمۡ﴾ [النساء: ١٧ – المائدة: ٧٧]

«در دینتان غلو نکنید».

دربارۀ بزرگان و اسوه‌های اسلام غلو می‌کنند!

٣٣چون در «کافی» به اینگونه روایات غلوآمیز و خلاف قرآن بسیار برمی‌خوریم، لازم است یپش از مطالعۀ بقیۀ احادیث و به منظور آنکه خوانندۀ محترم با بصیرت بیشتری به مطالعۀ کتاب حاضر بپردازد، مسألۀ علم غیب و اظهار معجزات و کرامات را مورد تحقیق قرار دهیم:

[٨٥]- فروع کافی، ج ١، ص ٣١٩.

[٨٦]- ر. ک «زيارت و زيارتنامه»، ص ٢٥١ به بعد.

[٨٧]- جناب بهبودی این حدیث را صحیح ندانسته است.

[٨٨]- برای آشنایی با او ر. ک ص ٨٩ به بعد همین کتاب.

[٨٩]- خوشبختانه هر دومحمد باقر این روایت را صحیح ندانسته‌اند.

[٩٠]- خوشبختانه هر دومحمد باقر این روایت را صحیح ندانسته‌اند.

[٩١]- خوشبختانه هر دو محمد باقر این روایت را صحیح ندانسته‌اند.

[٩٢]- خوشبختانه هر دو «محمدباقر» این روایت را صحیح ندانسته‌اند.

[٩٣]- ر. ک، ص ٤٥ و ٤٦ از همین کتاب.

[٩٤]- چنانکه ملاحظه می‌فرمایید با مؤخّر آمدن فعل در آیه، جمله افاده حصر می‌‌کند، یعنی حساب خلق فقط با خداست.

[٩٥]- وسائل الشیعة، ج ١، ص ٤٣٨، باب «استحباب زیارة قبر الرضا ÷» روایت نوزدهم.

[٩٦]- اصول کافی، ج ٢، ص ٦١٩، حدیث ٢.

[٩٧]- تعدادی از این گونه روایات تحریفیّه را در باب ١٦٥ جلد اوّل کافی می‌توان دید.

[٩٨]- فروع کافی، ج ٣، ص ٢٨ – کتاب الطّهارة، باب حدّ الوجه الذی یغسل.

[٩٩]- راوی حدیث رسوای شماره ١١ روضه کافی که در صفحه ١٠٣ کتاب حاضر آورده‌ایم همین «سهل» کذّاب است.

[١٠٠]- اصول کافی، ج دوم، ص ٥٥٨ و ٥٥٩، خبر نهم از باب «الدعاء للکرب والهم والخوف».

[١٠١]- البته در زيارتنامه‌ها و ادعیه‌ مجعول این دعا تبدیل شده به «یا محمد، یا علی، یا علی یا محمد»!! اینجانب در خطب و کتب خویش مکررا ضدیت این دعا با قرآن کریم و تعالیم اسلام را یادآور شده‌ام از جمله رجوع کنید به صفحه ١٦٧ کتاب «زيارت و زيارتنامه» ذیل احوال «حسن مثله جمکرانی» که با شماره ١٠٢ معرفی شده است و یا کتاب «تضاد مفاتیح الجنان با قرآن»، و یا کتاب «دعاهایی از قرآن» تألیف نگارنده.

[١٠٢]- صحیح الکافی، محمدباقر بهبودی، ج ١، ص ١٣٧، حدیث ٤٥ – اصول الکافی، ج ٢، ص ٤٧٥، حدیث ٤.

[١٠٣]- زيارت و زيارتنامه، ص ٩٨.

[١٠٤]- استاد بهبودی او را در نقل حدیث متساهل شمرده است. جالب است که جناب صفار با اینکه برقی را ثقه نمی‌داند اما با این حال، روایت فوق را از او نقل کرده است. ر. ک معرفة الحدیث، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص ١٠٩.

[١٠٥]- ثواب الأعمال وعقاب الأعمال، شیخ صدوق، ص ٥١٠، البته شبیه همین دسته گل را جناب کلینی در روایت دهم باب «فضل القرآن»، ص ٦٢٢ جلد دوم اصول کافی به آب داده است! حال آنکه به اجماع علمای شیعه، قراءت این سوره واجب نیست تا چه رسد به اینکه ترک آن موجب ابطال نماز یا خروج از دین باشد؟!! در این گونه موارد است که می‌توان به علم و فهم کلینی و شیخ صدوق پی برد! (فتامل)

[١٠٦]- او نیز یکی از مشایخ کلینی است، برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ١٠٥ کتاب حاضر.

[١٠٧]- اصول کافی، ج ٢، ص ٦٣٣ حدیث ٢٣. البته شاهکارهای ایشان، منحصر به احادیث سه‌گانه فوق نیست بلکه هجده حدیث باب ١٦٥ کافی نیز از همین جناب است!!

[١٠٨]- اینجانب در فصل اول تا یازدهم مقدمه تابشی از قرآن به تفصیل مطالبی در مورد جمع و تألیف قرآن نوشته‌ام که امید است مورد توجه خوانندگان عزیز قرار گیرد. همچنین مطالعه کتاب ارجمند «راهی به سوی وحدت اسلامی» ص ٩٥ به بعد، تألیف برادرمفضال ما، جناب سیدمصطفی حسینی طباطبائی – أیده‌الله تعالی – نیز مفید است.

[١٠٩]- حال چگونه فرد غیرمعصوم، قبل از مرگ درمی‌یابد که گناهانش آمرزیده شده خدا عالم است. البته مجلسی نیز در شرح این حدیث با همین مشکل مواجه گردیده و به توجیهاتی سست متشبّث شده امّا بالاخره اعتراف کرده که احتمالات او بعید است.

[١١٠]- هر دو روایت در جلد دوم اصول کافی است و روایت نخست حدیث پانزدهم باب الدعاء عند النوم والانتباه و در صفحه ٥٣٩ و روایت دوم حدیث چهارم باب فضل قرآن و در صفحه ٦٢٠ مضبوط است.

[١١١]- اصول کافی، ج ٢، ص ٦١٩، باب فضل القرآن، حدیث اول.

[١١٢]- اصول کافی، ج ٢، باب فضل القرآن، حدیث ٢١، ص ٦٢٤ به بعد.

[١١٣]- اصول کافی، ج ٢، باب مجالسة أهل المعاصی، ص ٣٧٥، حدیث ٤، استاد «بهبودی» این حدیث را صحیح ندانسته است.

[١١٤]- اصول کافی، ج ٢، باب البذاء، ص ٣٢٤، حدیث ٤.

[١١٥]- همان، ج ٢، ص ٣٢٤، حدیث ٦ و ص ٣٢٥، حدیث ١٢ و صحیح الکافی، بهبودی، ج ١، ص ١١٢، حدیث ٣٦٥.

[١١٦]- همان، ج ٢، ص ٣٢٥، حدیث ٩.

[١١٧]- همان، ج ٢، ص ٣٢٥، حدیث ١٠.

[١١٨]- البتّه ماده بهت به معنای «تهمت‌زدن» نیز استعمال می‌شود، چنانکه همین «محمّدبن یحیی» در جلد دوم اصول کافی در باب «الغیبة والبهت» در صفحه ٣٥٧ و ٣٥٨ دو حدیث پنجم و ششم را روایت کرده که در هر دو حدیث فعل بهت به معنای بهتان‌زدن استعمال شده: ١- من بهت مؤمناً أو مؤمنة بما لیس فیه... ٢-.... من ذکره بما لیس فیه فقد بهته. در «لسان العرب» نیز یکی از معانی «بهت» را چنین می‌خوانیم: (بهت الرجل: قال علیه ما لم یفعله فهو مبهوت) و در «أقرب الموارد» نیز آمده است: (بهته: قذفه بالباطل وافتری علیه الکذب – بهت فلان فلانا: کذب علیه».

[١١٩]- ر. ک، صفحه ٦٨ کتاب حاضر.

[١٢٠]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٦٠، حدیث ٨ و ص ٤٦٥ حدیث ٧.

[١٢١]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٦٠، حدیث ٨ و ص ٤٦٥ حدیث ٧.

[١٢٢]- بد نیست در اینجا چند سطر از آخرین صفحه کتاب «پیرامون نظر دکتر شریعتی درباره کتاب شهید جاوید» (چاپ ١٣٥٩، نشر نجف آباد) را در اینجا ذکر کنم: «کسانی که می‌گویند امام حسین ÷ به قصد شهیدشدن حرکت کرد نه به قصد تشکیل حکومت اسلامی، به سخن ذیل توجه کنند: می‌دانیم که عمل امام برای دیگران حجت و الگوست که باید تا ابد از آن پیروی کنند، حالا اگر همه کسانی که بر ضد ظلم قیام می‌کنند تا ابد از این الگو پیروی کنند و منظورشان این باشد که خود کشته شوند نه اینکه حکومت ظالم را سرنگون کنند و حکومت اسلامی تشکیل بدهند، در این صورت هرگز نوبت آن نخواهد رسید که اهل حق زمام حکومت را به دست بگیرند و اسلام را پیاده کنند بلکه همیشه باید نیروهای طرفدار حق کشته شوند و ستمگران همچنان حکومت کنند!!

[١٢٣]- برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ٣٠٨ همین کتاب.

[١٢٤]- الموضوعات فی الآثار والأخبار، هاشم معروف الحسنی، دارالتّعارف للمطبوعات، ص ٢٥٤.

[١٢٥]- معرفة الحدیث، ص ١٠٩ – البتّه او روایاتی دالّ بر تحریف قرآن نیز دارد. از جمله روایت ٢٤٩ روضه کافی که ما آن را در صفحه ٧٩٢ همین کتاب آورده‌ایم.

[١٢٦]- وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٤٣٣، باب استحباب زیارة قبر الرضا ÷، حدیث ٢. اینجانب بسیار دیده‌ام که عوام از مسافرین مشهد اگر ضرر و خطری به آنان برسد و یا بیمار شوند غیرعامدانه می‌گویند خواست خدا چنین بوده است، راضی هستم به رضای خدا، ولی اگر یکی از صدها هزار زوّار مشهد که خداوند برایش بیماری مقدّر فرموده، بهبود یابد، می‌گویند لطف امام بود و یا امام شفا داد. و یا اگر نتوانند به مشهد سفر کنند می‌گویند خواست خدا چنین بود ولی اگر به مشهد برسند می‌گویند امام ما را طلبید!! یعنی بی‌آنکه توجه داشته باشند گویی هر شر و ضرر را از خدا و هر خیر و شفایی را از امام رضا ÷ و یا ناشی از وساطت و شفاعت او می‌دانند. اینان نادانسته از مجوس بدتر کرده‌اند، زیرا مشرکین مجوس شرور و ناملایمات را از اهریمن و خیرات و خوبیها را از اهورامزدا می‌دانند. آیا اینان خداوند را به قدر امام رؤوف و مهربان نمی‌دانند؟ بسیار عجیب است که آخوندها نیز کاملا خاموش‌اند و عوام را ارشاد نمی‌کنند! اللهمّ اشهد إنّي بريء ممّا یفعلون.

[١٢٧]- راوی حدیث ٦ و حدیث ٤٣٥ روضه کافی نیز همین کذاب است.

[١٢٨]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٢٢، حدیث ٤٧.

[١٢٩]- مخفی نماند که برخی از علماء تمام و یا لاأقل قسمت‌هایی از این تفسیر را از علی بن ابراهیم قمی نمی‌دانند.

[١٣٠]- جالب است بدانید چنانکه مجلسی در «مرآة العقول» ذکر کرده، شیخ طبرسی در أنوارالتّنزیل می‌گوید: قراءت امام باقر و صادق چنین بوده است!! آیا اینان دوستدار ائمّه بوده‌اند یا دشمنان دوست‌نما؟

[١٣١]- برای آشنایی با تعدادی از روایات این جناب مراجعه کنید به کتاب «زيارت و زيارتنامه» تألیف آقای «قلمداران».

[١٣٢]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٢٩.

[١٣٣]- در سوره مدنی بقره نیز همین موضوع در آیه ١٤٦ تکرار شده است.

[١٣٤]- در مورد بشارات عهدین، مطالعه کتاب محمّد در تورات و انجیل، تألیف عبدالاحد داوود ترجمه فضل الله نیک آیین و کتاب گرانقدر خیانت در گزارش تاریخ ص ٣٣ به بعد مفید است.

[١٣٥]- اصول کافی، ج ٢، ص ١١٤، باب الصمت وحفظ اللسان، حدیث هشتم.

[١٣٦]- عبدالجلیل در ص٢٩٥ کتاب خود اشاره می‌کند که کتابی به نام «فی تنزیه عایشه» تألیف کرده است.

[١٣٧]- النقض، عبدالجلیل قزوینی، ص ٢٩٣ به بعد.

[١٣٨]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٦٠، حدیث ٥ – هر دو «محمدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[١٣٩]- روایت فوق نمونه خوبی است تا با شدت تعصب و حق‌ستیزی برخی از علمای مشهور و محترم ما آشنا شوید. با اینکه روایت مذکور بسیار مفتضح است اما «مجلسی» که باید او را «مروِّج الخرافات وحارس البدع» نامید به تعصّب تمام کوشیده است این روایت را توجیه کند، از جمله گفته است که باید این عدد را بر مبالغه و اغراق حمل نمود، در حالی که این توجیه کاملا بی‌وجه و برخلاف ظاهر است زیرا در این گونه موارد الفاظی نظیر «عشرات = ده‌ها» و یا «مئات = صدها» و «آلاف = هزارها» و نظایر آن استعمال می‌شود، نه آنکه از لفظ «ثلاثین الف = سی هزار» استفاده شود. دیگر آنکه گفته است: جواب‌های آن حضرت کلیات و قواعد عمومی بوده که از آن جواب سی‌هزار مسأله جزئی معلوم می‌شده، این سخن آشکارا خطاست زیرا از قواعد عمومی، مسائل جزئی نامحدودی به دست می‌آید و دلیل نداریم که آن را به عدد سی هزار مقیّد و محدود کنیم. دیگر آنکه گفته است منظور از مجلس یک دوره مجلس بوده!! این نیز اجتهاد در برابر نص است و به هیچ وجه با لفظ (فی مجلس واحد) سازگار نیست. ملاحظه کنید که چگونه می‌کوشند تا از خرافات دفاع کنند!! خوشبختانه در توجیه این حدیث (برخلاف روایت ٢٨، ص ٦٣٤ جلد ٢ کافی) به مسأله اشتباه نسّاخ متشبّث نشده‌اند. اللّهم نعوذ بك من العصبیّة.

[١٤٠]- ر.ک، اصول کافی، ج ١، ص ١٠٤، حدیث ١.

[١٤١]- ر. ک، اصول کافی، ج ١، ص ١٠٦، حدیث ٧ – التّوحید شیخ صدوق، تصحیح هاشم الحسینی، مکتبة الصّدوق ص ١٠٠ حدیث ٨ و ص ١٠٤ حدیث ٢٠، حدیث أخیر بنا به نقل شیخ «صدوق» چنین است: «... سألتُ أبا الحسن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسی الرّضا ÷ عن التّوحید، وقلت له: إنّي أقول بقول «هشام بن الحکم»، فغضب علیه السلام ثم قال: مالکم ولقول هشام، إنّه لیس منّا، من زعم أن الله ـ عزوجل ـ جسم، نحن منه برآء في الدّنیا والآخرة، یا ابن أبيدلف! إنّ الجسم محدث، والله محدثه ومجسمه = از امام هادی ÷ درباره توحید پرسیدم و گفتم که من نیز همان را می‌‌گویم که هشام بن الحکم می‌گوید، آن حضرت خشم گرفت و آنگاه فرمود: شما را به قول هشام چه کار؟ هر که بپندارد که خداوند عزوجل جسم است ما در دنیا و آخرت از او بیزاریم، ای «ابن ابی‌دلف»! همانا جسم حادث است و خداوند ایجاد‌کننده اشیاء و بخشنده جسمیّت به آنها است».

[١٤٢]- ر. ک، صفحه ٧٨ کتاب حاضر.

[١٤٣]- ر. ک صفحه ٤٨ همین کتاب.

[١٤٤]- وسائل الشیعة، ج ١٠، باب استحباب زیارة الرضا ÷، ص ٤٤٥، حدیث ٤.

[١٤٥]- وسائل الشیعة، ج ١٠، باب استحباب زیارة قبر الرضا ÷، ص ٤٣٦، حدیث ١١.

[١٤٦]- معرفة الحدیث، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ص ٢٦٣.

[١٤٧]- برای آشنایی تفصیلی با این پدر و پسر رجوع کنید به کتاب گرانقدر حقایق عریان در اقتصاد قرآن (زکات)، تألیف استاد حیدرعلی قلمداران، ص ١٨٩ به بعد.

[١٤٨]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٤٣ و ٤٤٤ – هر دو «محمدباقر» این روایت را صحیح ندانسته‌اند.

[١٤٩]- معرفة الحدیث، ص ٢٥١.

[١٥٠]- سفینة البحار، شیخ عباس قمی، چاپ نجف، ج ٢، ص ٧١٨ – منتهی الآمال، چاپ اسلامیه، ج ٢، ص ٣٦٧.

[١٥١]- باید توجه داشت که نمی‌توان گفت که حضرت سلیمان ÷ منطق مرغان را می‌دانست، پس چرا پیامبر اکرم چنین نباشد؟ زیرا هرپیغمبری به تناسب شرایط زمانه‌اش معجزه‌ی مخصوص به خویش دارد و همچنانکه پیامبراکرم ص بدون پدر به دنیا نیامد و حضرت موسی ÷ در گهواره سخن نگفت و حضرت عیسی ÷ عصا را مار نکرد، پس نمی‌توان بدون دلیل، معجزه هر پیامبری را به سایر انبیاء نسبت داد.

[١٥٢]- وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٤٣٦ و ٤٣٧ باب استحباب زیارة قبر الرضا ÷ حدیث ١٣.

[١٥٣]- یعنی اینکه مسأله‌ای را خداوند قبلاً نمی دانسته است وبعداً برایش مشخص شده ودانسته است!! و این عقیده با علم مطلق إلهی به ‌هیچ‌وجه سازگار نیست زیرا نسبت جهل به آگاهی داشتن خداوند از آینده است که شایستۀ مسلمان موحّد نیست. به‌قول عدّه‌ای از نویسندگان، این عقیده میان یهود منتشر بود و بعد به فرقه سبأیّه انتقال یافت و سپس از اعتقادات شیعه گشت و در امّهات کتابهایشان جای گرفت. (مصحح)

[١٥٤]- اصول کافی، ج ١، ص ٣٢٧، حدیث ١٠- چنانکه استاد محقق، جناب «قلمداران» در کتاب گرانقدر شاهراه اتّحاد تذکار داده‌اند، جالب است که همین «ابوهاشم» که در روایت فوق، امامت حضرت عسکری را با معرفی امام هادی ÷ شناخت، خود راوی روایت دیگری در کافی (ج ١، ص ٥٢٥، حدیث ١) است که در آنجا امام جواد ÷ برایش از قول «خضر» دوازده امام را بیان کرده و از جمله گفته است: «أشهد علی الحسن بن علی بأنه القائم بأمر علي بن محمد = شهادت می‌دهم که حسن بن علی متولی امر [امامت] علی بن محمد است»، بدین ترتیب، ابوهاشم حتی قبل از امامت حضرت هادی ÷ تمام ائمه از جمله امام حسن عسکری را می‌شناخته و نیازی نبوده که امام هادی، حضرت عسکری را به عنوان امام به او معرفی کند. برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به شاهراه اتّحاد صفحه ٢٥٧ به بعد.

[١٥٥]- اصول کافی، ج ١، ص ٣٤٧، حدیث ٤.

[١٥٦]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٩٥، حدیث ٥.

[١٥٧]- اصول کافی، ج ١، ص ٥٠٨ و ٥٠٩، حدیث ١٠.

[١٥٨]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٩٧، حدیث ١٠.

علم غیب و معجزه و کرامت در قرآن

چنانکه در کتاب خرافات وفور در زیارات قبور نیز گفته‌ام[١٥٩] از قرآن کریم استفاده می‌شود که انبیاء جز در مورد ابلاغ شریعت و مواردی که درمورد آنها حجت کافی موجود است علم غیب نداشته و عالم به ماکان و مایکون نبوده‌اند فی‌المثل حضرت یعقوب ÷ در فلسطین از احوال فرزند دلبندش حضرت یوسف ÷ بی‌خبر بود. حضرت نوح ÷ نمی‌دانست پیروانش در زندگی شخصی خود چه می‌کنند [الشعراء: ١١٢] حضرت ابراهیم ـ علیه آلاف التّحیّة والثناء ـ فرشتگان عذاب را نشاخت [الذاریات: ٢٥] حضرت سلیمن ÷ تا قبل از بازگشت هدهد از احوال قوم «سبأ» مطلع نبود [النمل: ٢٢] حضرت موسی ÷ نمی‌دانست برادرش حضرت هارون ÷ در گوساله‌‌پرستی قومش مقصر نیست [الأعراف: ١٥٠] و نمی‌دانست همسفرش ماهی را فراموش کرده و جاگذاشته است [الکهف: ٦٢] سخن کسانی پیامبر را به شگفت آورده و آن حضرت کلامشان را می‌پسندید در حالی که با اعتقاد سخن نمی‌گفتند [البقرة: ٢٠٤ و٢٠٥] در حالی که اگر پیغمبر از دلشان مطلع می‌بود، از سخنان به شگفت نمی‌آمد. به همین سبب آن حضرت بسیاری از منافقین مدینـه را نمی‌شناخت [التوبة: ١٠١] پس چگونه ممکن است امام ÷ از مافی‌الضّمیر بندگان خدا باخبر باشد؟![١٦٠]

در اینجا آیاتی از قرآن را با ترجمه و همراه با توضیحی از معتبرترین تفاسیر شیعه، به عنوان نمونه ذکر می‌کنیم:

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِتَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰكَ ٱللَّهُۚ وَلَا تَكُن لِّلۡخَآئِنِينَ خَصِيمٗا ١٠٥ وَٱسۡتَغۡفِرِ ٱللَّهَۖ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ غَفُورٗا رَّحِيمٗا ١٠٦ وَلَا تُجَٰدِلۡ عَنِ ٱلَّذِينَ يَخۡتَانُونَ أَنفُسَهُمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا يُحِبُّ مَن كَانَ خَوَّانًا أَثِيمٗا ﴾ [النساء: ١٠٥-١٠٧]

«[ای پیامبر!] همانا ما این کتاب را به حق نازل کردیم تا میان مردم با آنچه خدا به تو ارائه کرده، داوری کنی و جانبدار خائنین مباش و از خدا آمرزش خواه که خداوند آمرزندة مهربان است و از کسانی که به خود خیانت می‌ورزند، دفاع مکن همانا خداوند خیانت‌پیشة بزهکار را دوست نمی‌دارد».

٣٤چنانکه در تفسیر «مجمع‌البیان» تألیف «شیخ طبرسی» آمده است دربارۀ شأن نزول این آیات گفته‌اند که پیامبر در قضاوت میان دو تن، کسی را بی‌گناه می‌پنداشت و قصد تبرئۀ او را داشت که در واقع شخص مذکور بی‌گناه نبود و به همین سبب آیات شریفۀ فوق نازل شد[١٦١]. در حالی که اگر پیامبر از مافی‌الضمیر بندگان خدا مطلع بود طبعا قصد نمی‌کرد مجرم را تبرئه فرماید. این آیات و ده‌ها نظیر آن قاطع‌ترین دلیل بر کذب روایاتی است که أئمّه را عالم به مافی‌الضّمیر مردم و قادر به اظهار معجزات گوناگون، معرّفی می‌کنند.

٥٨٣٥بدانکه علاوه بر آیات قرآن، حتی در روایات نیز آمده است که صادق اهل بیت ÷ به کسی که عرض کرده بود: مردم می‌گویند شما عدد قطرات باران و تعداد ستارگان و برگ درختان و وزن آنچه در دریاست و عدد ذرات خاک را می‌دانید فرمود: سبحان‌الله، سبحان الله، سوگند به خدا نه چنین است. این را جُز خدا نمی‌داند[١٦٢].

«کشی» از امام رضا ÷ روایت کرده، چون به حضرتش عرض کردند که مردم گمان دارند که شما غیب می‌دانید! فرمود: سبحان‌الله، دستت را بر سرم بگذار، سوگند به خدا که موهای تنم و سرم راست شدند! سپس فرمود: سوگند به خدا[سخن ما] جُز روایت از رسول خدا ص نیست[١٦٣].

همچنین امام صادق ÷ فرموده: اگر آنچه را که اهل کوفه درباره‌ام می‌گویند تأیید کنم زمین مرا در خود فرو می‌برد. من جُز بنده‌ای مملوک نیستم وتوان زیان‌رساندن و نفع‌رساندن [فوق طبیعی] ندارم[١٦٤].

روایات فوق با قرآن نیز موافق است زیرا کتاب خدا به پیامبر ص می‌فرماید:

﴿قُل لَّآ أَمۡلِكُ لِنَفۡسِي نَفۡعٗا وَلَا ضَرًّا إِلَّا مَا شَآءَ ٱللَّهُۚ وَلَوۡ كُنتُ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ لَٱسۡتَكۡثَرۡتُ مِنَ ٱلۡخَيۡرِ وَمَا مَسَّنِيَ ٱلسُّوٓءُۚ إِنۡ أَنَا۠ إِلَّا نَذِيرٞ وَبَشِيرٞ لِّقَوۡمٖ يُؤۡمِنُونَ ﴾ [الأعراف: ١٨٨]

«بگو: جز آنچه خدا بخواهد مالک نفع و ضرری برای خویشتن نیستم و اگر غیب می‌دانستم خیر بسیار می‌اندوختم و بدی به من نمی‌رسید من جز بیم‌رسان و بشارت‌دهنده برای مؤمنان نیستم».

در آیۀ فوق باید به دونکته توجّه و دقّت کنیم: اول آنکه خدا به پیامبر امر می‌فرماید که بگوید اگر علم غیب می‌داشتم قطعاً از آن استفاده می‌کردم واین نکته با «لام تأکید» آمده است. پس قول کسانی که می‌گویند: پیامبر و امام علم غیب داشتند ولی مأمور به استفاده از آن نبوده‌اند باطل است.

دوم: آنکه در این آیه نتیجه و فائدۀ علم غیب که همان استکثار خیر و عدم مساس‌سوء است، نفی و انکار شده، در نتیجه هر دو نوع علم غیب (هم علم غیب ذاتی و بالاستقلال و هم علم غیبی که دائما خدا در موارد گوناگون به پیامبر افاضه فرماید) را نمی‌توان به پیامبر نسبت داد. زیرا علم غیب هر طوری که حاصل شده باشد در نتیجۀ آن که استکثار خیر است، تأثیری ندارد. پس چون استکثار خیر منتفی شود، علم غیب نفی شده است (فتدبّر).

مهمتر آنکه در قرآن هیچ دلیلی که نوادگان پیامبر علم غیب داشته باشند نداریم، بدین ترتیب بطلان بسیاری از روایات کافی و کتب مشابه آن ثابت می‌شود.

مخفی نماند اینگونه عقاید غلوّآمیز درمورد عالم‌الغیب ‌بودن أئمّه و اظهار معجزات ـ یا بگو کرامات ـ توسّط آنها، مورد پذیرش بسیاری از قدمای شیعه نبوده و معلوم است چنین روایاتی چندان مورد اعتناء و قبول متقدّمین شیعه قرار نمی‌گرفت و عقاید آنان به این اندازه که امروز شاهدیم از قرآن کریم فاصله نداشت؛ از جمله «شیخ صدوق» به نقل از استادش «محمّد بن الحسن الولید» تصریح کرده است، نخستین درجۀ غلوّ دربارۀ پیامبر اکرم ص انکار سهو (در غیرموارد ابلاغ وحی و احکام شریعت) نسبت به آن حضرت است: «کان شیخنا محمّد بن الحسن بن أحمد بن الولید ـ رحمه الله ـ یقول: أول درجة في الغلو نفي السهو عن النبی ص ولو جاز أن تُرَدّ الأخبار الواردة في هذا المعنی لجاز أن تردّ جمیع الأخبار؛ وردها إبطال الدین والشریعة وأنا أحتسب الأجر في تصنیف کتاب منفرد في إثبات السّهو للنبي ص والردّ علی منکریه، إن شاء الله تعالى = شیخ ما محمد بن حسن بن احمد بن ولید ـ که خدایش رحمت کناد ـ می‌گفت: نخستین درجۀ غلوّ آن است که از پیامبر ص سهو را نفی کنند و اگر روا باشد که اخبار وارده در اثبات سهو پیامبر طرد گردد، روا خواهد بود که جمیع اخبار را مردود شماریم [زیرا صحّت اخبار مزبور چنان است که با نفی آنها اعتبار سایر اخبار نیز مورد انکار قرار می‌گیرد] که در این صورت کار به ابطال دیانت و شریعت می‌انجامد و ٣٦من چنان می‌پندارم که تصنیف کتاب مستقل در اثبات سهو پیامبر ص و ردّ مخالفان این معنی، متضمّن أجر و پاداش از خدای تعالی است. إن شاء الله تعالی»[١٦٥]. علاوه بر این، «شیخ صدوق» در «عیون أخبارالرّضا» باب نوزدهم (= باب ما جاء عن الرضا في علامات الإمام) پس از ذکر حدیث اول و دوم می‌نویسد: «والإمام یولد ویلد ویصح ویمرض ویأکل ویشرب ویبول ویتغوّط وینکح وینام وینسی ویسهو ویفرح ویحزن ویضحك ویبکی ویحیا ویموت..... = امام ‌زاده می‌شود و فرزند می‌آورد و [گاه] سلامت است و [گاه] بیمار می‌شود و می‌خورد و می‌آشامد و بول و غائط دفع می‌کند و نکاح می‌کند و می‌خوابد و فراموش کرده و دچار سهو شده و شاد و محزون می‌شود و می‌خندد و می‌گرید و زندگی می‌کند و می‌میرد..». وی چندین بار با گفتن «لعنهم الله = خدایشان لعنت کناد» و «علیهم غضب الله = غضب الهی بر آنان باد» از غّلات و مفوّضه یاد می‌کند.٥٩

«عبدالجلیل قزوینی» در کتاب «النّقض» که آن را در ردّ بر اهل سنّت و دفاع از تشیّع تألیف کرده می‌نویسد: «از نصّ قرآن و اجماع مسلمانان معلوم است که غیب إلا خدای تعالی نداند و ﴿يَعۡلَمُ ٱلسِّرَّ وَأَخۡفَى﴾[طه: ٧] و ﴿لَّا يَعۡلَمُ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ ٱلۡغَيۡبَ إِلَّا ٱللَّهُ﴾ [النمل: ٦٥]و قال الله تعالی: ﴿فَلَا يُظۡهِرُ عَلَىٰ غَيۡبِهِۦٓ أَحَدًا﴾ [الجن: ٢٦] و قال: ﴿وَعِندَهُۥ مَفَاتِحُ ٱلۡغَيۡبِ لَا يَعۡلَمُهَآ إِلَّا هُوَ﴾[الأنعام: ٥٩] و مصطفی ص با جلالت و رفعت و درجۀ نبوّت در مسجد مدینه زنده، ندانستی که بر بازار چه می‌کنند و احوال دگر تا جبرئیل نیامدی، معلوم وی نشدی، پس أئمّه که درجۀ انبیاء ندارند و در خاک خراسان و بغداد و حجاز و کربلا خفته واز قیدحیات برفته، چگونه دانند که احوال جهانیان بر چه حد است، این معنی هم از عقل دور است و هم از شرع بیگانه و جماعتی حشویان که پیش از این خود را برین طایفه بستند، این معنی گفته‌اند و بحمدالله از ایشان بسی نمانده‌اند و اصولیان شیعت از ایشان و از چنین دعاوی تبرا کرده‌اند و برخلاف و بطلان این دعاوی تصنیف کرده و حجت انگیخته تا هیچ مشبهی مجبر خارجی را طعنی بنماند»[١٦٦].

مفسّر معتبر شیعه مرحوم «طبرسی» در «مجمع‌البیان» در تفسیر آیۀ:

﴿يَوۡمَ يَجۡمَعُ ٱللَّهُ ٱلرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَآ أُجِبۡتُمۡۖ قَالُواْ لَا عِلۡمَ لَنَآۖ إِنَّكَ أَنتَ عَلَّٰمُ ٱلۡغُيُوبِ ﴾ [المائدة: ١٠٩]

«روزی که خداوند پیامبران را گرد آورد و فرماید چگونه اجابت شدید، گویند: ما را علمی نیست و همانا تویی که دانای غیب‌هایی».

٦٠نقل کرده که «حاکم ابوسعید» در تفسیرش گفته است: این آیه قول شیعیان‌را که معتقدند ائمّه غیب می‌دانند، رد کرده است. طبرسی در جواب او می‌نویسد:«أقول: إنّ هذا القول ظلم منه لهؤلاء القوم، فإنّا لانعلم أحداً منهم بل أحداً من أهل الإسلام یصف أحداً من الناس بعلم الغیب ومن وصف مخلوقاً بذلك فقد فارق الدین، والشیعة الإمامیّة برآء من هذا القول، فمن نسبهم إلى ذلك فالله فیما بینه وبینهم[١٦٧] = می‌گویم: با این سخن که او دربارۀ این گروه گفته به ایشان ظلم کرده است و همانا ما احدی از آنان را، بلکه احدی از مسلمین را نمی‌شناسیم که یکی از افراد بشر را به علم غیب متّصف نماید، و کسی که مخلوقی را واجد این صفت بداند، از دین دوری گزیده و شیعیان امامی از این گفتار بیزارند و کسی که چنین عقیده‌ای را به ایشان نسبت دهد، خداوند میان او و اینان حکم خواهد کرد»[١٦٨].٦١

در مورد معجزات و کرامات نیز قول استاد «قلمداران» / را می‌آوریم که فرموده است: غالب این معجزات و کرامات به نقل از اشخاص مجهول است که اگر معلوم هم باشند، دراین مقام نباید بدان التفات نمود. زیرا معجزه آن است که در محضر و ملأعام باشد تا موجب استحکام عقیده و اتمام حجّت بر مردم شود، معجزه‌ای که یک نفر ادّعای رؤیت آن را نماید، چونان هنرنمایی در ظلمت و رجزخوانی در پستوی خانه است که نمی‌توان آن را بر احدی حجت گرفت و دلیل حقانیت معجزنما شمرد!

٣٧اگر حقانیت امامی بدین قبیل معجزات دانسته شود که یک نفر یا چند نفر معدود نقل کرده باشند، هر طائفه و مذهبی برای برزگان خود از این قبیل معجزات تراشیده‌اند!! بلکه معجزاتی عجیب‌تر از معجزات أئمۀ شیعه، برای تحقیق این معنی.... ممکن است به کتاب «تذکرة الأولیاء» عطار و «إسعاف الراغبین» یافعی و «حدائق الأنس» جامی و امثال آن که در دسترس همه است مراجعه کنید تا ببینید بزرگان صوفیّه.... چگونه کرامات و معجزاتی مانند زنده‌کردن اموات و اطاعت حیوانات از آنها صادر شده و گویندگان به خیال خود بدان تواتر معنوی می‌دهند! پس آنها هم می‌توانند چنین ادعایی کنند!! پس این میزان صحیحی نیست، زیرا با بیان این قبیل معجزات که همۀ آنها موهومات است، نمی‌توان به حق رسید واگرنه، پس همۀ این مدعیان برحق‌اند![١٦٩]

«هاشم معروف الحسنی» نیز می‌نویسد: «سیر وقایع و حوادث در زندگانی أئمه ثابت می‌کند که آن بزرگواران در حساس‌ترین مراحل و خطرناک‌ترین اوضاع و دشوارترین شرایط که برای خودشان و یا برای اسلام پیش می‌آمد به اعجاز متوسل نشدند و برای یاران خویش همچون سایر مردم ظاهر شدند و مانند آنها با خطرها روبرو می‌شدند وبا اینکه از دشمنانشان انواع سختگیری و ستم و افتراء دیدند و شنیدند، اما همۀ این شدائد را با بردباری نیکو و تسلیم‌بودن به قضا و قدر الهی تحمّل کردند!»[١٧٠].

خوانندۀ گرامی با توجه به مطالبی که گذشت اگر در قرآن کریم نیز بدون پیشداوری تدبّر و تأمّل کنیم خواهیم دید که کتاب خدا در بارۀ انبیاء عظام إلهی ـ صرف نظر از مسألۀ وحی و اعجازی که نشانۀ ارتباط آنها با عالم ملکوت و مسأله‌ای استثنائی است ـ بر بشربودن و فاقد صفات فوق بشری‌بودن انبیاء، تأکیدکرده و برخلاف روایات، در قرآن از اینگونه صفاتی که در ابواب مختلف «کافی» برای ائمّه می‌بینیم[١٧١] کمترین اثر و خبری نیست در حالی که کتاب کلینی مملوّ است از معجزات عجیب و غریب، حتی گاهی اطرافیان آن بزرگواران معجزه می‌کنند، فی‌المثل «فضه» با شیر سخن می‌گوید[١٧٢] در حالی که علمای اسلام اعم از شیعه و سنی در کتب کلام و تفسیر، هنگام بحث از معجزات می‌گویند که غالبا معجزات انبیاء با مسائل مورد توجه مردم زمانۀ ظهور نبی، تناسب و سنخیت داشته مثلا در زمان حضرت موسی ÷ که مسائل شگفت‌انگیز و سحر و شعبده و علوم غریبه مورد توجه و علاقۀ مردم بود. معجزۀ حضرت موسی ÷ نیز یدبیضاء و افعی ‌(مار) کردن عصا و.... بوده است و یا در عصر حضرت عیسی ÷ که مسائل علم طب مورد توجه قرار داشت معجزۀ آن حضرت احیاء اموات و شفای کور مادرزاد و برص و.... بوده است. به تدریج و با پیشرفت عقل و ادراک بشریّت، در زمان پیغمبر اکرم ص که آخرین پیامبر الهی است به جای بیرون‌آوردن ناقه از دل کوه، معجزۀ آن حضرت عقل‌پسندتر، ادیبانه‌تر و علمی‌تر و از همه مهمتر آیتی باقی است. با چنین معجزه‌ای دیگر نیازی به زنده‌کردن گاو مردۀ یک بیوه‌زن[١٧٣] و برگ و بارآوردن درخت خشکیده و امثال اینها نیست و اینگونه معجزات با سیر تکاملی معجزات نیز سازگار نیست.

از سوی دیگر، همین احادیث مضحک سبب شده که برخی در اصل وقوع معجزه تردید کنند و حتی امثال مؤلف ملحد کتاب «بیست و سه سال» سعی دارند چنین القاء کنند که پیامبر معجزه‌ای نیاورده و هنگامی که از آن حضرت معجزه خواسته‌اند، فرموده است: آیا من جز بشری فرستاده شده‌ام؟

در جواب این سخن باطل، علما به درستی می‌گویند که: انبیاء کارخانۀ تولید معجزه نیستند که به سفارش هر کس ـ هر چند لجوج و عنود باشد ـ انواع و اقسام معجزات را در مدل‌ها و رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف تولید و به مشتریان عرضه کنند! به همین سبب پذیرش بسیاری از اقتراحات غیرمعقول و ناموجه و بی‌فایدۀ معجزه‌طلبان لجوج برخلاف هدف بعثت انبیاست، بلکه معجزه شرایطی خاص دارد که به صورت امری استثنایی و برای اثبات صدق ادعای نبی و برای ایجاد اطمینان افراد حق‌جوی منصف و در ملأعام ـ و نه پنهانی و یا برای یکی دو تن معدود ـ و متناسب با اوضاع زمانۀ ظهور پیامبر، تحقق می‌یابد، و إلا چون انبیاء اسوه و الگوی بشریت بوده‌اند، اصولا برای حل مشکلات خود اعجاز نمی‌کردند و چنین نبود که هر روز و هر ساعت و هرجا و در هرمورد که دلخواهشان باشد إعجاز کنند بلکه مانند دیگر بندگان خدا از طرق معقول و معمول با صبر و زحمت و تحمّل مشقّات و با تعقل و تفکر برای نیل به اهداف خود می‌کوشیدند و مشکلات خود را از مجاری طبیعی حل می‌کردند.

این سخن علما کاملا درست است و ما نیز بدان معتقدیم اما در برابر این سؤال چه پاسخی دارند: که چرا کافی پر است از معجزات ریز و درشت و چرا نوادگان پیامبر برخلاف جدّ بزرگوارشان حتی بی‌آنکه از ایشان تقاضا شود و برای عده‌ای اندک‌شمار که غالبا منکر مقام والای ایشان نبوده‌اند، معجزات گوناگون ظاهر کرده و حتی برای پرداخت قرض خویش معجزه می‌کنند؟!![١٧٤]

با اینکه حال جسمانی نگارنده پس از زندان و اوضاع کنونی که در آن قرار دارم، اجازۀ تفصیل نمی‌دهد امّا به منظور ادای وظیفه و اتمام حجت بر برادران دینی، ضرور می‌بینم که در این مورد مشروحتر سخن گفته شود، زیرا دکانداران خرافات و متعصّبین مذهبی حتی می‌کوشند آیات شریفۀ قرآن کریم را معکوس تفسیر کرده و با مغالطه، آنها را به استخدام مقاصد فرقه‌ای خویش درآورند! از جمله می‌گویند: ( همگی می‌دانیم که حضرت یعقوب بر اثر مفارقت فرزند دلبند خود، آن قدر گریه کرد که در آخر عمر، بینایی خود را از دست داد. پس از سالیان دراز، مژده‌رسانی از یوسف خبری به یعقوب آورد، یوسف به برادران خود دستور داد که پیراهن او را بر چهرۀ یعقوب بیفکنند تا او بینایی خود را بازیابد. قرآن مجید در این مورد می‌فرماید:

﴿ٱذۡهَبُواْ بِقَمِيصِي هَٰذَا فَأَلۡقُوهُ عَلَىٰ وَجۡهِ أَبِي يَأۡتِ بَصِيرٗا﴾ [ یوسف: ٩٣]

« بروید پیراهنم را بر چهرة پدرم بیفکنید تا او نعمت بینایی خود را به دست آورد».

مژده‌رسان آمد، پیراهن یوسف را بر چهرۀ یعقوب افکند. او در همان لحظه بینایی خود را بازیافت، چنانکه می‌فرماید:

﴿فَلَمَّآ أَن جَآءَ ٱلۡبَشِيرُ أَلۡقَىٰهُ عَلَىٰ وَجۡهِهِۦ فَٱرۡتَدَّ بَصِيرٗا﴾ [یوسف: ٩٦]

«هنگامی که مژده‌رسان آمد و پیراهن یوسف را بر صورت او افکند او بینایی خود را بازیافت».

اکنون باید دید بازیابی بینایی یعقوب معلول چیست؟ آیا این عمل مستقیماً کار خدا بود و اراده و خواست یوسف در آن به هیچ وجه دخالت نداشت؟ یا اینکه معلول اراده و خواست یوسف بود و او در پرتو قدرتی که از سرچشمۀ قدرت کسب کرده بود، قادر و توانا بود که به اذن خداوند چنین کاری را انجام دهد. احتمال اول بسیار سست و بی‌اساس است، زیرا هرگاه شفای یعقوب فعل مستقیم خدا بود دیگر لازم نبود که یوسف به برادران خود دستور دهد که پیراهن مرا بر صورت پدر بیفکنید تا بینا گردد. دیگر لازم نبود که بشیر به دستور یوسف عمل کند وآن را به صورت پدر بیفکند، بلکه کافی بود که وی دعا کند و دعای او مستجاب شود.

بنابراین، چاره‌ای جز این نیست که بگوییم که اراده و خواست و قدرت روحی یوسف در بازگردانیدن بینایی پدر خویش، مؤثّر بوده است... قرآن مجید به حضرت مسیح یک رشته کارهایی را نسبت می‌دهد و می‌رساند که همۀ این کارها از نیروی باطنی و ارادۀ خلاقۀ او سرچشمه می‌گرفت چنانکه می‌فرماید:

﴿أَنِّيٓ أَخۡلُقُ لَكُم مِّنَ ٱلطِّينِ كَهَيۡ‍َٔةِ ٱلطَّيۡرِ فَأَنفُخُ فِيهِ فَيَكُونُ طَيۡرَۢا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۖ وَأُبۡرِئُ ٱلۡأَكۡمَهَ وَٱلۡأَبۡرَصَ وَأُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ [ آل عمران: ٤٩]

«من برای شما از گِل شکل مرغی می‌سازم و در آن می‌دمم که به إذن خدا پرنده می‌شود، کور مادرزاد و پیس را شفا می‌دهم و مردگان را به إذن خدا زنده می‌کنم».

در این آیات حضرت مسیح، امور زیر را به خود نسبت می‌دهد:

١- از گِل همچون صورت پرنده‌ای می‌سازم.

٢- در آن می‌دمم.

٣- کورمادرزاد را شفا می‌دهم.

٤- بیماری پیسی را شفا می‌بخشم.

٥- مردگان را زنده می‌کنم.

حضرت مسیح خود را فاعل این امور می‌داند، نه اینکه او درخواست کند و خدا انجام دهد، بلکه می‌گوید: این کارها را من به اذن خدا انجام می‌دهم. اذن خدا در این موارد چیست؟ آیا اذن در این موارد یک اجازۀ لفظی است؟ به طور مسلم نه، بلکه مقصود از آن إذن باطنی است، به این معنی که خدا به بندۀ خود آنچنان کمال و قدرت و نیرو می‌بخشد که وی به انجام چنین اموری توانا می‌گردد.

گواه بر چنین تفسیر این است که بشر نه تنها در امور غیرعادی به اذن خدا نیازمند است، بلکه در تمام امور به اذن خدا نیاز دارد و هیچ کاری بدون اذن او صورت نمی‌پذیرد. اذن الهی در تمام موارد همان لبریز‌کردن فاعل از قدرت رحمت خویش می‌باشد.....)[١٧٥].

نمی‌دانم این نویسندگان جاهل‌اند یا تجاهل می‌کنند زیرا به قول مفسّر عالیمقام جناب «مصطفی طباطبائی» پرواضح است که اولاً: حضرت یعقوب ÷ خود از انبیاء عظام الهی است و دست مبارکش که با آن بارها و سال‌ها عبادت کرده و اعمال خیر انجام داده بود و در مواقع شستن صورت و چشمان خود و در اوقات دیگر به چشمانش می‌مالید از پیراهن پسرش حضرت یوسف ÷ که به هر حال پارچه‌ای بیش نبود ـ گیرم که بگویند بر اثر تماس با بدن مطهّر حضرت یوسف تقدّس یافته بود ـ مقدس‌تر و عزیز‌تر بود. حال اگر شخصیت و اراده و قدرت روحی و درونی نبی در ظهور این معجزه دخالت می‌داشت، پس چرا حضرت یعقوب ÷ با دست‌کشیدن به چشم‌های خویش بینا نشد؟!

امّا برای اینکه ارتباط این اعجاز الهی با حضرت یوسف ÷ آشکار شود و در تأیید او ظهور یابد، به دستور الهی قرار شد که پس از تماس پیراهن حضرت یوسف ÷ با صورت یعقوب حقتعالی بینایی او را اعاده کند. در حالی که اگر معجزه به نوعی وابسته به شخصیت و توانائی‌های درونی انبیاء باشد، دلیلی نداریم که حضرت یعقوب را أقل از حضرت یوسف ـ علیهما آلاف التّحیّة والثّناء ـ و یا دست مبارک حضرت یعقوب ÷ را أقل از پیراهن حضرت یوسف بدانیم! (فتأمّل جدا).

ثانیا: این موضوع در مورد مار و افعی‌شدن عصای حضرت موسی – رضوان الله تعالی علیه – نیز صادق است و اگر تبدّل ماهیت عصا، با قدرت و توانائی‌های معنوی و درونی حضرت موسی ÷ مرتبط می‌بود، آن حضرت از تبدّل آن به مار نمی‌هراسید و نمی‌گریخت [النمل: ١٠ والقصص: ٣١] و یا در روز تحدّی لاأقل می‌دانست که این بار عصایش به صورتی بزرگتر و قویتر از آنچه قبلا دیده شده، ظاهر می‌شود و از اینکه ساحران در فریب مردم توفیق یابند، نگران نمی‌شد [طه: ٦٨ و ٦٧]؛ حتی در ارجاع هیئت مار به هیئت عصا، خداوند نفرمود اکنون با قدرت و توانی که بر اثر عبودیت تو و به إذن خویش به تو عطا کرده‌ایم، آن را به حال قبلی بازگردان، بلکه فرمود:

﴿سَنُعِيدُهَا سِيرَتَهَا ٱلۡأُولَىٰ﴾ [طه: ٢١]

«ما آن را به حالت نخستینش باز می‌گردانیم».

و حتّی خود حضرت موسی ÷ وقتی کار ساحران فرعون را می‌بیند نمی‌گوید با نیرویی که خدا به من داده، سحر شما را باطل می‌کنم (سأبطِلُه) بلکه فعل ابطال را مستقیماً به خدا نسبت می‌دهد و می‌گوید:

﴿مَا جِئۡتُم بِهِ ٱلسِّحۡرُۖ إِنَّ ٱللَّهَ سَيُبۡطِلُهُۥٓ﴾ [یونس: ٨١]

«آنچه آورده‌اید جادوست، همانا خداوند آن را باطل خواهد ساخت».

حضرت زکریّا ÷ تا قبل از توضیح حضرت مریم ـ سلام الله علیها ـ نمی‌دانست خوراک وی از کجاست [آل عمران: ٣٧]. بااینکه خداوند متعال خاندان عمران را بر سایرین برتری داده بود أما اولیاء حضرت مریم علیها السلام نمی‌دانستند که فرزندشان دختر خواهد بود! [آل عمران: ٣٦]. حضرت مریم تا زمانی که فرشتۀ إلهی خود را معرفی نکرد او را نشناخت [مریم: ١٨] و یا حضرت عیسی ÷ که در مهد سخن گفت هنوز عبادت خدا نکرده و در عبودیّت و بندگی و طاعت حق مراحلی را سپری نکرده بود که خداوند به او توان اعجاز و تصرّف در طبیعت عطا فرماید[١٧٦]!! حقیقت آن است که منشأ وحی و معجزه یکی است و آن که وحی می‌فرستد همو اعجاز می‌کند و میزان دخالت پیامبر و شخصیت و اراده و نیروی معنوی او در معجزات به میزان دخالت وی در وحی است. به عبارت دیگر، اگر اراده و نیروی درونی رسول در وحی دخیل است در معجزه‌هم هست و إلّا فلا.

پس از این توضیح، لازم است بپردازیم به ادعا و مغالطۀ خرافیون، مغالطۀ آنان در مورد کلمۀ «إذن» است که همه جا آن را به معنای «إذن عام إلهی» می‌گیرند!!.

٣٨إذن عام إلهی همان است که همۀ موجودات از آن برخوردارند و اعمال معمول و ارادی خویش را با این إذن و به حول و قوّۀ پروردگار انجام می‌دهند. شیطان به إذن الهی انسان‌ها را اغواء می‌کند. گیاه به إذن الهی رشد می‌کند. حیوان به إذن الهی راه می‌رود. انسان ـ و از آن جمله نبی ـ به إذن عام إلهی کارهایش را ـ اعم از خیر و شر ـ انجام می‌دهد. مرتاض به إذن إلهی و به تدریج با ریاضت‌های مختلف و تمرینات بسیار، بر انجام کارهای شگفت‌انگیز قدرت می‌یابد. به إذن إلهی ساحران با تعلّم سحر از دیگران، خود ساحر می‌شوند[١٧٧]! و سحرشان به إذن إلهی تأثیر می‌کند و قس علی هذا. این اذن یعنی «لبریزکردن فاعل از قدرت و رحمت خدا» درمورد انسان دوطرفه است یعنی انسان با این اذن هم‌اتیان فعل می‌کند وهم ترک فعل و به همین سب در کارهایش که به إذن إلهی انجام می‌دهد مسؤولیت دارد زیرا می‌تواند این اذن را به صورت مختلف به کار گیرد[١٧٨]. در حالی که از «إذن خاص» جز انبیاء کسی برخوردار نمی‌شود. به همین سبب، در إذن عام فعل را غالباً به فاعل مباشر و قریب، نسبت می‌دهد، نه به خدا، امّا در إذن خاص چون اراده و خواست انبیاء و شخصیت و قدرت روحی و معنوی آنان در اظهار معجزات دخیل نیست، لذا معجزه را مستقیماً به خدا نسبت می‌دهد و از جمله می‌فرماید:

﴿وَءَاتَيۡنَا ثَمُودَ ٱلنَّاقَةَ﴾ [الإسراء: ٥٩]

«ما به [قوم] ثمود ماده شتری دادیم».

و می‌فرماید:

﴿إِنَّا مُرۡسِلُواْ ٱلنَّاقَةِ﴾ [القمر: ٢٧]

«همانا ماییم فرستندة ماده شتر».

و نمی‌فرماید حضرت صالح ÷ برای قوم ثمود شتری آورد (= أتى بالنّاقة) یا در مورد حضرت داوود ÷ می‌فرماید:

﴿وَسَخَّرۡنَا مَعَ دَاوُۥدَ ٱلۡجِبَالَ يُسَبِّحۡنَ وَٱلطَّيۡرَۚ وَكُنَّا فَٰعِلِينَ﴾ [الأنبیاء: ٧٩]

«ما کوه‌ها را با مرغان مسخّر ساختیم که با داوود خدای را تسبیح گویند و فاعل [این کارها] ما بوده‌ایم».

خدای تعالی با این‌وضوح و بی‌هیچ ابهامی معجزات‌را به‌خود نسبت می‌دهد و می‌گوید فاعل این گونه امور ماییم نه بندگان ما[١٧٩] و حتی به پیامبر اسلام امر می‌کند که در پاسخ معجزه‌خواهان بگو:

﴿قُلۡ إِنَّ ٱللَّهَ قَادِرٌ عَلَىٰٓ أَن يُنَزِّلَ ءَايَةٗ﴾ [الأنعام: ٣٧]

«بگو همانا خدا تواناست که معجزه‌‌ای نازل فرماید».

یعنی من که پیامبرم بر آوردن معجزه توانا نیستم بلکه خداوند بر این کار تواناست، تا کسی به اشتباه نیفتد و انبیاء ـ علیهم السّلام ـ را در این امور دخیل نشمارد و در حق آنان غلوّ نکند بلکه ظهور معجزات به دست انبیاء را ناشی از إذن خاص و فعل مستقیم خداوند بداند. إذن خاص که معجزات بدان وابسته‌اند، غیر از اذن عام است و نبی همچون وحی، در آوردن و انتخاب آن دخالتی ندارد، به همین سبب است که می‌بینیم حضرت عیسی ÷ عصا را اژدها و یا با انجیل تحدی نمی‌کند و حضرت موسی ÷ زبان حیوانات را نمی‌داند و کور مادرزاد را شفا نمی‌دهد و پیامبر اکرم ص نیز دریا را نمی‌شکافد و ید بیضا نشان نمی‌دهد و در گهواره سخن نمی‌گوید.

آیات زیر دربارۀ «إذن خاص» است:

﴿وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَن يَأۡتِيَ بِ‍َٔايَةٍ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ [الرعد: ٣٨ و غافر: ٧٨]

«و هیچ پیامبری را نرسد که جز به إذن حق معجز‌ه‌ی بیاورد».

﴿وَمَا كَانَ لَنَآ أَن نَّأۡتِيَكُم بِسُلۡطَٰنٍ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ [إبراهیم: ١١]

«[انبیاء گفتند] ما را نرسد که جز به اذن حق بر شما حجتی بیاوریم».

تردید نیست که در این آیات، منظور إذن عام نیست زیرا إذن عام اختصاص به رسل ندارد و لغو خواهد بود که گفته شود: انبیاء نیز نمی‌توانند بدون إذن إلهی کاری بکنند زیرا غیررسل نیز مشمول همین حکم‌اند. ملائکه نیز مشمول همین حکم‌‌اند. بلکه در اینجا مراد «إذن خاص» است و در واقع آیه درست برخلاف سلیقه و پسند خرافیون، می‌فرماید که مراتب معنوی و نیروی درونی پیامبر دخالتی در اعجاز ندارد بلکه نیازمند إذن خاص إلهی است. زیرا قرآن به پیامبر امر فرموده که صریحاً بگوید که اگر علم غیب یا قدرت بر اعجاز می‌داشتم قطعا از آن استفاده می‌کردم، از جمله آیۀ١٨٨ اعراف که در صفحات قبل ذکر شد و نیز آیۀ:

﴿قُل لَّوۡ أَنَّ عِندِي مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦ لَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ﴾ [الأنعام: ٥٨]

«بگو اگربه راستی آنچه را که با شتاب می‌خواهید، می‌داشتم، قطعاً کار میان من و شما انجام شده بود [و شما را هلاک می‌کردم]».

این آیات می‌رساند که اینگونه امور در اختیار نبی نیست. همچنین بنا به آیات قرآن، چون پیامبر با اعراض کفار و مشرکین روبرو می‌شد بسیار مایل بود که برای هدایت آنان معجزی ظاهر شود، اما در عوض این آیه نازل شد:

﴿وَإِن كَانَ كَبُرَ عَلَيۡكَ إِعۡرَاضُهُمۡ فَإِنِ ٱسۡتَطَعۡتَ أَن تَبۡتَغِيَ نَفَقٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ أَوۡ سُلَّمٗا فِي ٱلسَّمَآءِ فَتَأۡتِيَهُم بِ‍َٔايَةٖ﴾ [الأنعام: ٣٥]

«اگر رویگردانی ایشان بر تو گران آمده، اگر می‌توانی نقبی در زمین و یا نردبانی در آسمان جستجو کنی تا معجزی برایشان بیاوری [چنین کن]».

این آیه می‌رساند که علی‌رغم میل و ارادۀ پیامبر معجزی ظاهر نمی‌شود و ارادۀ پیامبر در اعجاز دخیل نیست. طبعاً معجزات حضرت عیسی که چند بار مقیّد به إذن إلهی آمده از این قاعده مستثنی نیست.

خوانندۀ عزیز اندکی تأمّل کن که چگونه ممکن است اسلام در جایی بفرماید:

﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ لَن يَخۡلُقُواْ ذُبَابٗا وَلَوِ ٱجۡتَمَعُواْ لَهُۥۖ وَإِن يَسۡلُبۡهُمُ ٱلذُّبَابُ شَيۡ‍ٔٗا لَّا يَسۡتَنقِذُوهُ مِنۡهُ﴾ [الحج: ٧٣]

«کسانی که غیر از خدا[١٨٠] می‌خوانید، حتی اگر به پشتیبانی یکدیگر آیند، نمی‌توانند مگسی خلق کنند و حتی اگر مگس چیزی از ایشان برباید نمی‌توانند از او بازپس گیرند».

و یا بفرماید:

﴿هَٰذَا خَلۡقُ ٱللَّهِ فَأَرُونِي مَاذَا خَلَقَ ٱلَّذِينَ مِن دُونِهِۦ﴾ [لقمان: ١١]

«این آفرینش خداست، نشانم دهید که غیر از او، چه خلق کرده‌اند؟».

و باز بفرماید:

﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُمۡ شُرَكَآءَكُمُ ٱلَّذِينَ تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُواْ مِنَ ٱلۡأَرۡضِ﴾ [فاطر: ٤٠]

«کسانی که غیر از خدا می‌خوانید، نشانم دهید که چه چیزی از زمین را آفریده‌اند».

و: ﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُم مَّا تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ أَرُونِي مَاذَا خَلَقُواْ مِنَ ٱلۡأَرۡضِ﴾ [الأحقاف: ٤]

«بگو: مرا خبر دهید آنچه غیر از خدا می‌خوانید نشانم دهید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند».

و امام صادق ÷ می‌فرماید: «في الرّبوبیّة العظمى والإلهیّة الکبرى، لا یکوّن الشّيء لا من شيء إلا الله ولا ینقل الشّيء من جوهریّته إلى جوهر آخر إلا الله ولاینقل الشّيء من الوجود إلى العدم إلا الله»[١٨١]. یعنی «در عالم وجود و دستگاه عظیم ربوبیّت و الوهیّت چیزی را نه از چیزی دیگر، به وجود نمی‌آورد مگر خدا و نیز چیزی را از جوهریّت و ذاتیّت به جوهر ذات دیگری منتقل نمی‌کند مگر خداوند و چیزی را از وجود به عدم نمی‌‌برد مگر خداوند متعال.» حتّی آن حضرت اهل تفویض را که قائل بودند پیامبر ص و علی ÷ به إذن خدا، خلق و احیاء و اماته کردند و روزی دادند[١٨٢]، دشمن خدا بشمارد[١٨٣]، آنگاه همین امام در جایی بفرماید که عیسی در تغییر ذات مجسمۀ گِلی و ایجاد حیات در آن و یا در احیاء اموات دخیل بوده است!!! در این صورت مخالفین می‌توانستند در پاسخِ آیۀ ١٦ سورۀ مبارکه «رعد» که می‌فرماید:

﴿أَمۡ جَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَكَآءَ خَلَقُواْ كَخَلۡقِهِۦ فَتَشَٰبَهَ ٱلۡخَلۡقُ عَلَيۡهِمۡ﴾ [الرعد: ١٦]

«آیا برای خدا شریکانی قرار داده‌اند که مشابه آفرینش او آفریده‌اند و خلقت آنها با خلقت إلهی برایشان مشتبه شده است؟!».

٦٢بگویند: آری، عیسی ÷ نیز مشابه خلقت خدا را انجام داده و ما نمی‌توانیم پرنده‌ای را که خدا خلق می‌کند از پرنده‌ای که عیسی خلق کرده، تمییز دهیم؟!!. همچنین می‌توانستند در پاسخ آیۀ ١١ سورۀ لقمان و ٤٠ سورۀ فاطر و ٤ سورۀ احقاف بگویند: ما علاوه بر خدا، عیسی را می‌خوانیم زیرا او نیز خلق و احیاء کرده‌ است!!. بنابراین، خرافیّون باید یا آیات مربوط به معجزات حضرت عیسی ÷ را چنانکه شیخ طبرسی و امثال او گفته‌اند، تفسیر کنند تا با آیاتی که در سطور گذشته آوردیم[١٨٤] موافق باشد، یا باید بگویند چرا قرآن کریم که به ادّعای ایشان، عیسی ÷ را در پرنده‌شدن مجسمۀ گِلی دخیل می‌داند، حضرت صالح ÷ را در آوردن ماده شتر و حضرت داوود ÷ را در تسخیر جبال و مرغان، دخیل ندانسته است؟! و باید بگویند: چرا قرآن که تصریح می‌کند «مِن دُونِ ٱللَّهِ = غیر خدا» بر خلقت یک مگس توانا نیست، خلقت پرنده‌ای را به عیسی ÷ که او نیز از مصادیق «مِن دُونِ ٱللَّهِ» است، نسبت داده است؟! به همین سبب شیخ طبرسی در تفسیر «مجمع‌البیان» ذیل آیۀ ٤٩ سورۀ مبارکۀ «آل عمران» می‌نویسد:

٣٩«در این آیه قید ﴿بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ را پس از گفتن ﴿فَيَكُونُ طَيۡرَۢا﴾ آورده، ولی اعمال پیش از آن را بدین قید، مقیّد نساخته است، چون دادن شکل پرنده به گل و دمیدن در آن، از اعمالی است که برای بندگان مقدور است، امّا پرنده‌ساختن [مجسمۀ] گِل، چنانکه گوشت و خون داشته باشد و ایجاد حیات در آن، از اموری است که جُز خدا بر آن قادر نیست و به همین سبب قید ﴿بِإِذۡنِ ٱللَّهِ﴾ را آورده تا دانسته شود که این کار فعل خداست نه فعل عیسی). و همو در بارۀ معالجۀ بیماران می‌نویسد: «همانا عیسی آنان را به شرط ایمان‌ آوردن با دعا کردن مداوا می‌کرد». و درمورد احیاء اموات می‌گوید: «عیسی ÷ إحیاء را مجازاً و از باب توسّع در معنی، به خود نسبت داده زیرا خداوند متعال مردگان را هنگام دعاکردن وی، زنده می‌ساخت». وی در تفسیر خویش ذیل آیۀ ١١٠ سورۀ مائده نیز می‌نویسد: «زنده‌شدن مجسمۀ پرنده، أمر و ارادۀ خداوند بوده نه کار عیسی»، سپس لفظ ﴿بِإِذْنِي﴾ را چنین تفسیر می‌کند که «همانا تو مرا می‌خواندی تا کور مادرزاد و پیس را شفا بخشم» و در مورد إحیاء اموات نیز می‌گوید: «مرا می‌خواندی و من با دعایت، مردگان را زنده می‌کردم، امّا آیه، فعل را به مسیح ÷ نسبت داده زیرا به درخواست و دعای او بوده است.»

علاوه براین، در دومین آیه پس از آیۀ مذکور می‌بینیم حواریّون که از ما به حضرت عیسی نزدیکتر و با وی آشناتر و تحت تعلیم آن بزرگوار قرار داشته‌اند، در تقاضای معجزه (= نزول مائده) حتی به صورت ظاهر نیز معجزه را به آن حضرت نسبت نداده و او را در امر مذکور دخیل ندانسته و می‌گویند:

﴿إِذۡ قَالَ ٱلۡحَوَارِيُّونَ يَٰعِيسَى ٱبۡنَ مَرۡيَمَ هَلۡ يَسۡتَطِيعُ رَبُّكَ أَن يُنَزِّلَ عَلَيۡنَا مَآئِدَةٗ مِّنَ ٱلسَّمَآءِ﴾ [المائدة: ١١٢]

«یاد آر هنگامی که حواریون گفتند: ای عیسی بن مریم! آیا پروردگارت می‌تواند که خوانی از آسمان بر ما فرو فرستد؟».

و نمی‌گویند: آیا تو می‌توانی از آسمان سفره‌ای فرود آوری. از این رو شایسته است که ما نیز با اقتداء به آنان در مورد انبیاء غلوّ نکنیم و فریب روایاتی که غُلات و کذّابین و مجاهیل نقل کرده‌اند نخوریم و کتاب خدا را به روایات نامعتبر نفروشیم، خصوصاً اگر به این نکته جدا توجه کنیم که بسیاری از روایات موجود در کتب ما از جمله همین «کافی» ـ چنانکه تاکنون دیده‌اید و در صفحات آینده نیز خواهید دید ـ منقول از مجاهیل و یا پیروان فِرَقِ ضالّه‌ است که از نظر امامیّه مطروداند. به قول برادر محقق جناب «قلمداران»: « آثار و اخبار بسیاری از فِرَقِ ضالّه هنوز هم در بین شیعۀ امامیه موجود است و حق و باطل آثار باقیمانده از گذشتگان با یکدیگر مخلوط است و متأسفانه تاکنون اقدامی جدی برای تفکیک و اصلاح آن آثار به عمل نیامده است! به علاوه بسیاری از راویان اخبار شیعۀ امامیه همان معتقدان به مذاهب باطله چون فطحیّه و واقفیّه و شَلمَغانیّه هستند و حتّی کسانی هم که به امامی مشهوراند بسا که قبلا در همان مذاهب باطله روزگاری سپری کرده و بعدا به مذهب امامیه رجوع کرده‌اند از قبیل فرزندان أعین، ابوخدیجه و معلی بن خنیس و غیرهم. و در صورت عدم تمسّک به قرآن کریم، تفکیک و تفریق اخبار و آثاری که اینان در زمان اعتقاد به مذهب سابق روایت کرده‌اند و ثبت شده، از آثاری که در زمان گرویدن به مذهب امامیه نقل کرده‌اند بسیار مشکل است»[١٨٥].٤٠امّا متأسّفانه در قرون متأخّر، علمای ما چون این روایات را در کتب مذهب خویش خوانده‌اند، نسبت به آنها تعصب ورزیده و به هر طریق کوشیده‌اند برای دفاع از آنها وجهی ـ هر چند بعید ـ بتراشند و کمتر به این نکته توجه کرده‌اند که٤١بسیاری از احادیث کتب ما از طریق غیرشیعیان و افراد ناشناخته به ما رسیده است و دلیلی ندارد که به توجیه و دفاع از آنها بپردازیم[١٨٦]. از خداوند می‌خواهم که به ما توفیق عطا فرماید تا بیش از این قدر هدایت قرآن را بدانیم.

با توضیحات فوق معلوم شد که مسألۀ علم غیب و کرامات و معجزات از نظر قرآن چگونه است، بدین ترتیب می‌توان دریافت روایاتی که اینگونه امور را به ائمّه نسبت می‌دهند، صحیح و مقبول نیست و توسط دشمنان اسلام و فِرَقِ ضالّه جعل و در کتب روایی داخل شده است.

[١٥٩]- زيارت و زيارتنامه، ص ١٩٣.

[١٦٠]- استاد عالی مقام و برادر دانشمند ما جناب سید مصطفی طباطبائی ـ أیده الله تعالی ـ در این موضوع در کتاب ارجمند راهی به سوی وحدت اسلامی صفحه ٦٩ به بعد، مطالبی بس مفید نوشته‌اند که اکیدا توصیه می‌کنم مورد مطالعه برادران ایمانی قرار گیرد.

[١٦١]- بنا به نقل «مجمع‌البیان» مردی به نام «بشیر» مُکنّی به «ابوطعمه» - که وی و دو برادرش «بشیر» و «مبشر» را «بنی‌أبیرق» می‌نامیدند – طعام و شمشیر و زرهی دزدید ولی یک یهودی موسوم به «زید بن السهین» را متهم ساخت، پیامبر احتمال داد که دزدی کار مرد یهودی باشد و به درستی ادّعای «بنی‌ابیرق» متمایل شد و قصد داشت علیه متّهم رأی صادر فرماید که آیات فوق نازل و کذب مدّعیان و برائت متّهم ثابت شد! مخفی نماند که برخی گفته‌اند: «بنی‌أبیرق» مسلمانی به نام«لبید بن سهل» را متهم نمودند و بعضی گفته‌اند که مردی از انصار زرهی را نزد کسی امانت گذاشت و چون خواست امانت خود را بازستاند، وی انکار کرد و چون دعوی را نزد پیامبرآوردند، حضرتش احتمال داد که مدعی راست نگفته باشد که آیات فوق نازل شد.

[١٦٢]- رجال‌ کشی، چاپ کربلاء، ص ٢٥٣ ـ اصل روایت چنین است: قلتُ لأبي عبدالله: ÷: إنّهم یقولون، قال وما یقولون؟ قلتُ: یقولون تعلم قطر المطر وعدد النّجوم وورق الشجر ووزن ما في البحر وعدد التّراب. فرفع یده إلى السّماء و قال: سبحان الله! سبحان‌الله! لا والله، ما یعلم هذا إلا الله.

[١٦٣]- رجال کشی ص ٢٥٢ و ٢٥٣ - «فقال یحیی: جعلت فداك إنّهم یزعمون أنّك تعلم الغیب، فقال: سبحان الله! ضع یدك علی رأسي، فوالله ما بقیت في جسدي شعرة ولا في رأسي إلا قامت. قال: ثم قال: لا والله ما هي إلا روایة عن رسول الله ص».

[١٦٤]- رجال کشی، ص ٢٥٥ - «... والله لو أقررتُ بما یقول فيَّ أهل الکوفة لأخذتني الأرض، وما أنا إلا عبد مملوك لا أقدر على ضرّ شيء ولا نفع شيء».

[١٦٥]- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، دارالکتب الإسلامیّة، ج ١، ص ٢٣٥.

[١٦٦]- النّقض، انتشارات انجمن آثار ملّی، ص ٢٨٦ و ٢٨٧.

[١٦٧]- مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، شرکة المعارف الإسلامیة (١٣٣٩ – ش) ج ٣، ص ٢٦١.

[١٦٨]- بنا به قول مرحوم طبرسی اکثر روحانی‌نمایان زمان ما که امام را عالم به غیب قلمداد می‌کنند از دین فاصله گرفته‌اند. البته مخفی نماند که دکانداران تفرقه‌فروش چون دیده‌اند که این سخن صریح مرحوم طبرسی با خرافاتی که گرمی بازارشان به آن است، سازگار نیست. بدون ذکر دلیل در حاشیه برخی از چاپ‌های مجمع‌البیان، مطالبی افزوده‌اند که ما بطلان قولشان را در همین کتاب اثبات کرده‌ایم. ر. ک صفحه ١٢٥ و ١٤٢ کتاب حاضر. دیگر آنکه در جلد ٢٥ «بحارالأنوار» مجلسی ص ٢٦٧ (چاپ سربی) و «احتجاج» طبرسی و «إثباة الهداة» شیخ حر عاملی، از امام دوازدهم توقیعی روایت کرده‌اند که در آنجا این جمله است: «لیس نحن شرکاء في علمه ولا في قدرته بل لا یعلم الغیب غیره، إني بريء إلى الله وإلى رسوله ممن یقول: إنا نعلم الغیب = ما امامان در علم و قدرت خدا شریک نیستیم، بلکه غیرخدا غیب نمی‌داند، همانا من [در قیامت] نزد خدا و رسول از کسی که می‌گوید ما غیب می‌دانیم، اظهار بیزاری می‌کنم». جای تعجب است از آخوندهایی که به امام دوازدهم اظهار ایمان می‌کنند ولی کلام منقول از او را نمی‌پذیرند!

[١٦٩]- ارمغان آسمان، ص ٣٠٣ و ٣٠٤.

[١٧٠]- الموضوعات فی الآثار والأخبار، ص ٢٦٦.

[١٧١]- دانشمند محترم جناب «قلمداران» / در کتاب شاهراه اتحاد (ص ٦٥ به بعد) تعدادی از این خصوصیات را آورده‌اند، از قبیل اینکه ائمه از گذشته و حال و آینده نکته‌ای بر ایشان پوشیده نیست و از پشت سر همچون روبرو می‌بینند و هر یک صحیفه‌ای مخصوص به خویش دارند و صدای فرشتگان را می‌شنوند و اعمال عباد صبح و شام به آنان عرضه می‌شود و از گِلی خلق شده‌اند که جز انبیاء احدی از آن گِل آفریده نشده است، و با آنکه مدفوعشان بوی مشک می‌دهد ولی زمین موظف است که آنرا فرو برد و زبان پرندگان و چارپایان و.... را می‌فهمند و به همه زبان‌ها سخن می‌گویند و یا سنگ را مُهر می‌کنند. (کافی، ج ١، ص ٣٤٦ و٣٤٧، حدیث ٣ و ٤).

[١٧٢]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٦٥، حدیث ٨.

[١٧٣]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٨٤، حدیث ٦.

[١٧٤]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٨٨، حدیث ٦.

[١٧٥]- نیروی معنوی پیامبران، استاد جعفر سبحانی، نشر قدر، ص ٦٠ به بعد.

[١٧٦]- خرافیّون برای اینکه به نوعی اراده نبی را در اعجاز دخیل بدانند چنین می‌بافند که: در پرتو عبادت و بندگی نه تنها حوزه بدن، تحت فرمان و محل نفوذ اراده انسان قرار می‌گیرد، بلکه جهان طبیعت مطیع انسان می‌گردد و به اذن پروردگار جهان در پرتو نیرو و قدرتی که از تقرّب به خدا کسب کرده است، در طبیعت تصرف کرده و مبدا یک سلسله معجزات و کرامات می‌شود و در حقیقت قدرت بر تصرف و تسلط بر تکوین پیدا می‌کند. (نیروی معنوی پیامبران ص ٤٥) و یا می‌نویسند: روح و روان انسان از نظر قدرت و تأثیر در جهان طبیعت به جائی می‌رسد که می‌تواند با یک اراده و خواست، صورت دیگری بر آن بپوشاند(!!) مثلا هوا را به ابر و باران تبدیل سازد و بادهای شدید و طوفان‌های مهلک و کشنده پدید آورد، به بیماران شفا بخشد، درندگان را فرمانبر خود سازد. (همان کتاب، ٤٦) در حالی که اگر چنین می‌بود. می‌بایست پیامبران بیمار نشوند، اما واقعیت خلاف آن را گواهی می‌دهد و می‌دانیم که انبیاء بیمار می‌شدند، چنانکه حضرت ابراهیم ÷ می‌گوید: ﴿وَإِذَا مَرِضۡتُ فَهُوَ يَشۡفِينِ ٨٠﴾= و چون بیمار شوم او مرا شفا می‌بخشد» (الشعراء: ٨٠). حضرت یعقوب ÷ نتوانست چشم خود را شفا دهد، پس چگونه می‌توانست بیماران دیگر را شفا دهد؟ برخی از اصحاب پیامبر پس از مهاجرت به مدینه بیمار شدند و پیامبر اکرم که به اذن الهی بالاترین مراتب عبودیت حق را حائز بود با نیروی معنوی و اراده خویش، آنها را علاج نفرمود بلکه ایشان از طرق طبیعی و عادی یعنی با إذن عام الهی شفا یافتند و اگر قرار بود درندگان فرمانبر کسانی شوند که مراتب عالی عبودیت را حائزاند عقرب دست مبارک پیامبر را نمی‌گزید. (وسائل الشیعة، ج ٩، ص ١٦٦، باب ٨١، حدیث ٢).

[١٧٧]- یکی از تفاوت‌های معجزه با اموری از قبیل سحر و جادو و اعمال مرتاضین آن است که این دو محتاج تمرین و تدریج است امّا معجزه چنین نیست و از این حیث همانند «وحی» است که آورنده‌ی آن نیازمند تعلّم و تمرین نیست.

[١٧٨]- به همین سبب است که خداوند می‌فرماید: ﴿كُلّٗا نُّمِدُّ هَٰٓؤُلَآءِ وَهَٰٓؤُلَآءِ مِنۡ عَطَآءِ رَبِّكَۚ وَمَا كَانَ عَطَآءُ رَبِّكَ مَحۡظُورًا﴾ = هر یک از اینان (= خواهان دنیا) و آنان (= خواهان آخرت) را مدد می‌رسانیم و عطای پروردگارت قابل منع نیست» [الإسراء: ٢٠] یعنی تمام اهل دنیا در کارهایشان از ما إذن و مدد و توان می‌گیرند.

[١٧٩]- در حالی که اگر این کارها به «إذن عام» انجام گرفته بود و انبیاء فاعل قریب و مباشر آن بودند دیگر لزومی نداشت گفته شود: «همانا ما انجام‌دهنده و فاعل آن بوده‌ایم».

[١٨٠]- توجه داشته باشید که حضرت عیسی ÷ نیز از مصادیق ﴿مِن دُونِ ٱللَّهِ﴾ است.

[١٨١]- التّوحید، شیخ صدوق، تصحیح سید هاشم الحسینی الطهرانی، مکتبة الصّدوق، ص ٦٨.

[١٨٢]- یعنی مشابه عقیده‌ای که خرافیّون زمان ما دارند، امّا به ناحق خود را شیعه علی ÷ می‌خوانند!! در حالی که فقط موحّدین، پیروان حقیقی آن بزرگوارند.

[١٨٣]- در تفسیر «نور الثقلین» به نقل از «اعتقادات الإمامیة» شیخ صدوق آمده است که «زرارة» به امام صادق ÷ عرض کرد که یکی از فرزندان «عبدالله بن سنان» به «تفویض» معتقد است، امام پرسید: [منظور از] تفویض چیست؟ زراره عرض کرد: می‌گویند: خداوند محمد ص و علی ÷ را خلق فرمود سپس [توان خلقت را] به آن دو واگذار نمود و آن دو آفریدند و روزی دادند و زنده کردند و میراندند!! امام فرمود: این دشمن خدا دروغ گفته است. اگر نزد وی بازگشتی این آیه قرآن را بر او بخوان: ﴿أَمۡ جَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَكَآءَ خَلَقُواْ كَخَلۡقِهِۦ فَتَشَٰبَهَ ٱلۡخَلۡقُ عَلَيۡهِمۡۚ قُلِ ٱللَّهُ خَٰلِقُ كُلِّ شَيۡءٖ وَهُوَ ٱلۡوَٰحِدُ ٱلۡقَهَّٰرُ﴾= «آیا برای خدا شریکانی قرار داده‌اند که مشابه آفرینش او آفریده‌اند و خلقت آنها با خلقت الهی بر آنان مشتبه شده است؟! بگو: خالق همه چیز خداست که او یگانه قهار است» [الرعد: ١٦] زراره می‌گوید: نزد آن مرد بازگشتم و او را از سخن امام آگاه ساختم [چنان ساکت و مبهوت شد که] گویی سنگ در دهانش نهاده‌ام. (نور الثقلین، تصحیح حاج سید هاشم رسولی محلاتی، ج ٢، ص ٤٩٢) همچنین در دعای «یستشیر» نیز خطاب به پروردگار عرض می‌شود: «کوّنتَ کلَّ شیء = همه چیز را تو پدید آوردی» و در دعای مشهور «جوشن کبیر» در بند ٩٠ و ٩٤ عرض می‌شود: «یا من لا یدبّر الأمر إلا هو.... یا من لا یُحیی الموتى إلا هو.... یا مُنشيء کلّ شیء ومحوّله یا محیي کل شيء وممیته = ای آنکه جز او کارها را اداره نکند.... ای آنکه جز او مردگان را زنده نکند.... ای پدیدآور و اندازه گیرنده‌ی همه چیز، ای ایجاد کننده و دگرگون‌ساز همه چیز، ای حیات‌بخش و میراننده‌ی همه چیز». پس تکوین و ایجاد حیات در موجودات فقط به خداست و رسول و امام که حیات خودشان از خداست و خود را تکوین نکرده‌اند چگونه می‌توانند غیر خود را تکوین کنند؟!

[١٨٤]- از قبیل (الإسراء / ٥٩) و (الأنبیاء / ٧٩) و (الحج / ٧٣) و (القمر / ٢٧) و......

[١٨٥]- زيارت و زيارتنامه، ص ٣٨.

[١٨٦]- مؤلّف کتاب « النّقض» نیز در ص ٣ کتاب خویش درباره نویسنده سنی کتاب «بعض فضائح الروافض» می‌گوید: «در اثنای آن [کتاب] حوالاتی و اشاراتی به متقدّمان امامیّه اصولیّه کرده که پری از آن، مذهب غُلاة و اخباریّه و حشویّه است علی اختلاف آرائهم و نفی و تبرّی از آن و از ایشان، در کتب اصولیان اثنی عشریّه ظاهر است».

[بقیه‌ی احادیث «کتاب العقل والجهل»]

اینک می‌پردازیم به بقیّۀ احادیث «کتاب العقل والجهل»:

* حدیث ١٩- اولین راوی آن علی بن ابراهیم قمی است که حال او در صفحات قبل معلوم شد. او از پدر مجهول‌الحال خود نقل کرده است، راوی بعدی یحیی بن مبارک است که علمای رجال او را نیز مجهول الحال دانسته‌اند. راوی بعدی عبدالله بن جبله، واقفی مذهب و او از اسحاق بن عمّار نقل کرده که فحطی مذهب است!

* حدیث ٢٠- مجلسی این حدیث را ضعیف شمرده زیرا یکی از رُوات آن «احمد سیّاری» است. لازم است پیش از پرداختن به حدیث بعدی با او آشنا شویم:

٦٣ابوعبدالله احمد بن محمد سیّار معروف به سیّاری از کاتبین «آل طاهر» و معاصر حضرت امام حسن عسکری ÷ بوده است. غضائری او را تحریف‌کننده و غالی شمرده و نجاشی و شیخ طوسی او را ضعیف‌الحدیث و فاسدالمذهب و کثیرالمراسیل و مطرودالروایه معرفی کرده‌اند. شیخ صدوق نیز او را ضعیف دانسته و گفته: به روایات او عمل نمی‌کنم. علامۀ حلی نیز علاوه بر صفات مذکور به نقل از محمد بن محبوب می‌گوید: وی به تناسخ معتقد بوده است!! خلاصه آنکه علمای رجال متّفقاً او را کذّاب و فاسدالعقیده شمرده‌اند. جالب است بدانید که بیش از ٣٠٠ حدیث موهم تحریف قرآن، از این مرد روایت شده که میرزا حسین نوری آنها را در کتاب «فصل الخطاب في تحریف کتاب رب الأرباب» آورده است! آقای «خوئی» در معجم رجال الحدیث می‌گوید: به اتّفاق علمای رجال او فاسدالمذهب است. و در تفسیر البیان في تفسیر القرآن (ص ٢٤٥) می‌گوید: برخی از روایات که ظاهر در تحریف قرآن است از او نقل شده. ملاحظه کنید کلینی روایات چه کسانی را در کتابش آورده است. در فروع احکام نیز روایاتی از این کذّاب نقل کرده، از جمله وی از قول امام حسن عسکری ÷ گفته که امام، سال کبیسه را هر پنج سال یکبار دانسته است[١٨٧]!!! آیا ممکن است که امام ÷ چنین سخنی بگوید، حال آنکه هر طفل دبستانی می‌داند که سال کبیسه هر چهار سال یکبار است!!

به هر حال باید مراقب باشیم تا در روایات فروع نیز فریب اینگونه کذّابین را نخوریم و به مرویّات آنها اعتنا نکنیم.

٦٤٤٢* حدیث ٢١- یکی از رُوات این حدیث «معلی بن محمد» است که ابن غضائری می‌فرماید: او از ضعفاء نقل می‌کند و نجاشی او را «مضطرب الحدیث و المذهب» معرفی کرده است. و چنانکه ملاحظه خواهید کرد، متأسفانه کلینی از این فرد ضعیف در ابواب متعدّده، روایت آورده است!!. راوی دیگر «حسن وشاء» است که پیش از پرداختن به حدیث بیست و دوم او را معرفی می‌کنیم. راوی دیگر «مثنی الحناط» و به قول علامۀ «ممقانی» مجهول است، از آخرین راوی که متصل به امام است به عنوان یکی از غلامان بنی‌شیبان، یاد شده و حتی نام او معلوم نیست و نمی‌دانیم که عادل بوده یا فاسق؟!

اینک به متن حدیث نظر می‌کنیم، حدیث می‌گوید: «إذا قام قائمنا وضع الله یده على رؤوس العباد، فجمع بها عقولهم وکملت به أحلامهم = چون قائم ما قیام کند، خدا دستش را بر سر بندگان نهاده و بدین وسیله عقول ایشانرا جمع می‌کند و خردشان کامل گردد»!!

حال لحظه‌ای تأمّل کنید که راوی چه سخنان مبهم و مغشوشی نقل کرده است. آیا امام قائم دستش را بر سر بندگان می‌گذارد یا خدا؟ ظاهر آن‌است که بنا به ادّعای حدیث، خداوند دستش را بر سر بندگان می‌نهد! مگر خدا ـ نعوذ بالله ـ دست دارد که بر سر بندگان بگذارد؟ اگر بگویی منظور دست رحمت است نه اثبات عضو برای خداوند سبحان، می‌پرسیم: چرا خدا تا آن زمان رحمت خویش را عطا نمی‌فرماید و عقول بندگان را کامل نمی‌سازد و تا زمان ظهور امام غائب صبر می‌کند؟ چرا در زمان پیغمبر که فرمود: «خیر القرون، قرني = بهترین زمان‌ها، زمان من است» دست رحمت خویش را برای اکمال عقول بندگان بر سرشان نگذاشت؟!

٦٥اگر برخلاف ظاهر بگویی امام دستش را می‌گذارد و از دست امام به عنوان دست خدا یاد شده است، می‌پرسیم: پس چرا پیغمبر که متبوع و مقتدای امام است دست بر سر بندگان نگذاشت و عقلشان را کامل نکرد و چرا دست پیامبر اکرم ص چنین تأثیری نداشت؟

دیگر آنکه عقول بندگان اگر تا قبل از قیام قائم کامل نبوده، پس نباید مخاطب امر و نهی شرع واقع شوند؟ و این یعنی ابطال دین!!

گذشته از این مسائل، گیرم که امام قائم چنین می‌کند، هم‌اکنون جمعیت دنیا حدود شش میلیارد نفر است و قطعاً در زمان امام قائم از این تعداد بیشتر خواهد بود، در این صورت امام چگونه دست بر سر این تعداد می‌نهد و این کار چقدر به طول می‌انجامد؟! جاعل حدیث خودش هم نفهمیده که چه بافته است!

اینک چنانکه گفتیم پیش از پرداخت به حدیث بعدی، حسن وشاء را به خوانندگان محترم معرفی می‌کنیم:

٦٦٤٣٤٤٤٥حسن بن علی بن زیاد الوشاء کوفی از معاصرین امام رضا ÷ و مدتی واقفی بوده، سپس اظهار تشیّع کرده است، غالباً احادیث خود را از فردی ضعیف به نام «أبان بن عثمان الأحمر» که از ناووسیه بوده، نقل می‌کند! علاوه بر این، اکثر احادیث «وشاء» را راوی ضعیفی موسوم به «معلی بن محمد» روایت می‌کند! بد نیست بدانیم که ٨ روایت باب مفتضح ١٦٥ کافی از وشاء نقل شده است!

برای آشنایی خوانندگان با کیفیّت احادیثش، تعدادی از روایات او را به عنوان نمونه در اینجا می‌آوریم، اغلب احادیث او مملوّ از خرافات و برخلاف کتاب خدا و عقل خداداد است. از روایاتش معلوم می‌شود که از دمندگان آتش فتنه و تفرقه، و از دشمنان وحدت اسلامی بوده است، از آن جمله است احادیث ذیل:

١- وی دربارۀ خلیفۀ اول و ثانی از قول امام صادق ÷ آورده است که فرمود: «ظلمانا حقنا في کتاب الله ـ عزوجل ـ ومَنَعا فاطمة ـ صلوات الله علیها ـ میراثها من أبیها وجری ظلمها إلى الیوم، قال: وأشار إلى خلفه ونبذا کتاب الله وراء ظهورهما = آن دو نسبت به حق ما [اهل بیت] که در کتاب خدا آمده است [منظور خمس است] ستم کردند وبه حضرت فاطمه علیها السلام میراث پدرش را ندادند و ستم آنان تا امروز ادامه یافته ـ و به پشت سر خویش اشاره فرمود و گفت: ـ و کتاب خدا را پشت سر انداختند»[١٨٨].

٢- وی از قول امام باقر ÷ نقل کرده که دربارۀ شیخین فرمود: به خدا قسم به اندازۀ یک شاخ حجامت، خونریزی نمی‌شود و یا هیچ مالی به ناحق گرفته نمی‌شود و سنگی از سنگی واژگون نمی‌شود (= کنایه از ویرانی و تخریب) مگر آنکه برعهدۀ آن دو تن است![١٨٩]

٣- و باز از قول امام باقر ÷ آورده است که فرمود: عمر به حضرت علی ÷ برخورد و گفت: تویی که این آیه را می‌خوانی:

﴿بِأَييِّكُمُ ٱلۡمَفۡتُونُ﴾ [القلم: ٦]

«کدام یک از شما دیوانه‌اند؟».

و متعرّض من و رفیقم می‌شوی؟ علی ÷ فرمود: آیا تو را از آیه‌ای که دربارۀ بنی‌امیه نازل شده، آگاه نسازم؟ خداوند فرموده است:

﴿فَهَلۡ عَسَيۡتُمۡ إِن تَوَلَّيۡتُمۡ أَن تُفۡسِدُواْ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَتُقَطِّعُوٓاْ أَرۡحَامَكُمۡ﴾ [محمد: ٢٢]

«چه بسا چنانچه متولّی امری شوید در زمین فساد کرده و پیوند خویشاوندانتان را بگسلید».

عمر پاسخ داد: دروغ می‌گویی، پایبندی بنی‌امیه به پیوند خویشاوندی از تو بیشتر است ولی تو جز دشمنی با «بنی‌تیم» (= قبیلۀ ابوبکر) و «بنی عدی» (= قبیلۀ عمر) و بنی‌امیّه نداری![١٩٠]

٤- از قول امام صادق ÷ نقل کرده که «عبدالملک أعین» دائما از آن حضرت پرسش کرده و هنوز می‌پرسید تا اینکه گفت: بنابراین مردم هلاک شدند؟ امام فرمود: آری، ای فرزند أعین، به خدا سوگند که همۀ مردم هلاک شدند، گفتم: کسانی که در مشرق و در مغرب بودند [هلاک شدند؟] فرمود: آنها با گمراهی فتح شدند، آری به خدا قسم همگی هلاک شدند مگر سه تن!!.[١٩١] (مشابه مضمون حدیث ٣٤١ روضه کافی است).

٥- از قول امام باقر ÷ می‌گوید که آن حضرت فرمود: هیچ یک از این امّت نیست که بر دین ابراهیم ÷ باشد مگر ما و شیعیان ما، و در این امّت هیچ کس جز به وسیلۀ ما هدایت نشده، و هیچ کس از این امت گمراه نشد مگر [بر اثر عدم پذیرش] ما[١٩٢].

٤٦چنانکه نگارنده در حاشیۀ صفحۀ ١٦١ کتاب ارجمند شاهراه اتحاد اشاره کرده‌ام و چنانکه مؤلف محترم کتاب مذکور در صفحۀ ١٢٠ متذکّر شده‌اند، خلفاء همواره آراء امام‌المتقین حضرت علی ÷ را می‌پذیرفتند و آن حضرت را اکرام می‌کردند و جملۀ عمر که می‌گفت: «لولا علي لهلك عمر = اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد» لاأقل در میان شیعیان و زیدیان بسیار مشهور است.

اگر کسی به عنوان نمونه به مسند امام زید مراجعه کند خواهد دید که عمر با اینکه مسائلی را خود از پیامبر ص شنیده بود، اما بیان آنها را برای مردم بر عهدۀ حضرت امیر ÷ می‌گذاشت[١٩٣]. در مورد رفتار خلفای راشدین با یکدیگر، استاد فاضل سیدمصطفی حسنی طباطبائی ـ حفظه الله تعالی ـ در کتاب شریف راهی به سوی وحدت اسلامی (ص ١٦٣ به بعد) مطالبی بسیار ارزنده نوشته است که مطالعۀ آن را به برادران و خواهران ایمانی توصیه می‌کنم.

٦٧حضرت علی ÷ علاوه بر اینکه عمر را به دامادی پذیرفت، نسبت به او خیرخواهی نیز می‌کرد (نهج‌البلاغه خطبۀ ١٣٤ و ١٤٦) و چنانکه سید بن طاووس در کتاب کشف المحجة آورده است، آن حضرت در مورد ابوبکر فرمود: «فولي أبوبکر فقارب واقتصد = ابوبکر ولایت را با صدق نیت به دست گرفت و به راه اعتدال رفت» و در مورد عمر فرمود: «کان عمر مرضي السّیرة من النّاس عند النّاس = رفتار عمر از میان اشخاص، در نظر عموم مردم پسندیده و مورد رضایت بود»[١٩٤]. امام صادق می‌فرمود: من دوبار به ابوبکر می‌رسم[١٩٥] و..... اکنون خوانندۀ گرامی این مطالب را با روایاتی که وشاء نقل کرده مقایسه و خودت قضاوت کن.

اما از جمله خرافاتی که «وشاء» نقل کرده دو حدیث ذیل است:

٦٦٨٤٧- وی ادّعا می‌کند که کسی دربارۀ مارمولک (= الوزغ) از امام صادق ÷ سؤال کرد، آن حضرت فرمود: پلید است و کاملا مسخ شده، هرگاه آن را کشتی، غسل کن، آنگاه فرمود: همانا پدرم در «حجر» نشسته بود و مردی با او سخن می‌گفت، در این هنگام مارمولکی را دید که با زبانش صدایی می‌کرد، پدرم به آن مرد فرمود: آیا می‌دانی این مارمولک چه می‌گوید؟! گفت: نمی‌دانم چه می‌گوید، فرمود: همانا می‌گوید: به خدا قسم اگر به عثمان ناسزا بگویید من حتماً علی را دشنام می‌دهم تا اینکه این مرد از اینجا برخیزد!! [همچنین] فرمود: پدرم فرموده: از بنی‌امیّه کسی نمی‌میرد جز آنکه به صورت مارمولک مسخ می‌شود! و فرمود: چون مرگ «عبدالملک بن مروان» فرا رسید به صورت مارمولک مسخ شد و از مقابل کسانی که پیرامونش بودند از جمله فرزندانش گذشت. چون دیدند او ناپدیدشده بر آنان گران آمد و نمی‌دانستند چه کنند، آنگاه توافق کردند که تنۀ درختی را به شکل مردی بتراشند و بر آن زره بپوشانند و در کفن بپیچند و به جای او در تابوت نهند و چنین کردند و جز من و فرزندانش کسی از این ماجرا آگاه نشد!!![١٩٦]

٧٦٩- همچنین وی ادّعا می‌کند که امام باقر ÷ فرمود: همانا خداوند خروسی دارد که دو پایش در طبقۀ هفتم زمین و گردنش زیر عرش قرار گرفته و بالهایش در هواست. نیمه شب یا ثلث دوم آخر شب، خروس دو بالش را به هم زده و فریاد می‌کند: «سبّوح قدّوس ربّنا الله المَلِك الحقّ المُبین، فلا إله غیره ربّ الملائکة والرّوح» [بر اثر این کار خروس] خروس‌های [زمین] بال می‌زنند و می‌خوانند!![١٩٧]

٧٠و از احادیث او که با قرآن موافق نیست، چند نمونه ذکر می‌کنیم و از آن جمله است حدیث سیزدهم باب ٦٣ اصول کافی:

٨- وشّاء ادّعا می‌کند که از امام رضا ÷ پرسیدم: آیا زمین بدون امام باقی می‌ماند؟ آن حضرت فرمود: خیر، گفتم: ما روایت می‌کنیم که زمین باقی نماند مگر آنکه خدا بر بندگان خشم گرفته باشد. امام فرمود: نه، باقی نمی‌ماند و درهم می‌ریزد![١٩٨]

می‌پرسیم: در فاصلۀ زمانی میان حضرت عیسی روح‌الله ÷ و حضرت محمد ص که نبوّتی نبود ـ چه رسد به امامت ـ چرا زمین اهل خود را فرو نبرد؟

٤٨نمونۀ دیگر، حدیث سوّم باب ٦٦ اصول کافی است:

٩٧١- امام صادق ÷ فرمود: ما کسانی هستیم که خداوند اطاعت ما را واجب فرموده و شما از کسی پیروی می‌کنید که مردم از نشناختن او معذور نمی‌باشند![١٩٩]

می‌پرسیم: اگر مردم از نشناختن امام معذور نیستند چرا قرآن واضحاً و صریحاً مسألۀ امام و امامت را بیان نفرموده تا بر مردم اتمام حجّت شود؟ خداوند کریم در کدام آیه اطاعت امام را واجب فرموده است؟ چرا قرآن پس از انبیاء به حجّتی قائل نیست (النّساء: ١٦٥)؟

١٠٧٢- نمونۀ دیگر، حدیث ششم باب ٨٧ اصول کافی است که وشّاء نقل کرده که شنیدم حضرت رضا ÷ می‌فرمود: «إنّ الأعمال تعرَض على رسول الله أبرارها وفجّارها = اعمال نیک و بد بندگان به رسول خدا ص عرضه می‌شود»[٢٠٠]. در حالی‌که قرآن می‌فرماید:

﴿وَ لَا تَجَسَّسُواْ﴾ [الحجرات: ١٢]

«[در کار دیگران] جستجو و تجسّس نکنید».

و پیامبرش را از این امر استثنا نفرموده و حتّی حضرت نوح ÷ در مورد مردمی که آنها را اراذل قوم می‌نامیدند، می‌گوید:

﴿وَمَا عِلۡمِي بِمَا كَانُواْ يَعۡمَلُونَ﴾ [الشّعراء: ١١٢]

«مرا بدانچه می‌کرده‌اند آگاهی نیست».

معلوم می‌شود که اعمال بندگان به پیامبر زمان عرضه نمی‌شده و آن حضرت نیز از اعمال مردم مطّلع نبوده است. علاوه بر این خداوند به پیغمبر ص فرموده:

﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِهِۦۚ وَكَفَىٰ بِهِۦ بِذُنُوبِ عِبَادِهِۦ خَبِيرًا﴾ [الفرقان: ٥٨]

«با ستایش خدا، او را منزه شمار و کافی است که او از گناهان بندگانش آگاه باشد».

دیگر آنکه خداوند ستّارالعیوب است، و فایده‌ای ندارد که اعمال بندگان به پیامبر عرضه شود زیرا اعمال نادرست مردم موجب غم و اندوه پیامبر خواهد شد و دارالسّلام جهان دیگر برایش تبدیل به دارالهمّ و الغمّ می‌شود!!

١١٧٣- لازم است بدانیم که کلینی در روایت هشتم باب ١٥٠ اصول کافی (= باب موالید الأئمة) از قول حضرت باقر ÷، برای امام منصوب من عند الله، ده علامت ذکر کرده که یکی از آن علامات چنین است: «إذا لبس درع رسول الله ص کانت علیه وفقا وإذا لبسها غیره من الناس طویلهم وقصیرهم زادت علیه شبرا = چنانچه امام زره رسول خدا ص را بپوشد، مطابق قامتش باشد [نه کوتاه باشد نه بلند] و چنانچه مردمی غیر از او زره را بپوشند چه بلندقامت باشند و چه کوتاه‌قامت، زره یک وجب بلندتر خواهد بود»[٢٠١]. امّا کلینی بدون توجّه به این روایت، از وشاء نقل می‌کند که امام صادق فرمود: پدرم (= امام باقر) زره پیامبر را پوشید به زمین کشیده شد [و بلندتر بود] و من آن را پوشیدم از قامتم بلندتر بود»[٢٠٢]؟! حال خوانندگان خود قضاوت کنند که آیا «وشاء» طرفدار ائمّه بوده است یا نه؟

١٢- کلینی در باب ٦١ اصول کافی روایاتی آورده و در باب مذکور در بارۀ فرق امام مُحَدَّث با انبیاء و رسل آمده است که: «لا یَری في منامه = امام در خواب نمی‌بیند»[٢٠٣] امّا در باب ١٠٥ از «وشّاء» نقل می‌کند که امام رضا ÷ در خواب از وفات خویش مطّلع گردید!![٢٠٤]

١٣٤٩- دیگر از احادیث «وشّاء» حدیث ذیل است که می‌گوید: یعقوب بن سراج زمانی نزد امام صادق ÷ رفت که آن حضرت بالای گهوارۀ حضرت امام کاظم ÷ ایستاده بود و با فرزندش راز می‌گفت، چون از این کار فارغ شد به من فرمود: نزد مولایت برو و سلام کن من نیز چنین کردم، آن حضرت نیز به زبانی فصیح سلامم را پاسخ گفت، سپس فرمود: برو و نام دخترت را که دیروز گذاشتی، تغییر ده، زیرا آن نامی است که مورد غضب إلهی است. من صاحب دختری شده بودم که او را حمیراء نامیده بودم. امام صادق فرمود: کاری که می‌گوید بکن تا هدایت شوی، من نیز نامش را تغییر دادم[٢٠٥].

اوّلاً: می‌پرسیم: چرا امام صادق ÷ این معجزۀ بزرگ را که همسان معجزۀ نبوّت حضرت عیسی ÷ است، به بسیاری از مردم ارائه نفرمود تا تعداد بیشتری از بندگان خدا که در آن دوران در امر امامت متحیّر بودند، هدایت یابند و امام واقعی را بشناسند و مذهب فطحی را نپذیرند. با اینکه حضرت عیسی ÷ از دنیا رفته بود، امّا قرآن از ذکر معجزۀ سخن گفتن حضرت مسیح در گهواره چشم نپوشیده، پس چرا به این معجزه که اطّلاع از آن برای امّت اسلام مفیدتر بود اشاره‌ای نفرموده است؟ چرا پیامبر به امّت چنین خبری نداد؟

ثانیاً: چنانکه می‌دانید معروف است که پیامبر اکرم ص همسرش عائشه را «حمیراء» خطاب می‌فرمود. چنانکه «مولوی» نیز می‌گوید:

آن که عالم محو گفتارش بدی
کَلِّمینی یا حمیرا می‌زدی

در این حدیث در واقع خواسته‌اند بگویند که این لقب مبغوض خدا است تا چه رسد به صاحب اسم! و مقصودشان این است که آتش کینه و تفرق را در میان مسلمین شعله‌ور سازند!! لازم است در اینجا حقایقی را به اطّلاع خوانندگان محترم برسانیم:

٧٤الف) چنانکه در صفحات قبل گفتیم، بنا به مدارک معتبر تاریخی، ائمّه علیهم السلام با خلفاء روابط حسنه داشته‌اند و حتّی حضرت علی ÷ نام دو تن از پسران خویش را «عمر» و «عثمان» نهاد. کنیۀ فرزند دیگرش که محمّد نام داشت، ابوبکر بود و دو فرزند اخیر، در رکاب برادر بزرگوارشان حضرت سیّدالشّهداء ÷ در کربلا جنگیدند و شربت شهادت نوشیدند[٢٠٦]. علاوه بر این، آن امام همام، پرورش فرزند ابوبکر را نیز بر عهده گرفت. امام سجّاد ÷ فرزندی به نام «عمر» داشت[٢٠٧]. امام علی ‌النّقی ÷ دختر خود را «عائشه» نامید[٢٠٨].

ب) امّا مهمتر از همه اینکه، امام کاظم ÷ نیز یکی از دختران خود را «عائشه» نام نهاد[٢٠٩]. حال چگونه ممکن است امام کاظم که دختر خویش را «عائشه» می‌نامد، به کسی بگوید حتّی لقب عائشه را که «حمیراء» بوده، بر دخترت مگذار؟!

جای تعجّب است گویا کلینی با احوال ائمّه نیز به خوبی آشنا نبوده و نام فرزندان آنها را نمی‌دانسته، و إلاّ چنین حدیثی را نقل نمی‌کرد[٢١٠].

١٤٧٥- یکی دیگر از احادیث تفرقه‌انداز «وشّاء» حدیث سوّم باب ١٤٧ اصول کافی است که می‌گوید: به امام رضا گفتم: مردم روایت می‌کنند که مردی به نام سعید خبر وفات حضرت کاظم را به شما داده است. امام فرمود: من پیش از آمدن سعید از وفات امام کاظم مطّلع بودم و یک روز پس از وفات آن حضرت همسرش «ام فروه بنت اسحاق» را طلاق دادم. پرسیدم: او را وقتی طلاق دادید که از وفات حضرت کاظم آگاه بودید؟ امام فرمود: آری[٢١١]. چنانکه واضح است طلاق‌دادن زوجه پس از وفات زوج در اسلام تشریع نشده و معنی ندارد و کاملاً فاقد مدرک است؟! این حدیث مشابه حدیث ضعیفی است که شیخ طوسی در کتاب «الغیبة» ثبت کرده و برادر فاضل ما مرحوم «قلمداران» در کتاب شاهراه اتّحاد آن را به عنوان حدیث نهم مورد نقد و بررسی قرار داده است[٢١٢]. در آنجا راوی کذّاب می‌گوید: پیامبر به علی فرمود: «أنت وصيي على أهل بیتي حیّهم ومیّتهم وعلى نسائي فمن ثبّتها لقيتْني غداً ومن طلّقتها فأنا بريء منها لم ترني ولم أرها في عرصة القیامة = تو وصیّ من بر خاندانم اعمّ از زنده و مردۀ آنها و همچنین وصیّ من بر همسران منی، پس هر یک را که تو ثابت داشتی فردای قیامت مرا ملاقات کند و هرکه را طلاق دهی پس من از او بیزارم و در عرصۀ قیامت مرا نخواهد دید و او را نمی‌بینم»!!

هدف از جعل اینگونه احادیث آن است که بتوانند برای فریب عوام ادّعا کنند اگرچه قرآن کریم همسران پیامبر را مادران مؤمنین شمرده است امّا ائمّه حقّ داشته‌اند زنان بیوه را طلاق دهند!! و حضرت علی ÷ با استفاده از این حقّ «عائشه» را پس از رحلت رسول خدا ص طلاق داده و او دیگر «أم‌المؤمنین» نیست!! حدیث «وشّاء» نیز از زمرۀ احادیثی است که زمینه‌ساز اشاعۀ چنین خرافه‌ای است و إلّا در فقه شیعه چنین مسأله‌ای مطرح نیست و چنین قانونی وجود ندارد.

١٥- وشّاء می‌گوید: احمد بن عمر از امام رضا ÷ پرسید: چرا حضرت علی ÷ امیرالمؤمنین خوانده شد؟ فرمود: زیرا او آذوقۀ علمی به مردم می‌دهد؟ آیا این آیه را در کتاب خدا نشنیده‌ای: ﴿وَنَمِيرُ أَهۡلَنَا﴾[یوسف: ٦٥] «و ما خانوادة خود را آذوقه بدهیم».

و در روایتی دیگر، فرمود: زیرا آذوقۀ مؤمنین نزد اوست و آنان را آذوقۀ علمی می‌دهد[٢١٣].

بی‌تردید جاعل این روایت هم از لغت و هم از تاریخ بی‌اطّلاع بوده، زیرا به اتّفاق و اجماع اهل لغت لفظ «أمیر» در أمیرالمؤمنین، مشتقّ از (همزه، میم، راء) است نه از مادۀ (میم، یاء، راء) و قطعاً امام این موضوع را می‌دانسته و محال است که چنین جوابی داده باشد. علاوه بر این، اگر جاعل جاهل، با تاریخ آشنا می‌بود و می‌دانست که پیش از حضرت علی، عمر، امیرالمؤمنین خوانده شده است، از جعل چنین روایتی منصرف می‌شد! اینک بپردازیم به روایت بعدی «کتاب العقل والجهل»:

* حدیث ٢٢- یکی از رُوات این حدیث «سهل بن زیاد» کذّاب است[٢١٤] که دیگر نیازمند معرّفی نیست. امّا پذیرش متن حدیث ـ که به سبب اشکالات موجود در سندش نمی‌توان با اطمینان صدور آن را به امام نسبت داد ـ مانعی ندارد، زیرا موافق قرآن کریم است. این روایت به عنوان حجت ظاهری فقط انبیاء را ذکر کرده، کتاب خدا نیز می‌فرماید پس از انبیاء حجّتی نیست [النّساء: ١٦٥] و حجّت ظاهری دیگری بیان نفرموده و چنانچه حجّت ظاهری دیگری وجود می‌داشت کتاب إلهی از معرّفی آن ابا نمی‌کرد. طبعاً قرآن و همچنین این حدیث بند ١٥ روایت دوازدهم همین باب را تأیید نمی‌کنند، زیرا در آنجا، به عنوان حجّت ظاهری، علاوه بر انبیاء، ائمّه را نیز افزوده است که موافق با قرآن کریم نیست و شاید لفظ «ائمّه» را رُوات، به حدیث مذکور افزوده باشند.

٧٦* حدیث ٢٣- کلینی خود اعتراف کرده که این حدیث «مرسل» است. می‌پرسیم: چرا شما احادیث ضعیف و مرسل را در کتاب اصول خود، جمع‌آوری کرده‌ای؟! امّا در متن حدیث، جملۀ «فإذا کان تأیید عقله من النّور = چنانچه خردش از نور تأیید شود» محل تأمّل است. تأیید عقل از نور یعنی چه؟ مگر بنا به نقل کلینی در احادیث اوّل و یازده و دوازده و بیست و شش و..... عقل افضل و محبوبتر و والاتر از هر چیز ـ از جمله نورـ نیست؟ مگر بنا به برخی روایات عقل، «أوّل ما خلق الله» نیست؟ پس چگونه نور که مادون آن است می‌تواند آن را تأیید کند؟ آیا کلینی روایات خود را فراموش کرده است.

* حدیث ٢٤- این حدیث نیز به لحاظ متن و سند، در حکم حدیث بیست و دوّم همین باب است.

٧٧* حدیث ٢٥- از سه راوی اوّل این حدیث، با دو تن یعنی «معلّی بن محمّد»[٢١٥] و «حسن وشّاء»[٢١٦] آشنا شده‌ایم. امّا پیش از آشنایی با اوّلین راوی یعنی حسین بن محمّد الأشعری لازم است خوانندۀ محترم از این موضوع مطّلع باشد که بنا بدانچه در مقدمۀ «کافی» می‌بینیم مشایخ کلینی را ٣٦ تن گفته‌اند[٢١٧]. برخی از این افراد مورد اعتماد نیستند، زیرا یا خود ضعیف اند و انحراف عقیده‌ دارند و یا از ضعفاء روایت می‌کنند و یا مجهول‌الحال‌اند وبه هرحال ثقه نیستند از قبیل محمّد بن جعفر بن محمّد بن عون الأسدی[٢١٨] و علیّ بن عبدالله بن محمّد بن عاصم الخدیجی[٢١٩] و احمد بن مهران[٢٢٠] و سهل بن زیادالأدمی[٢٢١] وحسین بن علی العلوی[٢٢٢] و الحسن بن الفضل بن یزید الیمانی و احمد بن عبدالله بن امیّه و.....، برخی دیگر نیز فقط چند حدیث معدود برای کلینی نقل کرده‌اند. امّا در این میان چند تن وجود دارند که کلینی از ایشان، بیش از سایرین حدیث اخذ کرده و می‌توان گفت: قسمت اعظم روایات کافی از منقولات آنان تشکیل شده است که از آن جمله‌اند: محمد بن یحیی العطار[٢٢٣] و٥٠ علی بن ابراهیم بن هاشم القمی[٢٢٤] که ما قبلاً آنها را معرّفی نموده و کیفیّت احادیثشان را بیان کرده‌ایم، و می‌دانیم که بسیاری از روایات تحریف قرآن را علیّ بن ابراهیم برای کلینی نقل کرده است! و می‌دانیم که در تفسیر منسوب به او نیز عجایبی منقول است که شمّه‌ای از آن را به هنگام معرّفی وی آورده‌ایم و در اینجا نیز نمونه‌ای از منقولات عجیب وی را ذکر می‌کنیم، بنا به نقل وی امام صادق ÷ فرمود: «کسی که از ما یاد کند و یا نزد او از ما یاد شود و به اندازۀ بال پشه‌ای از چشمانش اشک جاری گردد خداوند گناهانش را گرچه به قدر کف دریا باشد، می‌آمرزد!!»

به قول استاد «معروف الحسنی» حتّی در یک آیه از آیات قرآن کریم و یا در یک حدیث صحیح از پیامبر و ائمه علیهم السلام نیامده که یک عمل از اعمال خیر موجب غفران تمامی گناهان می‌شود گرچه به مقدار کف دریا و شن صحرا باشند!![٢٢٥]

٧٨محمّد بن یحیی نیز از کسانی است که مؤلّف کافی بیش از سایرین، احادیث وی را نقل کرده و روایت زیر نیز از مرویّات این جناب است، و کلینی آن را به عنوان حدیث ٢٧ باب ١٦٨ کتابش ثبت کرده است:

٥١امام صادق ÷ فرمود: «پیامبر پس از ولادت، چند روز بدون شیر ماند. ابوطالب آن حضرت را به سینۀ خویش گرفت و خداوند در پستانش شیر جاری ساخت و پیامبر چند روز از شیر او نوشید!!! تا اینکه ابوطالب به حلیمۀ سعدیّه برخورد و پیامبر را به او سپرد»[٢٢٦].

٧٩أولاً: از رُوات این حدیث، علیّ بن معلّی مجهول و دُرُست بن أبی منصور فردی نادرست و «واقفی» است. علیّ بن أبی‌حمزة بطائنی را از بنیانگذاران و بزرگان مذهب «وقف» می‌دانند که به طمع مال دنیا و اختلاس اموال حضرت کاظم ÷، این مذهب را بنیان نهاد[٢٢٧]. توجّه کنید که شیخِ جناب کلینی یعنی محمّد بن یحیی از چه کسانی روایت نقل می‌کرده است!![٢٢٨]

ثانیاً: می‌پرسیم: چرا شیر به جای آنکه در پستان عمویش «ابوطالب» جاری شود، در سینۀ همسرش «فاطمۀ بنت أسد» جاری نشد؟ دیگر آنکه اصولاً قبل از نبوّت معجزه‌ای که کسی جُز چند راوی «مجهول» یا «واقفی مذهب» از آن مطّلع نشده است، چه فایده‌ای دارد؟ واقعاً اگر چنین ماجرایی رخ داده بود، چرا خداوند متعال در قرآن ـ فی‌المثل در سورۀ الضّحی ـ به عنوان یکی از نشانه‌های رحمت خود بر پیامبر به آن اشاره نفرموده است؟ چرا ابوطالب و یا دیگر طرفداران آن حضرت بعدها در مقابل قریش به این واقعه که نشانۀ مؤیَّد بودن پیامبر ص از جانب حق متعال است، اشاره نکردند؟! چرا این موضوع بسیار عجیب در میان بنی‌هاشم شهرت نیافت؟! و چرا در کتب معتبر سِیَر، از جمله «سیرة ابن هشام» یا «السّیرة الحلبیة» و..... از آن ذکری نیست؟

باری این روایت به قدری رسواست که حتّی مترجم بسیار متعصّب کافی نیز نوشته است: «این روایت از لحاظ سند ضعیف و غیرقابل اعتماد است. بدین جهت توجیه و تأویل آن لزومی ندارد»![٢٢٩]

دیگر آنکه یکی از کسانی که در فروع احکام از امام صادق ÷ روایت کرده که آن حضرت به خدا قسم خورد و فرمود: ماه رمضان هیچگاه کمتر از سی روز نخواهد بود، همین جناب محمّد بن یحیی است[٢٣٠].

امّا سؤال مهمّ که باید به جِدّ مورد توجّه قرار گیرد این است که چرا علمای شیعه این دو تن را توثیق و از آنها تعریف و تمجید کرده‌اند؟! جواب واضح است زیرا به خوبی می‌دانند که جرح و تضعیف آن دو به معنای تضعیف چند هزار از روایات «کافی» خواهد بود و بدین ترتیب سرمایه‌ای که کلینی فراهم آورده به باد خواهد رفت، بدیهی است که این امر موافق طبع دکانداران مذهبی و خرافه‌فروشان متعصّب نیست.

٨٠٥٢یکی دیگر از مشایخ کلینی که به ناحق توثیق شده ابوعبدالله حسین بن محمّد الأشعری القمی است که کلینی به او اعتماد کرده و بسیاری از اباطیل او را که شبیه افکار باطنیّه و اسماعیلیّه است در «کافی» آورده است!! برای اطمینان از انحراف وی کافی است که باب ١٦٥ و ١٦٦ «کافی» را از نظر بگذرانید و ملاحظه کنید که از ٩٢ حدیث باب نخست، ٣٥ روایت و از ٩ روایت باب بعدی، دو روایت از او نقل شده است. سه روایت باب ٧٠ و نیز روایت اول باب ٧١ کافی همگی از مرویّات همین آقای اشعری است که مجلسی هر چهار حدیث اخیر را ضعیف شمرده و جناب بهبودی نیز هیچ یک را صحیح ندانسته است.

٨١این جناب حسین اَشعَری ابایی ندارد که روایات کذّابی به نام سیّاری[٢٣١] را نقل کند و مهمتر از آن نکته‌ای که مایۀ تعجّب و سؤال است اینکه فقط اوست که از فردی «مضطرب الحدیث و المذهب» موسوم به «معلّی بن محمّد البصری» که از ضعفاست، روایت می‌کند، یعنی در واقع مروّج‌ أباطیل او همین آقای «اشعری» است! فی‌المثل از ٣٥ حدیثی که «اشعری» در باب مفتضح ١٦٥ کافی نقل کرده، ٣٣ حدیث آن از قول «معلّی ابن محمّد» است. این کار بی‌تردید مایۀ طعن و موجب تضعیف «اشعری» است، ولی متأسّفانه متعصّبین مذهبی او را توثیق می‌کنند!!

٥٣در اینجا سه روایت از او را به عنوان نمونه می‌آوریم تا شاهد کلام ما باشد، نمونۀ اوّل روایت چهارم باب ٤٦ کافی است که حسین بن محمّد الأشعری و محمّد بن یحیی العطّار یعنی دو تن از شیوخ کلینی نقل کرده‌اند که امام صادق ÷ دربارۀ آیۀ

﴿وَلِلَّهِ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ فَٱدۡعُوهُ بِهَاۖ﴾ [الأعراف: ١٨٠]

«خدای را نامهای نیکو است، او را بدان نامها بخوانید».

فرموده: به خدا سوگند، نامهای نیکوی خدا مائیم که خدا عملی را جُز اینکه با معرفت ما همراه باشد از بندگان نمی‌پذیرد[٢٣٢]!! در واقع حدیث فوق، عدم معرفت به امامت را مساوی کفر دانسته، زیرا با کفر نیز عملی پذیرفته نیست.

در حالی که خدای تعالی در قرآن کریم نامهای خود را معیّن فرموده، مثلاً فرموده:

﴿قُلِ ٱدۡعُواْ ٱللَّهَ أَوِ ٱدۡعُواْ ٱلرَّحۡمَٰنَۖ أَيّٗا مَّا تَدۡعُواْ فَلَهُ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ﴾ [الإسراء: ١١٠]

«بگو: او را الله بخوانید یا رحمان بخوانید، هر یک را بخوانید، این نام‌های نیکو از آن اوست».

چنانکه ملاحظه می‌کنید در این آیه معیّن فرموده که نام‌های نیکوی الهی «الله» و «رحمان» است. و نیز فرموده:

﴿هُوَ ٱلرَّحۡمَٰنُ ٱلرَّحِيمُ ٢٢ هُوَ ٱللَّهُ ٱلَّذِي لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡمَلِكُ ٱلۡقُدُّوسُ ٱلسَّلَٰمُ ٱلۡمُؤۡمِنُ ٱلۡمُهَيۡمِنُ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡجَبَّارُ ٱلۡمُتَكَبِّرُۚ سُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ عَمَّا يُشۡرِكُونَ ٢٣ هُوَ ٱللَّهُ ٱلۡخَٰلِقُ ٱلۡبَارِئُ ٱلۡمُصَوِّرُۖ لَهُ ٱلۡأَسۡمَآءُ ٱلۡحُسۡنَىٰ﴾ [الحشر: ٢٢-٢٤]

«او رحمان و رحیم است، اوست خداوندی که معبودی جز او [به حق] نیست، اوست مَلِک قدّوس سلام مؤمن مهیمن عزیز جبار متکبّر، منزّه است از آنچه شریک وی سازند، اوست خداوند خالق پدیدآورندة صورتگر، این نامهای نیکو از آن اوست».

ولی به اسامی ائمّه هیچ اشاره‌ای نفرموده است.

اصولاً معقول است که خداوند بفرماید که مرا به نام کسانی که هنوز اکثریّت آنان ولادت نیافته‌اند، بخوانید؟! دیگر آنکه خداوند در قرآن خود را «محمّد» و «أحمد» نخوانده ولی خود را «حمید» خوانده است، پس چگونه می‌توان خداوند ـ عزّ ذکره ـ را با نام «محمّد» یا «أحمد» خواند؟ چگونه می‌توان خداوند متعال را «کاظم» یا «حسین» یا «تقی» یا «مهدی» و... خواند؟! پس چرا پیامبر ص چنین نکرد، چرا علی ÷ در «نهج‌البلاغه» و «صحیفۀ علویّه» و حضرت زین‌العابدین ÷ در «صحیفۀ سجّادیّه» لاأقلّ برای تعلیم أمّت، حتّی یکبار چنین نکرده‌اند؟! آیا اصلاً راوی فهمیده که چه بافته است؟ آیا کلینی و امثال او اسماء إلهی را توقیفی نمی‌دانند؟!

دیگر آنکه اگر شرط پذیرش عمل، معرفت أئمّه است، چرا خداوند در قرآن که ﴿هُدٗى لِّلۡمُتَّقِينَ﴾ است هیچ اشارۀ واضحی به این مطلب بسیار مهمّ نفرموده است تا بر أمّت اتمام حجّت شود؟

٨٢٥٤نمونۀ دوّم روایت هفتم باب ١٦٦ کافی است و متن آن چنین است: «امام باقر ÷ فرمود: خداوند ـ عزّوجلّ ـ حضرت علی ÷ را به عنوان پرچم و علامتی میان خود و مردم قرار داد هر که او را [به امامت] شناسد مؤمن است و هر که او را انکار کند کافر است و هر که او را نشناسد، گمراه است و هر که چیزی را همراه او [به مقام وی] گمارد، مشرک است و هر که [با خود] ولایت او را بیاورد به بهشت وارد می‌شود»[٢٣٣].

٨٣نکتۀ مهمّ در این دو حدیث آن است که عمل اکثریّت جهان اسلام ـ یعنی غیر از شیعیان اثنی عشری ـ نزد خداوند متعال نامقبول و عدم قبول اعمال نیز موجب خسران اخروی است و آنان در شمار کفّار و مشرکین و ضالّین محسوب شده‌اند. به همین سبب لازم می‌دانم که این حدیث و نظایر آن را با دعای چهارم صحیفۀ سجّادیّه مقایسه کنید تا بهتر معلوم شود که دو تن از شیوخ کلینی با اینگونه احادیث چه ارمغانی برای مسلمین آورده‌اند! حضرت سید الساجدین ÷ می‌فرماید: «اللهم وأصحاب محمد ص، خاصة الذین أحسنوا الصّحابة والذین أبلوا البلاء الحسن فی نصره وکانفوه وأسرعوا إلی وفادته وسابقوا إلی دعوته واستجابوا له حیث أسمعهم حجّة رسالاته وفارقوا الأزواج والأولاد في إظهار کلمته وقاتلوا الآباء والأبناء فی تثبیت نبوّته و.... أوصل إلى التابعین لهم بإحسان الذین ﴿يَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَٰنِنَا ٱلَّذِينَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِيمَٰنِ﴾ خیر جزاءك = پروردگارا! یاران محمد ص به ویژه آنان که به نیکویی باحضرتش مصاحبت و همنشینی کردند و در یاوری او به خوبی از آزمایش برآمدند و به کمکش شتافتند و در پذیرش دعوتش بر یکدیگر پیشی جستند و چون آن حضرت دلیل رسالت خویش را بدیشان شنوانید، استجابت نمودند و در راه آشکارساختن سخنش و پشتیبانی از او، از همسران و فرزندان دوری گزیده و برای تثبیت نبوّتش با پدران و پسران خود جنگیدند و..... و به آنان که با نیکوکاری ایشان را پیروی کرده‌اند و (می‌گویند: خداوندا، ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی جسته‌اند، بیامرزـ الحشر: ١٠) بهترین پاداشت را برسان». علاوه بر این، چنانکه برادر محقّق و فاضل خیرخواه، جناب مصطفی حسینی طباطبائی نیز گفته است: آیت الله هاشم بحرانی در کتاب البرهان فی تفسیر القرآن در ذیل آیۀ ١٥٩ سورۀ انعام حدیث ذیل را از صادق اهل بیت ÷ آورده است:

٥٥«عن زرارة قال: قلت لأبي عبدالله ÷: أصلحك الله أرأیت من صام وصلّی واجتنب المحارم وحسن ورعه ممّن لا یعرف ولا ینصب؟ فقال: إن الله یدخل أولئك الجنة برحمته = از زراره نقل شده که گفت: به حضرت صادق ÷ عرض کردم: خدا کارت را نیکو گرداند، رأی تو در بارۀ کسی که [شما را به امامت] نمی‌شناسد امّا با شما دشمنی نمی‌ورزد و روزه می‌دارد و نماز می‌گزارد و از محرّمات اجتناب ورزیده و به خوبی تقوا پیشه می‌کند، چیست؟ فرمود: همانا خداوند آن گروه را به رحمت خویش به بهشت درآورد». همچنین علی ÷ در مورد مقتولین سپاه خویش در جنگ‌های «جمل» و «صفّین» که لاأقل اکثریّت آنها شیعۀ اثنی عشری نبوده و قبلاً با خلفای پیشین بیعت کرده بودند، می‌فرماید: «.... به برادران ما که خونشان در صفّین ریخت، زیانی نرسید که امروز زنده نیستند که اندوهگین شوند و آب تیرۀ غم بنوشند، به خدا سوگند که ایشان خدای را ملاقات کرده‌اند و خداوند پاداش کامل به ایشان عطا فرمود و پس از بیمناکی در دنیا، آنان را در سرای امن آخرت جای داد»[٢٣٤].

٥٦در مورد روایت دوّم می‌پرسیم: آیا علی ÷ که خلیفۀ ثانی را به دامادی پذیرفت، یک کافر یا مشرک را به عنوان داماد پذیرفت؟!

خوانندۀ گرامی انصاف ده، آیا اینجانب و امثال من واقعاً دوستدار علی ÷ و اهل بیت‌ایم یا مدافعان کلینی؟

٥٧نمونۀ سوّم از احادیث حسین اشعری روایت چهاردهم باب ١٦٥ است که این جناب از قول امام صادق ÷ در بارۀ آیۀ هفتم سورۀ شریفۀ آل‌عمران گفته است، منظور از

﴿ءَايَٰتٞ مُّحۡكَمَٰتٌ هُنَّ أُمُّ ٱلۡكِتَٰبِ﴾ [آل عمران: ٧]

«آنان آیاتی محکم‌اند که اصل و اساس کتاب‌اند».

امیرالمؤمنین و سایر أئمّه است!! و مراد از ﴿وَأُخَرُ مُتَشَٰبِهَٰتٞ﴾= «و [آیات] دیگر متشابه‌اند». فلان و فلان (= شیخین) است!! (راوی ناخواسته آن دو را از آیات إلهی شمرده است! بیهوده نگفته‌اند که دزد ناشی به کاهدان می‌زند) و مقصود از ﴿فَأَمَّا ٱلَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمۡ زَيۡغٞ﴾ «و أمّا کسانی که در دلهاشان انحراف است» پیروان شیخین است و کسانی که تحت ولایت آن دو هستند و منظور از ﴿ٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ﴾امیرالمؤمنین و سایر ائمّه است!![٢٣٥]

ملاحظه می‌فرمایید که در این روایت، ائمّه را هم «آیات محکم» و هم «راسخ در علم» دانسته و أصلاً نفهمیده که چه می‌بافد! در حالی که تردید نیست که ﴿ٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ﴾ به هر حال غیر از «آیات محکم» هستند قطعاً امام که از آیات قرآن مطّلع است چنین سخنی نمی‌گوید بلکه راویان کذّاب جعلیّات خود را به امام نسبت داده‌اند و کلینی نیز ناشر این خرافات شده است!

علاوه بر اینها لازم است ذکر کنیم که روایات ٧٤ و ٧٥ و ٧٦ و ٣٥٦ «روضۀ کافی» را که در بخش معرّفی «وشّاء» به عنوان نمونه اوّل تا چهارم ذکر کرده‌ایم، کلینی از همین آقای «حسین أشعری» نقل کرده است![٢٣٦]

آری، این است نمونه‌هایی از «الآثار الصّحیحة عن الصّادقین = آثار درست! از امامان راستگو» که مؤلّف در مقدّمۀ کتابش وعده داده است!!

* حدیث ٢٦- به واسطۀ وجود «سهل بن زیاد» کذّاب و فاسد المذهب، در سند آن، ضعیف است.

٨٤٥٨* حدیث ٢٧- چنانکه مجلسی نیز گفته: این روایت مجهول است زیرا «احمد بن محمّد» مشترک است بین ضعیف و غیرضعیف. علاوه بر این، اسحاق بن عمّار نیز فطحی مذهب است. یعنی «عبدالله أفطح» را امام می‌دانسته‌ و حضرت موسی بن جعفر ÷ را به امامت قبول نداشت. جالب است که کلینی در خبر هفتم باب ١٧٧ از چنین شخصی نقل کرده که امام کاظم ÷ معجزه داشت و از دل مردم آگاه بود و از زمان مرگ مردم خبر می‌داد!! کلینی می‌گوید: اسحاق بن عمّار گفته است: «شنیدم که حضرت کاظم زمان مرگ مردی را به خود وی گفت! من در دل گفتم: مگر او می‌داند که هر یک از پیروانش چه وقت می‌میرند؟! حضرت با قیافه‌ای مانند فرد خشمگین رو به من کرد و فرمود: ای اسحاق! رشید هجری علم منایا و بلایا (= علم زمان مرگ و بلاهایی که بر مردم نازل می‌شود) را می‌دانست، و امام سزاوارتر است که آن را بداند. سپس فرمود: ای اسحاق، هر چه می‌خواهی بکن امّا عمر تو به پایان نزدیک شده و تا دو سال دیگر می‌میری و برادران و اعضای خانواده‌ات کمی پس از مرگت با یکدیگر اختلاف کرده و به یکدیگر خیانت می‌کنند تا اینکه حتّی دشمن نیز آنان را ملامت می‌کند. پس این بود در دل تو [که من چگونه زمان مرگ سایرین را می‌دانم]؟ گفتم: از آنچه که در دلم گذشت استغفار می‌کنم. مدّتی پس از این مجلس، اسحاق درگذشت و خانواده‌اش فقیر و محتاج اموال مردم شدند»[٢٣٧].

امّا خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

﴿وَمَا تَدۡرِي نَفۡسٞ مَّاذَا تَكۡسِبُ غَدٗا﴾ [لقمان: ٣٤]

«و کسی نمی‌داند فردا چه به دست می‌آورد».

و می‌فرماید:

﴿قُلۡ مَا كُنتُ بِدۡعٗا مِّنَ ٱلرُّسُلِ وَمَآ أَدۡرِي مَا يُفۡعَلُ بِي وَلَا بِكُمۡ﴾ [الأحقاف: ٩]

«(ای پیامبر!) بگو نمی‌دانم با من و با شما چه خواهد شد».

و چنانکه قبلاً نیز گفته‌ایم أئمّه علم غیب نداشته‌اند.

این جناب «اسحاق» به تحریف قرآن نیز معتقد بود و از جملۀ منقولات اوست که امام صادق ÷ فرموده: آیۀ شریفۀ:

﴿لَقَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولٞ مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ عَزِيزٌ عَلَيۡهِ مَا عَنِتُّمۡ حَرِيصٌ عَلَيۡكُم بِٱلۡمُؤۡمِنِينَ رَءُوفٞ رَّحِيمٞ﴾ [التوبة: ١٢٨]

را که در قرآن می‌بینیم خداوند چنین نازل فرموده: «هکذا أنزل الله تبارك وتعالى: لقد جاءنا رسول من أنفسنا عزیز علیه ما عنتنا حریص علینا بالمؤمنین رؤوف رحیم»!![٢٣٨]

و حتّی مجلسی اعتراف کرده که بنا به دلالت این حدیث مصحف أئمّه در برخی از الفاظ با مصحفی که در اختیار مسلمین هست تفاوت و اختلاف داشته است!!

اسحاق بن عمّار از کسانی است که روایت کرده: هرکه در طول هفته سورۀ اخلاص (توحید) را نخواند بر دین «ابولهب» مرده است[٢٣٩].

اینک بپردازیم به متن روایت که می‌گوید: «امّا آن که تو مقداری از سخنت را می‌گویی و او همۀ کلامت را می‌فهمد، او کسی است که نطفۀ او با عقلش عجین شده است..... و آن که چون با وی سخن بگویی، می‌گوید: سخنت برایم تکرار کن، او کسی است که پس از بزرگ‌شدن، عقل با او ترکیب شده....»!!

چنانکه ملاحظه می‌کنید صدر و ذیل روایت با قرآن نمی‌خواند. شما را به خدا، تأمّل بفرمایید که این رُوات آن قدر درک نداشته‌اند که بدانند عقل جسمیّت ندارد که با نطفه عجین شود و اصولاً نطفه عقل ندارد و ازسوی دیگر عقل و روح نیز پیش از خروج از بطن مادر در طفل انشاء می‌شود و ترکیب عقل در هنگام بزرگی نیز معنی ندارد. از همین رو قرآن می‌فرماید:

﴿ثُمَّ خَلَقۡنَا ٱلنُّطۡفَةَ عَلَقَةٗ فَخَلَقۡنَا ٱلۡعَلَقَةَ مُضۡغَةٗ فَخَلَقۡنَا ٱلۡمُضۡغَةَ عِظَٰمٗا فَكَسَوۡنَا ٱلۡعِظَٰمَ لَحۡمٗا ثُمَّ أَنشَأۡنَٰهُ خَلۡقًا ءَاخَرَۚ فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِينَ﴾ [المؤمنون: ١٤]

«سپس نطفه را علقه و خونی بسته گردانیدیم و آنگاه علقه را پاره گوشتی کردیم پس آن پاره‌گوشت را استخوان‌ها نمودیم و آن استخوان‌ها را به گوشت پوشانیدیم، پس آنگاه [که دیگر حالت نطفه ندارد] خلقتی دیگر در او ایجاد کردیم [و در او روح و عقل انشاء کردیم] که با برکت است خدایی که نیکوترین آفریننده است».

با اینکه مجلسی این حدیث را مجهول شمرده، امّا معلوم نیست چرا آقای بهبودی این حدیث را صحیح پنداشته است! ای کاش ایشان به متن حدیث نیز توجّه می‌کرد.

* حدیث ٢٨- به تصریح خود کلینی مرفوع است و نیازی نیست ما چیزی بگوییم.

٨٥* حدیث ٢٩- نیز همچون حدیث قبلی به اعتراف خود کلینی مرفوع است. علاوه بر این از یکی از ضعفاء و غُلات به نام مفضّل بن عُمَر نقل شده و لذا مجلسی نیز حدیث را ضعیف شمرده است.

٨٦چنانکه در مجمع‌الرّجال آمده ابوعبدالله مُفَضَّل بن عُمَر الجُعفیّ را غضائری تضعیف کرده و فرموده: جایز نیست که احادیثش نوشته شود. نجاشی و علّامۀ حلی نیز او را ضعیف و فاسدالمذهب و از غُلات شمرده‌اند. وی خَطّابی بود یعنی عقیده داشت که حضرت صادق ÷ فردی به نام «ابوالخطّاب» را به عنوان پیامبر مبعوث نموده است!! متأسّفانه کتب حدیث شیعه، روایات چنین فردی را نقل کرده‌اند! ما دو نمونه از روایات وی را می‌آوریم:

١٥٩- کلینی در باب ٥٢ کافی حدیث سوّم را از همین فرد منحرف نقل کرده که معلوم می‌شود او جبری بوده و ـ نعوذ بالله ـ خواسته خدا را ستمگر معرّفی کند. زیرا می‌گوید: خداوند فرمود: من خالق خیر و شرّم و خوشا به حال کسی که خوبی را با دست او اجرا کنم و وای به حال کسی که بدی را به دست او جاری سازم[٢٤٠]. هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند. البتّه مجلسی حدیث را مجهول دانسته درحالی که وجود «مفضّل» غالی در سند آن موجب ضعف روایت است.

٢٦٠- مفضّل می‌گوید: وقتی که حسن بن زید والی منصور عباسی خانۀ امام صادق ÷ را آتش زد به جای اینکه امام در اطفاء حریق بکوشد، قدم به میان شعله‌های آتش می‌گذاشت و می‌فرمود: من فرزند ابراهیم خلیل ÷ می‌باشم[٢٤١]. درحالی که حضرت ابراهیم ÷ خود به میان آتش نرفت بلکه او را به زور در آتش انداختند. ولی در این حدیث، امام به میل خود به میان آتش می‌رود و این کار مخالف عقل و قرآن است و امام که اسوۀ مؤمنین است چنین کاری نمی‌کند. زیرا اجتناب از خطر چه برای امام و چه برای مأموم واجب است.

٨٧ثانیاً: معجزات یک پیامبر را بدون دلیل نمی‌توان به پیامبر دیگر نسبت داد تا چه رسد به غیرپیامبر!

ثالثاً: این کار چه فایده‌ای داشت؟ زیرا هیچکس جُز افراد ضعیفی چون عبدالله بن قاسم و مفضّل بن عمر از آن خبر نداده‌اند!

رابعاً: بزرگان به آباء و اجداد خود نمی‌نازند و طبعاً امام نیز چنین کاری نمی‌کند.

* حدیث ٣٠- حدیثی است به قول کلینی مرفوع، مجلسی نیز آن را مرسل دانسته است. دیگر ما چه بگوییم.

* حدیث ٣١- این حدیث را نیز مجلسی مجهول شمرده است.

* حدیث٣٢- از احادیث صحیح نیست. در مورد راوی متّصل به امام آن که حسن بن جَهم است باید توجّه داشت که هر چند او را تضعیف نکرده‌اند، امّا چون فرد منحرفی موسوم به «حسن بن علیّ بن فضّال»[٢٤٢] ناقل تعدادی از روایات اوست، نمی‌توان به روایات مذکور اعتماد کرد. علاوه بر این، چنانکه آقای «بهبودی» در معرفة الحدیث (ص ٢٤١ و ٢٤٢) می‌گوید، نجاشی تصریح کرده، روایات منقول در کتابی که به نام اوست، اختلاف دارد. طبعاً همین اختلاف موجود در نُسَخِ کتاب دلیل آن است که نسخۀ اصلی آن محفوظ نمانده و دچار ازدیاد و نقصان و تحریف شده، از این‌رو نمی‌توان به کتاب مذکور و آنچه از آن نقل می‌شود، اطمینان کرد. ما در اینجا برای شناخت او نمونه‌ای از منقولاتش را می‌آوریم:

بنا به نقل «کلینی» در روایت چهارم باب ١٠٥، «حسن بن جهم» می‌گوید: به امام رضا ÷ عرض کردم: امیرالمؤمنین محقّقاً قاتل خود را شناخته و شبی را که کشته می‌شد و مکانی را که در آنجا به قتل می‌رسید می‌شناخت و حتّی هنگامی که صیحۀ مرغابیان را شنید، فرمود: این فریادها، نوحه‌ها در پی دارد و أمّ‌کلثوم گفت: چه خوب بود اگر امشب را در خانه نماز بگزاری و بفرمایی امشب دیگری بر مردم، نماز جماعت را امامت کند! همچنین آن شب حضرتش با آنکه می‌دانست «ابن ملجم» ـ لعنه الله ـ او را با شمشیر می‌کشد، بدون سلاح رفت و آمد می‌کرد و چنین کاری جایز نیست. امام رضا ÷ فرمود: چنین است که می‌گویی امّا آن حضرت خودش چنین انتخاب کرد تا مقدّرات خداوند عزّوجلّ تحقّق یابد!![٢٤٣]

أوّلاً این کلام امام رضا ـ چنانکه خواهیم دید ـ موافق قرآن نیست و ما هرگز نمی‌پذیریم که آن عزیز، کلامی ناموافق با قرآن بگوید.

البتّه لازم است بدانید که «مروج الخرافات و حارس البِدَع، محمّدباقر مجلسی» با اینکه بنا به قواعد علم الحدیث ناگزیر، به ضعف حدیث اعتراف کرده ولی با این حال چنانکه عادت اوست درصدد توجیه روایت برآمده!![٢٤٤]

وی می‌گوید: در بعضی نُسَخ به جای لفظ «خُیِّرَ = مخیّر شد» لفظ «حیّر = فراموش کرد و غافل شد» آمده! امّا پرواضح است که لفظ دوّم با متن حدیث مناسب نیست زیرا امام فراموش نکرده بود، چنانکه در مورد صیحۀ مرغابیان فرمود: این فریادها، نوحه‌ها در پی دارد و حتّی به قول شیخ مفید و ابن شهرآشوب، شعری دربارۀ مرگ خواند و از منزل خارج شد!

مجلسی سپس وجه دیگری می‌بافد و می‌گوید: انبیاء و أئمّه با اینکه علم به غیب داشته و از جمیع حوادث آینده مطّلع بوده‌اند امّا مأمور و مکلّف به اعتناء به علم خویش و استفاده از آن نبوده‌اند!!

تردید نیست که این قول مجلسی دلیلی علیل و ادّعایی بلادلیل است، از این رو می‌پرسیم: به موجب کدام آیه یا حدیثِ معتبر، دانسته‌اید که أنبیاء و أئمّه از عمل و اعتنا به علم خویش معذوراند؟! زیرا این ادّعا با قرآن کریم که می‌فرماید: ای پیامبر، بگو اگر علم غیب می‌داشتم از آن استفاده می‌کردم [الأعراف: ١٨٨] موافق نیست. اصولاً علم غیب برای غیر خدا ثابت نشده است بلکه خلاف آن ظاهر و با تعالیم شریعت موافق است. خداوند می‌فرماید:

﴿قُل لَّا يَعۡلَمُ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ ٱلۡغَيۡبَ إِلَّا ٱللَّهُ﴾ [النّمل: ٦٥]

«(ای پیامبر!) بگو: هر آن کسی که در آسمان‌ها و زمین است غیب نمی‌داند مگر خدا».

و نیز در مورد انسان می‌فرماید:

﴿وَمَا تَدۡرِي نَفۡسٞ مَّاذَا تَكۡسِبُ غَدٗاۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسُۢ بِأَيِّ أَرۡضٖ تَمُوتُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُ﴾ [لقمان: ٣٤]

«هیچ کس نمی‌داند که فردا چه به دست می‌آورد و هیچ کس نمی‌داند که در کدام سرزمین می‌میرد. همانا خداست که دانای آگاه است».

و حضرت علی ÷ نیز پس از قرائت این آیه دربارۀ آن می‌فرماید: «فهذا علم الغیب الذي لایعلمُهُ أحدٌ إلا الله = پس این (اموری که در آیه ذکر شده، همان) علم غیبی است که جُز خدا احدی آن را نمی‌داند» (نهج‌البلاغه، خطبۀ ١٢٨). ما قبلاً دربارۀ علم غیب سخن گفته‌ایم و در اینجا تکرار نمی‌کنیم[٢٤٥].

جالب است که این حدیث «ابن جَهم» با کلام خود أمیرالمؤمنین ÷ نیز مخالف است چنانکه ذکر شد. و در جای دیگر نیز آن حضرت نسبت به مرگ خود اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و آن را أمری مکنون و مخزون می‌شمارد و می‌فرماید: «أیّهَا النّاس! کُلّ امرءٍ لاق ما یفرّ منه في فراره. الأجَلُ مُساق النّفس والهَرَبُ منه مُوافاته، کم أطردتُ الأیّام أبحثها عن مکنون هذا الأمر فأبَی اللهُ إلا إخفائَهُ. هَیهات عِلمٌ مَخزونٌ = ای مردمان، هرکه از آنچه می‌گریزد، با آن ملاقات خواهد کرد که اجل زمان راندن جان [به سرای دیگر] است و فرار از آن، آمدن و ملاقات‌کردن آن است، چه بسا روزهایی که از این امر مکنون [چگونگی شهادتم و زمان و مکان آن] کاوش کردم أمّا خدا جز پوشیده داشتنش را نخواست هیهات که علمی است اندوخته [برای خدا]» (نهج‌البلاغه خطبة ١٤٩) و حتّی پس از ضربت‌خوردن باز آن حضرت به قطعیّت نمی‌دانست که با آن ضربت زنده نمی‌ماند و از دنیا می‌رود، زیرا پس از کلمات فوق که آن را هنگام ضربت خوردن فرموده، می‌فرماید: «إن تَثبُتِ الوَطأة في هذِهِ المَزَلَّةِ فذاك = اگر در این لغزشگاه جای پا استوار باشد [سلامتی پیدا کنم] پس آن خواسته و مطلوب است». و نیزمی‌فرماید: «إن أبقَ فأنا ولیّ دمي وإن أفن فالفناء میعادي = اگر [پس‌از این ضربت] باقی بمانم، صاحب اختیار خون خود هستم و اگر مُردم پس مرگ وعده‌گاه من است» (نهج‌البلاغه، بخش رسائل، شمارة ٢٣).

٨٨ثانیاً: علاوه بر این که حفظ نفس و دفاع از خود واجب است، عدم تعاون بر إثم و عدوان نیز واجب است و امام قطعاً به چنین واجبی عمل می‌کرد و اگر از قتل خود مطّلع بود، لاأقلّ از باب عدم تعاون بر إثم و عدوان، مانع از ارتکاب عمل حرام «ابن ملجم» می‌شد و أمّت اسلام را از وجود خویش محروم نمی‌فرمود. چنانکه برادر دانشمند ما، محقّق عالیمقام جناب سید مصطفی حسینی طباطبائی متذکّر شده‌اند: «ابوحنیفه فقیه مشهور و امام مذهب حنفی را در روزگار «منصور عبّاسی» خواستند مسموم کنند و جامی به او دادند که با زهر آمیخته بود. ابوحنیفه از نوشیدن آن خودداری ورزید، گفت: «لا أعینُ على قتل نفسي = من در کشتن خود به کسی کمک نمی‌کنم»[٢٤٦]. و حضرت علی ÷ قطعاً به عدم تعاون بر قتل خویش سزاوارتر از سایرین است. از این رو قابل پذیرش نیست که امام از قتل خویش با خبر باشد أمّا از وقوع آن ممانعت نکند[٢٤٧].

ثالثاً: گیرم امام از قتل خویش خبر داشت، امّا مرغابیها چرا صیحه کردند؟ آیا آنها هم از قتل امام مطّلع بودند؟! آیا «ابن جَهم» تلویحاً می‌خواهد بگوید: مرغابیانِ خانۀ امام هم از علم غیب بی‌بهره نبوده‌اند؟!

به هر حال، ما چون به خدا و کلام او معتقدیم و چون صادقانه حضرت علی و حضرت رضا  س را دوست داریم و مطمئنّ هسیم که خلاف قرآن نمی‌گویند به چنین کسی اعتماد نداریم، گرچه روایتش در کافی آمده باشد.

اینک پس از آشنایی با راوی، بپردازیم به متن روایت سی و دوّم همین باب، «ابن جهم» در این روایت می‌گوید که امام رضا ÷ فرمود: کسی که عقل کامل ندارد، مخاطب شرع نیست! در حالی که تقریباً از بدیهیّات است که منظور از عقل در لسان شرع همین عقل سلیم و عرفی است که اکثریّت مردم ـ بحمدالله ـ از آن برخوردارند، نه عقل کسانی چون افلاطون و بوعلی و میرداماد و صدرالدّین و کانت و هگل و.....!! اگر این روایت راست باشد اکثر مردم مکلّف نیستند و شریعت اسلام به عدّۀ معدودی محدود خواهد شد!

* حدیث ٣٣- مرسل است. از این رو نمی‌توان آن را با اطمینان به حضرت صادق ÷ نسبت داد. امّا متن آن با اسلام مخالفتی ندارد.

* حدیث ٣٤- از منقولات «سهل بن زیاد» است که با او آشنا شده‌ایم. راوی دیگر آن عُبَیدالله الدِّهقان است که نجاشی و علامة حلّی و ممقانی و سایر علمای رجال اورا ضعیف شمرده‌اند. این حدیث دارای سه بخش است که فقط بخش اوّل آن در جلد اوّل «مرآة العقول» شرح شده و احتمالاً نسخۀ مجلسی دو بخش (الف) و (ب) را فاقد بوده فلذا به شرح آنها نپرداخته است و چنانکه در حاشیۀ مرآة العقول (ج ١، ص ٩٦) آمده: اکثر نُسَخ «کافی»، فاقد دو بخش اخیر بوده‌اند.

بدین ترتیب، کتاب «العقل والجهل» پایان یافت و اینک می‌پردازیم به نخستین باب کتاب بعدی موسوم به کتاب فضل العلم

[١٨٧]- کافی، ج ٤، کتاب الصّیام، ص ٨١، روایت سوم.

[١٨٨]- روضه کافی، حدیث ٧٤.

[١٨٩]- روضه کافی، حدیث ٧٥.

[١٩٠]- روضه کافی، حدیث ٧٦. جالب است بدانید که جناب کلینی حدیث مذکور را ـ لابد برای خدمت بیشتر به وحدت اسلامی و تألیف قلوب مسلمین ـ یک بار دیگر به عنوان حدیث ٣٢٥ روضه کافی نقل کرده است؟!! مطلب دیگر آنکه احادیث ٧٧ و ٧٨ در روضه کافی که از مرویّات «وشاء» است از سه حدیث فوق بهتر نیستند، اما به منظور رعایت اختصار، متن آنها را نیاورده‌ایم و خوانندگان می‌توانند خود به «روضه کافی» مراجعه کنند. هر دو «محمد باقر» سه حدیث فوق و احادیث ٧٧ و ٧٨ را صحیح ندانسته‌اند.

[١٩١]- روضه کافی، حدیث ٣٥٦.

[١٩٢]- روضه کافی، حدیث ٣٥٩.

[١٩٣]- مسندالإمام زید، کتاب الطهارة، باب الحیض والاستحاضة والنفاس، حدیث ششم و کتاب الحج باب جزاء الصید، حدیث سوم و کتاب الحدود باب حد الزانی حدیث پنجم.

[١٩٤]- راهی به سوی وحدت اسلامی، ص ١٧٥.

[١٩٥]- امام صادق ÷ فرزند فاطمه است که کنیه‌اش «أم فروه» و پدرش قاسم بن محمد بن ابی‌بکر و مادرش دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر بود.

[١٩٦]- روضه کافی، حدیث ٣٠٥.

[١٩٧]- روضه کافی، حدیث ٤٠٦.

[١٩٨]- اصول کافی، ج ١، ص ١٧٩.

[١٩٩]- اصول کافی، ج ١، ص ١٨٦.

[٢٠٠]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٢٠.

[٢٠١]- اصول کافی، ج ١، ص ٣٨٨.

[٢٠٢]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٣٤.

[٢٠٣]- اصول کافی، ج ١، ص ١٧٦، حدیث ٣.

[٢٠٤]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٦٠ حدیث ٦ ـ لازم است بدانیم که هر دو حدیث (ص ١٧٦ و ٢٦٠) را «محمّد بن یحیی» نقل کرده است!!

[٢٠٥]- اصول کافی، ج ١، ص ٣١٠، حدیث ١١- هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٠٦]- الإرشاد، شیخ مفید، دارالمفید (بیروت)، ج ١، ص ٣٥٤.

[٢٠٧]- الإرشاد، ج ٢، ص ١٥٥.

[٢٠٨]- الإرشاد، ج ٢، ص ٣١٢.

[٢٠٩]- الإرشاد، ج ٢، ص ٢٤٤.

[٢١٠]- عجیب است که شیخ مفید خود در کتابش «الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد» می‌گوید: نام دختر امام کاظم و امام هادی، «عائشه» بوده ولی خود او همین روایت ضعیف را در صفحه ٢١٩ جلد دوّم «ارشاد» آورده است!! به راستی استناد به اینگونه اخبار ضعیف ـ جز برای فریب عوام ـ چه فایده‌ای دارد؟

[٢١١]- اصول کافی، ج ١، ص ٣٨١ ـ هر دو «محمّدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢١٢]- شاهراه اتّحاد، ص ٢١٩ به بعد.

[٢١٣]- اصول کافی، ج ١، ص ٤١٢، حدیث سوّم.

[٢١٤]- ر. ک، صفحه ٧٨ کتاب حاضر.

[٢١٥]- ر. ک، صفحه ١٤٦ کتاب حاضر.

[٢١٦]- ر. ک، به صفحه ١٤٧ به بعد از همین کتاب.

[٢١٧]- ر. ک مقدّمه اصول کافی، ج ١، ص ٢٠ به بعد.

[٢١٨]- در مورد او رجوع کنید به صفحه ٣٧٤ کتاب حاضر.

[٢١٩]- درباره او رجوع کنید به کتاب «رجال نجاشی» (ص ٢٠٣) که او را فاسدالمذهب و ضعیف دانسته و یکی از تألیفات او را کتابی ملعون معرّفی کرده که در آن دروغ‌آمیزی عظیمی صورت گرفته است.

[٢٢٠]- او غیر از «ابن مهران» معروف به «ابن خانبه» و از ضعفاست. غضائری به ضعف او تصریح فرموده، استاد بهبودی درباره او می‌نویسد: شاید کلینی روایات او را به نحو وِجادَه از کتابخانه شیخ نابینای خویش علی بن ابراهیم قمّی نقل کرده باشد. «ابن مهران» - که ممکن است همان احمد بن مهران بن خالد اصفهانی یزدی، متوفّی به سال ٢٨٤ ه‍. باشدـ ٥٢ حدیث از «ابی سمینة محمد بن علی» کذّاب و «عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی» که کتابی مجعول دارد روایت می‌کند. (معرفة الحدیث، ص ١١٣) تعدادی از روایات موهم تحریف قرآن در باب ١٦٥ کافی، منقول از اوست.

[٢٢١]- برای شناخت او رجوع کنید به صفحه ٧٨همین کتاب.

[٢٢٢]- چندان شناخته نیست.

[٢٢٣]- او را در صفحه ٨٩ به بعد کتاب حاضر معرّفی کرده‌ایم.

[٢٢٤]- وی در صفحه ١٠٥ به بعد همین کتاب معرّفی شده است.

[٢٢٥]- الموضوعات فی الآثار والأخبار، هاشم معروف الحسنی، ص ١٧٥.

[٢٢٦]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٤٨ – هر دو «محمّد باقر» این حدیث را «صحیح» ندانسته‌اند.

[٢٢٧]- برای شناخت او رجوع کنید به صفحه ١٩٥ به بعد همین کتاب.

[٢٢٨]- بد نیست بدانید قسمت اعظم روایات «روضه کافی» از مرویّات علی بن ابراهیم و محمد بن یحیی است.

[٢٢٩]- ترجمه فارسی اصول کافی، انتشارات علمیّه اسلامیّه، ج ٢، ص ٣٣٩.

[٢٣٠]- کافی، ج ٤، کتاب الصّیام، ص ٧٩، حدیث سوّم.

[٢٣١]- برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ١٤٥ کتاب حاضر.

[٢٣٢]- اصول کافی، ج ١، ص ١٤٣ و ١٤٤.

[٢٣٣]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٣٧.

[٢٣٤]- نهج‌البلاغه، خطبه ١٨٢ ـ همچنین رجوع کنید به کتاب گرانقدر راهی به سوی وحدت اسلامی تألیف استاد خیرخواه جناب «مصطفی حسینی طباطبائی» صفحه ١٧٦ به بعد، مؤلّف عالیمقام در این موضوع مطالبی بس مفید نگاشته است که توصیه می‌کنم برادران و خواهران ایمانی از مطالعه آن غفلت نورزند.

[٢٣٥]- اصول کافی، ج ١، ص ٤١٦ و ٤١٥.

[٢٣٦]- ر. ک، ص ١٤٧ به بعد همین کتاب.

[٢٣٧]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٨٤ – هر دو «محمدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٣٨]- مخفی نماند که دکّانداران مذهبی کوشش بسیار کرده‌اند و به بافندگیهای گوناگون متشبّث شده‌اند تا روایات تحریفیّه از جمله احادیثی از قبیل حدیث فوق را به نوعی توجیه کنند و مردم ساده‌دل را بفریبند، مثلاً گفته‌اند که آیات قرآن تعدّد نزول و تنوّع تعبیر داشته و به صور گوناگون از جانب حق متعال نزول یافته است که برخی از آن صور نزول یافته را ائمّه ـ علیهم السلام ـ اظهار کرده‌اند. این سخن، ادّعایی بلادلیل بلکه سخنی باطل و خلاف قرآن است. زیرا پیامبر به حکم آیه‌ی تبلیغ (= المائدة: ٦٧) – که به هیچ وجه قید و استثنایی ندارد – موظّف به تبلیغ کلّ ما أنزل الله إلیه بوده و به همین سبب است که می‌بینیم در قرآن کریم، آیاتی از قبیل صدر آیه ٧٩ و ٩٣ سوره اعراف و یا تتمّه آیه ٩٣ سوره یونس و تتمه آیه ١٧ سوره جاثیه و یا آیه سوم و پنجم سوره کافرون و..... که یکسان‌اند چون دوبار نازل گردیده، پیامبر نیز دو بار گفته است و یا آیه ٥ و ٦ سوره شرح را که جُز در حرف «فاء» هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند دو بار گفته است. از این رو، اگر آیات مذکور در این روایات نیز از جانب حقّ نازل شده بود، قطعاً پیامبر آنها را نیز ابلاغ می‌کرد و مسلمین را از آنها بی‌خبر نمی‌گذاشت تا ضعفا و کَذَبه‌ای چون «اسحاق بن عمّار» و امثال او بیایند و مردم را از شکل دیگر آیات مذکور باخبر سازند.

[٢٣٩]- برای مطالعه روایت مذکور رجوع کنید به صفحه ٨٧ کتاب حاضر.

[٢٤٠]- اصول کافی، ج ١، ص ١٥٤.

[٢٤١]- اصول کافی، ج ١، ص ٤٧٣، حدیث دوم ـ هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٤٢]- برای شناخت او رجوع کنید به صفحه ١١٦ همین کتاب.

[٢٤٣]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٥٩ ـ هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٤٤]- مرآة العقول، دارالکتب الإسلامیّة (طهران)، ج ٣، ص ١٢٢ به بعد.

[٢٤٥]- ر. ک، ص ١٢٣ به بعد کتاب حاضر.

[٢٤٦]- خیانت در گزارش تاریخ، ج دوم، چاپ اوّل، ص ٢٢٦.

[٢٤٧]- فی المَثَل امام رضا ÷ بداند که انگور مسموم است امّا آن را بخورد و هکذا.

کتاب فضل العلم

٢- باب فرض العلم ووجوب طلبه والحثّ علیه

فضیلت علم و ثواب‌داشتن تعلیم و تعلُّم در اسلام و تأکید پیامبر و بزرگان دین بر اهمّیّت علم و دانش و تشویق مردم به کسب علم، بر هیچ منصفی پوشیده نیست و هیچ دینی و آیینی به اندازۀ اسلام، مردم را به کسب علم، تحریض و تحریک نکرده است. لذا در روایات این باب و ابواب مشابه دقّت بسیار نمی‌کنیم و از آن و چند باب پس از آن، به اختصار می‌گذریم، گرچه به سبب اشکالات موجود در اسناد روایات، نمی‌توان با اطمینان صدور آنها را به بزرگان دین نسبت داد.

بدان که در این باب ٩ روایت نقل شده که مجلسی هیچ یک را صحیح ندانسته و آقای بهبودی فقط روایت دوّم و هشتم را در صحیح الکافی آورده است. ما نیز در اینجا ترجمۀ حدیث هشتم را ذکر می‌کنیم. روایت شده که امام صادق ÷ فرمود: دوست دارم اصحابم را تازیانه‌ها بزنم تا فقیه و عالم شوند.

٣- باب صفة العلم وفضله وفضل العلماء

در این باب، ٩ حدیث مذکور است که بنا به قواعد علم‌الحدیث، مجلسی فقط روایت هشتم و جناب بهبودی فقط روایت نهم را صحیح دانسته‌اند. در مورد روایت نهم می‌گوییم: با اینکه «سُعدان بن مُسلِم» شناخته نیست و همین امر سبب می‌شود که حدیث «مجهول» محسوب شود و با اینکه راوی دیگر حدیث «معاویه بن عمار» به قول دو تن از علمای رجال (ابن داوود و عقیقی) مذهب مستقیمی نداشته و ضعیف‌العقل بوده است، ولی جناب بهبودی این روایت را پذیرفته است!

در مورد حدیث دوّم این باب که می‌گوید: «إنّ الأنبیاء لم یُوَرِّثوا درهماً وَلا دیناراً = همانا پیامبران درهم و دینار ارث ننهادند» در بررسی حدیث اوّل باب پنجم سخن خواهیم گفت، بدانجا مراجعه شود.

* حدیث ٦- را هر دو «محمّدباقر» صحیح ندانسته‌اند. یکی از رُوات آن «محمّد بن حسّان» است که غضائری و علّامۀ حلّی و سایرین او را ضعیف شمرده‌اند و نجاشی می‌گوید: غالباً از ضعفاء نقل می‌کند، چنین کسی روایت کرده از «ادریس بن حسن» که مهمل است و او نقل کرده از «ابی اسحاق الکِندی» که او نیز مهمل است و او روایت کرده از «بشیرالدّهّان» که او نیز مجهول است!! شما را به خدا بنگرید به کتاب کلینی که مورد احترام و اتّکاء میلیون‌ها تن از شیعیان است، می‌گوید: ای مسلمانان، ضعیفی از مهملی و او از مهملی دیگر و او از مرد مجهولی به نقل از امام ÷ خبری برایتان آورده‌اند که فقط برای ایجاد تفرقه و بدبین‌ساختن مسلمین به یکدیگر به کار می‌آید!! زیرا امام در این حدیث غیرشیعه را اهل ضلالت شمرده و فرموده: «فإذا احتاج إلیهم أدخَلوه في باب ضَلالتهم = اگر شیعه‌ای به آنان محتاج شود او را از در گمراهی خویش وارد می‌کنند»!!

٨٩امثال اینگونه روایات ـ که متأسفانه نظایرش درکتب روایی ما کم نیست از جمله حدیث هفتم صفحۀ ٤٣٧ جلد اوّل کافی و.....[٢٤٨] ـ سبب شده چنان حالتی میان برادران مسلمان ایجاد شود که فی‌المَثَل میرزا محمّد باقر خوانساری مؤلّف کتاب روضات الجنّات في أحوال العلماء والسّادات که از مشاهیر علمای شیعه و از اعلام و آیات ایشان است در احوال «خواجه نصیرالدّین طوسی» می‌نویسد: «از جمله امر این مرد که معروف و مشهور است این است که خود را وزیر سلطان محتشم نمود و در مملکت محروسۀ ایران به هلاکوخان..... که از بزرگترین سلاطین تتار و اتراک مغول بود، پیوست و در موکب سلطان مؤیّد، با کمال شوق و استعداد آمدند به طرف دارالسّلام بغداد برای ارشاد بندگان خدا و اصلاح بلاد و قطع رشتۀ ظلم و فساد و خاموش‌کردن جور نسناس و هلاکت دائرۀ ملک بنی‌العبّاس و قتل عام اتباع آنان، تا اینکه جاری کرد از خون آن کثیفان مانند نهرها و جاری گردید در آب دجله و از آنجا تا جهنّم دارالبوار و جایگاه أشقیاء و اشرار.....» (روضات الجنّات ص ٥٧٨)

خوانندۀ عزیز، اندکی در عبارت این عالم نما، تأمّل کن و بنگر او در کتابش هجوم کُفّار مغول و تاتار را به بغداد «ارشاد عباد» و «اصلاح بلاد» شمرده[٢٤٩] و اعتراف نموده که این به اصطلاح «ارشاد» به قتل عام مسلمین در مرکز جهان اسلام منجر شده و ابایی ندارد که دربارۀ قتل عامّ وحشیانۀ مسلمین بگوید: به جهنّم دارالبَوار رفتند؟!! زهی عداوت و حماقت![٢٥٠]

یکی از اعقاب همین مرد، امام جماعت مسجدی در تهران است و اهل سنّت را نجس می‌داند؟!!

گر مسلمانی همین است که اینان دارند
نه دگر وای به گبر است و نه برترسایی!!

[٢٤٨]- حدیث مذکور را در صفحه ١٦٢ کتاب حاضر آورده‌ایم.

[٢٤٩]- همان مغولانی که چنان وحشی و بی‌فرهنگ بودند که اسبان خویش را در مسجد می‌بستند و برای گرم‌کردن خود قرآنها و کتب موجود در مسجد را می‌سوزاندند!!

[٢٥٠]- مخفی نماند که ما با کشتار و آزار شیعیان که در زمان سلاطین عثمانی واقع شده است نیز مخالفیم و عمل آنان را نیز به هیچ وجه شرعی نمی‌دانیم.

٤- باب أصناف النّاس

تعداد احادیث این باب چهار عدد است که آقای بهبودی هیچ یک را صحیح ندانسته امّا مجلسی می‌گوید: ظاهراً حدیث چهارم صحیح است.

حدیث دوّم و چهارم با هم شباهت دارند و مضمونشان برخلاف اصل تقلید است زیرا از قول امام صادق ÷ مردم را به سه دسته تقسیم نموده: ١- عالم، ٢- متعلّم، ٣- غثاء!. بنابراین، مقلّد که نه عالم است و نه متعلّم، «غُثاء» است که به دنبال هر بادی می‌رود!

بدان که فرق متعلّم با مقلّد آن است که متعلّم هر چه از معلّم أخذ می‌کند، با دلیل و برهان است، ولی مقلّد بدون دلیل و مدرک أخذ می‌کند و می‌پذیرد.

تعجّب است که با وجود اینگونه روایات، علمای شیعه که پیرو کلینی‌اند، مردم را به تقلید وامی‌دارند! آیا می‌خواهند مردم را در حالت «غثاء»بودن نگه دارند؟!

٥- باب ثواب العالِم والمتعلِّم

در این باب شش حدیث آمده که مجلسی روایت دوّم و چهارم و استاد بهبودی فقط روایت دوّم را صحیح دانسته است. البتّه مجلسی در بارۀ دوّمین سند روایت اوّل می‌گوید: کمتر از صحیح نیست.

٩٠* حدیث ١- این حدیث به لحاظ متن همچون حدیث دوّم باب سوّم مخالف مذهب شیعه است زیرا علمای شیعه برای اینکه در موضوع «فدک» با سایر مسلمین اختلاف کنند، می‌گویند که حضرت فاطمۀ زهراء علیها السلام از پدرش ارث می‌برد، چه دینار و درهم باشد و چه اثاث‌البیت و چه چیزهای دیگر. در حالی که این روایت برخلاف ادّعای آنان و مشابه حدیث دوم باب سوّم می‌گوید که انبیاء مال دنیا از جمله درهم و دینار ارث نمی‌گذارند. معلوم می‌شود چون این روایت مؤیّد ادّعای علمای ما نیست، به آن توجّه نکرده و به روی خود نمی‌آورند!

برای مزید اطّلاع خوانندگان عزیز، پس از معرّفی روایت دوّم این باب و قبل از پرداختن به باب ششم، مسألۀ فدک را به اجمال بیان می‌کنیم، إن شاء الله تعالی.

* حدیث ٢- را هر دو «محمّد باقر» صحیح دانسته‌اند و متن آن نیز بسیار خوب و کاملاً موافق تعالیم اسلام عزیز است.

[تأمل مختصر در مسأله‌ی «فدک»]

٩١چنانکه در سطور بالا گفته شد پیش از بررسی باب بعدی، مختصراً در مسألۀ «فدک» تأمّل می‌کنیم، بدان که فدک دهکده‌ای بود در «حجاز» که تا مدینه تقریباً چهار کیلومتر فاصله داشت و اهالی آنجا، آن را به عنوان صلح واگذار کردند. چنین جایی در حکم خالصه‌جات دولتی است که در اختیار زمامدار مسلمین خواهد بود تا آن را به مصرف مصالح مسلمین برساند. این صلح در سال هفتم هجری و پس از فتح خیبر انجام گرفت. در این قریه، چشمۀ آب و درختان خرما وجود داشت و رسول خدا ص منافع آن را صرف افراد مستحقّ و «ابن السّبیل» و مصالح عامّه می‌کرد. چنانکه خدا فرموده:

﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي ٱلۡقُرۡبَىٰ وَٱلۡيَتَٰمَىٰ وَٱلۡمَسَٰكِينِ وَٱبۡنِ ٱلسَّبِيلِ كَيۡ لَا يَكُونَ دُولَةَۢ بَيۡنَ ٱلۡأَغۡنِيَآءِ مِنكُمۡ﴾ [الحشر: ٧]

«آنچه خدا [به صورت فیء از زمین و اموال] اهل این قریه‌ها، عائد رسول خویش گرداند، از آنِ خداست و از آنِ پیامبر و از آنِ خویشاوندان[وی] و یتیمان و مساکین و در راه‌ماندگان است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد».

٦١ابوبکر نیز در زمان خلافت خود، دربارۀ «فدک» مانند رسول خدا ص عمل کرد. چون عمر به خلافت رسید، حضرت علیّ بن ابی‌طالب و عمویش عبّاس را متولّی آنجا قرار داد تا به مصارف مذکور در قرآن برسانند. اتّفاقاً در تولیت ومدیریّت «فدک» میان حضرت علی و عمویش عبّاس اختلاف‌نظر واقع شد و شکایت نزد خلیفه بردند، امّا او میانشان حکم نکرد و کار را به خودشان واگذاشت تا بین خود اصلاح نمایند. اگر «فدک» مالک حقیقی می‌داشت که از تصرّف غیر در آن ناراضی می‌بود، طبعاً دادن منافع آن به سایرین جایز نبود و هرگز علی ÷ سرپرستی و تولیت چنین مِلکی را نمی‌پذیرفت و به هیچ وجه تعاون بر إثم نمی‌فرمود.

بعدها تولیت آن به دست مروان و بنی‌مروان افتاد تا زمان «عُمَر بن عبدالعزیز» که او در زمان خلافت خویش، در مورد «فدک» مانند خلفای راشدین عمل کرد. در سال ٢١٠ه‍. مأمون عبّاسی امر کرد آن را به دست اولاد حضرت فاطمه علیها السلام بسپارند، پس از فرمان او، «فدک» را به محمّد بن یحیی بن الحسین بن زید بن علیّ بن الحسین ÷ و محمّد بن عبدالله بن الحسین بن علیّ بن الحسین ÷ تسلیم کردند و مدّت‌ها در تولیت ایشان بود تا اینکه اولاد آن‌دو در زمان متوکّل عباسی در ادارۀ آنجا با یکدیگر اختلاف کردند، متوکّل نیز امر کرد تا آن را ردّ کنند و به همان نحوه که سابقاً اداره می‌شد، زیر نظر زمامدار مسلمین، منافع آن توزیع شود و افراد دیگر، أعمّ از فاطمی و غیرفاطمی، متولّی آن نباشند.

باید دانست که فرقۀ امامیّه مدّعی است که ابوبکر «فدک» را که ارث حضرت فاطمه علیها السلام بوده، منع کرد و متوسّل شد به روایت رسول اکرم ص که فرموده است: «ما گروه انبیاء ارث نمی‌گذاریم، آنچه بگذاریم صدقه است».

٩٢شیعیان ادّعا می‌کنندکه این روایت موافق قرآن نیست!! زیرا خدای تعالی فرموده:

﴿يُوصِيكُمُ ٱللَّهُ فِيٓ أَوۡلَٰدِكُمۡ﴾ [النساء: ١١]

«خدا دربارة فرزندانتان سفارش می‌کند».

٦٢و این کلام عامّ و شامل رسول خدا نیز هست. همچنین فرموده:

﴿وَوَرِثَ سُلَيۡمَٰنُ دَاوُۥدَ﴾ [النمل: ١٦]

«سلیمان از داوود میراث برد».

و از قول حضرت زکریّا ÷ فرموده:

﴿فَهَبۡ لِي مِن لَّدُنكَ وَلِيّٗا ٥ يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنۡ ءَالِ يَعۡقُوبَ﴾ [مریم: ٥-٦]

«مرا فرزندی عطا فرما که از من و از آل یعقوب میراث برد».

«ارث» نیز عامّ است و شامل همه چیز می‌شود.

البته این ادّعا صحیح نیست زیرا، أوّلاً: روایتی که رسول اکرم ص فرموده: «ما ارث نمی‌گذاریم» هم توسّط اهل سنّت نقل شده و هم در کتب شیعیان آمده است.

ثانیاً: ابوبکر مدّعی نشد که «فدک» مال اوست، و از آن استفادۀ شخصی نکرد بلکه گفت: ترکۀ رسول الله ص صدقه‌ای است برای مستحقّین، مانند زمین‌های خالصه که متعلّق به شخص زمامدار و مِلک او نیست بلکه باید با نظارت او صرف مصالح أمّت شود.

ثالثاً: ابوبکر با زوجات رسول خدا ص یعنی با دختر خویش، عائشه و یا با حفصه که دختر عُمَر بود و یا سایر همسران پیامبر که عداوتی نداشت که همه را از «فدک» محروم کرد. پس معلوم می‌شود سوء نیّتی در کار نبوده بلکه «فدک» خالصه و حقّ تمام مسلمین بوده و آن را نمی‌توان به ارث برد. صحابۀ رسول خدا از جمله علی ÷ و ابوذر و..... نیز چیزی نگفتند. مهمتر اینکه چون امیرالمؤمنین ÷ متصدّی خلافت شد، فدک را تقسیم نکرد و مصرفی را که داشت تغییر نداد و آن را به ملکیت ورثۀ حضرت زهرا علیها السلام در نیاورد، در حالی که واجب بود در زمان بسط یَد، مال را به صاحب مال و یا وُرّاث او ردّ کند.

رابعاً: شیعیان در این قضیّه تناقض می‌گویند، زیرا از طرفی گفته‌اند: «فدک» به حضرت فاطمه ارث رسیده و از سوی دیگر گفته‌اند: حضرت فاطمه به ابوبکر فرمود: پدرش «فدک» را به او بخشیده است! باید پرسید: اگر رسول خدا ص آن را به فاطمه علیها السلام بخشیده بود در این صورت از اموال پیامبر خارج است و دیگر مشمول عنوان ارث نخواهد بود، و اگر می‌گویند ارث بوده، پس ادّعای بخشیدن «فدک» باطل خواهد بود. البته در صورت ارث‌بودن، زنان پیامبر نیز از آن سهم خواهند داشت. پس چرا آنان اعتراضی نکردند و سهم خود را نخواستند.

همچنین نمی‌توان گفت که این هبه در مرض موت رسول خدا ص بوده است زیرا شأن پیامبر أجلّ از آن است که در روزهای آخر عمر، برای وارثی بیش از سهمش وصیت کند و خلاف نیست که هبۀ غیرمقبوضه با وفات واهب، باطل و بلااثر می‌شود.

امّا اگر بگوییم که این هبه قبلاً صورت گرفته، در این صورت باید که در ید حضرت فاطمه قرار می‌داشت و دیگران هم از آن مطّلع می‌بودند! در حالی که در تاریخ قطعی اثری از اطّلاع و اعتراض سایرین، ملاحظه نمی‌شود.

خامساً: ادّعا می‌شود که چون ابوبکر «فدک» را به حضرت زهرا علیها السلام تسلیم نکرد آن حضرت قسم خورد که با او سخن نگوید تا اینکه پدرش را ملاقات، و از او نزد پدر شکایت کند!

امّا این سخن لایق مقام والای حضرت فاطمه علیها السلام نیست، زیرا او بهتر از دیگران می‌دانست که بثّ ‌شکوی فقط به سوی خدا است نه غیر او، خصوصاً در عالم ورای دنیا که فقط خدا مالک یوم دین و مرجع شکایت است! از این‌رو ممکن نیست که دخت پیامبر اکرم ص چنین سخن بگوید. همین امر دلیل است که این ادّعاها راست نیست. در قرآن می‌خوانیم که حضرت یعقوب ÷ حتّی در همین دنیا، می‌گوید:

﴿إِنَّمَآ أَشۡكُواْ بَثِّي وَحُزۡنِيٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾ [یوسف: ٨٦]

«همانا من شکایت غم و اندوه خود را فقط به سوی خدا عرضه می‌دارم».

در دعای حضرت موسی ÷ نیز آمده است: «اللهمّ لك الحمد وإلیك المشتكى وأنت المستعان وبك المستغاث وعلیك التّکلان = پروردگارا، ستایش تنها توراست و شکایت به سوی توست و از تو یاری خواسته شود و به درگاه تو استغاثه می‌شود و توکّل بر توست».

سادساً: حضرت فاطمه علیها السلام در دامن پدری پرورش‌یافته بود که ماه‌ها می‌گذشت و از خانۀ پدر، دودی که نشانۀ طبخ غذاست به آسمان برنمی‌خاست و روزی که از دنیا می‌رفت زرهش در گرو کسی بود که به آن حضرت چند درهم وام داده بود. حضرت زهرا علیها السلام فرزند مادری بود که تمامی ثروت خویش را در راه خدمت به اسلام به پای شوهرش ریخت. آن حضرت بانوی خانه‌ای بود که شوهرش علی ÷ چاه‌ها حفر کرده و آنها را وقف مسلمین می‌نمود! حضرت فاطمه چنان تربیت شده بود که وقتی از پدرش خادمه‌ای برای کمک و معاونت کارهای منزل خواست، پدر بزرگوارش نپذیرفت و در عوض تسبیح معروف به تسبیحات حضرت زهرا را به وی آموخت، چنانکه حدیث آن معروف است و در کتب اهل سنّت و همچنین در کتب شیعه از جمله در «من لایحضره الفقیه» دیده می‌شود. پیامبر حتّی نمی‌پسندید که دخترش اندک توجّهی به زر و زیور دنیا نشان دهد و چون دید دخترش پرده‌ای رنگین آویخته و در گردن، گردنبند و به پای فرزندانش خلخال دارد، از او اعراض فرمود تا اینکه آن حضرت تمام آنها را برداشت و به دست حسنَین  س داد تا به رسول الله ص تقدیم دارند، پیامبر نیز آنها را پذیرفت و در راه خدا انفاق کرد.

با توجّه به شخصیّت حضرت فاطمه، حتّی اگر ادّعای بلادلیل کسانی که «فدک» را مِلک وی قلمداد می‌کنند، بپذیریم، آیا می‌توان باور کرد که چنین شخصیّت وارستۀ والامقامی بشنود که ابوبکر می‌گوید منافع «فدک» باید صرف مصالح عموم مسلمین شود و او گذشت نفرموده و از سخن ابوبکر استقبال نکند؟!

امّا در مورد آیاتی که مورد سوءاستفاده قرار داده‌اند، لازم است توجّه داشته باشیم که: أوّلا: آیۀ میراث به اتّفاق علما بر عمومیّت خویش باقی نیست و به چند مورد تخصیص خورده است مانند تخصیص به عدم ارث فرزند کافر یا قاتل پدر و......

ثانیاً: لفظ «ارث» اسم جنس و دارای انواعی است از قبیل ارث مال، ارث مُلک و سلطنت و ارث نبوّت و غیره. در قرآن کریم نیز به معانی مختلف آمده است، از جمله به معنای «ارث علم و کتاب»، مانند:

﴿ثُمَّ أَوۡرَثۡنَا ٱلۡكِتَٰبَ ٱلَّذِينَ ٱصۡطَفَيۡنَا﴾ [فاطر: ٣٢]

«آنگاه کتاب [آسمانی] را به کسانی که ایشان را برگزیده بودیم به میراث دادیم».

و یا به معنای «ارث بهشت» است، چنانکه می‌فرماید:

﴿وَتِلۡكَ ٱلۡجَنَّةُ ٱلَّتِيٓ أُورِثۡتُمُوهَا بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ﴾ [الزّخرف: ٧٢]

«این است بهشتی که به سبب کردارتان به میراث برده‌اید».

و یا «ارث زمین و مال» چنانکه می‌فرماید:

﴿وَأَوۡرَثَكُمۡ أَرۡضَهُمۡ وَدِيَٰرَهُمۡ وَأَمۡوَٰلَهُمۡ﴾ [الأحزاب: ٢٧]

«زمین و خانه‌هایشان و اموالشان را به شما میراث دادیم».

در آیۀ ١٢٨ و ١٣٧ سورۀ مبارکۀ اعراف نیز به همین معنی استعمال شده است.

ثالثاً: دوّمین و سوّمین آیه‌ای که استشهاد کرده‌اند، در واقع کاملاً مخالف ادّعایشان و مؤیّد نظر ماست، زیرا در آیۀ ١٦ سورۀ «نمل» آشکار است که معنای عرفی ومعمول «ارث» مراد نیست، زیرا حضرت داوود ÷ غیراز حضرت سلیمان ÷ اولاد دیگری نیز داشت و قهراً آنان نیز از «ارث» به معنای عرفی آن محروم نبوده‌اند. واضح است که اولاد أعمّ از نیکوکار و غیرنیکوکار هر دو در صورتی که پدر مالی باقی نهد از او ارث می‌برند، پس حضرت سلیمان در ارث بدین معنی ممتاز نبود و ذکر ارث بردنش بدین معنی کاملاً بیهوده است، و متضمّن مدح نیست امّا آیۀ مذکور در مقام مدح و تمجید اوست، پس ارثی که سلیمان به بهره‌مندی از آن ممتاز است، «ارث نبوّت» است نه «ارث مال» که از امور عمومی است و در میان همگان مشترک است و ذکر این امور از شأن قرآن به دور است. ملاحظه می‌کنید که ادّعای علمای ما از این آیه به دست نمی‌آید.

آیۀ پنجم و ششم سورۀ «مریم» نیز به هیچ وجه مؤید ادّعای فوق نیست زیرا می‌فرماید: ﴿يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنۡ ءَالِ يَعۡقُوبَ﴾ = «از من و از آل یعقوب میراث برد» در حالی که حضرت یحیی ÷ از آل یعقوب مال ارث نمی‌برد، اموال آنان را اولاد و خویشاوندانشان ارث برده بودند. پدر حضرت یحیی یعنی حضرت زکریّا ÷ نیز اموالی نداشت که دعا کند خداوند به من وارثی عطا فرما که مالم بی‌وارث نمانَد!! زیرا وی نجّاری زاهد بود که مالی نیندوخته بود، علاوه بر این چنانکه گفتیم ارث بردن مال که امری معمول و متعارف است، مدح او نبوده و امتیازی به شمار نمی‌رود. ملاحظه می‌کنید که در این آیه نیز «ارث نبوّت» مقصود است نه ارث مال.

٦- باب صفة العلماء

این‌باب دارای هفت حدیث است که مجلسی حدیث اوّل، دوّم، سوّم و چهارم و استاد بهبودی فقط حدیث اوّل و چهارم را صحیح دانسته است.

٧- باب حق العالم

این باب دارای یک حدیث مرسل است.

٨- باب فقد العلماء

این باب مشتمل است بر شش حدیث که مجلسی فقط حدیث چهارم و آقای بهبودی حدیث اوّل و چهارم را صحیح دانسته است، البتّه متن هر دو حدیث مذکور، یکسان است و فقط سند آن دو تفاوت دارد.

٦٣* حدیث ٢- سند آن مجهول است، گرچه چون از «ابن ابی عُمَیر» نقل شده، غالباً حدیث او را می‌پذیرند[٢٥١]؟!! امّا متن حدیث و همچنین حدیث سوّم که دربارۀ مرگ عالم مؤمن می‌گوید: «ثلم فِي الإسلام ثلمة لا یسدّها شيء = رخنه و شکستی در اسلام واقع می‌شود که چیزی آن را جبران نمی‌کند». و نیز محتوای حدیث اوّل و چهارم معارض سخن روضه‌خوانان و مدّاحان ودکانداران مذهبی است که می‌گویند با قتل امام حسین ÷ ـ که به نظر ما أعلم و أتقی و أفقه زمانۀ خود بود ـ اسلام زنده شد و رونق گرفت و خون سیّدالشهداء ÷ باعث تقویت و ترویج اسلام شد! امّا این احادیث برخلاف ادّعای آنان می‌گویند با مرگ عالم رخنه و شکستی در اسلام پدید آید که چیزی آن را جبران نمی‌کند.

به قول مجلسی حدیث پنجم ضعیف و ششم مرسل است.

[٢٥١]- گفته‌ایم که آثار مکتوب ابن ابی‌عُمَیر از بین رفت (ص ٤٤٢) و او بعدها از حافظه نقل می‌کرد و احتمال خطای حافظه کم نیست. برخی از علما نیز تصریح کرده‌اند این قول که «ابن أبی عُمَیر» جز از ثقات نقل نمی‌کند ادّعای بی‌دلیل است. علاوه بر این باید به یاد داشته باشیم که او راوی حدیثی است که می‌گوید ماه رمضان کمتر از سی روز نخواهد بود! و نیز درباره آیه ٢٤ سوره نساء می‌گوید: به صورت زیر نازل شده است: «فَمَا ٱسۡتَمۡتَعۡتُم بِهِۦ مِنۡهُنَّ إِلَى أَجَلٍ مُسَمَّى فَ‍َٔاتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةٗ». (فروع کافی، ج ٥، ص ٤٤٩، حدیث سوّم).

٩- باب مجالسة العلماء وصحبتهم

در این باب پنج حدیث ذکر شده که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک را صحیح ندانسته‌اند، امّا مجلسی با این که اعتراف کرده حدیث چهارم مجهول است ولی آن را پذیرفته است!

١٠- باب سؤال العام وتذاکره

در این باب ٩ حدیث آمده است که مجلسی حدیث دوّم و چهارم و بهبودی فقط حدیث دوّم را صحیح دانسته است.

متن روایت پنجم به بعد بسیار خوب و کاملاً موافق تعالیم اسلام است.

١١- باب بذل العلم

این باب چهار حدیث داراست که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک را صحیح ندانسته‌اند.

متن احادیث اوّل و دوّم و سوّم موافق اسلام است.

* حدیث ٤- مرسل و راوی آن «علیّ بن ابراهیم» منحرف است[٢٥٢]. این حدیث که می‌گوید: حکمت را به نادانان نگویید هم مخالف اسلام و هم مخالف سه روایت قبلی همین باب است، زیرا شرع در بیان حقایق خطابش «یا أیّها النّاس» و «یا أیها الّذین آمنوا» است و هیچ مطلبی را از کسی حتّی افراد عنود و لدود، دریغ ندارد و حتّی به کسانی که از حق اعراض می‌کنند، می‌فرماید:

﴿فَإِن تَوَلَّوۡاْ فَقُلۡ ءَاذَنتُكُمۡ عَلَىٰ سَوَآءٖ﴾ [الأنبیاء: ١٠٩][٢٥٣]

«پس (ای پیامبر) اگر رویگردان شدند بگو: شما همگی را یکسان آگاه کردم».

واقعاً نمی‌دانم که «علیّ بن ابراهیم» با اسلام آشنا بوده است یا نه؟ زیرا بیشتر روایات او تناسبی با اسلام ندارد.

[٢٥٢]- وی در صفحه ١٠٥ و ١٥٧ کتاب حاضر معرّفی شده است.

[٢٥٣]- این بیت حافظ را که می‌گوید:
با مدّعی مگویید اسرار عشق و مستی
تا بی‌خبر بمیرد در رنج خودپرسـتی
یا بیت زیر پاسخ گفته‌ام:
با مدّعی بگویید آئین حقّ‌پرستی
مگذار تا بمیرد در جهل و کفر و مستی

١٢- باب النّهی عن القول بغیر علم

این باب حاوی ٩ روایت است که مجلسی حدیث دوّم و سوّم و ششم را صحیح شمرده و حدیث پنجم را با اینکه به قول خودش مجهول است ولی به عنوان حدیث صحیح پذیرفته است! آقای بهبودی نیز حدیث اوّل و سوّم و چهارم و پنجم و هشتم را صحیح دانسته است. حدیث اوّل را مجلسی «مجهول» و حدیث چهارم را «موثّق» و هشتم را «حسن» شمرده است.

متن پنج حدیث نخست این باب بسیار خوب و کاملاً با تعالیم شرع انور موافق است.

* حدیث ٦- متن آن برخلاف دو حدیث قبلی ـ خصوصاً حدیث چهارم ـ است. زیرا در آنجا امام به صورت عام ـ که شامل عالم و غیرعالم می‌شود ـ فرموده: اگر پاسخ سؤالی را نمی‌دانید بگویید: الله أعلَم. امّا در این حدیث می‌فرماید: مردی که جواب پرسشی را نمی‌داند، نگوید: الله أعلَم بلکه بگوید نمی‌دانم. ما نمی‌دانیم اینگونه اخبار ناموافق و متضادّ را چگونه حجّت می‌دانند؟ و نمی‌دانیم آیا کلینی تضادّ این اخبار را درک کرده یا نه! جالب است که مجلسی خبر چهارم را موثّق و حدیث ششم را صحیح دانسته است.

* حدیث ٩- مرسل است و یکی از رُوات آن «عبدالله بن شُبرُمَه الکوفی» از جانب

منصور عبّاسی، قاضی سواد کوفه بوده است و هر دو «محمّدباقر» آن را صحیح ندانسته‌اند.

١٣- باب من عمل بغیر علم

هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از سه روایت این باب را صحیح ندانسته‌اند.

١٤- باب استعمال العلم

این باب مشتمل بر هفت حدیث است که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته‌اند. متن احادیث این باب بسیار خوب و کاملاً موافق تعالیم اسلام است.

١٥- باب المستأکل بعلمه والمباهی به

این باب از شش حدیث تشکیل شده که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته‌اند. متن احادیث این باب بسیار خوب و کاملاً موافق تعالیم شرع است.

١٦- باب لزوم الحجّة علی العالِم وتشدید الأمر علیه

این باب چهار حدیث در بردارد که مجلسی احادیث اوّل و دوّم را که دارای یک سند می‌باشند و حدیث چهارم را «ضعیف» و حدیث سوّم را «حسن» دانسته و آن را به عنوان حدیث صحیح پذیرفته است. آقای بهبودی نیز فقط روایت چهارم این باب را در «صحیح الکافی» آورده است.

* حدیث ٣- چنانکه گفتیم: مجلسی این روایت را «حسن» دانسته، امّا نظرش درست نیست. زیرا پدر «علی بن ابراهیم» مجهول‌الحال است و توثیق نشده[٢٥٤] و طبعاً حدیث مجهول محسوب می‌شود، پسرش نیز به نظر ما غیرقابل اعتماد است. متن حدیث نیز پیراسته نیست زیرا می‌گوید: در حال احتضار، توبۀ «عالم» مقبول نیست! می‌پرسیم: مگر برای غیرعالم توبۀ مقبول هست؟! به نظر ما راوی چون لفظ ﴿بِجَهَٰلَةٖ﴾ را در آیه دیده، پنداشته اگر برای «جاهل» توبه باشد، لابدّ برای «عالم» توبه نخواهد بود! امّا چنانکه علامه محمّدرضا مظفّر گفته است[٢٥٥]، در تعالیم اسلامی برخلاف فرهنگ یونانی «جهل» همیشه در برابر «علم» نیست، بلکه در موارد بسیاری «جهل» در برابر «عقل و عاقبت‌اندیشی و.....» است و «جاهل» کسی را گویند که با تأمّل و عاقبت‌اندیشی عمل نمی‌کند و از أعمال بدعاقبت اباء ندارد.

در آیۀ شریفۀ:

﴿إِنَّمَا ٱلتَّوۡبَةُ عَلَى ٱللَّهِ لِلَّذِينَ يَعۡمَلُونَ ٱلسُّوٓءَ بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِن قَرِيبٖ﴾

[النّساء: ١٧]

«همانا توبة کسانی بر خدا پذیرفته است که به جهالت کردار بدی می‌کنند، آنگاه به زودی توبه می‌کنند».

و یا آیۀ:

﴿أَنَّهُۥ مَنۡ عَمِلَ مِنكُمۡ سُوٓءَۢا بِجَهَٰلَةٖ ثُمَّ تَابَ مِنۢ بَعۡدِهِۦ وَأَصۡلَحَ فَأَنَّهُۥ غَفُورٞ رَّحِيمٞ﴾ [الأنعام: ٥٤]

«همانا هرکه از شما که به جهالت کردار بدی مرتکب شود و سپس توبه کرده و کارش را اصلاح کند، همانا خداوند آمرزنده و مهربان است».

(و یا آیۀ ١١٩ سورۀ «نحل» و یا آیۀ ٨٩ سورۀ «یوسف» و.....) «جهل مطلق» منظور نیست و آیه نمی‌خواهد جاهل و عالم را از هم جدا کند، بلکه آیۀ شریفه می‌فرماید کسانی که از ناشایست بودن فعل خویش ناآگاه نیستند امّا آن را مرتکب می‌شوند در واقع کاری ناسنجیده و خلاف عاقبت‌اندیشی انجام می‌دهند، اگر توبه و اصلاح عمل خویش را تا نزدیک مرگ به تأخیر نیاندازند، توبۀ آنان پذیرفته می‌شود. در آیات شریفۀ فوق، قرینه‌ای نیز بر این مطلب هست که می‌رساند جهل و عدم اطّلاع منظور نیست زیرا می‌فرماید: ﴿يَتُوبُونَ مِن قَرِيبٖ﴾ «به زودی توبه می‌کنند» در حالی که اگر جهل و عدم اطّلاع مقصود بود، توبه ضرورت نداشت زیرا فرد خاطی از گناه و ممنوع ‌بودن عمل خود مطّلع نبوده تا در صدد توبه برآید و از این‌رو چنانکه گفتیم: معنای آیه آن است که توبۀ مقبوله از آنِ کسانی است که اگر بر اثر ضعف و غفلت گناهی مرتکب شوند، اصلاح عمل و توبه را به آیندۀ دور (و حال احتضار) موکول نمی‌کنند بلکه به زودی توبه کرده و به سوی خدا بازگشته و راه خیر و صلاح را در پیش می‌گیرند.

با توجّه به مطلب فوق، بنظر ما صدور چنین سخنی از امام محتمل نیست، زیرا حضرت صادق ÷ قطعاً مقصود از آیه را می‌داند و طبعاً در بارۀ آیه کلامی نااستوار نمی‌گوید.

[٢٥٤]- مخفی نماند با اینکه روایات این پدر و پسر ـ چنانکه در صفحات پیشین همین کتاب نمونه‌هایی را ملاحظه کرده‌اید ـ بسیار خراب و ناموجّه است و هر که روایاتشان را در اصول کافی مورد توجّه قرار دهد این حقیقت به وضوح تمام بر او ثابت می‌شود، امّا برخی از خرافه‌پسندان متعصّب و دکّانداران مذهبی از عدم توثیق «ابراهیم بن هاشم» سوء استفاده کرده و مدّعی شده‌اند که او بالاتر از آن است که کسی او را تعدیل و توثیق نماید؟!! نعوذ بالله من التّعصّب.

[٢٥٥]- أصول الفقه، شیخ محمّدرضا المظفّر، ج ٢، ص ٧٣ به بعد.

١٧- باب النّوادر

این باب مشتمل بر پانزده حدیث است که آقای بهبودی حدیث نهم و دهم را صحیح دانسته و مجلسی فقط روایت سوّم را صحیح شمرده است.

متن شش حدیث نخست این باب، بسیار خوب است. در روایت ششم می‌فرماید: «إنّ رُواة الکتاب کثیر وإنَّ رُعاته قلیل وکم من مُستَنصح لِلحدیث مُستَغِشّ لِلکتاب= همانا روایت‌کنندگان کتاب (= قرآن) بسیار و رعایت‌کنندگان آن کم‌اند و چه بسیار کسانی که خیرخواه و دوستدار حدیث‌اند و خائن به کتاب (= قرآن)». نگارنده گوید: این حدیث شرح اوضاع زمانۀ ماست که علماء غالباً می‌کوشند قرآن را به نفع حدیث تأویل و توجیه کنند! و آنچنانکه در برابر حدیث خضوع می‌کنند، در برابر قرآن کریم خاضع نیستند!!

* حدیث ٨- مرسل و فاقد اعتبار است. متن آن نیز کلامی از حضرت باقر ÷ دربارۀ آیۀ ٢٤ سورۀ عبس نقل کرده که تناسبی با آیۀ مذکور و آیات پس از آن ندارد و معنای مذکور سبب قطع ارتباط و تناسب معنوی آیه با آیات بعدی و مخالفت با سیاق آیات می‌شود و بعید است که امام چنین سخنی فرموده باشد.

* حدیث ٩- از لحاظ متن خوب است. البتّه خود کلینی به حدیث نهم عمل نکرده و إلّا می‌بایست بسیاری از احادیث کتابش را روایت نمی‌کرد؛ فی المثل حدیث اول باب ٣٨ را که حتّی بافنده‌ای چون مجلسی از فهم آن اظهار عجز کرده است[٢٥٦].

* حدیث ١٠- وجود «ابن فضّال» در سند این حدیث موجب عدم اعتبار حدیث است. ما خاندان «فضّال» را که از بزرگان «واقفیّه» محسوب می‌شوند، قبلاً معرّفی کرده‌ایم[٢٥٧]، امّا در اینجا نیز چند حدیث دیگر از اباطیل آنان را ذکر می‌کنیم تا انحرافشان بیشتر معلوم شود و خوانندگان بدانند که منقولات اینها غالباً مانند روایت ١٥ روضۀ کافی ناموجّه است[٢٥٨].

یکی از افراد این خاندان موسوم به «حسن بن علیّ بن فضّال» روایتی نقل کرده که جز برای تجرّی مردم بر گناه به کار نمی‌آید و ما در اینجا ترجمۀ آن را می‌آوریم:

راوی می‌گوید: به امام باقر ÷ گفتم: همانا ما همسایه‌ای داریم که همۀ محارم را مرتکب شده و حتّی نماز هم نمی‌خواند تا چه رسد به دیگر محرّمات! فرمود: سبحان‌الله، گناه بزرگی است، آیا شما را از بدتر از آن باخبر نسازم؟ گفتم: چرا، فرمود: مخالف ما از او بدتر است، همانا بنده‌ای نیست که اهل بیت نزدش یاد شوند و او رقّت آورد، جز اینکه فرشتگان پشتش را نوازش کنند و تمامی گناهانش آمرزیده شود جز اینکه گناهی که موجب خروج از ایمان باشد، مرتکب شود. و همانا شفاعت پذیرفته می‌شود مگر دربارۀ ناصبی (= مخالف ما) و همانا مؤمن برای همسایه‌اش که هیچ کردار نیکی ندارد، شفاعت می‌کند و می‌گوید: پروردگارا، همسایه‌ام مرا آزار نمی‌کرد و شفاعتش پذیرفته شود و خداوند ـ تبارک و تعالی ـ می‌فرماید: من پروردگار تو و سزاوارترم که به جای تو او را پاداش دهم با اینکه هیچ کردار نیکی ندارد! و همانا کمترین تعداد شفاعت‌شوندگان یک مؤمن سی‌نفر است و در این هنگام است که اهل دوزخ می‌گویند:

﴿فَمَا لَنَا مِن شَٰفِعِينَ ١٠٠ وَلَا صَدِيقٍ حَمِيمٖ﴾ [الشّعراء: ١٠١][٢٥٩]

«ما نه شفاعتگری داریم و نه دوستی صمیم».

٩٣علاوه بر این، «ابن فضّال» به تحریف قرآن نیز معتقد بوده و روایت کرده که امام رضا ÷ آیۀ ٤٠ سورۀ توبه را چنین قرائت فرمود: «فأنزل الله سکینته على رسوله وأیّده بجنود لم تروها»[٢٦٠] گفتم: آیا چنین است؟! فرمود: «هکذا نقرؤها وهکذا تنزیلها = چنین می‌خوانیم و این چنین نازل شده است»[٢٦١]. حتّی مجلسی اعتراف کرده که این حدیث دلالت دارد بر اینکه مصحف أئمّه در برخی از کلمات با مصحفی که در اختیار مردم هست تفاوت و اختلاف دارد!

بعید نیست که چون «ابن فضّال» واقفی و از مخالفین حضرت رضا ÷ بوده با جعل اینگونه روایات قصد داشته مسلمین را از اطراف آن حضرت پراکنده سازد. حضرت رضا ÷ خود نیز تصریح کرده است که مخالفین، روایاتی علیه ما جعل کرده‌اند[٢٦٢].

آری، چنین کسی روایت دهم این باب را نقل کرده‌ است. از این رو نمی‌توانیم مطمئن باشیم که آیا واقعاً حضرت صادق ÷ به ذیل آیۀ ٤٣ سورۀ نحل و یا آیۀ ٧ سورۀ أنبیاء استشهاد فرموده است، زیرا با توجّه به صدر هر دو آیه معلوم است که مقصود از ﴿أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ﴾ اهل کتاب غیرمسلمان (= پیروان تورات و انجیل) است. گرچه می‌دانم که ممکن است گفته شود: امام صرفاً به جهت تشابه و تناسب موضوع با آیۀ مذکور، بدان اشاره فرموده و منظور آن حضرت تفسیر و توضیح آیه نبوده است. البتّه این توجیه نیز احتمالی بیش نیست که موجب اطمینان نمی‌تواند بود.

متن روایات یازدهم و دوازدهم و چهارم بسیار خوب است.

* حدیث ١٣- را مجلسی ضعیف شمرده. راوی می‌گوید: شنیدم که حضرت صادق ÷ می‌فرمود: مقام و منزلت مردم را بدان مقدار که از ما روایت می‌کنند، بشناسید. می‌پرسیم: آیا مثلاً «سهل بن زیاد» که بسیار روایت می‌کند مقامش از «محمد بن نافع» بیشتر است؟

* حدیث ١٥- سند روایت با وجود «مُعَلَّی بن محمّد» ضعیف است و همچنین وجود «وَشّاء» و «حسین بن محمّد الأشعری» که در صفحات قبل با آنها آشنا شده‌ایم[٢٦٣]، به نظر ما، بر میزان مشکوک ‌بودن روایت می‌افزاید. متن آن نیز مانند اغلب روایات جناب «أشعری» نامستقیم و ناموجّه است. می‌گوید: «عثمان الأعمی» به امام باقر ÷ عرض کرد: حسن بصری معتقد است کسانی که علم را کتمان کنند بوی بد شکمشان دوزخیان را رنج و آزار می‌دهد، امام در مخالفت با سخن وی فرمود: بنابراین، مؤمن آل فرعون هلاک شده است! از زمان بعثت حضرت نوح ÷ علم پنهان بوده است! حسن بصری به راست برود، به چپ برود [به هر طرف که برود، بداند] که سوگند به خدا، علم جُز در اینجا [= نزد ما] یافت نمی‌شود!!

به نظر ما جُز دشمن این کلام را به امام نسبت نمی‌دهد، چون به طور ضمنی و غیرمستقیم امام را با قرآن ناآشنا جلوه می‌دهد. زیرا قرآن می‌فرماید: مؤمن آل فرعون «ایمانش» را مکتوم می‌داشت [غافر: ٢٨] و هیچ ارتباطی به قول حسن بصری ندارد. زیرا وی می‌گوید: کتمان علم نابجاست و قول او موافق قرآن است [البقرة: ١٥٩و ١٧٤] امّا امام در ردّ رأی او به کتمان ایمان اشاره می‌کند! دیگر آنکه می‌گوید: از زمان نوح ÷ علم مکتوم بوده است! آیا انبیاء و پیروان واقعی ایشان، علم را اظهار نمی‌کردند؟ پس هدف از بعثت آنها چه بوده است؟

[٢٥٦]- مرآة العقول، دارالکتب الإسلامیّة (طهران)، ج ٢، ص ٢٤.

[٢٥٧]- ر. ک، ص ١١٦ به بعد همین کتاب.

[٢٥٨]- روایت ١٥ روضه کافی را در صفحه ١١٠ کتاب حاضر آورده‌ایم.

[٢٥٩]- حدیث ٧٢ روضه کافی است که هر دو «محمّدباقر» آن را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٦٠]- آیه‌ی کریمه در قرآن کریم: ﴿فَأَنزَلَ ٱللَّهُ سَكِينَتَهُۥ عَلَيۡهِ وَأَيَّدَهُۥ بِجُنُودٖ لَّمۡ تَرَوۡهَا﴾. [مُصحح]

[٢٦١]- حدیث ٥٧١ روضه کافی است که هر دو «محمّدباقر» آن را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٦٢]- ر. ک، زيارت‌ و زيارتنامه، ص ١٥٤ و ١٥٥.

[٢٦٣]- وشّاء را در صفحه ١٤٧ به بعد و حسین بن محمّد در صفحه ١٦٠ به بعد معرّفی کرده‌ایم.

١٨- باب روایة الکتب والحدیث وفضل الکتابة والتّمسّک بالکتب

این باب دارای پانزده حدیث است که مجلسی احادیث دوّم، پنجم و سیزدهم را صحیح شمرده و حدیث دهم را نیز همطراز صحیح دانسته و پذیرفته است. آقای بهبودی نیز حدیث دوّم، دهم و سیزدهم را صحیح دانسته است.

* حدیث ١- مجلسی می‌گوید: این حدیث «موثّق» است. البتّه حدیثی که ناقلش «علیّ بن ابراهیم» باشد غالباً وضع خوبی ندارد. از جمله همین حدیث که متن آن خراب است.

خداوند می‌فرماید:

﴿فَبَشِّرۡ عِبَادِ ١٧ ٱلَّذِينَ يَسۡتَمِعُونَ ٱلۡقَوۡلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحۡسَنَهُۥٓۚ أُوْلَٰٓئِكَ ٱلَّذِينَ هَدَىٰهُمُ ٱللَّهُۖ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمۡ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ ﴾ [الزّمر: ١٨]

«بشارت ده بندگانم را، آنان که گفتار را می‌شنوند، آنگاه نیکوترینش را پیروی می‌کنند، آنان‌اند که خداوند هدایتشان فرموده و فقط آنان خردمندان‌اند».

چنانکه ملاحظه می‌فرمایید آیۀ کریمه به وضوح تمام و صراحت کامل از پذیرش و پیروی نیکوترین اقوال سخن می‌گوید. امّا رُوات این حدیث به حضرت صادق ÷ تهمت زده‌اند که امام ـ نعوذ بالله ـ آیه را تفسیر به رأی کرده و فرموده: مربوط به کسی است که «حدیثی را بشنود و بی‌کم و کاست و همچنانکه شنیده نقل کند = یَسمع الحدیث فیُحدّث به کما هو سمعه، لا یزید فیه ولا ینقص منه»!!

اوّلاً: أئمه خود از «تفسیر به رأی» نهی فرموده‌اند، حاشا که امام چنین کند.

ثانیاً: پیروی و تبعیّت‌کردن چه ربطی به نقل دارد، ممکن است کسی مسموع خود را درست و دقیق نقل کند، امّا آن را نپذیرفته‌ باشد و از آن پیروی نکند. قطعاً امام چنین سخنی نمی‌گوید.

* حدیث ٢- نام محمّد بن الحسین مشترک است بین چند راوی و معلوم نیست مقصود کلینی کدام یک از آنهاست. امّا به هر حال هر دو «محمّد باقر» آن را صحیح دانسته‌اند.

* حدیث ٣- به قول مجلسی ضعیف است و از نظر مضمون مانند حدیث قبلی است.

* حدیث ٤- این حدیث نیز از منقولات علیّ بن ابراهیم است که غالباً احادیثش معیوب است، یکی دیگر از رُوات آن خبیثی موسوم به علیّ بن أبیحمزة بطائنی و بسیار ضعیف است. او را پیش از پرداختن به سایر روایات این باب، معرّفی خواهیم کرد. متن حدیث نیز مخالف قول علمای شیعه است، زیرا می‌گویند هر یک از أئمّه در أعمال خویش تابع کتابی مخصوص به خود، بوده‌اند و با نظر به آن و با توجّه به شرایط زمان خود سخن می‌گفتند و عمل می‌کردند!! از این رو علما ادّعا می‌کنند که باید اقوال ائمّه را با توجّه به زمان و اوضاع آنها، تعبیر و تفسیر کرد، در نتیجه اگر قول یک امام را به امام دیگر نسبت دهیم، در فهم صحیح آن خلل ایجاد می‌شود و چه بسا به صورت نادرستی فهمیده و تعبیر شود. امّا در این روایت ابوبصیر خلاف این رأی را از حضرت صادق ÷ نقل کرده است!!

٩٤٦٤اینک لازم است یکی از راویان حدیث فوق را بشناسیم: علیّ بن ابی‌حمزه سالم البطائنی[٢٦٤] را علمای رجال ضعیف و ملعون و پیشوای «واقفیّه» گفته‌اند زیرا او مذهب واقفی را بنیان نهاد. در رجال کشّی نیز روایاتی در ذمّ وی نقل شده است و حضرت رضا ÷ او و اصحابش را به خر تشبیه نموده است[٢٦٥]! واقفی‌ها أئمّۀ پس از حضرت کاظم را قبول ندارند و آنها را دروغگو می‌دانند!

٩٥٦٥لازم است بدانیم که «بطائنی» مباشر حضرت کاظم ÷ بود و اموال آن حضرت در اختیار وی و زیاد بن مروان القندی و عثمان بن عیسی قرار داشت. بنا به نقل شیخ طوسی در کتاب الغیبه، آنان پس از وفات امام کاظم ÷ به طمع مال دنیا با یکدیگر تبانی، و اموال آن حضرت را اختلاس کردند و کنیزان او را برای خود گرفتند والبتّه مقداری از اموال مذکور را برای فریفتن مردم و دلجویی از طرفداران خود، خرج کردند و چون می‌خواستند اموال آن حضرت را به وُرّاث او نپردازند و خود استفاده کنند، ناگزیر گفتند آن حضرت وفات نکرده بلکه غیبت نموده و در آینده ظهور خواهد کرد[٢٦٦]!! حضرت رضا نیز چنانکه گفتیم بطائنی و یارانش را تکذیب فرمود. لازم است بدانیم که یازده حدیث باب مفتضح ١٦٥ کافی نیز از مرویّات اوست. در اینجا چند نمونه از احادیث او را می‌آوریم:

١٩٦- علیّ بن أبی‌حمزه مانند «وشّاء» که ادّعا کرده بود امام رضا ÷ فرموده: اعمال نیک و بد بندگان بر پیامبر عرضه می‌شود[٢٦٧]، روایت کرده که حضرت صادق ÷ نیز فرموده: برحذر باشید که هر بامداد اعمال نیک و بد بندگان بر پیامبر عرضه می‌شود، و این همان است که خداوند فرموده:

﴿ٱعۡمَلُواْ فَسَيَرَى ٱللَّهُ عَمَلَكُمۡ وَرَسُولُهُۥ﴾ [التوبة: ١٠٥]

«عمل کنید که به زودی خداوند و پیامبرش عمل شما را خواهند دید».

و سکوت کرد [و بقیّۀ آیه یعنی ﴿وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ﴾ را که منظور از آن أئمّه است، به سبب شرایط خاصّ جلسه، قراءت نکرد][٢٦٨].

اینک ببینیم آیا این قول که به عنوان حدیث، به امام صاق ÷ نسبت داده شده، واقعیّت دارد یا خیر؟ گمان ندارم هیچ مسلمانی حاضر شود که با آیات شریفۀ قرآن بازی کند و حاشا که امام بزرگوار چنین کند. آیۀ مذکور به هیچ وجه مربوط به عرض و ارائۀ اعمال بندگان به رسول خدا ص و ائمّه نیست. اگر به آیات قبل و بعد و سیاق آیات نظر کنید، به وضوح ملاحظه می‌کنید آیه مربوط به منافقینی است که از غزوۀ تبوک تخلّف کردند و چون دیدند پیامبر و مجاهدین فاتحانه از جهاد بازگشتند، برای عذرخواهی آمدند. خدا در آیات قبل راجع به ایشان فرموده:

﴿رَضُواْ بِأَن يَكُونُواْ مَعَ ٱلۡخَوَالِفِ وَطَبَعَ ٱللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ فَهُمۡ لَا يَعۡلَمُونَ ٩٣ يَعۡتَذِرُونَ إِلَيۡكُمۡ إِذَا رَجَعۡتُمۡ إِلَيۡهِمۡۚ قُل لَّا تَعۡتَذِرُواْ لَن نُّؤۡمِنَ لَكُمۡ قَدۡ نَبَّأَنَا ٱللَّهُ مِنۡ أَخۡبَارِكُمۡۚ وَسَيَرَى ٱللَّهُ عَمَلَكُمۡ وَرَسُولُهُۥ﴾ [التوبة: ٩٤]

«راضی شدند که با بازماندگان باشند و خداوند بر دلهایشان مهر نهاده از این رو در نمی‌یابند، چون نزدشان بازگشته‌اید پوزش می‌خواهند [ای پیامبر] بگو: پوزش مخواهید، هرگز سخن شما را باور نمی‌کنیم که خداوند ما را از اخبار شما آگاه فرموده و خداوند و پیامبرش عمل شما را خواهند دید».

یعنی: به جای اینکه الآن عذر بیاورید و بهانه‌ای بتراشید که ما از شما بپذیریم، بهتر است عمل کنید، اگر عملاً در جهاد آینده و سایر خدمات دینی و اسلامی حاضر شدید و این تخلّف نابجای خود را اصلاح و جبران کردید، طبعاً خدا و پیامبرش و مؤمنین کارهایتان را می‌بینند و صداقت شما معلوم خواهد شد و اِلا صرف ادّعای لفظی چیزی را ثابت نمی‌کند. سپس در آیات بعدی مردم را به چند دسته تقسیم می‌فرماید:

اوّل: عرب‌های بادیه‌نشین (= اعرابی) که اهل نفاق‌اند و زکات را مانند تاوان و جریمه می‌دانند.

دوّم: بادیه‌نشینانی که برخلاف گروه اوّل به خداوند و آخرت ایمان دارند.

سوّم: «ٱلسَّٰبِقُونَ ٱلۡأَوَّلُونَ» از مهاجرین و انصار و پیروی‌کنندگان از آنان.

چهارم: گروهی از بادیه‌نشینان اطراف مدینه را چنین معرفی می‌کند:

﴿وَمِنۡ أَهۡلِ ٱلۡمَدِينَةِ مَرَدُواْ عَلَى ٱلنِّفَاقِ لَا تَعۡلَمُهُمۡۖ نَحۡنُ نَعۡلَمُهُمۡ﴾ [التوبة: ١٠١]

«از اهالی مدینه برخی بر نفاق خو گرفته‌اند و تو آنها را نمی‌شناسی، ما آنها را می‌شناسیم».

اگر اعمال عباد بر پیامبر عرضه می‌شد او نیز منافقین را می‌شناخت.

پنجم: کسانی که به گناه و خطای خود اعتراف دارند و کار نیک و بد را به هم آمیخته‌اند.

سپس در آیۀ ١٠٥ می‌فرماید:

﴿وَقُلِ ٱعۡمَلُواْ فَسَيَرَى ٱللَّهُ عَمَلَكُمۡ وَرَسُولُهُۥ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ﴾ [التوبة: ١٠٥]

«(ای پیامبر) بگو: عمل کنید که بزودی خداوند و پیامبرش و مؤمنان عمل شما را خواهند دید».

ملاحظه می‌کنید که مرجع ضمیر جمع مخاطب مذکر در ﴿لَّا تَعۡتَذِرُواْ لَن نُّؤۡمِنَ لَكُمۡ﴾و ﴿أَخۡبَارِكُمۡ﴾ و ﴿عَمَلَكُمۡ﴾ منافقین است و آیه می‌فرماید خدا و رسول و حتّی مؤمنین نیز عمل شما را خواهند دید. خصوصاً که حرف استقبال (= س) در جملۀ سَیَرَی اللهُ ورسولُهُ والْـمُؤمنون = به زودی (= در آینده) خدا و پیامبرش و مؤمنین خواهند دید، به وضوح تمام مقصود آیه را آشکار می‌کند. زیرا خدا همیشه عالم و ناظر و شاهد اعمال است و علم الهی مقیّد به زمان نیست که واقعیّتی را در آینده بداند و علم الهی ـ نعوذ بالله ـ افزایش یابد. علاوه بر این، عطف «مؤمنون» به خدا و رسول می‌رساند که عمل مخاطبین حتّی برای مؤمنین نیز مشهود خواهد بود و اختصاصی به پیامبر اکرم ص ندارد. حال می‌پرسیم: آیا کلینی و راویانش معتقدند که اعمال هر کسی به مؤمنین ارائه می‌شود؟!

آیا کلینی نمی‌داند که اگر امری در مورد همۀ مؤمنین صادق باشد، دیگر امتیاز چندانی برای پیامبر و ائمّه نخواهد بود؟

آیا کلینی خداوند کریم را «ستّارالعیوب» نمی‌داند؟! در حالی که قرآن می‌فرماید:

﴿وَكَفَىٰ بِرَبِّكَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِۦ خَبِيرَۢا بَصِيرٗا﴾ [الإسراء: ١٧ – الفرقان: ٥٨]

«کافی است که پروردگارت به گناهان بندگانش آگاه و بینا باشد».

پس دیگر چه نیازی است که پیامبر و ائمّه از اعمال بندگان مطلع باشند؟

اگر به قول کلینی و رُوات او، پیامبر به اعمال همگان واقف است چرا خداوند می‌فرماید:

﴿يَوۡمَ يَجۡمَعُ ٱللَّهُ ٱلرُّسُلَ فَيَقُولُ مَاذَآ أُجِبۡتُمۡۖ قَالُواْ لَا عِلۡمَ لَنَآۖ إِنَّكَ أَنتَ عَلَّٰمُ ٱلۡغُيُوب﴾ [المائدة: ١٠٩]

«روزی که خداوند پیامبران را گرد می‌آورد و می‌فرماید: [از جانب امّت] چه پاسخ داده شدید؟ گویند: ما را علمی نیست، همانا این تویی که دانای غیب‌هایی».

اگر عرض اعمال عباد بر پیامبر ص راست بود، طبعاً ایشان را علمی می‌بود! همچنین پیامبر در قرآن می‌گوید:

﴿وَلَآ أَعۡلَمُ ٱلۡغَيۡبَ﴾ [الأنعام: ٥٠ – هود: ٣١]

«غیب نمی‌دانم».

خداوند می‌فرماید:

﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُعۡجِبُكَ قَوۡلُهُۥ فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا وَيُشۡهِدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا فِي قَلۡبِهِۦ وَهُوَ أَلَدُّ ٱلۡخِصَامِ ٢٠٤ وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي ٱلۡأَرۡضِ لِيُفۡسِدَ فِيهَا وَيُهۡلِكَ ٱلۡحَرۡثَ وَٱلنَّسۡلَ﴾ [البقرة: ٢٠٤-٢٠٥]

«از مردم کسانی هستند که گفتارش را در زندگی دنیا می‌پسندی و تو را به شگفت می‌آورد و خدا را بر آنچه در دل دارد گواه می‌گیرد در حالی که سخت‌ترین دشمنِ [حقّ] است و چون از نزدت برود به فساد در زمین می‌کوشد و کِشت و نسل را نابود می‌سازد».

اگر اعمال عباد بر پیامبر عرضه می‌شد قطعاً پیامبر از گفتار چنین کسانی شگفت‌زده نمی‌شد و آن را نمی‌پسندید.

دیگر آنکه چنانکه گفتیم: مرجع ضمیر جمع مذکّر مخاطب منافقینی هستند که حضور رسول خدا بودند و عذر می‌آوردند و اصلاً خطاب به مؤمنین معاصر پیامبر یا مؤمنین زمان‌های بعد نیست و خداوند به هیچ وجه نفرموده عمل کنید که عمل شما را پس از وفات در عالم برزخ به رسول خدا و ائمّه عرضه می‌کنند. ملاحظه کنید چگونه با آیات إلهی بازی کرده‌اند؟!

علاوه بر این، علی ÷ در «نهج‌البلاغه» دربارۀ خداوند می‌فرماید: «لا یَشغَلهُ شَأنٌ» (خطبة ١٧٨) و «لایشغله سائلٌ» (خطبة ١٨٢) یعنی: «نه امری خدا را از امور دیگر و نه اجابت سائلی او را از اجابت سائلین دیگر باز می‌دارد» و نیز می‌فرماید: «لا یُلهیه صوتٌ عن صوتٍ = آوایی او را از آوایی دیگر مشغول و غافل نمی‌سازد» (خطبة ١٩٥). پس این صفت خداوند است که می‌تواند در زمان واحد به امور کثیر و متعدّد توجّه فرماید، طبعاً غیرخدا، از جمله انبیاء و ائمّه چه در حیات و چه در ممات چنین صفتی ندارند، پس چگونه ممکن است که اعمال یک شبانه‌روز بندگان (فرض کنید جمعیت ایران و عراق و لبنان و.....) به پیامبر یا امام عرضه شود و او به یکایک آنها توجّه کند و از اعمال نیک و بد تک‌تک افراد مطّلع شود؟!!

وانگهی وقتی حساب بندگان جز با خدا نیست [الأنعام: ٥٢ و الشّعراء: ١١٣ و الغاشیة: ٢٥ و ٢٦] در این صورت فایدۀ این کار چیست که پیامبر یا امام بداند که امروز در ایران چند هزار دروغ گفته شده و یا بر منابر فلان شهر چه قدر خرافات به نام دین به مردم عرضه شده یا چه قدر از حقوق شرعی مردم پایمال شده یا چه قدر رشوه داده شده و...؟! نعوذ بالله من هذه الخرافات.

٢٩٧- بطائنی از ذکر خبری که دالّ بر تحریف قرآن است نیز ابایی ندارد، در روایت ٨ باب مفتضح ١٦٥ کافی به امام صادق نسبت داده که فرموده: آیۀ ٧١ سورۀ احزاب چنین نازل شده است:

﴿وَمَن يُطِعِ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥفی ولایه عَلیٍّ و الأئمّه مِن بعدهفَقَدۡ فَازَ فَوۡزًا عَظِيمًا﴾ [الأحزاب: ٧١][٢٦٩]

باید گفت: راوی به آیۀ:

﴿وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ﴾ [الحجر: ٩]

«البتّه ما هر آینه حافظ آن (= قرآن) هستیم».

عقیده نداشته است.

٣- در روایت ٣٥ همان باب از قول امام باقر ÷ در تفسیر آیۀ

﴿فَأَقِمۡ وَجۡهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفٗا﴾ [الروم: ٣٠]

« پس با اعتدال [بی‌تمایل به این سو و آن سو] به دین الهی روی آور».

می‌گوید: منظور ولایت است. یعنی شبیه همان سخن مسیحیان که می‌گویند: دین یعنی دوستی حضرت عیسی ÷[٢٧٠].

٤٩٨٦٦- همین شخص در باب ١٦٨ خبر ١٣ را روایت کرده[٢٧١] و می‌گوید: چون رسول خدا ص به معراج رفت به جایی رسیدند که جبرئیل پیامبر را نگاه داشت و فرمود: ای محمّد! اینجا توقّف کن، تو در جایی ایستاده‌ای که هیچگاه نه فرشته‌ای و نه پیامبری در آنجا ایستاده است. همانا پروردگارت نماز می‌خواند (= إنَّ رَبَّكَ یُصَلِّي)!! حال بطائنی باید جواب دهدکه خدا برای که نماز می‌خواند؟ آیا خدا هم عبادت می‌کند؟! آیا اینان خدا را می‌شناخته‌اند که برایش عبادت جعل کرده‌اند؟ آیا این‌راویان معنا و هدف عبادت را می‌دانند؟ عجیب‌تر اینکه قرآن نفرموده: رسول اکرم، خدا را دیده است بلکه فرموده: آیات بزرگ إلهی را مشاهده فرمود. علاوه بر آنکه آیۀ ﴿فَكَانَ قَابَ قَوۡسَيۡنِ أَوۡ أَدۡنَىٰ ٩﴾ [النجم: ٩] «فاصله‌اش به‌قدر دو کمان یا نزدیکتر بود» مربوط به فاصلۀ جبرئیل ÷ به محمّد ص است، امّا راوی در این روایت پیامبر را در فاصلۀ دو کمان یا کمتر از خدا ـ عزّ ذکره ـ قرار داده و برای خدا ـ نعوذ بالله ـ مکان قائل شده است!! زیرا می‌خواسته خدا از این فاصلۀ نزدیک(!!) از پیامبر بپرسد: پس ‌از خودت که را در امّت گذاشتی؟ و پیامبر بگوید: خدا داناتر است و خدا بفرماید: علیّ بن أبی‌طالب! راوی با قائل شدن عبادت و مکان برای خداوند ـ تبارک وتعالی ـ خواسته ولایت امیرالمؤمنین را اثبات کند؟!!

باری، همینجا یادآوری می‌شویم که حدیث ٢٧ همین باب را که متن آن را در صفحۀ ١٥٩ کتاب حاضر آوردیم، همین بطائنی نقل کرده است.

٩٩٥- همین شخص روایت کرده که روزی با حضرت کاظم ÷ که به‌ باغی در خارج شهر می‌رفت همراه شدم. آن بزرگوار بر قاطری و من بر خرم سوار بودیم. در راه شیری راه بر ما گرفت، من بسیار ترسیدم امّا امام کاظم ÷ اهمّیّتی نداد دیدم که شیر برای آن حضرت خضوع کرده و صدایی از گلویش برمی‌آمد، آن حضرت ایستاد و به صدایش گوش داد، شیر دستش را بر باسن قاطرش گذاشت (چرا قاطر نترسید و رم نکرد؟ آیا او هم شیر را می‌شناخت و از او نمی‌ترسید؟!) من بسیار ترسیده بودم سپس شیر به کنارۀ راه رفت و امام کاظم رویش را به سوی قبله کرد و شروع کرد به دعا کردن و لبهایش می‌جنبید امّا نفهمیدم چه می‌گوید، سپس به شیر اشاره کرد که برود، شیر مدّتی طولانی صدایی از گلو برآورد و امام می‌فرمود: آمین‌آمین، آنگاه شیر رفت و از دیدگانمان غائب شد و امام به راه خود رفت و من نیز به دنبالش. چون مقداری از آنجا دور شدیم پرسیدم: فدایت شوم، ماجرای شیر چه بود؟ به خدا که من از او بر شما ترسیدم و از کاری که با شما داشت در شگفت شدم! امام فرمود: ماده شیرش دچار سختی زایمان شده بود، از من خواست که از خدا بخواهم زایمان بر او آسان شود (عجب شیر فهمیده و دلسوزی بوده زیرا تا متوجّه شد ماده‌اش در زایمان با دشواری روبرو شده فوراً درصدد رفع مشکل برآمد، شیرهای زمان ما باید از شیرهای زمان بطائنی درس همسرداری بیاموزند!) من نیز چنین کردم و از دلم گذشت که ماده‌اش، شیر نری می‌زاید و او را خبر دادم او نیز گفت: خدا بر تو و بر خاندانت و بر هیچ یک از شیعیانت درّندگان را مسلّط نسازد، من نیز گفتم: آمین![٢٧٢]

حال اگر کسی بپرسد: شیر از کجا امام را شناخت؟ لابد باید در جواب بگوییم که او هم حدیث لوح[٢٧٣] را خوانده بود!

١٠٠چون در اینجا تا حدودی «بطائنی» را معرّفی کردیم بی‌مناسبت نیست که رفیقش «عثمان بن عیسی» را نیز بشناسیم که گفته‌اند: «المرء على دین خلیله». وی به نقل کتب رجال واقفی مذهب بود. هنگامی که حضرت رضا ÷ پس از وفات پدرش امام کاظم، میراث پدر را از او مطالبه کرد، در پاسخ نوشت: اوّلاً: پدرت نمرده [بلکه غیبت کرده] و بنابراین چیزی به تو نمی‌رسد، ثانیاً: چنانچه بنا به ادّعای تو پدرت وفات کرده باشد به من دستور نداده که چیزی به تو بدهم [و بدین بهانه اموال کاظم را مسترد نکرد] و کنیزان او را نیز آزاد کرده‌‌ام!

١٠١جالب است که کلینی حدیث بیستم باب ١٨٣ را از او نقل می‌کند که گفته است: امام باقر و امام صادق گفته‌اند که ما دوازده تن [امام] مُحَدّثیم[٢٧٤]! در صورتی که او هفت امامی بوده است! جالب است که راوی حدیث دوازده امام، این روایت را نپذیرفته و هفت امامی شده امّا کلینی و دوستدارانش سخن او را قبول کرده‌اند؟ عثمان این حدیث را از «سَماعَه» نقل می‌کند که او نیز واقفی مذهب بوده است!

و باز جناب «عثمان» از همین «سماعۀ» واقفی، نقل کرده است که امام صادق فرموده: «کان أمیرالمؤمنین ÷ إذا أکل الرّمّان بسط تحته مندیلاً فسئل عن ذلك فقال: إن فیه حبّات من الجنّة فقیل له: إن الیهود والنّصاری ومن سواهم یأکلونه فقال: إذا کان ذلك بعث الله ـ عزّوجلّ ـ إلیه ملکاً فانتزعها منه لكي لا یأکلها!!؟ = امیرالمؤمنین ÷ هرگاه می‌خواست انار بخورد، دستمالی زیرش می‌گسترد [تا دانه‌ای از آن از دست نرود] از او دربارۀ [علّت] این کار سؤال شد، فرمود: همانا در آن دانه‌هایی بهشتی موجود است، گفته شد: امّا یهود و نصاری و سایرین نیز آن را می‌خورند، فرمود: در این صورت خداوند ـ عزّوجلّ ـ فرشته‌ای می‌فرستد که آن دانه‌ها را جدا کند، تا [یهودی یا نصرانی] آن را نخورد!!؟»[٢٧٥].

آیا این است معارف عالیۀ اسلام که می‌خواهیم به دنیا معرّفی کنیم؟! شنیده‌ام که «کافی» را به زبان انگلیسی ترجمه کرده‌اند. جای بسی نگرانی است اگر مردم دنیا اینگونه خُرافات مضحک را جزئی از فرهنگ اسلام به شمار آورند!

* حدیث ٦ و ٧و ١٥- به اعتراف مجلسی حدیث ششم مرسل و هفتم ضعیف و پانزدهم مجهول است. البتّه باید توجّه داشت که وجود «أحمد بن محمّد خالد البرقي» که راوی بسیاری از خرافات و اباطیل است در روایت پانزدهم، موجب ضعف روایت نیز می‌شود. البتّه وی راوی حدیث هفتم نیز هست. نظر به اینکه موضوع احادیث فوق به نوعی با هم مرتبط است آنها را با هم بررسی می‌کنیم. امّا قبلاً لازم است که در اینجا دربارۀ جعل و تزویر در کتب حدیث، سخنی از استاد محمد باقر بهبودی بیاورم: «[جاعلین] گاهی اصلی معروف و یا کتابی مشهور را گرفته و نسخ متعدّدی از آن استنساخ کرده و ضمن احادیث آن، جعلیّات خود را گنجانیده و یا الفاظ آن را بنا به میل خویش تغییر داده و تحریف می‌کردند. سپس بر پشت کتاب می‌نوشتند: این کتاب بر فلان در حضور تعدادی از اصحابش در ماه فلان قراءت شده است! سپس این نسخ تحریف شده را در سرای صحّافان و یا در اختیار محدّثین کم‌درایت قرار می‌دادند. امّا گاهی یک کتاب کامل شامل غلوّ و اخبار دروغین جعل می‌کردند و بر پشت جلد آن می‌نوشتند: «اصل فلان» یا «کتاب فلان» آنگاه این نُسَخ جعلی را در میان کتب صحّافها قرار داده یا به کودکان و کهنسالان بی‌سواد به عنوان کتبی که از بزرگان محدّثین به میراث مانده است، می‌فروختند[٢٧٦]!!» آنان «برای اجرای حیله‌ها و ترویج دروغهایشان، احادیثی جعل کردند که أخذ و نقل حدیث بدون تحقیق و تدقیق، اشکالی ندارد و با این خدعه که از پلیدترین خدعه‌هاست گروهی از مشایخ ساده‌لوح و رُواتِ ناآگاه فریب خوردند و اکاذیب آنها را به گمان آنکه کار خیر می‌کنند، در تألیفات خویش نقل کردند و در نشر تُرّهات و افسانه‌هایشان کوشیدند»!![٢٧٧]

با توجّه به مطالب فوق می‌توان دریافت که احادیثی از قبیل حدیث ششم و هفتم و پانزدهم چرا در کتب ما دیده می‌شود.

نکتۀ تأمل‌انگیز در حدیث ششم آن است که با توجّه به اینکه امام رضا ÷ خود در احادیث دیگر تصریح فرموده که دشمنان، علیه ما احادیثی جعل کرده‌اند[٢٧٨] و برخی در کتب اصحاب ما احادیثی جعلی و نادرست وارد کرده‌اند[٢٧٩] و طبعاً هر کتابی قابل اعتماد نیست، ولی در این روایت با اینکه راوی تصریح می‌کند که دهندۀ کتاب نمی‌گوید: از من روایت کن[٢٨٠]، با این حال آیا جائز است از او روایت کنم؟ امام نمی‌فرماید که مشروط به درست‌بودن مطالب کتاب، آن را روایت کن و یا ابتداء مطمئن شو که در آن جعل و دسّ رخ نداده است، آنگاه روایت کن و یا مطمئن شو که دهندۀ کتاب فرد ساده‌‌لوح یا کم‌اطّلاعی نباشد که هر چه را بشنود، باور کند و در کتابش بیاورد، آنگاه از کتابش روایت کن، بلکه فقط می‌فرماید: اگر دانستی کتاب از اوست، از وی روایت کن؟!!

در روایت پانزدهم نیز چنین بافته‌اند که به امام جواد ÷ گفته شد: کتبی که در آنها از امام باقر و امام صادق روایاتی نقل شده، به دست ما رسیده است. امام بدون هیچ شرطی فرمود: از کتب مذکور نقل کنید که حق و درست است!!

چنانکه گذشت، اینگونه روایات را به منظور تراشیدن مجوّزی برای نشر خُرافات و جعلیّات در میان مردم جعل کرده‌اند تا مردم چندان در متن روایات تفکّر و تدقیق نکرده و روایات را به اتّکاء اینکه امام اجازه فرموده، نقل کرده و اشاعه دهند و احساس مسؤولیّت نکنند!

امّا اینگونه احادیث کاملاً مخالف است با احادیثی که می‌گوید: کتب اصحاب حضرات باقر و صادق  س به امام رضا ÷ عرضه شد و حضرتش بسیاری از روایات کتب مذکور را که به جدّش حضرت صادق منسوب بود، انکار کرد و فرمود: تا امروز نیز در کتب اصحاب امام صادق ÷ دروغهایی وارد می‌کنند[٢٨١].

در روایت هفتم ادّعا شده که امیرالمؤمنین ÷ فرمود: اگر می‌خواهید حدیثی را که برایتان گفته شده، برای سایرین نقل کنید، آن را به گوینده‌اش نسبت دهید اگر حدیث حقّ و درست باشد به نفع شماست [و ثواب می‌برید] و اگر کذب باشد، به زیان گوینده است [و گناهش به گردن اوست]؟!! ملاحظه می‌فرمایید که بنا به این حدیث، نیاز چندانی به تأمّل در شنیده‌ها نیست، بلکه کافی است کلام را با اسناد به گوینده‌اش نقل کنید، گناهش به گردن او خواهد بود!! اصولاً بسیاری از شایعات نادرست نیز در میان مردم با همین طرز فکر منتشر می‌شود. امّا مسلمان باید در مسموعات خویش تفکّر و تأمّل کند و تا از صحّتش مطمئنّ نشده به اشاعۀ آن نپردازد و إلّا گناه اشاعۀ آن بر عهده‌اش خواهد بود. طبعاً امام نیز چنین سخنی نمی‌گوید. در حدیثی معتبر از پیامبراکرم ص نقل شده که فرمود: «مَن رَوی عنّي حدیثاً وهو یَری أنّه کذب فهو أحد الکاذبین = هر که از من حدیثی را که می‌داند دروغ است، نقل کند، او یکی از دو دروغگو است» (یکی دروغگویی که حدیث را جعل کرده و دیگر کسی که آن را برای سایرین نقل می‌کند). و نیز فرمود: «اتّقوا الحدیث عنّي إلاَّ ما علمتم = در حدیث‌گفتن از من تقوی و پرهیزکاری پیشه کنید [و حدیث نگویید] مگر آنچه بدان علم دارید»[٢٨٢]. و نیز فرمود: «کفى بالمرء کذباً أن یُحَدِّث بکل ما سمع = از دروغگویی انسان همین بس که هر چه بشنود نقل کند»[٢٨٣]. نتیجۀ عمل به این احادیث، تفکّر و تدقیق در مسموعات است.

البتّه حدیث هفتم را «نوفلی» نقل کرده که از ضعفاست، و به قول استاد «بهبودی» مشابه این حدیث را ناموثّقی به نام «مسعده بن صدقه» و کذّابی به نام «جعفر بن زبیر» در کتب اهل سنّت وارد کرده‌اند[٢٨٤].

* حدیث ١٢- به قول مجلسی مرفوع یا ضعیف است. امّا متن آن نوعی توصیه به راست‌گویی و رعایت دقّت و امانت در نقل مطالب است و مخالف تعالیم اسلام نیست.

* حدیث ١٤- به قول مجلسی ضعیف است.

[٢٦٤]- وی در کتاب زيارت و زيارتنامه، صفحه ٥٩ به بعد معرّفی شده است.

[٢٦٥]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ٣٤٥.

[٢٦٦]- خواننده فکور بامطالعه این واقعه تاریخی می‌تواند یکی از مهمترین علل و عواملی که موجب انکار مرگ بزرگان دین و ادّعای غیبت و ظهورشان در آینده، می‌شده است، دریابد! وقایعی از این قبیل برانگیزنده این سؤال هم هست که اگر ادّعای کلینی و امثال وی راست است که ائمّه علم غیب و از ما فی الضّمیر مردم خبر دارند (چنانکه در صفحات گذشته نمونه‌هایی از احادیث دالّ بر این ادّعا را آورده‌ایم) پس چرا امام کاظم ÷ چنین افراد خائنی را به خدمت پذیرفت و پیش از وفاتش آنان را به مردم معرّفی نکرد تا حیرت و گمراهی گروه بسیاری را موجب نشوند؟! آیا هادیان و معلّمین بشر کاری مهمتر از اتمام حجّت و هدایت خلق دارند؟ آیا مصلحتی بالاتر از هدایت و ارشاد مردم هست؟ از این رو ضرور بود که امام کاظم این افراد را به خدمت نپذیرد تا موجب نشود که مردم به آنان اعتماد کنند و بعداً فریب آنها را بخورند و یا لاأقلّ بهتر بود پیش از وفاتش آنها را به مردم معرّفی کند و اموالش را از تصرّف آنان خارج سازد، در غیر این صورت داشتن علم غیب که به کار هدایت مردم و ممانعت از حیرت و گمراهی خلق نیاید چه فایده ای دارد؟ دیگر آنکه چرا حضرت رضا ÷ با حدیث لوح و احادیث مشابه با آنان که منکر امامتش بودند، احتجاج نکرد؟! (فتأمّل جدّا).

[٢٦٧]- ر. ک، صفحه ١٥٢ همین کتاب.

[٢٦٨]- ر. ک، اصول کافی، ج ١، ص ٢١٩، حاشیه شماره ٥.

[٢٦٩]- اصول کافی، ج ١، ص ٤١٤.

[٢٧٠]- کافی، ج ١، ص ٤١٩.

[٢٧١]- کافی، ج ١، ص ٤٤٢.

[٢٧٢]- الإرشاد، شیخ مفید، دارالمفید (بیروت)، ج ٢، ص ٢٢٩ و ٢٣٠.

[٢٧٣]- برای مطالعه حدیث لوح رجوع کنید به صفحه ٢٦٢ کتاب «شاهراه اتّحاد».

[٢٧٤]- اصول کافی، ج ١، ص ٥٣٤ و ٥٣٥.

[٢٧٥]- فروع کافی، ج ٦ (باب الرّمّان)، ص ٣٥٣، حدیث ٧. برای دیدن نمونه‌ای دیگر از احادیث عثمان بن عیسی رجوع کنید به صفحه ٧٦ و ٧٧ زيارت و زيارتنامه و اصول کافی، ج ٢، ص ٤١٠، روایت شماره ٤.

[٢٧٦]- معرفة الحدیث، ص ٣٤.

[٢٧٧]- معرفة الحدیث، ص ٤٥.

[٢٧٨]- ر. ک، زيارت و زيارتنامه، ص ١٥٥.

[٢٧٩]- ر. ک، ص ٣١ به بعد همین کتاب و رجال کشی ص ١٩٥ به بعد.

[٢٨٠]- احتمالا از آن رو که خود به صحت همه مطالب کتابش مطمئن نبوده است.

[٢٨١]- ر. ک. رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ١٩٥ به بعد.

[٢٨٢]- بحارالأنوار، ج ٢، ص ١٦١.

[٢٨٣]- بحارالأنوار، ج ٢، ص ١٥٩.

[٢٨٤]- معرفة الحدیث، ص ٤٦.

١٩- باب التّقلید

در این باب سه حدیث آمده است که استاد «بهبودی» حدیث اوّل و سوّم را در کتاب «صحیح‌الکافی» آورده است. مجلسی نیز حدیث اوّل را مجهول یا حسن و حدیث سوّم را مجهول اما در مرتبۀ صحیح دانسته است و حدیث دوّم را نیز هر دو «محمّدباقر» صحیح ندانسته‌اند.

* حدیث ١ و٣- کاملاً توحیدی و موافق قرآن و بسیار عالی است.

ما در اینجا ترجمۀ آنها را می‌آوریم: ابوبصیر می‌گوید: امام صادق ÷ در توضیح آیۀ شریفۀ:

﴿ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ﴾ [التوبة: ٣١]

«علمای خویش و راهبان خویش را به جای خداوند یگانه به خدایی و ربوبیّت و سروری گرفتند».

فرمود: به خدا سوگند که دانشمندان و راهبان (= زاهدان ترسا) مردم را به عبادت خویش دعوت نکردند ـ هر چند اگر چنین دعوتی می‌‌کردند، مردم نمی‌پذیرفتند ـ بلکه حرام إلهی را برای مردم حلال و حلال را حرام کردند [مردم نیز تبعیّت نمودند] و نادانسته علما و راهبان را عبادت کردند![٢٨٥]

در حدیثی از امام صادق مروی است که: هر که مردی را در امری که عصیان حقّ تعالی است اطاعت کند [در واقع] او را عبادت کرده است[٢٨٦]. ودر حدیثی دیگر فرموده: کسی که شیطان را اطاعت می‌کند، نادانسته مشرک می‌شود[٢٨٧].

مجلسی نیز گفته است که عبادت جز خضوع و تذلّل و انقیاد کامل نیست. از همین‌رو خداوند پیروی از هوای نفس را به معبودیّت‌گرفتن آن [الجاثیة: ٢٣] و اطاعت از شیطان را عبادت وی [یس: ٦٠] محسوب فرموده است.

١٠٢چنانکه ملاحظه می‌فرمایید از قول امام صادق ÷ معلوم می‌شود که عبادت مردم همین بود که قول علما را کورکورانه و بدون طلب دلیل پذیرفتند و بدین ترتیب نادانسته آنان را عبادت کردند یعنی پذیرش احکام ایشان بدون طلب دلیل و مدرک، همان عبادت ایشان است! (فتأمّل جداً). حتّی در همین «کافی» روایت شده که امام باقر ÷ به مردم می‌فرمود: هرگاه به شما سخنی گفتم از من از کتاب خدا بپرسید [که در کجای کتاب إلهی است][٢٨٨]. یعنی ائمه توقع داشتند مردم از آنها دلیل شرعی طلب کنند. اما متأسفانه معمّمین مردم را به اطاعت کورکورانه عادت می‌دهند، چنانکه در زمان ما هر چه علما بگویند، مردم ـ با اینکه می‌بینند علما با یکدیگر اختلاف دارند ـ بدون طلب دلیل فقط به اتکاء اینکه فلان آیت ‌الله گفته است می‌پذیرند. این طرز فکر سبب زیان‌ها و خسارات جبران‌ناپذیر فراوانی بر مردم شده است مثلاً با اینکه بنا به امر قرآن کریم اگر در جنگ، طرف مقابل به مسلمین پیشنهاد مصالحه کرد مسلمانان نباید پیشنهاد صلح را به بهانۀ اینکه آنها قصد خدعه دارند، ردّ کنند [الأنفال: ٦١ و ٦٢] امّا چون در جنگ عراق و ایران، عالمی بدون ذکر دلیل شرعی، بر ردّ صلح و ادامۀ جنگ اصرار داشت و با سانسور شدید و سرکوب هر که رأیی دیگر داشت، اجازه نداد بندگان خدا از آراء سایر علما نیز مطّلع شوند، مردم نیز بدون طلب دلیل، اطاعت کردند و همین سنّت غلط و عادت غیراسلامی، موجب ریختن خون مسلمانان بسیار و معلولیّت بسیاری دیگر و خسارات فراوان به بیت‌المال گردید و هیچ کس نپرسید (در واقع نگذاشتند کسی بپرسد) شما به کدام مجوّز شرعی پیشنهاد صلح را نمی‌پذیرید و جنگ را ادامه می‌دهید؟ در نتیجه همان بلایی که قرآن کریم از پیش، مسلمین را از آن برحذر داشته و فرموده بود:

﴿فَلَا تَهِنُواْ وَتَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱلسَّلۡمِ﴾ [محمّد: ٣٥]

«سستی نورزید و دعوت به صلح و سازش نکنید».

بر سرشان آمد و در زمانی نامناسب صلح را پذیرفتند. این مثال از مصادیق بارز عبادت است که اسلام آن را برای غیرخدا حرام نموده است، مثال دیگر حرام‌کردن ماهیان بی‌فلس است که کسی نپرسید: شما به کدام مجوّز شرعی این ماهیان را حرام می‌کنید، در حالی که قرآن کریم می‌فرماید:

﴿أُحِلَّ لَكُمۡ صَيۡدُ ٱلۡبَحۡرِ وَطَعَامُهُۥ مَتَٰعٗا لَّكُمۡ﴾ [المائدة: ٩٦]

«برای برخورداری شما، شکار دریا و خوراک آن بر شما حلال شده است».

و هیچ کس نگفت:

﴿قُلۡ أَرَءَيۡتُم مَّآ أَنزَلَ ٱللَّهُ لَكُم مِّن رِّزۡقٖ فَجَعَلۡتُم مِّنۡهُ حَرَامٗا وَحَلَٰلٗا قُلۡ ءَآللَّهُ أَذِنَ لَكُمۡۖ أَمۡ عَلَى ٱللَّهِ تَفۡتَرُونَ﴾ [یونس: ٥٩]

«بگو: [ای پیامبر، مرا خبر دهید] آیا آنچه روزی خداوند برایتان نازل فرموده، دیده‌اید [و دانسته‌اید] که برخی را حرام و برخی را حلال شمرده‌اید، بگو: آیا خداوند شما را رخصت داده یا بر خدا دروغ می‌بندید».

و کسی نگفت:

﴿وَلَا تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلۡسِنَتُكُمُ ٱلۡكَذِبَ هَٰذَا حَلَٰلٞ وَهَٰذَا حَرَامٞ لِّتَفۡتَرُواْ عَلَى ٱللَّهِ ٱلۡكَذِبَ﴾ [النّحل: ١١٦]

«با دروغی که زبانتان می‌سازد مگویید که این حلال و آن حرام است تا بر خداوند دروغ ببندید».

بلکه مردم بدونِ طلبِ دلیلِ متقنِ شرعی، اطاعت کردند[٢٨٩]. و این از افتخارات درخشان اسلام عزیز است که اطاعت کورکورانه و بدون طلب دلیل و مدرک را عبادت شمرده است و این کار را جُز نسبت به خداوند متعال و اوامر الهی که توسّط پیامبرش ابلاغ می‌شود، جایز نشمرده است. والحمد لله ربّ العالمین.

در وسائل الشیعه نیز در این مورد روایاتی آمده است که در اینجا ترجمۀ آنها را می‌آوریم:

١- امام صادق ÷ دربارۀ آیۀ ٣١ سورۀ توبه فرمود: آنان برای احبار و رهبان نماز نگزاردند و روزه نگرفتند، بلکه در معصیت حقّ متعال از ایشان اطاعت کردند.

٢- و فرمود: احبار و رهبان را عبادت نمی‌کردند ولی هر گاه آنان چیزی را حلال می‌کردند مردم [بدون دلیل] حلال می‌شمردند و چون حرام می‌کردند، مردم آن را حرام می‌شمردند[٢٩٠].

[٢٨٥]- کلینی یک بار دیگر این حدیث را در جلد دوم اصول کافی، ص ٣٩٨ به عنوان حدیث هفتم «باب الشّرک» آورده است. همچنین ر. ک. صحیح‌الکافی، حدیث ٢٣ و ٤٠٩.

[٢٨٦]- اصول کافی، ج ٢، ص ٣٩٨.

[٢٨٧]- اصول کافی، ج ٢، ص ٣٩٧، حدیث ٣.

[٢٨٨]- اصول کافی، ج ١، ص ٦٠، حدیث ٥.

[٢٨٩]- البتّه چون پس از انقلاب دیدند که این حکم خرافی زیان‌های مالی قابل توجّهی دارد، ماهیان خاویاری را به بهانه اینکه نزدیک دمش فلس یافته‌ایم! از شمول حکم خرافی حُرمت ماهیان بی‌فلس خارج کردند!!

[٢٩٠]- وسائل الشّیعة، ج ١٨، ص ٩٦ و ٩٧، حدیث ٢٥ و ٢٩.

٢٠- باب البدع والرّأی والمقاییس

این باب مشتمل بر ٢٢ حدیث است که استاد «بهبودی» فقط شش حدیث ١، ٩، ١١، ١٢، ١٥ و ١٦ را صحیح دانسته و مجلسی فقط پنج حدیث ١، ٥، ١٥، ١٩ و ٢٠ را صحیح و یا همطراز صحیح دانسته است.

* حدیث ١- چنانکه قبلاً نیز گفته‌ایم نمی‌توان به حدیثِ امثالِ «معلّی بن محمّد» و «وشّاء» و «ابن فضّال» که راویان خرافات‌اند، اعتماد نمود و آن را به پیشوایان دین نسبت داد، امّا به هر حال این حدیث با قرآن کریم و وقایع موجود مخالف نیست. البتّه به نظر ما، شیعیان به این حدیث و سایر احادیث صحیح که مضمونشان شبیه این حدیث است بی‌اعتنایی کرده‌اند. اینگونه احادیث می‌گویند، آراء و احکام تازه که به نام دین آمده مخالف کتاب خدا و موجب فتنه و تفرقه است ولی شیعه احکامی تازه از قبیل وجوب تقلید و تبعیّت از ظنّ و زیارت قبور بزرگان دین و سخن گفتن با اموات و تملّق و چاپلوسی از آنان و نوحه‌خوانی و سینه‌زنی و قمه‌زنی و ده‌ها بدعت دیگر آورده‌اند، در حالی که ادّعا دارند که پیرو امیرالمؤمنین ÷ هستند، امّا به خلاف این حدیث عمل کرده‌اند!

* حدیث ٢- سند آن ضعیف و مرفوع است. ولی متن آن موافق قرآن و از نظر ما معتبر است. ما از اوائل میانسالی تا امروز از صمیم دل به این حدیث عمل کرده‌ایم و در کتب و مجالس خود بدعت‌ها و خرافات مذهبی را ردّ نموده و تأکید و اصرار داریم که امورخرافی به حساب اسلام نوشته نشود. ولی پیروان و مقلّدین کلینی، این حدیث را رها کرده و بسیاری از دانشمندان شیعه، با سخنان خود و یا با سکوت در برابر بدعت‌ها و خرافات، بسیاری از مطالب نادرست را امضاء کرده و عوام را به خرافات و بدعت‌ها واگذاشته‌اند!

* حدیث ٣- سند آن ضعیف و مرفوع است. ولی متن آن بد نیست. گرچه این حدیث را نیز علمای ما ندیده گرفته و با بدعت‌ها وخرافات به اسلام صدمه زده‌اند. و بسیاری از ایشان، علمای فلسفۀ یونانی و بافندگان عرفان و تصوّف را که دین اسلام را آلوده کرده‌اند، مورد تعظیم و تکریم قرار می‌دهند.

* حدیث ٤- سند آن ضعیف و مرفوع است و متن آن که می‌گوید: خداوند توبۀ آورندۀ بدعت را قبول نمی‌کند موافق قرآن به نظر نمی‌رسد. زیرا خدا فرموده:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُ﴾ [النساء: ٤٨]

«همانا خداوند این که به او شرک ورزیده شود، نمی‌آمرزد و فروتر از آن را برای هر که بخواهد می‌آمرزد».

و فرموده:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًا﴾ [الزمر: ٥٣]

«خداوند همة گناهان را می‌آمرزد».

البتّه ممکن است بگوییم که معنی حدیث این است که خدا توفیق توبه به بدعتگزار نمی‌دهد. گرچه توجیهی بعید است.

* حدیث ٥- با اینکه رُوات آن کسانی چون «حسن بن محبوب» و «معاویه بن وهب» هستند که راویان خرافات‌اند، امّا مجلسی آن را صحیح دانسته است! متن آن نیز برخلاف واقع است، زیرا می‌گوید: با هر بدعتی سرپرستی از خانواده‌ام هست که از ایمان دفاع می‌کند و به الهام خدا می‌گوید و حقّ را اعلام می‌کند. در حالی که صدها بدعت و خرافات و صدها عالم‌نما و مرشد در زمان ما موجود است. امّا سرپرستی از خاندان رسول الله ص در دسترس نیست و اگر کسانی از قبیل آیت الله سنگلجی و یا استاد یوسف شعار و آیة الله بنابی و آیة الله سید مصطفی حسینی طباطبائی و یا این حقیر بخواهند حقایق را بیان کنند، اوّلاً: خود از ضعفا و تحت فشارند و امکان ردّ کید کائدین دکاندار را ندارند. ثانیاً: اگر سخن حقّی بر زبان آورند باید منتظر زندان شدن و هجوم مدافعین خرافات باشند! دیگر آنکه این روایت با غیبت امام نیز سازگار نیست.

* حدیث ٦- این حدیث دو سند دارد که به قول مجلسی سند اوّل آن ضعیف و سند دوّم آن مرفوع است. متن آن شرح حال زمان ماست که قُضات و عالم‌نمایان این دوران مغرور‌ اند و مدّعی فضل و حقیقت‌اند ولی هر دو را فاقدند. و خود در زندان شاهد اعمال و احکام نادرست آنها بوده‌ام و چه خونها که به ناحقّ ریخته‌اند و صورتی مشوّه از دین به مردم ایران عرضه کرده‌اند. به نظر من چنانکه در طول این سالیان دراز تجربه کرده‌ام اکثر آخوندها و علمای زمانۀ ما مصداق این حدیث‌اند. در اینجا ترجمۀ سطوری از حدیث را می‌آورم: «به کلام بدعت‌آمیز دلخوش است [گرچه] از نماز و روزه هم دم می‌زند، او برای کسانی که فریفتۀ اویند فتنه‌ای است. از راه هدایت پیشینیان گمراه شده و در حیات و پس از ممات نیز مایۀ گمراهی کسانی است که از او پیروی کرده‌اند، باربر خطاهای دیگران و گروگان خطای خویش است..... شِبه مردمان او را «عالم» نامیده‌اند.... احادیث بسیاری را گردآورد‌ه که اندکش از بسیاری بهتر است [هر چه کمتر باشد بهتر است مثل بسیاری از روایات «کافی»].... امور بی‌فایده جمع کرده.... اگر یکی از مشکلات پیچیده بر او عرضه شود از نزد خود چیزهایی می‌بافد [که کاملاً به کتاب و سنّت قطعی متّکی نیست] و حکم قطعی می‌دهد..... خودش نمی‌داند که درست گفته یا خطا کرده است.... فراتر از عقیده‌ای که به دست آورده، روش و مسلکی را [درست] نمی‌داند... ارث‌های [به ناحقّ گرفته] از او گریان و خون‌های [به ناحقّ ریخته] از دست ایشان نالان است....».

* حدیث ٧- ضعیف است زیرا «ابوشَیبۀ خراسانی» مجهول‌الحال است. «وشّاء» و «معلّی بن محمّد» نیز راوی خرافات و مطالب ضدّ عقلی‌اند. در این حدیث ادّعا شده که امام صادق ÷ فرموده: «دین خدا با قیاس به دست نیاید» امّا جالب است که شیعیان در عقاید به این حدیث اعتنا نکرده و بسیاری از عقاید را با قیاس میان مردم اشاعه داده‌اند. مثلاً می‌گویند: خورشید برای حضرت امیر ÷ بازگشت! به چه دلیل؟ زیرا برای حضرت سلیمان برگشت!! امام می‌تواند مرده را زنده کند! به چه دلیل؟ زیرا حضرت عیسی ÷ مرده را زنده می‌کرد!! امام ولایت تکوینی دارد! به چه دلیل؟ به این دلیل که «آصف برخیا» که یک حرف از هفتاد حرف اسم اعظم را می‌دانست (البتّه به ادعای ایشان) تخت بلقیس را به یک چشم برهم نهادن در پیشگاه سلیمان ÷ آورد، پس امام که هفتاد حرف از حروف اسم اعظم را می‌داند، می‌تواند چنین و چنان کند!! آیا اینها قیاس نیست؟ آیا اصلاً اسم هفتاد حرفی وجود دارد؟!! دکّانداران تفرقه‌‌فروش با همین قیاسات، عقائد خرافی را به خورد مردم می‌دهند! و مراجع و علما نیز ساکت‌اند و از دین خدا دفاع نمی‌کنند.

١٠٣* حدیث ٨- مرفوع است. امّا متن آن که حضرت باقرالعلوم ÷ فرموده: «هر بدعتی گمراهی است و هر ضلالتی راهش به آتش دوزخ منتهی می‌شود». بسیار عالی و با احادیث معتبر موافق است. البتّه مدّعیان پیروی از اهل بیت به مضمون این حدیث اعتنا نکرده‌اند و به نام مذهب، هر چه توانسته‌اند خرافات به مردم تحویل داده‌اند، از قبیل زنجیرزنی، نوحه‌خوانی و زیارت قبور و... (در حدیث دوازدهم همین باب نیز این مضمون از قول امام صادق ÷ به نقل از پیامبر ص آمده است).

١٠٤٦٧* حدیث ٩ و ١٣- ناقل هر دو حدیث «علی بن ابراهیم قمّی» است که راوی خرافات و مطالب ضدّ قرآن و احادیث باطل است. او را قبلاً معرّفی کرده‌ایم[٢٩١]. البته سند حدیث نهم به سبب وجود فردی مجهول‌ الحال موسوم به «محمد بن حکیم» نیز معیوب است. حدیث سیزدهم نیز حدّ اقّل سه عیب دارد و فاقد اعتبار است: اوّل به سبب وجود «سماعه» که واقفی بوده. دوّم به سبب وجود «محمد بن عیسی بن عُبَید الیقطینی» که شیخ طوسی او را ضعیف و بر مذهب غُلات دانسته است. شیخ صدوق و استادش ابن الولید و نیز سید بن طاووس نیز او را تضعیف کرده‌اند. روایت پنجم باب ١٠٥ کافی نیز از منقولات اوست[٢٩٢]. وی دربارۀ تحریف قرآن نیز روایت نقل کرده است[٢٩٣]. سوّم به سبب وجود «یونس بن عبدالرّحمان» که مورد طعن علمای قم بوده و مرویّات او را نمی‌پذیرفتند زیرا در نقل حدیث، سماع را شرط نمی‌دانست!!. امّا متن هر دو حدیث نیز با حقایق تاریخی و سایر اخبار ائمّۀ بزرگوار اهل بیت موافق نیست، زیرا در این احادیث ادّعا شده که امام صادق ÷ ابوحنیفه را لعن کرده است. در حالی که امیرالمؤمنین حتّی راضی نبود سپاهیانش لشکر معاویه را سبّ و لعن کنند و فرمود: «در عوض بدگویی به آنان، بگویید: پروردگارا، خون‌های ما و خون‌های ایشان را حفظ فرما و میان ما و ایشان صلح و مسالمت برقرار ساز» (نهج‌البلاغه، خطبة ٢٠٦). ابوحنیفه که از طرفداران اهل بیت بود، چگونه ممکن است فرزند علی ÷ او را لعن کند؟ مطّلعین از تاریخ می‌دانند که أئمّۀ اهل بیت و أئمّۀ اهل سنّت از قبیل مالک و ابوحنیفه و شافعی و..... هیچ خصومتی با یکدیگر نداشتند و حتّی چنانکه در حاشیۀ کتاب شاهراه اتّحاد (ص ١٦٤) گفته‌ایم، أئمّۀ مذاهب اهل سنّت از دوستداران و طرفداران أئمّۀ اهل بیت بوده‌اند. و قطعاً امام صادق ÷ دوستداران خاندان خویش را، لاأقلّ لعن نمی‌کند.

٦٨٦٩این گونه روایات را دشمنان آگاه ـ به منظور ایجاد تفرقه و تضعیف مسلمین ـ و یا دوستانِ جاهل بدتر از دشمن ـ به منظور جانبداری از أئمّۀ اهل بیت که در آن زمان پیروانشان کمتر از مذهب حنفی و شافعی بود ـ جعل کرده‌اند! و إلّا أئمّۀ اهل بیت با أئمّۀ اهل سنّت بسیار خوشرفتار بوده‌اند. ما نمونه‌ای از رفتار نیکوی امام صادق ÷ را با یکی از أئمّۀ أهل‌بیت به نقل از کتاب شریف «راهی به سوی وحدت اسلامی» (ص ١٨٩) تألیف برادر بسیار عزیزما، آقای «مصطفی حسینی طباطبائی» ـ حفظه الله تعالی ـ می‌آوریم: «رفتار امامان شیعه علیهم السلام با فقهای سنّی و تودۀ مردم از اهل سنّت و جماعت نیز در کمال حسن معاشرت و نیک‌خواهی بوده است. به عنوان نمونه، در کتاب «الأنوار البهیّة فی تواریخ الحجج الإلهیّة» اثر محدّث مشهور شیعی «شیخ عبّاس قمّی» آمده است: «عن مالك بن أنس، فقیه المدینة قال: کنتُ أدخلُ على الصّادق جعفر بن محمّد ÷فیُقدّملي مخدة ویعرف لي قدراً ویقول: یا مالك! إنّي أحبّك، فکنتُ أسرّ بذلك وأحمد اللهَ علیه». یعنی: «از مالک بن أنس فقیه مدینه (= امام مذهب مالکیّه از اهل سنّـت) آمده که گفت: من بر جعفر بن محمّد صادق ÷ وارد می‌شدم و آن حضرت برای من بالش می‌نهاد و نسبت به من قدرشناسی می‌کرد و می‌گفت: ای مالک، تو را دوست دارم و من از این سخن شاد می‌شدم و خدای‌تعالی را سپاس می‌گزاردم».

* حدیث ١٠- به قول خود «کلینی» مرفوع است. در آخر حدیث آمده است: «من ترَك أهل بیت نبیّه ص ضلّ ومَن ترَك کتابَ الله وقولَ نبیّه کفَرَ= هر که اهل بیت پیامبرش را رها کند گمراه شده و هر کس کتاب خدا و گفتار پیغمبر او را رها کند کفر ورزیده است». حال باید دید آیا رُوات کلینی که این همه روایات ضدّ قرآن فراهم کرده‌اند، کتاب خدا را ترک نکرده‌اند؟ آیا قول ائمّه را که فرموده‌اند ما خلاف قرآن نمی‌گوییم، ترک نکرده‌اند؟! آیا کسانی که می‌گویند: قرآن را فقط امام می‌فهمد و کتاب خدا را باید با خبر و تفسیر امام فهمید و گرنه چندان قابل فهم نیست و یا غیرمستقیم می‌گویند قرآن تحریف شده و یازده هزار آیۀ قرآن ساقط شده، دشمن قرآن نیستند؟! آیا اینان با اینگونه سخنان قرآن را رها نکرده‌اند؟ به خدا قسم این سخنان همان رهاکردن قرآن و رهاکردن قول رسول خدا ص و خاندان اوست.

* حدیث ١١- سند آن به نظر ما به سبب وجود «وشّاء» که راوی خرافات و «مُثَنّی الحنّاط» که مجهول است، اعتبار ندارد.

* حدیث ١٢- مجهول است و دربارۀ متن آن به آنچه دربارۀ حدیث هشتم همین باب نوشته‌ایم مراجعه شود.

* حدیث ١٤- مجهول است زیرا راوی آن «ابوشَیبه» ناشناخته است.

* حدیث ١٥- مجهول است.

* حدیث ١٦- سند آن به سبـب وجود فاسقی چون «عثمان بن عیسی» بی‌اعتبار ااست. او را قبلاً معرّفی کرده‌ایم[٢٩٤].

* حدیث ١٧- به قول مجلسی ضعیف است. «هارون بن مُسْلم» بر خلاف شیعه به جبر و تشبیه قائل بوده و «مَسعَدَة بن صَدَقه» نیز بتری مذهب و ناموثّق است و «ابن داوود» هر دو را در کتاب رجال خود در شمار مجروحین و مجهولین آورده است. امّا متن آن متوجّه علمای زمان ماست که به رأی خود فتوا می‌دهند. بدون دلیل شرعی به ادامۀ جنگ فتوا می‌دهند، بدون دلیل شرعی و بدون محاکمۀ شرعی، به قتل مردم فتوی می‌دهند و هکذا..... امام در این حدیث فرموده: «من أفتی النّاس برَأیه فقد دان الله بما لا یعلم، ومن دان الله بما لا یعلم فقد ضادّ الله حیث أحَلَّ وحَرَّمَ فیما لا یَعلم = کسی که به رأی خویش مردم را فتوی دهد به آنچه نمی‌داند دین‌ورزی کرده و آن‌که بدون علم و ندانسته دین‌ورزی کند، با خداوند [و دین راستین خدا] مخالفت کرده زیرا چیزی را که نمی‌داند، حلال یا حرام شمرده است».

* حدیث ١٨- ضعیف است زیرا «حسین بن مَیّاح» از غُلاة بوده و پدرش نیز مجهول است. متن حدیث نیز با قرآن موافق نیست. زیرا در قرآن، خلقت انسان از گِل و سپس از نطفه است. ولی به ادّعای این حدیث، امام فرموده: آدم از جوهری خلق شده که نور و روشنی آن از آتش بیشتر بوده است!! روایتی که غُلاة، ناقل آن باشند بهتر از این نخواهد بود و در حقّ آدم نیز غُلُوّ می‌کنند.

* حدیث ١٩- با وجود محمّد بن عیسی بن عُبَید در سلسله سند آن، بی‌اعتبار است او را در شرح حدیث سیزدهم معرّفی کرده‌ایم. امّا متن آن کاملاً موافق تعالیم اسلام است. و جملۀ آخر آن که حضرت علی ÷ فرموده: «ما أحَدٌ ابتدع بدعة إلا ترك بها سُنّة = کسی بدعتی نیاورده جُز آنکه با آن بدعت، سنّتی ترک شده است»، در نهج‌البلاغه خطبۀ ١٤٥ نیز آمده است و در آنجا نیز امام می‌فرماید: «ما أحدثت بدعة إلا ترك بها سنّة. فاتّقوا البدَع، والزَموا المَهیَع = بدعتی نهاده نشده، جز آنکه سنّتی بر اثر آن بدعت ترک شده، از بدعت‌ها بپرهیزید و ملازم راه راست باشید». این کلام بیان حال مدّعیان پیروی از آن بزرگوار است که در واقع دشمن آن حضرت‌اند و غرق در بدعت شده‌اند، امّا چنانکه باید به سُنَن شرع نمی‌پردازند. فِی‌المَثَل به دعای شرک‌آمیز «نُدبه» اهتمام فراوان دارند امّا به «زکات» توجّهی ندارند و هکذا....

* حدیث ٢٠- سندش به واسطۀ «احمد بن عبدالله العقیلی» که به قول «ممقانی» مجهول است و نیز به سبب مجهول ‌بودن «عیسی بن عبدالله القرشی» فاقد اعتبار است امّا مجلسی چنین حدیثی را صحیح دانسته است؟!! متن حدیث نیز با خبر هجدم همین باب سازگار نیست زیرا در آنجا امام صادق جوهر مادّۀ خلقت آدم را با مادّۀ خلقت ابلیس مقایسه کرده و در اینجا نورانیّت آدم را که روح انسانی وی باشد با روح ناری ابلیس قیاس نموده است. همچنین دلیلی که برای نهی از قیاس آورده نیز تامّ نیست. زیرا ابوحنیفه می‌توانست بگوید: آیا خدا را نباید عبادت کرد زیرا پیش از انسان، ابلیس نیز خداوند متعال را عبادت می‌کرد!

* حدیث ٢١- مرسل است. همچنین وجود «محمّد بن عیسی» که او را در حدیث سیزدهم معرّفی کرده‌ایم نیز از موجبات ضعف روایت است.

* حدیث ٢٢- به اقرار کلینی مرسل است. امّا متن آن بسیار عالی و کاملاً موافق تعالیم شرع انور است. امام باقر ÷ در این حدیث می‌فرماید: غیرخدا را برای خویش محرم راز و مورد اتّکاء نگیرید که مؤمن نباشید زیرا هر سبب و نسب و خویشاوندی و نزدیکی و بدعت و شبهه‌ای منقطع و بی‌فایده است مگر آنچه قرآن اثبات کرده باشد.

[٢٩١]- ر. ک، صفحه ١٠٥ و ١٥٧ کتاب حاضر.

[٢٩٢]- این روایت را در صفحه ١١٢ کتاب حاضر آورده‌ایم.

[٢٩٣]- ر. ک. قرب الإسناد، چاپ نجف، ص ١٢.

[٢٩٤]- ر. ک همین کتاب، ص ٢٠٢.

٢١- باب الرد إلی الکتاب والسنة وإنّه لیس شیء من الحلال والحرام وجمیع ما یحتاج الناس إلیه إلا وقد جاء فیه کتاب أو سنة

این باب مشتمل بر ده حدیث است که آقای «بهبودی» فقط حدیث ٨ و ٩ را صحیح دانسته. مجلسی نیز فقط حدیث ٤، ٩ را صحیح شمرده است.

* حدیث ١ و ٢ و ٤- سند حدیث اوّل به قول مجلسی ضعیف است، چون «علی بن حدید» فطحی‌مذهب و از ضعفاست. حدیث دوّم هم ضعیف است و حدیث چهارم نیز به واسطۀ «محمد بن عیسی» که در خبر سیزدهمِ باب قبل معرّفی شد و «حمّاد» که مشترک بین ضعیف و مجهول است، اعتبار ندارد. امّا متن هر دو حدیثِ نخست مخالف اقوال و افعال بسیاری از علمای شیعه است که می‌گویند قرآن کافی نیست مگر به ضمیمۀ خبری از ائمّه، و یا اگر بپرسی: «محمّد بن الحسن العسکری» و غیبت و ظهور او در کجای قرآن است؟ چند حدیث نامعتبر را ضمیمۀ آیات کرده و می‌گویند، به حکم حدیث چنین می‌گوییم و با همین بهانه‌ها قرآن را رها کرده و با آن هرگونه که بخواهند بازی می‌کنند! امّا حدیث اوّل می‌گوید: خدا چیزی را که مورد احتیاج أمّت باشد [لاأقلّ در اعتقادات] ترک نکرده مگر آنکه آن را در قرآن بیان نموده است. چنانکه خداوند نیز در قرآن کریم فرموده:

﴿مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖ﴾ [الأنعام: ٣٨]

«ما هیچ چیز را در کتاب فروگذار نکرده‌ایم».

و فرموده:

﴿وَنَزَّلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ تِبۡيَٰنٗا لِّكُلِّ شَيۡءٖ﴾ [النّحل: ٨٩]

«کتاب را که بیان هر چیز [در آن] است بر تو نازل کردیم».

* حدیث ٣- سند آن هم مجهول و هم ضعیف است.

* حدیث ٥-سند آن ضعیف است. امّا متن آن عالی و کاملاً موافق تعالیم شرع و عمل واقعی بزرگان اسلام است. امام باقر ÷ بنا به این حدیث می‌فرماید: هرگاه به شما چیزی بگویم از من بپرسید [این سخنت] از کجای قرآن است. بنا به این حدیث امام، سخنش کاملاً متّکی به قرآن است و به هیچ وجه سخنی ناموافق با قرآن نمی‌گوید. امّا علمای شیعه بسیاری از روایات خلاف قرآن را که به أئمّه نسبت داده‌اند می‌پذیرند و در واقع بسیاری از مسائل شرعی خود را نه از قرآن گرفته‌اند نه از امام!

١٠٥٤* حدیث ٦- مرسـل وبه سبب وجود «ابن فضّال» واقفـی و «معلّی بن خُنَیـس» منحرف ضعیف است. فرد نخست را قبلاً شناسـانده‌ایم و در اینجا فرد دوّم را معرّفـی می‌کنیم:

«نجاشی» دربارۀ ابوعبدالله معلَّی بن خُنَیس فرموده: «ضعیف جدّا لا یعول علیه = بسیار ضعیف است و به او اعتماد نمی شود» و ابن الغضائری نیز فرموده: «والغلاة یضیفون إلیه کثیراً ولا أری الاعتماد على شيءٍ من حدیثه = غُلات مطالب زیادی را به او نسبت داده‌اند[٢٩٥] و من به روایت او اعتماد نمی‌کنم». یکی از مرویّات او روایتی است دربارۀ آیۀ ٢٦ سورۀ بقره که ما آن را در صفحۀ ١٠٧ همین کتاب آورده‌ایم. دیگر از افسانه‌های او روایت ذیل است که به نظر ما خودش هم نفهمیده که چه می‌گوید: «عن معلى بن خنیس، قال: سألت أبا عبدالله ÷ عن النّجوم أحقّ هي؟ فقال: نعم، إنّ الله ـ عزّوجلّ ـ بعث المشتري إلى الأرض في صورة رجل فأخذ رجلاً من العجم فعلّمه النّجوم حتی ظنَّ أنه قد بلغ ثم قال له: انظر أین المشتري؟ فقال: ما أراه في الفلك وما أدری أین هو؟ قال: فنحّاه وأخذ بید رجل من الهند، فعلمه حتی ظنَّ أنّه قد بلغ وقال: انظر إلى المشتري أین هو؟ فقال: إن حسابي لیدلُّ علی أنّك أنت المشتري! قال: وشهق شهقة فمات وورث علمه أهله، فالعلم هناك[٢٩٦]!! = از معلّی بن خنیس روایت شده که از امام صادق ÷ پرسیدم: آیا نجوم راست است؟ فرمود: آری، همانا خداوند ـ عزوجل ـ کرۀ مشتری را به صورت مردی به زمین فرستاد(!!) وی مردی از عجم را گرفت و علم نجوم را به وی آموخت تا اینکه پنداشت وی [در این علم به مقامی] رسیده است. سپس به او گفت: بنگر که مشتری کجاست؟ مرد عجمی گفت: او را در فلک نمی‌بینم و نمی‌دانم کجاست! حضرت فرمود: مشتری او را راند و دست مردی از هند را گرفت و به او علم نجوم آموخت تا اینکه پنداشت وی [در این علم به مقامی] رسیده است. به او گفت: بنگر که مشتری کجاست؟ مرد هندی گفت: محاسبۀ من دلالت دارد که همانا تو خود مشتری هستی؟ آنگاه نعره‌ای زد و درگذشت و دانش وی را خاندانش به ارث بردند و این دانش در آنجاست!!

خوانندۀ عزیز، آیا ممکن اسـت امام صادق ÷ بفرماید کرۀ مشتری که چندیـن برابر

کرۀ زمین است به زمین آمد؟! آیا علم نجوم را هم می‌توان ارث برد؟!

بد نیست که نمونه‌ای دیگر از احادیث این مرد را بیاوریم امّا قبل از ذکر آن لازم است به یاد داشته باشیم که براءت‌ جستن از کفّار و نامسلمانان و عدم تشبّه به آنان و متمایزبودن مسلمان از غیرمسلمان حتّی به لحاظ ظاهر، در فرهنگ اسلامی از واضحات بلاخلاف است. زیرا مشابهت جستن به کسی، از بزرگترین نشانه‌های علاقه و تمایل به اوست. به همین سبب، مسلمانان از تشبّه به کفّار نهی شده‌اند. پیامبراکرم ص فرمود: «مَنْ تَشَبَّهَ بِقَومٍ فَهُوَ مِنْهُمْ = کسی که به گروهی مشابهت جوید، از ایشان محسوب شود». امام رضا و امیرالمؤمنین  س گفته‌اند که رسول خدا ص فرمود: «لا تلبسوا لباس أعدائي ولا تطعموا مطاعم أعدائي ولا تسلکوا مسالك أعدائي فتکونوا أعدائي کما هم أعدائي = [لباسی همچون] لباس دشمنانم نپوشید و طعام دشمنان مرا تناول نکنید و به راه‌های دشمنانم نروید [اعمال آنها را انجام ندهید] که [در غیر این صورت] دشمنان من خواهید بود، همچنانکه آنان دشمنان من‌اند»[٢٩٧].

امّا «معلی بن خنیس» روایاتی نقل کرده که در آن امام صادق ÷ به بزرگداشت نوروز سفارش فرموده. ما یکی از جعلیّات او را به عنوان نمونه می‌آوریم، وی مدّعی است که صبح نوروز به نزد امام صادق ÷ رفتم، فرمود: ای معلّی، آیا امروز را می‌شناسی؟ گفتم: نه، ولی عجم این روز را بزرگ می‌دارند و آن را مبارک دانسته و به فال نیک می‌گیرند. فرمود: به بیت العتیق که در دل مکّه است سوگند، نه چنین است. این روز نیست مگر برای امری قدیم که برایت بیان می‌کنم تا بدانی.... فرمود: ای معلّی، نوروز روزی است که خداوند از بندگان عهد گرفت که او را بپرستند و چیزی را شریک او نسازند (اشاره به آیة ١٧٢ سورة اعراف) و دین فرستادگان و حُجَج و اولیائش را بپذیرند (دین حجج و اولیاء خدا با دین رسل الهی تفاوت ندارد، بنابر این اگر مردم دین رسل را بپذیرند دین حجج و اولیاء خدا را هم پذیرفته‌اند! چنین تعبیری از امام احتمال نمی‌رود). این اوّلین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده و بادهای باردارکنندۀ گیاهان وزیده و گیاهان زمین آفریده شده. این روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی پهلو گرفت. این روزی است که هزاران تن را که از خوف مرگ از دیار خود بیرون آمده بودند و خداوند فرموده بود: بمیرید، بار دیگر خدا آنان را حیات بخشید (اشاره به آیۀ ٢٤٣ سورۀ بقره). این روزی است که ابراهیم بت‌های قوم خود را شکست. این روزی است که رسول اکرم ص علی ÷ را بر دوش مبارک خود گرفت تا او بت‌های قریش را از بالای بیت‌الحرام بر زمین افکند و خُرد کند[٢٩٨].

جالب است که در این حدیث امام ذکری از غدیرخم نکرده و در آن اشاره‌ای به روز ظهور امام قائم نیست. امّا در حدیث قبلی که راوی آن نیز همین «معلّی» است و در وسائل الشیعه مضبوط است، امام صادق فرموده: نوروز روزی است که پیامبر در غدیرخم برای ولایت علی ÷ از مردم عهد و میثاق گرفت و مردم نیز اقرار کردند، و پذیرفتند و روزی است که پیامبر حضرت علی ÷ را به وادی جنّ فرستاد، و روزی است که امام قائم ظهور می‌کند! امّا در اینجا اشاره‌ای به سفینۀ حضرت نوح و بت‌شکنی حضرت ابراهیم و قرارگرفتن علی ÷ بر دوش پیامبر نمی‌کند!!

معلوم نیست که چرا کلام امام با یک راوی در دو روایت این قدر تفاوت دارد؟ مهمتر اینکه مناسب است یادآور شویم که پس از اسلام هیچ یک از مسلمین به اعیاد و اعمال و رسوم و سُنَن غیرمسلمین توجّه و اعتنا نداشت و اگر فردی مسیحی مسلمان می‌شد دیگر کریسمس و ژانویه و امثال آن را ترک می‌کرد و یا اگر فردی زرتشتی اسلام می‌آورد نوروز و مهرگان و نظایر آن را ترک می‌کرد.

دیگر آنکه چرا پیامبر ص یا علی ÷ مردم را از چنین روز مهمّی آگاه نساختند و این روز را گرامی نداشتند؟! علاوه بر این، نوروز بر اساس تقویم شمسی است در حالی که اعمال شرعی و اصولاً تقویم شرعی، تقویم قمری است امّا امام در روایات این باب که هر سه از معلّی روایت شده عبادات را بر حسب تقویم شمسی می‌گوید!

* حدیث ٧- مرسل است. علاوه بر این، دو تن از راویان این حدیث، یعنی «هارون بن مسلم» و «مسعده بن صدقه» را در بررسی حدیث هفدهم باب قبل معرّفی کرده‌ایم. ذیل حدیث که می‌گوید: «در قرآن علم گذشته و علم آنچه که تا روز قیامت اتّفاق می‌افتد، آمده است» مشابه حدیث بعدی است و در آنجا به آن می‌پردازیم.

* حدیث ٨- به قول مجلسی مجهول است. متن آن نیز همچون حدیث قبلی ناموافق با کتاب خداست. زیرا کتاب خدا تاریخ آیندگان و آنچه در آینده اتّفاق خواهد افتاد، نیست. امّا در این حدیث می‌گوید: «فیه..... ما هو کائن إلى یوم القیامة = در آن است... [خبر] آنچه تا روز قیامت خواهد بود» در حالی که بالعیان می‌بینیم که چنین نیست و خدا چنین کتابی به ما نداده بلکه کتابی برای هدایت و بیان راه پرهیزگاری و سعادت، به ما عطا فرموده است.

* حدیث ٩- متن این خبر نیز مانند دو حدیث قبلی، قرآن را جامع اخبار گذشته و آینده دانسته تا خودش را عالِم بدان معرّفی کرده و از خود تمجید کند.

* حدیث١٠- سند آن به‌سبب وجود «سَیف بن عَمیره» ـ که او را معرّفی کرده‌ایم[٢٩٩] ـ قابل اعتماد نیست. امّا متن آن خوب است و مخالف تعالیم اسلام نیست.

[٢٩٥]- به قول آقای بهبودی، سبب دفاع و تمجید غُلاة از او نیز همین امر است، زیرا آنان بسیاری از اکاذیب خود را به نام او رواج داده‌اند. (معرفة الحدیث، ص ٢٢٩).

[٢٩٦]- روضه کافی، حدیث ٥٠٧ – هر دو «محمّدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

[٢٩٧]- وسائل الشیعة، ج ٣، ص ٢٧٩ و ٢٨٠ – ج ١٧ ص ٢٩٠ و ٢٩١.

[٢٩٨]- وسائل الشیعة، ج ٥، ص ٢٨٩ کتاب الصلاة باب ٤٨، حدیث ٣.

[٢٩٩]- ر. ک، کتاب حاضر، ص ٩٨.

٢٢- باب اختلاف الحدیث

این باب دارای ده حدیث است که آقای بهبود حدیث ٥ و ٧ آن را پذیرفته و مجلسی نیز فقط حدیث ٥ را موثّق همطراز صحیح و حدیث ٧ و ١٠ را موثّق شمرده است.

* حدیث ١- ضعیف است، زیرا از «سُلَیم بن قَیس الهِلالی» نقل شده است. ما پیش از پرداختن به حدیث دوّم، کتاب منسوب به وی را معرّفی خواهیم کرد. امّا متن حدیث همچون روایت دوّم و سوّم همین باب، می‌گوید: حدیث هم ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه دارد! بنابراین، به کسانی که ادّعا می‌کنند «قرآن برای همه قابل فهم نیست زیرا محکم و متشابه و ناسخ ومنسوخ و عامّ و خاص و مطلق و مقیّد و..... دارد و باید به کمک اقوال ائمّه، قرآن را فهمید»، می‌گوییم: حدیث هم ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه دارد، پس بگویید: احادیث هم قابل فهم نیست؟!! ویکسره خیال مردم را راحت کنید.

مهمتر آنکه حدیث مانند قرآن نیست. زیرا در قرآن ناسخ و منسوخ (به فرض اینکه در قرآن منسوخی موجود باشد) در یک کتاب جمع‌شده و بلااستثناء در اختیار همگان هست و حتّی در زمان پیامبر نیز اگر آیۀ ناسخی نازل می‌گردید به همگان اعلام می‌شد. امّا حدیث چنین نیست، زیرا اوّلاً: حدیث به قول اینان شارحِ کتاب است و نباید خود، دارای متشابه و منسوخ باشد (و إلّا شارح سوّمی لازم می‌آید). ثانیاً: باید به همه اطّلاع داده شود تا همگی از حدیثِ جدید که ناسخِ احادیث قبلی است باخبر شوند و علناً این امر اعلان شود تا مردم گمراه نشوند و کسی که حدیث منسوخ را شنیده بی‌خبر نماند. (فتأمّل جدّا). اینک کتاب «سُلَیم» را معرّفی می‌کنیم:

١٠٦بدانکه کتاب «سُلَیم بن قَیس هِلالی» که به نام «اسرار آل محمّد» به فارسی ترجمه کرده‌اند، کتابی بسیار مشوّش و مغشوش و کاملاً استعمارپسند و مطابق ذائقۀ روضه‌خوانان و مدّاحان و باب طبع تفرقه‌جویان است که بزرگان و مشاهیر قدمای شیعه از قبیل سیّد مرتضی علم‌الهدی و سیّد بن طاووس و..... اگر نگوییم: این کتاب را نمی‌شناخته‌اند، می‌توانیم بگوییم: به هیچ وجه برای این کتاب اعتباری قائل نبوده و بدان اعتنایی نداشته‌اند. أمّا در قرون متأخّر کسانی از قبیل مؤلّف‌خرافی کتاب الاحتجاج علی أهل اللّجاج ومؤلّف ارشاد القلوب و مروِّج الخرافات وحارس البدع «محمّدباقر مجلسی» و امثال او از قبیل حاجی نوری[٣٠٠] و.... از این کتاب تعریف و تمجید کرده‌اند.

به گمان این حقیر، اکاذیبی را که در قرون سوّم و چهارم با سوءاستفاده از نام «سُلَیم» جعل شده و در کتب روایی پراکنده بوده است، با اضافاتی دیگر که بافته‌اند به صورت کتابی درآورده‌اند و در میان مسلمین غافل کم‌عقل ضعیف الایمان ناآشنا با قرآن، انتشار داده‌اند[٣٠١] و به همین سبب درنُسَخ مختلف این کتاب، تعداد روایات و ترتیب آنها اختلاف فاحش دارد!

به هرحال، کتاب موجود بسیار معیوب است، از جمله با اینکه بنا به ادّعای کتاب، فرد ضعیفی موسوم به «أبان بن أبی عیّاش» که منقولات «سلیم» در اختیار او بوده، یک ماه قبل از مرگ، یکی از ساکنین بصره، به نام «عمر بن أذینه» را از این کتاب مطّلع ساخته و کتاب را به او می‌سپارد، امّا در همین کتاب «عمر بن أذینه» روایات را گاه از خود «أبان» و گاه با واسطۀ فرد ضعیفی به نام «ابراهیم بن عمر صنعانی» نقل می‌کند!

١٠٧علاوه بر این، باید توجّه داشت که گرچه کلینی و صدوق، «علیّ بن ابراهیم» را در شمار رُوات احادیث «سُلَیم» آورده‌اند، ولی در تفسیری که از علیّ بن ابراهیم در اختیار ماست، روایتی از «سلیم» مشاهده نمی‌شود! نکتۀ دیگر آنکه از جملۀ ناقلین روایات «سلیم»، «حَمّاد بن عیسی» است که وی فقط درمورد ٢٠ روایت از روایات خود تردید نداشت (رجال نجاشی ص ١٠٩) و سایر روایاتی که از او نقل شده مورد تردید خود اوست، طبعاً روایات سلیم که از طریق «حمّاد» نقل شده، قابل اعتماد نخواهد بود.

کتاب مذکور اشکالات و معایب بسیاری دارد که پاره‌ای از آنها در کتاب ارجمند شاهراه اتّحاد بیان شده است[٣٠٢]. ما نیز در اینجا قسمتی از کلام محقّق معاصر آقای محمّدباقر بهبودی را می‌آوریم که در بارۀ کتاب «سُلَیم» نوشته است: (از تحقیق در کتاب و اسناد آن مسلّم می‌شود که کتاب «سلیم» به «أبان بن أبی عیّاش فیروز» ختم می‌شود که او منفرداً از سلیم نقل می‌کند. أبان بن أبی عیّاش از اهل سنّت و متروک‌الحدیث است. شیخ طوسی نیز او را تضعیف کرده است. من پس از تأمّل در سراسر کتاب و نقد یکایک کلمات آن بر این عقیده‌ام که کتاب مذکور توسّط یکی از غُلات، به نام سلیم بن قیس هلالی و از زبان «ابن اذینه» که از «أبان بن أبی عیّاش» روایت می‌کند، جعل شده است. و از آن رو در جعل کتاب «عمر بن اذینه» را انتخاب کرده است که وی از بیم خلیفۀ عباسی «مهدی»، از زادگاهش بصره به «مخالیف» یمن گریخت و در همانجا درگذشت. جاعل زندیق این کتاب، نسخۀ مجعول خود را در کوفه و بصره و یمن از طریق صحّافان بی‌خبر و ساده‌لوح در میان مردم رواج داد. چون شیعیان به طعن دشمنان اهل بیت و شکست شوکتشان شائق بوده‌اند و از آن رو که اجازاتی در نقل روایت از «عمر بن اذینه» داشته‌اند،١٠٨ کتاب مذکور را به نحو «وجاده» و بی‌آنکه دربارۀ نسخ آن تحقیق کرده و یا آنها را بر «ابن اذینه» خوانده باشند، نقل کرده‌اند. و چنانکه در اوّل و در میانۀ کتاب ملاحظه می‌کنید، جاعل فریبکار آن، برای کسب وثاقت در مورد اکاذیبش از قول «أبان» ادّعا می‌کند که هرحدیث را به کرّات بر شیعیان اصحاب رسول الله ـ علیه الصّلاة والسلام ـ عرضه می‌کرده و با این حال از اینکه افسانه‌هایش مورد قبول شود، مطمئن نمی‌شده تا اینکه هر یک از احادیث را تک تک و هم یکجا به امامی پس از امام دیگر عرضه بدارد!!

[و بدین سبب] ملاحظه می‌کنید که این نادان پلید حدیثی را از علی ÷ أخذ می‌کند سپس حدیث مذکور را به امام حسن بن علی ÷ عرضه می‌دارد، گویی به سخن امیرالمؤمنین ÷ اعتماد نمی‌کند مگر پس از آنکه حسن بن علی ÷ نیز آنچه را که پدرش فرموده، بگوید و با این حال به این هم اکتفا و اعتماد نکرده تا اینکه سخن مذکور را به امام حسین بن علی ÷ و سپس به امام زین‌العابدین ÷ عرضه بدارد، سپس حجّ بیت الله به جای آورده و حدیث را به امام باقر نیز عرضه بدارد!! و این روش کذّابین برای اغفال محدّثین ساده‌لوح است)[٣٠٣].

امّا نکتۀ اصلی و اساسی آن است که دکّانداران مذهبی دائماً سعی در توثیق و تصحیح اسناد کتاب سُلَیم دارند، در حالی که خطاهای متن احادیث به حدّی است که اگر این کتاب صحیح‌ترین و عالی‌ترین سند را می‌داشت (که ندارد) و حتّی با فرض اینکه کتاب مذکور را به خطّ خود سلیم در اختیار می‌داشتیم، باز هم ذرّه‌ای از بی‌اعتباری کتاب نمی‌کاست، از این رو بحث در مورد اینکه علمای خُرافی دربارۀ رُوات این کتاب چه گفته‌اند و یا چه تعریف و تمجیدی از این کتاب کرده‌اند، یکسره باطل و بی‌فایده است و هر منصفی با نظر به متن احادیث، به آسانی به بطلان آنها پی می‌برد. در اینجا به پاره‌ای از اباطیل این کتاب اشاره می‌کنیم:

علاوه بر خطاهایی که در کتاب شاهراه اتّحاد (ص ١٣٣ به بعد) ذکر شده، یکی دیگر از أکاذیب واضح کتاب مذکور که در صفحۀ ٨٠ چاپ نجف مشاهده می‌شود، آن است که می‌گوید: یکی از نخستین کسانی که در سقیفه با ابوبکر بیعت کردند، معاذ بن جبل بوده است، در حالی که آشنایان با تاریخ اسلام می‌دانند که در زمان بیعت ابوبکر، «معاذ» در «مخالیف» یمن به کار تعلیم قرآن اشتغال داشت و پس از استقرار امر خلافت بر ابوبکر، به مدینه بازگشت»[٣٠٤]. و به هیچ وجه تأثیری در به خلافت رسیدن ابوبکر نداشت.

١٠٩مسألۀ دیگر، روایت ارتداد اصحاب پیامبر ص به جُز سلمان و ابوذر و مقداد و زبیر بن عوام است. صرف‌نظر از اینکه این روایت با سایر روایات ارتداد اصحاب پیامبر که شیعیان نقل کرده‌اند، متفاوت است[٣٠٥]، با قرآن کریم که از اصحاب پیامبر تمجید فرموده، موافق نیست و علاوه بر این موجد این سؤال است که چرا علی ÷ با مرتدّین بیعت فرمود و یکی از مرتدّین را به دامادی پذیرفت؟

در اینجا کلام «عبدالجلیل قزوینی» را می‌آوریم که دربارۀ ارتداد اصحاب رسول خدا ص به جُز هفت تن می‌گوید: «..... و مذهب شیعه آن است که کسی مرتدّ نشد و ارتداد به مذهب شیعت بعد از ثبوت ایمان روا نباشد، پس چون رسول ÷ بگذشت، همه همان بودند که بودند و مرتضی که دلیل گوید که ارتداد محال است لاستحالۀ جمع الاستحقاقین، چگونه گوید مؤمنان را که مرتدّ شدند؟.... و دیگر آنکه چون مؤمنان بعد از مصطفی هفت نفس بوده باشند، چنانکه حوالت کرده است به مرتضی ـ رحمة الله علیه ـ پس مرتضی با جزالت فضل و نبالت أصل، عبدالله عباس را و جابر عبدالله أنصاری را و ابوأیّوب را و خبّاب بن الارت را و حذیفۀ یمان را و خزیمۀ ثابت ـ ذوالشّهادتینـ را و سهل حنیف انصاری را و محمّد بوبکر صدّیق را و مانند ایشان گروهی کثیر و جمّی غفیر که به اتّفاق به نصّ امامت علی گفتند[٣٠٦] و انکار امامت بوبکر کردند، همه را مرتدّ گفته باشد که اینها نه از آن هفتگانه‌اند که خواجه آورده است....»[٣٠٧].

دیگر از أراجیف واضح‌البطلان این کتاب آن است که «حوض کوثر» را در این دنیا دانسته است نه در آخرت!! و أئمّه را سیزده تن گفته است[٣٠٨]! از آن رسواتر اینکه قسمتی از حدیث سیزدهم کتاب، دلالت بر حذف بخشی از قرآن دارد[٣٠٩]!! و باز در حدیث سی و نهم، آیۀ ٥٢ سورۀ مبارکۀ حجّ را مانند حدیث ١ و ٤ باب ٦١ کافی، بدین صورت نقل کرده است: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ وَلَا نَبِيٍّ وَلاَ مُحَدَّثٍ»و این خود دلالت واضح بر تحریف قرآن دارد. دیگر آنکه قتل «مختار بن أبی عبیده» را به «حجّاج بن یوسف» نسبت داده در حالی که مطّلعین از تاریخ به خوبی می‌دانند «مختار» در جنگ با مصعب بن زبیر در سال ٦٤ و یا سال ٦٥ کشته شده و حجّاج در سال ٧٦ به حکومت کوفه رسید یعنی حدود یازده سال پس از مرگ مختار.

از جمله احادیث استعمارپسند تفرقه‌انگیز این کتاب حدیث نهم کتاب است که کافی بخشی از آن را آورده است[٣١٠]، و در آن برای آنکه غیرشیعه را گمراه بشمارد می‌گوید: «وأدنى ما یکون به العبد ضالّاً أن لا یعرف حجّة الله ـ تبارك وتعالی ـ وشاهده على عباده، الذي أمر الله ـ عزّوجلّ ـ بطاعته وفرض ولایته.... الخ = و کمترین چیزی که بنده بدان سبب گمراه خواهد بود، این است که حجّت خداوند ـ تبارک و تعالی ـ و گواه او بر بندگانش را که خداوند ـ عزوجل ـ به فرمانبرداری از او فرمان داده، نشناسد... الخ». در همین روایت به حدیث ثقلین نیز استناد کرده و هر دو ثقل را با یکدیگر برابر دانسته است. از این رو لازم است که دربارۀ این حدیث مشهور با اینکه قبلاً نیز سخن گفته‌ایم[٣١١]، در اینجا نیز مطالبی ذکر کنیم:

اوّلاً: صحیح مسلم که حدیث مذکور را به نقل از زید بن أرقم آورده، فقط لفظ کتاب خدا را ذکر کرده، علاوه بر این در کتب قدیم از قبیل «سیرة ابن هشام» و موطّأ مالک و تاریخ طبری «کتاب خدا و سنّت رسول» ذکر گردیده است. امّا لفظ «عترتـي» را ترمذی به نقل از «زید بن الحسن الأنماطی» آورده که وی فردی منکرالحدیث است و حتّی در رجال شیعه نیز مذموم بوده و مقبول‌الحدیث نیست.

ثانیاً: حضرت علی ÷ در نهج‌البلاغه (از جمله در عهدنامۀ مالک اشتر و خطبۀ ١٢٥ و....) قرآن و سنّت را حجّت و موجب هدایت و سعات و رافع ضلالت شمرده است.

ثالثاً: این دو ثقل با هم برابر و در یک ردیف نیستند بلکه اوّلی یعنی کتاب خدا ثقل اکبر است ـ چنانکه در سنن ترمذی نیز آمده است ـ و طبعاً احادیثی که کتاب خدا را ثقل اکبر نامیده‌اند، روایت «سُلَیم» را رد می‌کنند.

رابعاً: در همین حدیث آمده که «عترت» هیچگاه از قرآن جدا نمی‌شود. ما نیز اقرار داریم که أئمّۀ بزرگوار، دوستدار و پیرو قرآن بوده‌اند و هیچگاه کلامی ناموافق با قرآن از ایشان صادر نمی‌شود، در حالی که اکثر مرویّات کلینی و صدوق و امثالهما که به ائمّه نسبت داده شده ـ چنانکه درهمین کتاب نیز ملاحظه خواهید کرد ـ موافق قرآن نیست! به عنوان مثال به قول قرآن، بعد از انبیاء، حجّتی نیست امّا اخبار کلینی، پس از پیامبر چندین حجّت برای مردم تراشیده‌ است! قرآن می‌فرماید: حتّی انبیاء، علم ماکان و ما یکون ندارند، امّا اخبار کلینی می‌گوید: نه تنها انبیاء بلکه امام هم علم غیب دارد! قرآن کریم اصول دین و اصول اعتقادات را ذکر کرده و نامی از امام و امامت نبرده، امّا اخبار مدّعیان حبّ اهل بیت می‌گوید: ایمان به ائمّه از اصول دین است!! بدیهی است که چنین اخباری نمی‌تواند قول راستین عترت خاتم‌النّبیّین باشد بلکه جعلیّات دشمنان ایشان است. در حالیکه ائمّه خود به قرآن و سنّت غیرمفرّقۀ پیامبر ص متمسّک بوده‌اند و قطعاً هر چه موافق با قرآن نباشد، قول ایشان نیست.

٧٠خلاصه آنکه کتاب «سُلَیم بن قَیس هِلالی» واقعاً رسواست و بسیاری از علمای شیعه آن را مذمّت کرده‌اند، از آن جمله آیت‌الله خوئی و علامۀ شوشتری آن را جعلی و نامقبول دانسته‌اند. امّا متاسفانه کلینی از چنین کتابی، حدیث نقل کرده است!!

* حدیث ٢- ضعیف است به وجود «عثمان بن عیسی» واقفی که به امام کاظم ÷ خیانت و اموال وی را اختلاس کرد! در مورد متن آن که مدّعی است حدیث هم نسخ می‌شود، در شرح حدیث قبلی سخن گفته‌ایم.

* حدیث ٣- به لحاظ سند بی‌اعتبار است. زیرا راوی آن «علی بن ابراهیم» گمراه و قائل به تحریف قرآن است و او از پدرش روایت کرده که توثیق نشده و یکی از رُوات آن «منصور بن حازِم» راوی روایات ناموافق با قرآن است. متن آن نیز دلالت بر نسخ حدیث دارد و مدّعی است که امام فرموده: حدیث ما نیز مانند حدیث رسول خدا، ناسخ و منسوخ دارد. و این ادّعا با اسلام موافق نیست زیرا پس از رسول خدا ص به کسی وحی نمی‌شود و «نسخ» حقّ خداوند است. کسی حقّ ندارد ناسخی بیاورد مگر به اذن وحی الهی، طبعاً امام که متلقّی وحی نیست، نمی‌تواند ناسخی بیاورد. اگر گفته شود که امام قول قبلی خود را نسخ می‌کند می‌پرسیم: آیا قول قبلی وی قول شرع بوده است یا خیر. اگر بوده که امام پس از رسول خدا ص حقّ نسخ آن را ندارد و اگر قول شرع نبوده در این صورت اعتراف کرده‌اید که قول امام رأی شخصی بوده و طبعاً می‌تواند از آن «عدول» کند امّا این کار را «نسخ» نمی‌گویند زیرا نسخ را اصطلاحاً در احکام شرع به کار می‌برند و در موارد دیگر اگر کسی برخلاف کلام پیشین خود، سخن بگوید، گفته می‌شود که از رأی سابق خویش «عدول» کرده است. امّا «نسخ» فقط از کسی ساخته است که متلقّی وحی باشد یعنی پیغمبر نه امام.

* حدیث ٤- سند آن به وجود «سهل بن زیاد» کذّاب خبیث، بسیار ضعیف است. گرچه «ابن محبوب» نیز راوی قابل اعتمادی نیست[٣١٢]. مجلسی این حدیث را ضعیف و ذیل آن را مرسل دانسته است.

در این حدیث امام می‌گوید: اگر به کسی از روی تقیّه فتوا بدهیم، بهتر است که او به همان فتوی [که در واقع حکم شرع نیست] عمل کند و حتّی در ذیل حدیث که مرسل است ادّعا کرده که اگر این فتوای ناشی از تقیّه را ترک کند به خدا قسم گناه کرده است!!

اوّلاً: می‌پرسیم: دلیل این رأی در کجای قرآن است؟ ثانیاً: به اجماع علما تقیّه بر بزرگان دین خصوصاً در احکام الهی جایز نیست زیرا سبب گمراهی عباد می‌‌شود و اگر تقیّه جایز باشد در موضوعات است نه در احکام و قوانین شرعی. به همین سبب در قرآن نیز کتمان امور شرعی مورد لعن و مذمّت قرار گرفته است و تقیّه در واقع نوعی کتمان حکم إلهی است. خداوند می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلۡهُدَىٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا بَيَّنَّٰهُ لِلنَّاسِ فِي ٱلۡكِتَٰبِ أُوْلَٰٓئِكَ يَلۡعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَيَلۡعَنُهُمُ ٱللَّٰعِنُونَ﴾ [البقرة: ١٥٩]

«همانا کسانی که آنچه را ما از آیات و حجج روشن و هدایت فرو فرستاده‌ایم، پس از آنکه برای مردم در کتاب بیان نمودیم، پنهان می‌دارند، خداوند آنان را لعنت فرموده و لعنت‌کنندگان نیز لعنت می‌کنند».

و نیز فرموده:

﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ يَكۡتُمُونَ مَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ مِنَ ٱلۡكِتَٰبِ وَيَشۡتَرُونَ بِهِۦ ثَمَنٗا قَلِيلًا أُوْلَٰٓئِكَ مَا يَأۡكُلُونَ فِي بُطُونِهِمۡ إِلَّا ٱلنَّارَ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ ٱللَّهُ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمۡ وَلَهُمۡ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ [البقرة: ١٧٤]

«همانا کسانی که آنچه خداوند از کتاب فروفرستاده پنهان می‌سازند و آن را به بهایی ناچیز می‌فروشند، آنان در شکمهایشان جُز آتش نمی‌خورند و خداوند روز قیامت با ایشان سخن نگوید و پاکشان نسازد و آنان عذابی دردناک دارند».

از این رو پیشوای دین که مردم آیین و عقیدۀ خود و احکام شریعت را از وی می‌گیرند هیچگاه کلامی خلاف قول شرع حتّی به عنوان تقیّه نخواهد گفت.

* حدیث ٥- شگفتا که آقای بهبودی این حدیث را پذیرفته و در «صحیح‌الکافی» آورده است! در حالی که در سند حدیث نام «حسن بن علیّ بن فضّال» دیده می‌شود. وی واقفی است و چنانکه پیش از این نیز گفته‌ایم[٣١٣]، راوی احادیث موهم تحریف قرآن است. از جمله روایت کرده که امام صادق ÷ فرموده: خداوند نام هفت تن را در قرآن ذکر کرده که قریش نام شش تن را از بین برده‌اند و فقط نام «ابی‌لهب» را باقی گذاشته‌اند[٣١٤]!!! طبعاً روایت چنین کسی قابل اعتماد نیست. مهمتر اینکه متن آن نیز نامقبول است. زیرا زراره می‌گوید: از امام باقر ÷ سؤالی پرسیدم، جوابی داد، سپس مرد دیگری از همان مسأله از امام پرسید، آن حضرت جوابی خلاف جوابی که به من داده بود، گفت. سپس مردی دیگر آمد و همان مسأله را پرسید، امام جوابی برخلاف دو جواب قبلی داد. زراره می‌گوید: به امام عرض کردم: یا ابن رسول الله! این دو مرد از اهالی عراق و از شیعیان شما بودند، امّا شما به هر یک جواب‌های مختلف دادید! فرمود: من جواب مختلف دادم زیرا این کار برای بقای ما و شما بهتر است زیرا اگر شما بر یک رأی اتّفاق داشته باشید، مردم [تبعیّت شما از ما را] در می‌یابند و در این صورت [به لحاظ نفع] برای بقای ما و شما کمتر است.

زراره می‌گوید: به امام صادق نیز عرض کردم: اگر شما شیعیانتان را بر سر نیزه و آتش برانید، [خودداری نکرده] و می‌روند، در حالی که [بر اثر تقیّه] از شما جواب‌های مختلف می‌شنوند. آن حضرت نیز مانند جواب پدرش به من پاسخ گفت.

أوّلاًً: می‌پرسیم: چرا پیامبر در مکّه برای حفظ جان و مال پیروان خود چنین نمی‌کرد و به آنان جواب‌های مختلف نمی‌داد؟

ثانیاً: سائلین از معتقدین و شیعیان امام بودند و قصد کسب علم داشته‌اند، دیگر تقیّه دلیلی نداشت. علاوه بر این، امام چرا به حفظ سرّ و عدم افشای حکم واقعی شرع، سفارش نکرد وبا دادن فتوای مختلف که موجب حیرت آنان خواهد بود، به حفظ جانشان اقدام کرد! اگر امام حکم واقعی شرع را حتّی به شیعیان، یکسان نگوید، پس حکم واقعی شرع را به که خواهد گفت؟! وانگهی اختلاف اقوال، در میان خود شیعیان نیز موجب اختلاف آنها با یکدیگر و مانع از وحدت آنها می‌شود، که حضرت علی نیز در نهج‌البلاغه به شدّت از این کار نهی کرده است[٣١٥].

ثالثاً: اصولاً به‌ هیچ‌وجه دلیلی در دست نیست ‌که در هر مسأله از مسائل شرعـ خصوصاً مطالبی که ربطی به حکومت و ریاست ندارد ـ اختلاف فتوی، خطرناک بوده است.

رابعاً: این کار با کتاب خدا نیز موافق به نظر نمی‌رسد زیرا قرآن می‌فرماید:

﴿وَلَا تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلۡسِنَتُكُمُ ٱلۡكَذِبَ هَٰذَا حَلَٰلٞ وَهَٰذَا حَرَامٞ﴾ [النّحل: ١١٦]

«با دروغی که زبانتان می‌سازد مگویید: این حلال و آن حرام است».

از این رو، امام حقّ ندارد به بهانۀ تقیّه چیزی را که حلال است حرام بگوید و یا بالعکس، بلکه حدّاکثر می‌تواند سکوت کند نه اینکه فتوای مختلف بدهد وحتی در میان شیعیان تفرقه بیاندازد! ائمّه بیش از دیگران به این آیه ملتزم بوده‌اند که

﴿أَقِيمُواْ ٱلدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُواْ فِيهِ﴾ [الشوری: ١٣]

«دین را بپادارید و در آن تفرقه و اختلاف نیاندازید».

(دربارۀ تقیّه در صفحات آینده سخن خواهیم گفت).

خامساً: اکثر علمای شیعه بسیاری از روایات ائمّه ـ از قبیل حضرات صادقین و حضرت کاظم ـ را بی‌دلیل حمل بر تقیّه می‌کنند و می‌گویند: امام تقیّه می‌کرده است، در حالی که این ادّعا برخلاف قول امام رضاست که کلینی در حدیث ١٤ باب ١٢٩، روایت کرده، در آنجا امام رضا ÷ فرموده: پدرم در زمانی زندگی می‌کرد که مانند زمان ما نیست (إنّ أبي کان في زمان لیس هذا زمانه)[٣١٦] یعنی: اکنون زمان تقیّه است ولی زمان پدرم نبود.

سادساً: این روایت و نظایر آن متعصّبین را واقعاً به زحمت انداخته و شارحین مذبوحانه دست و پایی زده‌اند که به نوعی مشکلات این احادیث را به زعم خود حلّ کنند لذا احتمالاتی من عندی به میان آورده‌اند که در خود روایت قرینه‌ای بر آنها موجود نیست بلکه قرائنی برخلاف آنها مشهود است.

یکی از متصّعبین در مجلسی، برای دفاع از این حدیث به کلام «صدرالدّین شیرازی» که از فلاسفه و بافندگان مشهور عصر صفوی است، متشبّث شد که او گفته است: اختلاف جواب‌های ائمّه به سبب اختلاف حیثیّات و جهات سؤالات بوده است. گفتم: هر چند کلام «صدرالدّین» به جای خود درست است امّا از آنجا که «لکلّ مقام مقال» دراین مقام به هیچ وجه مشکل‌گشا نیست، زیرا:

اوّلاً: موضوعی که شما به نقل از وی گفتی امری بدیهی است و چیزی نیست که هر کسی آن را نفهمد. اگر الآن فردی معمولی مهمان مجلس ما باشد و کسی وارد شود و دربارۀ شما از من سؤال کند و من بگویم: این آقا «انسان» است و دوّمی وارد شود و دربارۀ شما بپرسد و من بگویم: این آقا «مرد» است و سوّمی بیاید و در جواب او بگویم: این آقا «آخوند» است. مهمان ما از جواب‌هایم دربارۀ شما تعجّب نخواهد کرد، زیرا هر چند در جواب‌های من تنوّع و تفاوت می‌یابد ولی اختلافی در آنها نمی‌بیند، تا چه رسد که آن مهمان، «زراره بن اعین» باشد که شاید بتوان گفت شاگرد اوّل مکتب صادقَین س است و کتب رجال ما مشحون از تجلیل و تبجیل اوست. وی کسی نیست که تنوّع جواب‌ها را در نیابد و تعجّب کند، زیرا او کاملاً می‌فهمیده که سؤال او و سؤال دوستش و نفر سوّم با هم به لحاظ حیثیّت متفاوت‌اند و طبعاً از تنوّع جواب‌ها نیز تعجّب نمی‌کرد و نیازی هم به پرسیدن نداشت زیرا اختلافی در آن نمی‌دید. امّا در روایت تصریح شده: «فأجابه بخلاف ما أجابني... فأجابه بخلاف ما أجابني وأجاب صاحبي» یعنی زراره در این جواب‌ها اختلاف می‌یافته نه تنوّع.

ثانیاً: مرجع ضمیر «هاء» که دربارۀ سؤال مرد دوم ذکر شده (فسأله عنها) همان لفظ «مسأله» است که «زراره» پرسیده بود یعنی همان مسأله‌ که «زراره» سؤال کرده بود نه سؤالی مشابه آن! خصوصاً که کلینی این حدیث را در بابی آورده که آن را اختلاف الحدیث نامیده است نه تنوّع‌الحدیث.

ثالثاً زراره که تعجّب کرده بود، خطاب به امام، تصریح می‌کند که اینها از اهالی عراق و از شیعیان شمایند که از شما سؤال می‌کردند و یا به امام صادق نیز عرض می‌کند که اینها به قدری به شما ایمان دارند که در راه دوستی شما از سرنیزه یا آتش باک ندارند و مردمی قابل اعتمادند ولی از شما جوابهای مخالف یکدیگر می‌شنوند! همین امر به واضح‌ترین شکل ثابت می‌کند که جواب‌های امام ناشی از تقیّه بوده است نه اختلاف حیثیّت سؤال‌ها. شما از پاپ کاتولیک‌‌تر شده‌اید زیرا امام در پاسخ «زراره» می‌فرماید: «هذا خیر لنا وأبقى لنا ولکم = این کار برای ما نیکوتر و برای بقاء ما و شما بهتر است» اگر توجیه شما درست می‌بود امام چنین نمی‌گفت بلکه می‌فرمود: اختلاف جواب‌هایم ناشی از اختلاف جهات و حیثیّات سؤالات است. امّا امام ÷ چنین نفرموده، بلکه شما بدون دلیل چنین ادّعا می‌کنید.

رابعاً: اختلاف جواب، منحصر به این روایت نیست بلکه در حدیث دوّم باب ١١٠ کافی آمده است که راوی می‌گوید: نزد امام صادق ÷ بودم، مردی دربارۀ آیه‌ای از قرآن از امام سؤال کرد، آن حضرت پاسخ داد، سپس مرد دیگری وارد شد و از همان آیه پرسید، آن حضرت برخلاف آنچه به مرد نخست فرموده بود، جواب گفت. [ازاین کار امام] آنچه خدا خواهد در دلم وارد شد، گویی که دلم را با کارد می‌برند. با خود گفتم: «ابوقتاده» را که در یک «واو» اشتباه نمی‌کرد، در شام رها کردم و نزد این مرد آمدم! در همین حال مرد دیگری وارد شد و از همان آیه پرسید، آن حضرت برخلاف آنچه به من و رفیقم گفته بود، پاسخ داد. دلم آرام گرفت و دانستم که این کار تقیّه است... الخ»[٣١٧].

در این حدیث نیز همه از یک آیه می‌پرسند ولی امام به هر کس جوابی می‌دهد غیراز جواب قبلی. دیگر آنکه شما می‌گویید: ائمّه مبیِّن و مفسِّر قرآن‌اند، و ما باید قرآن را با بیان و تفسیر ائمّه بفهمیم، پس چرا امام تفسیر درست آیه را به همه یکسان نفرمود. اگر امام تفسیر آیه را نگوید پس که بگوید؟! در بارۀ قرآن که نمی‌توان مردم را گمراه کرد، لاأقلّ امام سکوت می‌کرد.

خامساً: معنای «اختلاف حدیث» را از سایر روایات همین باب بیست و دوّم از جمله روایت ششم و هفتم و هشتم نیز می‌توان دریافت. فی‌المَثَل، در روایت هشتم امام از راوی می‌پرسد: اگر امسال حدیثی به تو بگویم و سپس سال آینده به نزدم آیی و خلاف آن را به تو بگویم، کدام یک از دو حدیث را می‌گیری؟ ملاحظه می‌کنید که در اینجا فرد سائل یک تن بیش نیست و امام به همان یک مطلب او امسال جوابی و سال آینده جوابی دیگر می‌گوید واصلاً سخنی از تغییر حیثیّت سؤال نیست.

* حدیث ٦- به واسطۀ «محمّد بن سِنان» که از کذّابین مشهور بوده، بسیار ضعیف است. او را در صفحات آینده معرّفی خواهیم کرد[٣١٨]. إن شاء الله. متن آن نیز عیوب روایات قبلی را دارد.

* حدیث ٧- شگفتا که آقای بهبودی این حدیث را در «صحیح‌الکافی» آورده است! با اینکه راوی آن «عثمان بن عیسی» وکیل خائن امام کاظم ÷ است. «سَماعَه» دیگر راوی حدیث نیز، واقفی مذهب است! البتّه آقای بهبودی ذیل حدیث را نپذیرفته است. متن حدیث نیز معیوب است. از امام می‌پرسند: اگر دو تن از هم‌مذهبان فردی، برایش دو روایت نقل کنند که روایت یکی او را به کاری امر و روایت دوّمی او را از همان کار نهی می‌کند، تکلیف وی چیست. امام فرمود: آن را به تأخیر اندازد تا کسی را ملاقات کند که او را از واقع خبر می‌دهد (یعنی امام).

می‌پرسیم: اگر کسی در بلخ یا در خراسان و یا در مصر بود چه باید می‌کرد؟ و چگونه خود را به امام می‌رساند؟

١١٠* حدیث ٨- سند آن صرف‌نظر از اینکه مرسل است به واسطۀ خائنی همچون «عثمان بن عیسی» ضعیف هم هست. راوی دیگر، یعنی «حسین بن مختار» را ممقانی از قول شیخ طوسی واقفی دانسته و شیخ بهائی در «وجیزه» و علاّمۀ حلّی نیز او را واقفی و از ضعفاء دانسته‌اند. متن حدیث نیز معیوب است زیرا ادّعا می‌کند که امام صادق به راوی فرمود: اگر امسال برایت حدیثی بگویم و سال دیگر برخلاف آن بگویم کدام یک را می‌گیری؟

می‌پرسیم: آیا جائز است کسی احکام یا معارف دین را هر سال برخلاف سال قبل بگوید؟! آیا اگر کسی احکام مختلفی به نام دین خدا صادر کند، به خدا افترا نبسته است؟!

علاوه بر این، حدیث فوق و احادیث مشابه معارض است با احادیثی که ائمه می‌فرمایند: حدیث ما همان حدیث پیامبر است و ما جز قول او نمی‌گوییم. در این صورت چگونه ممکن است که قول پیامبر هر سال عوض شود؟

از جملۀ این روایات، حدیث چهاردهم باب ١٨ کافی است که امام صادق می‌فرماید: حدیث من حدیث پدرم و حدیث پدرم حدیث جدّم و حدیث جدّم حدیث امام حسین و حدیث آن حضرت حدیث امام حسن و حدیث آن حضرت حدیث امیرالمؤمنین و حدیث آن حضرت، حدیث رسول خدا و حدیث آن حضرت قول خداوند ـ عزّوجلّ ـ است.

نمونۀ دیگر، روایت کشّی است از امام رضا ÷ که فرمود: اگر سخن بگوییم یا از خدا و موافق قرآن و یا از پیامبر خدا و موافق سنّت سخن می‌گوییم و قول این و آن را ذکر نمی‌کنیم که کلام ما با یکدیگر متناقض باشد همانا کلام آخرین ما چون آن کلام نخستین ماست و کلام اوّلین ما مصداق کلام آخرین ماست[٣١٩].

* حدیث ٩- سند آن به واسطۀ «معلّی بن خُنَیس» که او را قبلاً معرفی کرده‌ایم[٣٢٠] ضعیف است. مجلسی این حدیث را مجهول شمرده است. راوی می‌پرسد که از شما اهل بیت، روایاتی به ما می‌رسد از اوّلین شما حدیثی و از آخرین شما حدیثی، کدام یک را بگیریم؟ امام می‌فرماید: حدیث آنکه زنده است بگیرید! بنابراین روایت مثلاً اگر از امیرالمؤمنین حدیثی و از امام جواد حدیثی داریم، باید حدیث امام جواد را بگیریم و حدیث حضرت علی ÷ را بگذاریم. حال باید از امام بعدی می‌پرسیدند شما چرا از پدرانتان که زنده نیستند، حدیث أخذ می‌کنید؟! دیگر اینکه این حدیث نیز معارض است با احادیثی که می‌گویند: حدیث ما همان حدیث اجداد ما و حدیث اجداد ما حدیث پیامبر ص است. که در سطور قبل دو نمونه آن را ذکر کردیم. از این حدیث معلوم می‌شود که امام می‌میرد و امام زنده با امام مرده فرق دارد. اکنون باید از خرافیّین پرسید: اگر امام می‌میرد شما چرا امامان را همه جا حاضر و ناظر می‌دانید و از آنها یاری و حاجت می‌خواهید؟!

١١١* حدیث ١٠- سند آن به واسطۀ «محمّد بن عیسی» که او را در شرح حدیث سیزدهم باب ٢٠ کافی معرّفی کرده‌ایم فاقد اعتبار است، ما نمونه‌ای از مرویّات او را قبلاً آورده‌ایم[٣٢١]. راوی دیگر «صفوان بن یحیی» است که از خبری که در باب ٥١ کافی نقل کرده معلوم می‌شود فاسدالعقیده و برخلاف شیعه، جبری مسلک بوده است. راوی دیگر «عُمَر بن حَنظَلَه» است که توثیق نشده. امّا دربارۀ متن آن باید اعتراف کنم نمی‌دانم آیا می‌توان حدیثی یافت که برای دشمنان دین و استعمارگران و معاندین اسلام، از این حدیث عزیزتر باشد، یا نه؟

عمر بن حنظله از امام صادق می‌پرسد: اگر دو خبر از اخبار شما داشتیم که یکی موافق عامّه (= اهل سنّت) و دیگری مخالف آنان بود، کدام یک را اخذ کنیم؟ امام می‌فرماید: خبر مخالف عامّه را اخذ کنید که رشد و هدایت در آن است!!!

آری، این حدیث مستند أصل (خُذ ما خالَفَ العامّة) در فقه شیعه است و منشأ بسیاری از اختلافات فقه شیعه با سایر مذاهب اسلامی، همین اصل نامعقول نامیمون است! متأسّفانه در این ایّام که به تهذیب این کتاب مشغولم، حال و روزم نه چنان است که به کارهای مفصّل بپردازیم و إلّا لازم می‌دانم که در تبیین نادرستی این اصل بی‌أساس کتاب‌ها تألیف شود. أمّا در اینجا چند سطری دربارۀ حدیث فوق که از مستندات اصل شیطانی مذکور است می‌نویسم. امید است که سایر مشفقین و خیرخواهان، چنانکه باید و شاید به این مهمّ بپردازند و مردم را از حقایق مطّلع سازند و اسلام عزیز را از اسارت اینگونه اباطیل و خرافات نجات بخشند. آری، اینگونه اخبار است که تفرقه و بدبینی مسلمین به یکدیگر را موجب شده است. نمی‌دانم این حدیث‌سازانِ اختلاف‌‌افکن جواب خدا را چه خواهند داد. آیا اگر سایرین خبری از رسول اکرم ص نقل کردند ما باید خبر مخالف آن را بگیریم؟! معنای ضمنی این کلام آن است که ممکن نیست در نزد سایرین که بر مذهب ما نیستند حقّی باشد، از این رو باید خلاف آن را گرفت! محال است که امام چنین سخن بگوید. این طرز فکر، سوءظنّ به مسلمین است که خدا خلاف آن را فرموده:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱجۡتَنِبُواْ كَثِيرٗا مِّنَ ٱلظَّنِّ إِنَّ بَعۡضَ ٱلظَّنِّ إِثۡمٞ﴾ [الحجرات: ١٢]

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان‌ها بپرهیزید که برخی از گمان‌ها گناه است».

باری، در بخشی از حدیث امام می‌گوید: باید به حدیثی عمل شود که مورد اتّفاق و اجماع اصحاب ما (= شیعیان) است وحدیث دیگری که (گرچه شیعیان ثبت کرده‌اند) امّا بین اصحاب ما نادر و نامعروف است، ترک شود. زیرا آنچه مورد اجماع و اتّفاق است تردیدی در آن نیست. راوی می‌پرسد: اگر هر دو حدیث مشهور و رُوات آن موثّق و مورد اعتماد باشند چه کنیم؟ در اینجا پاسخی آمده که باور نمی‌کنم عالمی معمولی چنان بگوید تا چه رسد به امام صادق ÷، زیرا امام نمی‌فرماید چگونه ممکن است که دو خبر از ما اهل بیت مورد اجماع و اتّفاق اصحاب باشد و رُوات هر دو خبر، ثقه باشند امّا با این حال دو روایت معارض یکدیگر باشند تا در نتیجه یکی موافق یک گروه و دیگری مخالف آنان باشد؟ بلکه امام می‌فرماید: «خبری را بگیرید که مطابق قرآن و سنّت و مخالف عامّه باشد»!! این جواب خالی از اشکال نیست زیرا فرض نخستین ما این بود که دو حدیث هیچ یک ناموافق با قرآن و سنّت نباشد امّا جالب است که امام در اینجا این اصل را از یاد برده، علاوه بر این عدم موافقت حدیث با قرآن و سنّت، برای ردّ و ابطال آن کافی است و دیگر زائد است که بگوییم مخالف عامّه باشد یا نباشد! (فتأمّل)

باز راوی می‌پرسد: اگر هر دو فقیه حکم خود را به قرآن و سنّت مستند نمودند ولی یکی موافق و دیگری مخالف عامّه بود، چه کنیم؟ امام می‌گوید: آنکه مخالف عامّه است اخذ شود که هدایت در آن است!

هر عاقلی می‌داند که اجماع و اتّفاق اکثریّت در صورت فقدان مرجّحات دیگر، خود می‌تواند مرجِّح باشد، امّا در حدیث فوق نه تنها به این مسأله توجّه نشده بلکه در وسط روایت، اجماع و اتّفاق شیعیان موجب تقویت و ارتقاء صحّت یک حدیث و ترک حدیثِ ناموافقِ با خود می‌شود امّا در اواخر روایت، اجماع و اتّفاق مسلمین موجب تضعیف و تنزّل اعتبار حدیث و ارتقاء و اخذِ حدیثِ مخالف می‌شود!! زیرا اگر حدیثی از اهل بیت با احادیثی که سایر مسلمین نقل کرده‌اند مشابه و موافق باشد به معنای آن است که همۀ مسلمین اعمّ از شیعه و سنی در آن متّفق‌اند، حال چرا باید به چنین توافق و اجماعی بی‌اعتنا باشیم؟ و چرا باید حق را در خلاف آن بجوییم؟[٣٢٢]

نگارنده چنین پاسخی را حتّی از فقهای بزرگ احتمال نمی‌دهم تا چه رسد به امام صادق ÷ با آن جلالت قدر و تقوای بسیار و علوّ مقام و رفعت‌ شأن که مورد احترام همۀ فِرَق اسلامی است.

البته می‌توان منظور اصلی جاعل روایت را در این بخش از حدیث یافت که می‌پرسد: اگر هر یک از دو خبر موافق گروهی از عامّه بود، چه کنیم؟ امام می‌گوید: حدیثی را که حُکّام و قُضات بدان عنایت دارند ترک کنید و حدیث دیگر را بگیرید! پیداست که این حدیث را مخالفین حکومتِ وقت برای بدبین‌کردن مردم به حکّام و قُضات منصوب آنها، جعل‌ کرده‌اند تا مردم به آنان مایل نشوند.

در انتهای حدیث نیز پاسخ سؤال آخر را بر عهدۀ امام وقت می‌گذارد و تکلیف کسانی را که به امام دسترسی ندارند، مبهم و نامبیّن باقی می‌گذارد!!

[٣٠٠]- وی کتابی در اثبات تحریف قرآن تألیف کرده است!!!

[٣٠١]- از علمای متقدّم که روایات سُلَیم را نقل کرده‌اند هیچ یک از کتاب سُلَیم نام نبرده‌اند، بلکه اشاره به کتاب سُلَیم از شیخ مفید به بعد، دیده می‌شود.

[٣٠٢]- شاهراه اتّحاد، ص ٣٧ و ١٣٣ تا ١٣٧.

[٣٠٣]- معرفة الحدیث، ص ٢٥٩ و ٢٦٠.

[٣٠٤]- معرفة الحدیث، ص ٢٥٧.

[٣٠٥]- کلینی نیز روایت «ارتداد اصحاب پیامبر ص به جُز سه تن» را به عنوان حدیث ٣٤١ روضه کافی آورده است!!

[٣٠٦]- در مورد صحّت و سقم این ادّعای وی و امثال او رجوع کنید به کتاب شاهراه اتّحاد.

[٣٠٧]- النّقض، ص ٢٩٦ و ٢٩٧.

[٣٠٨]- در کافی نیز در باب ١٨٣ روایات سیزده امام آمده است!

[٣٠٩]- این روایت مخالف روایتی است که آیة الله ابوعبدالله زنجانی در تاریخ القرآن آورده و می‌نویسد: در گفتار «ابن طاووس»(ره) در کتاب «سعد السّعود» آمده که عثمان قرآن کریم را به رأی و موافقت علی ÷ جمع‌آوری کرد و این امر را شهرستانی در مقدّمه تفسیرش به روایت «سوید بن علقمه» تأیید کرده و می‌گوید: شنیدم که علی بن أبی‌طالب ÷ می‌فرمود: ای مردم، خدای را [در نظر بدارید] و در کار عثمان زیاده‌روی نکنید... شما می‌گویید: وی قرآن را سوزانده، به خدا سوگند، وی آن را نسوزانید و ما آن را جمع کردیم (تاریخ القرآن، ص ٨١ به بعد) اگر کمترین تغییری در قرآن رخ می‌داد، قطعاً علی ÷ سکوت نمی‌کرد و در زمان حکومتش پیش از هر کاری به اصلاح قرآن می‌پرداخت.

[٣١٠]- اصول کافی، ج ٢، ص ٤١٤ و ٤١٥.

[٣١١]- ر. ک. صفحه ٥٤ به بعد کتاب حاضر.

[٣١٢]- برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ٣٢٥ کتاب حاضر.

[٣١٣]- ر. ک صفحه ١٩١ کتاب حاضر.

[٣١٤]- أنزل الله في القرآن سبعة بأسمائهم فمحت قریش ستّة وترکوا أبالهب. (رجال کشی، ص ٢٤٧).

[٣١٥]- نهج‌البلاغه، خطبه ١٨ و ١٢٧ و خُطَب و کلمات دیگر آن حضرت.

[٣١٦]- اصول کافی، ج ١ (باب الإشارة والنّص علی أبی الحسن الرضا)، ص ٣١٤.

[٣١٧]- اصول کافی، ج ١، ص ٢٦٥ و ٢٦٦.

[٣١٨]- ر. ک، صفحه ٣٠٨ همین کتاب.

[٣١٩]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ١٩٥ و ١٩٦ ـ اصل حدیث چنین است: «فَإنَّا إنْ تـَحَدَّثْنَا حَدَّثْنَا بِموافقة القرآنِ وموافقة السّنّة إمّا عن الله و[إمّا] عن رسوله ولا نقول: قال فلان وفلان، فیتناقض کلامنا، إنّ کلامَ آخِرِنا مِثْلَ کلام أوّلنا وکلام أوّلنا مُصَدِّق لِکلام آخِرِنا».

[٣٢٠]- ر. ک. صفحه ٢١٩ کتاب حاضر.

[٣٢١]- ر. ک. صفحه ١١٢ همین کتاب حدیث شماره ٦.

[٣٢٢]- می‌دانم که می‌گویند توافق روایت ائمّه با روایت سایرین حمل بر تقیّه می‌شود، امّا اگر به مطالبی که در سطور آینده درباره «تقیّه» آورده‌ایم توجّه شود، خواهیم دید که این احتمال به هیچ وجه صحیح نیست.

تأمّلی در مسأله‌ی «تقیّه»

١١٢چنانکه ملاحظه می‌کنید روایات این باب اتّکا و ارتباط مستقیم با مسألۀ تقیّه دارند. از این رو همین جا و پیش از پرداختن به باب بعدی، به مسألۀ تقیّه می‌پردازیم و رأی چند تن از علمای شیعه را دربارۀ تقیّه می‌آوریم تا خوانندگان به بطلان اینگونه احادیث پی ببرند. اینجانب در مقدّمۀ کتاب شریف «شاهراه اتّحاد» مطالبی به اختصار دربارۀ مسألۀ تقیّه نوشته‌ام امّا در اینجا کلام دیگران را نقل می‌کنم:

«ملّا صدرا» که بسیار مورد تعریف و تبجیل علمای زمانۀ ماست، می‌گوید: «لا تقیّة فیما یرجع بفساد في بیضة الشّریعة وهدم لحصن الإسلام ولا في عظائم الأمور الدّینیّة ولاسیّما لِلمشهورین في العلم المقتدى بهم فی الدّین وکذلك لا تقیّة فی الدّماء المحقونة.... إنّما التقیّة فیما الخطب فیه سهل من الأعمال والأقوال لمن خالف على نفسه أو على أهله وأصحابه = در مسائلی که تقیّه‌کردن در آنها موجب فساد و خرابی اصل دین می‌گردد، همچنین امور مهمّ دینی، تقیّه به هیچ وجه جائز نیست، خصوصاً بر مشاهیری که مورد توجّه و مقتدای مردم در امور دینی می‌باشند، همچنین در مورد [به خطر افتادن] جان [کسی] نباید تقیّه کرد. بلکه تقیّه در اعمال و گفتاری است که چندان مهمّ نبوده و از طرفی خطر جانی بر خود یا خانواده و یارانش داشته باشد»[٣٢٣].

حتی فرد خرافی و متعصّب و تفرقه‌جویی مانند «مجلسی» نیز می‌‌گوید: «وبالجملة... إنّ التّقیّة إنّما تکون لِدفع ضرر لا لجلب نفع.... ویشترط فیه عدم التأدي إلى الفساد في الدّین کقتل نبيّ أو إمام أو اضمحلال الدین بالکلّیّة، کما أنّ الحسین ـ صلوات الله علیه ـ لم یتّق، للعلم بأنّ تقیّته یؤدّي إلى بطلان الدین بالکلّیّة، فالتّقیّة إنّما تکون فیما لم یصر تقیّته سبباً لفساد الدّین وبطلانه کما أنّ تقیتّنا في غسل الرِّجلین أو بعض أحکام الصّلاة وغیرها لا تصیر سبباً لخفاء هذا الحکم وذهابه من بین المسلمین = بالجمله آشکار می‌شود که تقیّه برای دفع ضرر است نه جلب نفع.... البتّه به شرط آنکه به فساد در دین مانند قتل پیامبر و یا امام یا نابودی دین منجرّ نشود، چنانکه امام حسین ـ صلوات الله علیه ـ به سبب آگاهی از اینکه تقیّه‌اش به فساد در دین منجرّ خواهد شد، تقیّه نکرد. تقیّه فقط در اموری است که سبب فساد دین و بطلان آن نشود، چنانکه تقیّۀ ما در شستن دو پا [در وضو] یا برخی از احکام نماز و جُز آن، سبب مخفی‌ماندن این احکام و از بین رفتنش در میان مسلمین نخواهد شد»[٣٢٤].

دانشمند گرانمایه آیة الله العظمی سیدمحمدجواد موسوی غروی اصفهانی دربارۀ تقیّه مطالبی بس مفید دارد که ما مطالب ایشان را با تصرّفی ناچیزی از کتاب «نماز جمعه یا قیام توحیدی هفته» و ترجمۀ مطالبی‌ که در جلد سوّم کتاب «خورشید معرفت» نوشته‌اند، می‌آوریم:

«حمل حدیث بر تقیّه بی‌مورد است. به دو جهت:

یکی آنکه [بسیاری از مسائل] در عامّه هم محلّ خلاف است و با این حال گفتن حقّ، خطری نداشت تا [امام] تقیّه کند.... علاوه بر این، چنین مسائلی مطالب سیاسی نبود که خلفای أموی و عبّاسی به آن أهمّیّت دهند، زیرا با ریاست آنها کاری نداشت.

دوّم: به مقتضای دستور کتاب الله، تقیّه در موضوعات است نه در بیان احکام شرعی و همان طور که پیامبر نمی‌تواند در بیان حکم إلهی تقیّه کند، امام و فقیه نیز نمی‌توانند، زیرا این کار موجب می‌شود که احکام خدا تحریف یا در زاویۀ مجهولیّت و خفاء بماند. آری، جایز است امام از بیان حکم سکوت کند ولی روا نیست برخلاف حقّ بگوید زیرا رهبران دین خدا، نفس نفیس را برای بیان حقّ و هدایت خلق می‌خواستند.

از زمان شیخ طوسی و بعد از وی، اخباریّون این نغمه را آغاز کرده و بسیاری از اصولیّین نیز از ایشان پیروی کردند. اخباریّون گفتند جائز است امام در مقام تقیّه حکم واقعی دین را کتمان کرده، خلاف آن را بگوید!! اینان به کلام امام «نحن نُلقي الخلاف بینکم کیلا یُؤخذ برقابکم = ما در میان شما شیعیان اختلاف می‌افکنیم تا دشمنان گردن شما را نگیرند» استدلال کرده‌اند، و چنین تصوّر کرده‌اند که مراد امام این است که ما در بیان احکام خدا ضدّ و نقیض و برای هر فرد و گروهی یک نوعی سخن می‌گوییم تا شما که شیعه هستید، احکام را از ما مختلف شنیده، هر یک مخالف آن دیگر فهمیده و معتقد باشد، تا دشمن نداند که شما پیرو یک امام‌اید و برایتان خطری به وجود آید. در صورتی که مراد امام این نبوده وگرنه لازم می‌آید که رهبر و رهنما گمراه‌کننده باشد و این محال است [و با مقام هدایت خلق سازگار نیست] حضرت نفرمود ما در بیان احکام خدا میان شما اختلاف می‌افکنیم تا جان شما محفوظ باشد! مراد وی ایجاد خلاف در مسائل دین که حقّ، مکتوم و نامعلوم گردد نیست. غرض امام از کلام فوق این است که به شما شیعه (= آنان که در عصر امام می‌زیستند) دستور می‌دهیم که در ظاهر و میان مردم با هم متّحد و همصدا و متشکّل نشوید و در اجتماع با هم اظهار اتّفاق و داشتن هدف مشترک نکنید تا دشمن بیدار نشود و فکر نکند شما حزبی تشکیل داده و روزانه آن را گسترش داده، و بنای مخالفت با دستگاه ظلم و استبداد و مبارزه با طاغوت‌ها را دارید و شما را شناسایی کرده، بگیرند و بکشند یا زندان کنند و از پیشرفت حقّ و عدالت و شکست بنیان جور و طغیان جلوگیری نمایند. و إلّا چگونه می‌توان گفت که مراد از حدیث فوق آن است که ما به منظور حفظ جان [و احتراز از خطر برای خود و اصحابمان] در احکام دینِ آخرین، فتاوای مختلف و متفاوت می‌دهیم!! زیرا واجب و لازم است که احکام دین تا روز رستاخیز محفوظ بماند [تا بر خلق اتمام حجّت شود و مردم از شناخت راه سعادت محروم نمانند] أئمّه نیز از بزرگترین حافظان و دوستداران دین پروردگار اند، اگر امام حقّ را بیان نکند و غیرحقّ را بگوید، صحّت و سلامت دین از دست می‌رود و آیا دین به جُز احکام است؟ پس اگر حُفّاظ و مدافعین دین حتّی بین اصحاب خویش، فتوای ناموافق با شریعت الهی بدهند و قرینه‌ای که مانع از اشتباه و تردید باشد در کلامشان قرار ندهند اکنون که نبوّت خاتمه یافته، چه کسی می‌تواند حقّ صریح را برای مردم بیان کند؟ [و مانع اختلاف أمّت شود؟].

این عقیدۀ [خطا] که امام در بیان حکم خدا تقیّه می‌کند، خود قاعده و اصلی شد که در مقام تعارض دو یا چند حدیث [بدون هیچ دلیل متقنی]، یکی یا چند تا از آنها را بر تقیّه حمل نمایند و سبب شده که کمتر به‌اصلی که رسول‌خدا و امامان هُدی ـ صلوات الله و سلامه علیهم ـ برای شناختن حدیث درست [از نادرست] تعیین نموده‌اند، توجّه بشود. آن اصل این‌است که حدیث را بر کتاب خدا و سنّت قطعی و یقینی رسول‌خدا عرضه کنند[٣٢٥] و از این دو چیز صحّت و سقم حدیث را بشناسند و بر اثر آن بسیاری از احکام یا در بوتۀ ابهام باقی ماند و یا دچار تحریف و انحراف گردید، در حالی که تقیّه در بیان احکام چنانکه بالاتّفاق برای پیغمبر جائز نیست برای امام نیز معقول نیست زیرا قول او سند و حجّت است بر کافّۀ أنام إلی یوم القیام.

امّا حمل پاره‌ای از اخبار بر تقیّه از زمان شیخ طوسی که در «استبصار» خواسته است از این طریق بین آنها جمع نماید، شیوع یافت. بسیاری از جموع شیخ دلیلی از اخبار ندارد و برخی از آنها موجب طرح هر دو حدیث شده است. بعد از عصر شیخ عدّۀ کثیری در حمل بعضی از اخبار بر تقیّه، از او تبعیّت نمودند و این برخلاف مصلحت دین و ضدّ فائدۀ وجود امام است و هم نقض غرض از ضرورت نصب او جهت رهبری أمّت! چنانکه پیامبر اکرم ص برای تثبیت این قاعده صریحاً وظیفۀ امام را روشن ساخته و می‌فرماید: «یحمل هذا العلم من کلّ خلف عدوله، ینفون عنه تحریف الغالین وانتحال المبطلین وتأویل الجاهلین = از هر نسلی عادلانش بار این علم (= علم دین) را بر دوش می‌کشند تا آن را از گزند تحریف غلوّکنندگان و برچسب ‌زدن باطل‌گرایان و خودرأیی نادانان [که احکام‌را بر وفق مذاق خود تفسیرمی‌کنند] محفوظ بدارند». «ابوالبختری» نیز از حضرت صادق ÷ روایت کرده که در ضمن حدیثی می‌فرماید: «فانظروا علمکم هذا عمّن تأخذونه فإنّ فینا أهل البیت في کل خلف عدولاً ینفون عنه تحریف الغالین وانتحال المبطلین وتأویل الجاهلین». پس هر گاه ائمّه در بیان حکم شرع تقیّه کرده و آن را مکتوم داشته و یا خلافش را بگویند، لازم می‌آید که وظیفۀ حتمی خود را ترک کرده و امّت را به راه ضلالت سوق داده باشند!

در کتاب و سنّت، هیچ دلیلی بر اینکه جائز است پیشوای دین تقیّه کند و احکام خدا را بر خلاف حقّ و واقع بگوید، تا جان خود و یارانش را از خطر حفظ نماید، وجود ندارد. آری، تقیّه در دین هست، به حکم کتاب و سنّت و عقل، ولی در موضوعات، نه در بیان احکام. آیا وظیفۀ رسول اکرم ص چیزی جز ابلاغ دین الهی به بشر و جِدّ أکید و سعی شدید، در این هدف عالی و مقصد متعالی بوده است؟ مگر عترت اطهارش که به اعلی مدارج کمال رسیدند جُز به سبب فعّالیّت خستگی‌ناپذیر آنان در پیروی از شیوۀ رسول و اجرای برنامه‌های او در تبلیغ ماجاء به النّبیّ، چیز دیگری بوده است؟ مگر اینان در صدر حُفّاظ واقعی شریعت قرار ندارند؟ و مگر در رأس پیشتازان، در بذل جان برای پیشبرد حقائق قرآن و در صف مقدّم ﴿وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يَشۡرِي نَفۡسَهُ ٱبۡتِغَآءَ مَرۡضَاتِ ٱللَّهِ﴾ مستقرّ نیستند؟

قرآن که اجازه نمی‌دهد مجاهد در میدان کارزار برای حفظ جان از مقابل دشمن فرار کند و می‌فرماید:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا لَقِيتُمُ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ زَحۡفٗا فَلَا تُوَلُّوهُمُ ٱلۡأَدۡبَارَ ١٥ وَمَن يُوَلِّهِمۡ يَوۡمَئِذٖ دُبُرَهُۥٓ إِلَّا مُتَحَرِّفٗا لِّقِتَالٍ أَوۡ مُتَحَيِّزًا إِلَىٰ فِئَةٖ فَقَدۡ بَآءَ بِغَضَبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَمَأۡوَىٰهُ جَهَنَّمُۖ وَبِئۡسَ ٱلۡمَصِيرُ﴾ [الأنفال: ١٥-١٦]

«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هرگاه با کافران مواجه می‌شوید که بر شما هجوم می‌آورند، پس بر آنها پشت مکنید و هر کس در آن هنگام بر آنها پشت کند، مگر به قصد جابجایی نبرد یا پیوستن به گروهی دیگر (از مجاهدین)؛ حقّا به غضب الهی گرفتار آمده و جایگاه او جهنّم است و چه بدجایگاهی است».

و نیز می‌فرماید:

﴿إِذَا لَقِيتُمۡ فِئَةٗ فَٱثۡبُتُواْ﴾ [الأنفال: ٤٥]

«هرگاه با گروهی از دشمن مواجه شدید پایداری کنید».

[دینی که پیامبرش برای حفظ جان در جنگ‌ها از دشمن فاصله نمی‌گرفت و از دیگران به دشمن نزدیکتر بود، چگونه ممکن است بگوید برای حفظ جان از گفتن حقایق شرع خودداری کنید] در صورتی که غرض از جهاد، جُز دفع شرّ کفّار و دشمنان دین، که در حقیقت اعداء بشرند و اعلاء و ترویج احکام خدا چیز دیگری نیست و کاری که به عهدۀ امامان ـ علیهم السّلام ـ محوّل بود، به مراتب از جهاد با نیزه و شمشیر بالاتر است. با این وصف، آیا احتمال آنکه ایشان به منظور حفظ جان، بنیان اسلام را متزلزل سازند، یک تخیّل غلط و تصوّر اشتباه، بیشتر است؟!

اینکه فقهاء به منظور حمل اخبار بر تقیّه استدلال کرده‌اند به موافقت اخبار با رأی عامّه، کاری بیهوده است [و مشکل‌گشا نیست] زیرا صرف موافقت حدیث با رأی عامّه، دلیل آن نیست که حدیث به منظور تقیّه صادر شده است. چگونه می‌توان چنین ادّعا کرد حال آنکه [قسمت اعظم] أحکام دین میان تمامی مسلمین مشترک است و در غالب مسائل، قول شیعه با بیش از یکی و یا لاأقل یکی از فقهای عامّه موافق است. به کتاب «تذکرة الفقهاء» تألیف علامۀ حلّی بنگرید تا حقیقت امر بر شما آشکار شود. امّا مسائلی که شیعه در اعتقاد به آنها منفرد است و با هیچ یک از علمای عامّه موافق نبوده، از عصرحضور ائمّه تا روزگار ما [در اصول و فروع] چنان خورشید در دل آسمان بر کلّیّۀ اهل نظر آشکار بوده است.

مسائلی از قبیل عینیّت صفات باری با ذات و یا مسألۀ «لا جبر ولا تفویض بل أمر بین الأمرین» و مسأله حسن و قبح عقلی و.... و یا حلّیّت نکاح متعه و ترتیب و اسلوب وضو و عدم تحقّق سه طلاق در یک مجلس و مسألۀ عول و تعصیب در ارث و وجوب طواف نساء در حجّ و گفتن «حيّ على خیر العمل» در اذان و اقامه و بدعت بودن گفتن «الصلاة خیر من النّوم» در اذان صبح و حرمت قیاس و استحسان در احکام و وجوب أخذ أحکام از سماع و سایر مواردی که در اصول و فروع با مذاهب دیگر همراه نیستند. [٣٢٦]

پس ثابت شد که تقیّه در احکام معنی ندارد و قولی بی‌اساس است. زیرا اگر تقیّه در این موارد جائز می‌بود، در مسائلی که ذکر کردیم و نظایر آن، یعنی مسائلی که همواره مورد توجّه مخالفین بوده، احادیث بسیاری از أئمه علیهم السلام صادر می‌شد و حُکّام دائماً در مقام متّهم‌ساختن آنان به بدعت‌گذاری در دین و مخالفت با جماعت مسلمین، و دستگیرکردن آنان برمی‌آمدند ـ چنانکه در مواردی چنین نیز می‌کردند ـ با این حال از هیچ یک از ائمّه کلامی نقل نشده که امام در این مسائل تقیّه کرده و ظاهراً غیر از عقیدۀ خویش گفته باشد.

آیا ملاحظه نمی‌کنید که چگونه این مسائل چنان از جانب آنها، شایع و منتشر شد که برای دوست و دشمن و مخالف و مؤالف شکّ و تردیدی باقی نماند که مذهب اهل بیت در این مسائل و نظایر آن با مذاهب دیگر موافق نیست و در آنها متفّرد است.

پس اگر تقیّه جائز می‌بود، می‌بایست در امثال اینگونه مسائل، آرائی، مخالف مذهبشان از آن بزرگواران صادر می‌شد نه در مسائلی که در آنها با رأی بیش از یکی و یا لااقلّ یکی از فقهای عامه توافق داشته‌اند. زیرا وجود حتّی یک موافق با رأی حقیقی آنان، موجب گشایش و راحتی کارشان بود [زیرا چنین به نظر می‌رسید که امام با فلان عالم که از پیروان اهل بیت نبوده، موافق است] و این قویترین دلیل است بر اینکه ائمّه علیهم السلام در بیان حکم الهی به هیچ وجه تقیّه نمی‌کرده‌اند. زیرا که در این مورد [یعنی در مورد بیان حکم شرع] تقیّه‌کردن فریبکاری در دین و باعث به اشتباه‌انداختن مردم در شریعت الهی و گمراه‌کردنشان از راه آشکار حقّ است.

دیگر آنکه چه مانعی بود اگر امام هنگامی که در حضور دشمنان و مخالفین از او سؤالی می‌شد و آن حضرت قصد حفظ جان خود یا یکی از پیروان خویش را داشت، سکوت کرده و یا در جواب بفرماید مگر فلان در نظر تو فقیه و عالم نیست؟ از او بپرس و مرا رها کن، زیرا من در میان مردم به فقاهت و فتوی مشهور نیستم و یا [پاسخ این سؤال را روز دیگر خواهم گفت] و امثال اینگونه سخنان [که امام هم سخنی خلاف حقّ نگوید و هم خود و یا اصحابش را از خطر برهاند].

علاوه بر این، بسیاری از عامّه خصوصاً سلاطین و رؤساء و علمای ایشان می‌دانستند که مذهب اهل بیت در پاره‌ای از مسائل با مذهبشان موافق نیست و از این رو دیگر نیازی به تقیّه نبود و این کار سودی نداشت.

بنابراین، تقیّه در بیان احکام، بالأخصّ از کسی که کلامش حجّت است و مورد توجّه قرار دارد، جایز نیست و تقیّه [و در صورتی که هیچ راه دیگری موجود نباشد] فقط در موضوعات جائز است.... امّا در عدم جواز تقیّه فرقی میان پیامبر و ائمّه علیهم السلام نیست زیرا همچنانکه تقیّه بر پیامبر جائز نیست، بر امام نیز جائز نیست که در بیان حقائق شرع تقیّه کند. در غیر این ‌صورت مردم از راه راست منحرف شده و [حیران و] گمراه می‌شوند و هادی أمّت مُضِلّ أمّت و مُنجی خلق مُهلک بندگان می‌شود!! پس امام که در بیان احکام‌حقّ چنانکه نازل شده و مراد الهی است، قائم مقام و جانشین پیامبر است، به‌لحاظ وظیفه و موقعیّت و تکلیف با پیامبر تفاوتی ‌ندارد. چنانکه پیامبرفرمود: إني تارك فیکم الثّقلین.... الخ.

علاوه بر اینها، اگر تقیّه در احکام چنانکه فقها ادّعا می‌کنند، جائز باشد، به صرف پذیرش احتمال تقیّه هیچ وثوق و اعتمادی به اکثر احادیث باقی نمی‌ماند، خصوصاً که در حمل روایت بر تقیّه وجود قرینه‌ای واضح که دالّ بر تقیّه باشد، شرط نکرده‌اند و من تاکنون به حدیثی برنخورده‌ام که مشتمل بر قرینه‌ای باشد که دلالت کند امام تقیّه کرده و مدلول کلامش منظور واقعی او نبوده است....). (انتهی کلام غروی)

با توجّه به مطالب فوق درمی‌یابیم اکثر قریب به اتّفاق مواردی که علما ادّعا می‌کنند روایتی محمول بر تقیّه است، موضوع روایت مشمول تقیّۀ حرام است و قابل پذیرش نیست. امّا علاوه بر این، حتّی در غیر موارد تقیّۀ حرام نیز ادّعایشان با روایات دیگر سازگاری ندارد. فی‌المثل در مورد روایت سیزدهم باب ١٢٨ کافی که می‌گوید: امام صادق در مورد پنج تن وصیّت کرد، می‌گویند: امام تقیّه کرده است تا حکومت وقت جانشینش را نشناسد و جان امام محفوظ بماند. گرچه این مورد از موارد تقیّۀ حرام نیست ولی با روایاتی که کلینی در باب ١٢٠ کافی آورده موافقت ندارد زیرا بنا بر روایات این باب امام چنان مشهور است که چون وارد شهر شوی حتّی اگر از کودکان بپرسی امام قبلی به چه کسی وصیّت کرده؟ می‌گویند: فلان به فلان!

می‌پرسیم: اگر امام چنین مشهور است دیگر تقیّه چه سودی دارد؟! البتّه مخفی نماند که مجلسی روایت باب ١٢٨ را ضعیف دانسته امّا روایت اوّل و پنجم باب ١٢٠ را صحیح و روایت دوّم باب مذکور را «حسن» ارزیابی کرده است.

[٣٢٣]- شرح الأصول من الکافی، صدرالدّین شیرازی، ص ٣٧٨.

[٣٢٤]- بحارالأنوار، ج ٨، ص ١٣٨ ـ ناگفته نماند که مجلسی به سبب تعصّب شدید مذهبی، بسیاری از روایات را به بهانه تقیّه توجیه کرده و به این سخن خویش ملتزم نمانده است!

[٣٢٥]- همان که علی ÷ فرمود سنّت غیرمفرِّقه.

[٣٢٦]- مسایلی که آیت الله غروی ذکر کرده که آنها ویژه‌ی ائمه اهل بیت و خلاف بقیه مذاهب اسلامی بوده محل نظر و اشکال است، زیرا ائمه اهل بیت در این مسایل نیز با مسلمانان مخالفتی نداشته اند، برخی راویان دروغگو بودند که با جعل روایات و نسبت دادن آنها به ایشان این اختلافات را بوجود آورده و دامن زدند.

احادیثی که به این باب مرتبط است

به اندک تأمّلی می‌توان دریافت که عدّه‌ای از جاعلین دریافته‌اند این بهانه که امام تقیّه می‌کند برای اشاعه و تثبیت فتاوای خلافی که به نام ائمّه در میان مسلمین انتشار داده‌اند، کافی نیست لذا به منظور تحکیم بیشتر اباطیل خویش روایات دیگری جعل کرده‌اند تا از طریق آنها روایات خلاف قرآن و سنّت خویش را به اسم ائمّه که نزد همگان محترم بوده‌اند، به مردم عرضه بدارند و بگویند لازم نیست امام در اظهار رأی به قرآن و سنّت ملتزم و مقیّد باشد زیرا اصولاً امور دین و شریعت به اختیار پیغمبر ص و امام است و به آنها واگذار شده!! کلینی اینگونه روایات را در باب ١١٠ کافی گرد آورده است.

١١٣به جهت ارتباط روایات مذکور با باب ٢٢ مناسب دیدم که ـ برخلاف تحریر قبلی این کتاب ـ پیش از پرداختن به باب ٢٣، روایات باب ١١٠ را در همین جا بیاورم و احادیث آن در همین‌جا بررسی شود:

عنوان این باب «واگذاری امر دین به پیامبر و امامان» است (= باب التّفویض إلى رسول‌الله  ص وإلى الأئمّة  ÷في أمر الدّین)، این باب مشتمل بر ده حدیث است که مجلسی سند اوّل روایت نخست را مجهول و سند دوّم آن را صحیح دانسته، روایت سوّم را صحیح و سند اوّل روایت پنجم را موثّق، همطراز صحیح و سند دوّمش را صحیح شمرده است!! امّا استاد «بهبودی» هیچ یک از احادیث این باب را صحیح ندانسته و نپذیرفته است.

* حدیث ١ و ٩ و ١٠- به نظر ما قول «مجلسی» دربارۀ سند دوّم این حدیث صحیح نیست و سند مذکور اعتبار ندارد زیرا «احمد بن محمّد برقی» که نامش در سند این روایت و در روایت سوّم و دوّمین سند روایت پنجم و در روایت ششم آمده قابل اعتماد نیست[٣٢٧]. البتّه توجه داشته باشیم که سند اوّل، روایت را به امام صادق ÷ و سند دوّم، روایت را به امام باقر ÷ اسناد داده است! سند حدیث نهم و دهم نیز به قول مجلسی مجهول است. متن دو حدیث اوّل و نهم می‌گوید که امام گفته: خداوند امر دین را به پیامبر ص واگذار فرموده و آن حضرت نیز امر دین را به علی ÷ واگذار نمود و به این آیه استشهاد کرده است:

﴿وَمَآ ءَاتَىٰكُمُ ٱلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَىٰكُمۡ عَنۡهُ فَٱنتَهُواْ﴾ [الحشر: ٧]

«هر چه پیامبر به شما عطا فرمود بگیرید و آنچه از شما بازداشت، از آن دست بدارید».

آیۀ فوق مربوط به «فَیء» و غنائمی است که بدون قتال به دست می‌آید ـ مانند اموال یهود «بنی‌النّضیر» ـ اینگونه اموال به حکم شرع در اختیار پیامبر و زمامدار مسلمین است و هیچ ارتباطی با مسائل شریعت و بیان حقائق دین و افتاء و... ندارد. آیه خطاب به مؤمنین می‌فرماید: در امور مربوط به «فَیء» - که در صدر همین آیه فرموده: ﴿مَّآ أَفَآءَ ٱللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِۦ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡقُرَىٰ...﴾ «آنچه خداوند [به صورت فیى‌ء] از اموال ساکنان آن قریه‌ها عاید پیامبرش گردانید...» ـ هر چه پیامبر به شما عطا فرمود، بگیرید و آنچه از شما بازداشت، ازآن دست بدارید، به همین سبب آیه نفرموده «ما أمرکم الرّسول فأطیعوه = هرفرمانی که رسول به شما داد اطاعت کنید» بلکه فرموده آنچه رسول به شما اعطاء می‌کند بگیرید. چنانکه ملاحظه می‌فرمائید این آیه ارتباطی به مقصود روایت ندارد و قطعاً امام چنین سخنی نگفته است. حتّی بنا بر حدیث دهم همین باب امام صادق ÷ فرموده: «فکان له أن یُعطی ما شاء مَن شاء ویمنع مَن شاء = پیامبرمی‌توانست هرچه بخواهد به هر که بخواهد اعطاء کند و از هر که می‌خواهد بازدارد و ندهد» و در حدیث مذکور سخن از دادن و ندادن است و هیچ اشاره‌ای به اینکه امر دین و احکام شریعت به پیامبر واگذار شده و او هر گونه بخواهد احکام دین را می‌گوید، به میان نیامده، از این رو حدیث دهم احادیث دیگر این باب را تأیید نمی‌کند.

با توجّه به مراتب بالا، بطلان آنچه که در آخر حدیث اوّل و نهم ادّعا می‌کند که پیامبر نیز اختیار خود را در أمر دین به ما تفویض کرد، واضح می‌شود. زیرا اصولاً در قرآن اثری از تفویض امر دین به پیامبر و دیگران نیست.

در آخر حدیث اوّل نیز ادّعا کرده که امام فرموده: ما بین شما و خدا واسطه‌ایم؟!! می‌پرسیم: پس چرا خداوند کریم در قرآن از واسطه ذکری نفرموده و آنها را به بندگان خویش معرّفی نکرده بلکه فرموده:

﴿فَٱسۡتَقِيمُوٓاْ إِلَيۡهِ﴾ [فصلت: ٦]

«مستقیم به سوی او توجه کنید».

البتّه این حدیث و احادیث مشابه اشکالات دیگری نیز دارد که به هنگام بررسی احادیث بعدی به آنها نیز اشاره خواهیم کرد.

* حدیث ٢- دربارۀ این حدیث مطالبی را که از کتاب شریف «مغرب» تألیف آیت الله سیّد محمدجواد موسوی غروی اصفهانی ـ که امیدواریم به نشر آن توفیق یابد و مردم ما از آن بهره‌مند شوند ـ یادداشت کرده‌ایم، با اضافاتی ناچیز وتصرّفی اندک می‌آوریم:

این حدیث را «موسی بن أشیَم» روایت کرده، وی فاسدالمذهب و ضعیف بوده و «کشّی» آورده است که امام صادق ÷ فرمود: من بر بدن‌هایی که با «أبی الخطّاب» به عذاب دوزخ گرفتار شدند، افسوس می‌خورم. سپس «ابن أشیم» را نام برد و فرمود: او با رفیقش [شاید جعفر بن میمون] و حفص بن میمون نزد ما می‌آمدند و از مسائلی سؤال می‌کردند و من پاسخ ایشان را به حقّ می‌گفتم، سپس نزد «أبی الخطّاب» می‌رفتند و او برخلاف قول من می‌گفت. آنان گفتۀ «أبی‌الخطّاب» را می‌گرفتند و قول مرا وامی‌گذاردند[٣٢٨].

چنانکه ملاحظه می‌فرمایید وی از پیروان «ابوالخطّاب» بوده، یعنی رهبرش کسی بوده که امام او را لعن کرده و فرموده: شیطان بر او نازل می‌شده است. طبعاً چنین کسی با چنان رهبری، از اسناد هیچ دروغی به امام ابا نمی‌کند.

با نظری به متن حدیث، خصوصاً از آخر آن، برمی‌آید که نخست «ابن أشیَم» از آیه‌ای که ذکری از آن به میان نیاورده، سؤال نموده سپس سه شخص دیگر از همان آیه پرسیده‌اند. از آغاز تا پایان این خبر به روشنی پیدا است که «ابن أشیم» این قضیّه را جعل کرده و منظورش این بوده که به کلّی اخبار حضرت صادق ÷ را بی‌اساس جلوه دهد و آنها را بر تقیّه مبتنی سازد نه حقّ مسائل، تا غیرمستقیم و موذیانه «قتاده» را که به گفتۀ وی سخنانش به یک روش و بی‌اختلاف است و به قول او در یک واو یا مشابه آن، خطا نمی‌کند، نه تنها بر حضرت صادق ÷ ترجیح دهد، بلکه او را عالمی متین و مبیّن حقائق دین بشناساند و حضرت صادق ÷ را برعکس!!

اکنون می‌پرسیم: أوّلاً: آیه‌ای که قابل چند نوع تفسیر متعارض و متناقض است، کدام آیه بوده؟ و چرا آیه را ذکر نکرده تا دیگران هم بدانند؟! در صورتی که همچو آیه‌ای در هیچ جای قرآن وجود ندارد!

ثانیاً: چگونه در ساعت معیّنی چند تن متعاقباً می‌آیند و همه از تفسیر یک آیه سؤال می‌کنند؟ اینان چه کسانی بودند؟ از اصحاب یا از مخالفین؟ چرا «ابن أشیم» از این بابت سخنی به میان نیاورده و این امر را مبهم نهاده است.

ثالثاً: چه شد که وقتی شخص دوّم آمد و امام برخلاف پاسخ قبل به او جواب داد، گویی قلبش را با کاردها قطعه‌قطعه کرده‌اند، امّا هنگامی که به سوّمی پاسخ داد، قلبش آرام یافت؟! اگر او چنان تقرّب و آشنایی با امام داشت که در آخر حدیث فقط او را مخاطب می‌سازد و از او تقیّه نمی‌کند، چرا از همان جواب دوّم احتمال تقیّه نداد؟ و اگر با امام آشنایی زیادی نداشت، چرا با جواب سوّم بر همان عقیدۀ اولیّۀ خود باقی نماند؟ آیا جز این است که وی خواسته با این بیان، مسألۀ تقیّه‌کردن حضرت صادق ÷ را استوار سازد، تا نتیجه‌ای که منظور او بوده، یعنی متزلزل‌ساختن مطلق اخبار امام را مسجّل گرداند؟

رابعاً: استدلال به آیۀ سلیمان ÷ که به حضرت صادق نسبت داده که به سلیمان وحی شد: ﴿هَٰذَا عَطَآؤُنَا فَٱمۡنُنۡ أَوۡ أَمۡسِكۡ بِغَيۡرِ حِسَابٖ﴾ [ص: ٣٩] غرضش این بوده که امام را متّهم سازد که فرموده: علم نعمت الهی است و به ما عطا شده و خداوند ما را همانند حضرت سلیمان ÷ مخیّر ساخته که اگر بخواهیم به مردم بیاموزیم و اگر نخواهیم از تعلیم آن به مردم خودداری نموده و به اَشکال مختلف ایشان را از علم محروم کنیم و در وادی جهل و باطل سرگردان سازیم!!!

دیگر آنکه «ابن أشیم» با این حدیث به هدف دیگری نیز دست‌یافته و به طور ضمنی با این نحوه استناد و استدلال امام به آیاتی که مقصود نیستند، امام را چنان جلوه می‌دهد که از آیات قرآن، به صورتی ناموجّه استفاده و یا سوءاستفاده می‌کرده و یا با قرآن ناآشنا بوده است!!

حقّا «ابن أشیم» شیطانی مُضِلّ بوده و در جعل و افتراء ید طولایی داشته که با یک تیر، از جهات عدیده صادق آل محمّد ص را نشانه گرفته تا شخصیّت والای او را بکوبد و ـ نعوذ بالله ـ او را محرّف کتاب و دین و ناشر اباطیل جلوه دهد. بعید نیست برادرش «علی» که در کتب رجال مجهولش شمرده‌اند، از همین قماش باشد.

١١٤خامساً: یکی دیگر از مقاصد «ابن أشیم» از جعل حدیث مذکور این است که با شیطنت و تزویر، خود را از خواصّ حضرت صادق ÷ معرّفی کند زیرا مدّعی است که امام به من و سه نفر دیگر، چندگونه مختلف پاسخ داد و من در همۀ جواب‌ها حضور داشتم و از این ادّعا که از من ملاحظه نکرده و پاسخ‌های مخالف با حضور من می‌گفت، این نتیجه را می‌گیرد که من از خواصّ اصحاب امام بودم و ضمناً می‌رساند که از من تقیّه نمی‌کرد، چنانکه در آخر خبر تنها به او خطاب کرده، گفت: یا «ابن أشیم» خدا به سلیمان وحی نمود.... الخ. وی نتیجۀ دیگری هم می‌گیرد که امام با استنباط نابجایی که از آیۀ ٣٩ سورۀ صاد کرد، در سخنانش مقیّد به تقیّه هم نبوده و در هر جا هرچه بدان مایل بود، می‌گفت و به موافقت با حقّ و واقع کاری نداشت! (انتهی کلام غروی).

سادساً: اکنون لازم است به آیۀ سلیمان ÷ توجه کنیم تا ببینیم آیا ارتباطی با اکاذیب «ابن أشیَم» دارد یا خیر. قرآن می‌فرماید:

﴿قَالَ رَبِّ ٱغۡفِرۡ لِي وَهَبۡ لِي مُلۡكٗا لَّا يَنۢبَغِي لِأَحَدٖ مِّنۢ بَعۡدِيٓۖ إِنَّكَ أَنتَ ٱلۡوَهَّابُ ٣٥ فَسَخَّرۡنَا لَهُ ٱلرِّيحَ تَجۡرِي بِأَمۡرِهِۦ رُخَآءً حَيۡثُ أَصَابَ ٣٦ وَٱلشَّيَٰطِينَ كُلَّ بَنَّآءٖ وَغَوَّاصٖ ٣٧ وَءَاخَرِينَ مُقَرَّنِينَ فِي ٱلۡأَصۡفَادِ ٣٨ هَٰذَا عَطَآؤُنَا فَٱمۡنُنۡ أَوۡ أَمۡسِكۡ بِغَيۡرِ حِسَابٖ ٣٩ وَإِنَّ لَهُۥ عِندَنَا لَزُلۡفَىٰ وَحُسۡنَ مَ‍َٔابٖ﴾ [ص: ٣٥-٤٠]

«سلیمان عرض کرد: پروردگارا، مرا بیامرز و ملک و سلطنتی مرا ارزانی فرما که پس از من هیچ کسی را نسزد، همانا تو بسیار بخشنده‌ای، پس باد را رام او ساختیم که به فرمانش نرم وآرام به هر جا که می‌خواست روان می‌شد و از دیوها هر بنّا و غوّاصی را با دیگرانی که با پایبندها به هم بسته بودند [رام او ساختیم و فرمودیم:] این است عطا و بخشش ما، هر که [از ایشان] را می‌خواهی منّت نه [و آزاد ساز] و یا [تحت فرمان خویش] نگاهدار، هر آینه او [= سلیمان] را در پیشگاه ما تقرّب و نکوفرجامی است».

چنانکه ملاحظه می‌فرمایید در آیۀ ٣٩، عطای الهی به حضرت سلیمان ÷ با اسم اشارۀ «هذا» مشخّص شده، یعنی عطای الهی همان تسخیر باد و مطیع‌ساختن شیاطین و جنّیان است که در آیۀ قبل ذکر شده، پرواضح است که رام‌بودن باد و مطیع‌بودن جنّیان، چیزی نیست که بتوان بی‌حساب به کسی بخشید یا نبخشید! به همین سبب در آیۀ ٣٩ به جای آنکه مادۀ «هبه»، «عطاء» و «منح» و.... استعمال شود لفظ «امنن» بکار رفته که در قرآن کریم برای آزادسازی اسراء استفاده شده و قرآن می‌فرماید:

﴿فَإِمَّا مَنَّۢا بَعۡدُ وَإِمَّا فِدَآءً﴾ [محمّد: ٤]

«پس از آن یا منّت نهید و [بی‌فدیه رهایشان سازید و] یا فدیه بستانید [و آزادشان کنید]».

شیخ طبرسی در مجمع‌البیان ذیل آیۀ ٣٩ سورۀ صاد، این وجه را نیز آورده و نوشته است: «همانا معنای آیه آن است که بر هر یک از دیوها که می‌خواهی نعمت بخش و آزادش کن و یا هر که از ایشان را می‌خواهی در بند نگاهدار و او را در کاری که می‌تواند، بکار گیر و در این کار بر تو باکی نیست»[٣٢٩].

توجّه داشته باشیم که از بلاغت اعجاز‌آمیز قرآن کریم بسی دور است که برای عطا و سخای پیامبرخدا، از تعبیر «منّت ‌نهادن» استفاده کند[٣٣٠]، أمّا این تعبیر برای آزادسازی کسانی که با پایبند برای خدمت وی بکار گرفته شده‌اند ـ خصوصاً با توجّه به آیات ١٢ تا ١٤ سورۀ سبأ ـ کاملاً بلیغ و مناسب است. (همچنین ر. ک. ص٨٤٩).

البتّه چون وجه دیگری نیز برای آیه گفته‌اند ـ گرچه وجه مذکور به اندازۀ وجهی که در فوق ذکر شده، با قرائن موجود در آیه و آیات قبل و بعد سازگار نیست ـ امّا به منظور اطّلاع خوانندگان، وجه مذکور را نیز به نقل از آیت الله غروی از کتاب «مغرب» نقل می‌کنیم:

«در وجه دوّم، مراد این است که: ای سلیمان، چون تو بندۀ مطیع ما هستی و به احکام ما واقف می‌باشی و بر وفق اوامر ما عمل می‌کنی و عطایت بجا و امساکت بمورد است، از تو حساب نمی‌خواهیم زیرا حساب از کسی خواهند که ممکن است تخلّفی از او به وقوع پیوندد. پس معنای آیه این است: «ببخش و نگهدار، بدون اینکه حسابی بر تو باشد و مورد بازخواست قرار گیری» دراین‌باره توضیحی لازم است:

نظر به اینکه اعمال اختیاری انسان منبعث از شوق و اراده است، اگر حقیقت عدالت در وی ملکۀ راسخه گردید، به مقتضای این ملکه و عادت، مستمرّاً ارادۀ عدل در افعال او وجود دارد و از وی منفکّ نمی‌شود و هر نعمتی را در جایی که برای آن آفریده شده، قرار می‌دهد و هرجا که بی‌مورد است امساک می‌کند. مال را در جایی که خدا به بذل و عطا امر فرموده، انفاق می‌نماید و هرجا نهی فرموده، از صرف آن امتناع می‌ورزد. که گفته‌اند: «العدل وضع الشيء في موضعه والظّلم وضعه في غیر موضعه».

خدای‌تعالی در این آیه که در مقام بیان علوّ مرتبۀ حضرت سلیمان ÷ است وی را بدین‌گونه مورد تمجید قرار می‌دهد که نعمت‌هایی که در اختیار تو قرار داده‌ایم به دیگران بده و یا امساک کن، زیرا عِلماً می‌دانی کجا باید بذل و انفاق کرد و کجا امساک نمود. عملاً هم دارای ملکۀ عدالت هستی که به مقتضای آن هیچ جا از وظیفه تخلّف نمی‌نمایی و این آیه متضمّن بیان علم و عمل سلیمان است که در وصفش فرموده است:

﴿نِعۡمَ ٱلۡعَبۡدُ إِنَّهُۥٓ أَوَّابٌ﴾ [ص: ٣٠]

«چه نیکو بنده‌ای، همانا او توبه‌کار است».

خصوصاً که در آیۀ بعدی ـ یعنی آیۀ ٤٠ ـ نیز می‌فرماید: ﴿وَإِنَّ لَهُۥ عِندَنَا لَزُلۡفَىٰ وَحُسۡنَ مَ‍َٔابٖ ٤٠﴾ «هر آینه او را در پیشگاه ما تقرّب و نکوفرجامی است». در حالی که اگر او بذل نابجا و یا اسراف می‌کرد، تقرّب و نکوفرجامی نمی‌یافت.

بنابراین، استدلال و استناد به این آیه برای اثبات اینکه ما (= ائمّه) حق داریم احکام خدا و تفسیر آیات را مثلاً در مقام تقیّه، مختلف و گوناگون و برخلاف واقع به مردم بگوییم (مقصود «ابن اشیَم» از جعل خبر همین بوده) بیجاست و آیه چنین دلالتی ندارد و هرگز امام صادق ÷ چنین سخنی نمی‌گوید. در حالی که انبیاء و اوصیاء و علما، مأموریّتشان تبلیغ حقائق و نشر علم و تعلیم جاهل و هدایت و ارشاد خلق است و هرگاه ـ نعوذ بالله ـ در این وظیفـه اخلال نمایند، مأموریّت خود را انجام نـداده و مبغوض و مغضوب علیهم می‌گردند! چنانکه خداوند فرموده:

﴿بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ مِن رَّبِّكَۖ وَإِن لَّمۡ تَفۡعَلۡ فَمَا بَلَّغۡتَ رِسَالَتَهُۥۚ﴾ [المائدة: ٦٧]

«آنچه از پروردگارت به سویت نازل شده برسان که اگر چنین نکنی پیامش را نرسانده‌ای».

حتّی حدیثی که از امام رضا ÷ روایت شده (کافی، باب ٧٨، حدیث ٣) که به وی گفتند: آیا بر ما واجب است از شما سؤال کنیم: گفت: آری، گفته شد: آیا بر شما واجب است به ما پاسخ دهید؟ گفت: نه، جواب‌دادن با ماست. اگر بخواهیم پاسخ می‌دهیم و اگر نخواهیم نه[٣٣١]. [مشکل‌گشا نیست] و با آیه منافات ندارد، زیرا در حدیث نیامده که ما اختیار داریم که برخلاف واقع، به نحو متضادّ، قرآن را تفسیر کنیم، بلکه فقط این معنی را افاده می‌کند که در بعض موارد ممکن است جواب ندهیم. یعنی بر سبیل ندرت، هرگاه مصلحت در سکوت باشد، ولو به عنوان تقیّه. زیرا تقیّه در افعال که از موضوعات است، برای امام نیز جائز است. آنچه جائز نیست تفسیر کتاب یا بیان احکام برخلاف حقّ و واقع است. همانطور که وظیفۀ هرجاهلی سؤال‌کردن است، وظیفۀ نبیّ و امام و عالم، اوّلاً و بالذّات‌ جوا‌ب‌دادن است، چنانکه امیرالمؤمنین ÷ فرموده: «ما أخذ الله علی أهل الجهل أن یتعلّموا حتى أخذ على أهل العلم أن یُعلِّموا = خدا عهد و پیمان از جاهلان بر اینکه علم را فراگیرند نگرفت، تا اینکه از دانشمندان پیمان گرفت که جّهال را تعلیم دهند». (نهج‌البلاغه، کلمات قصار، شمارة ٤٧٨). در کافی از امام صادق ÷ منقول است که گفت: در کتاب علی ÷ خواندم که خدا از جهّال عهد و پیمان بر طلب علم و دانش نگرفت تا اینکه از علما پیمان برتعلیم جُهّال گرفت (کافی، باب ١١، حدیث ١) و در کتاب عزیز آمده است:

﴿فَسۡ‍َٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ ٤٣﴾ [النحل: ٤٣، والأنبیاء: ٧]

«اگر نمی‌دانید از اهل ذکر و دانش بپرسید».

در کافی مروی است که حضرت صادق ÷ به حُمران بن أعیَن گفت: «إنّما یَهلك النّاس لأنّهم لا یسألون = جز این نیست که مردم به علّت سؤال‌نکردن هلاک می‌شوند» (کافی، باب ١٠، حدیث ٢) پس در صورتی که به حکم خدا سؤال واجب باشد، جواب درست‌دادن نیز واجب خواهد بود. و إلّا چگونه ممکن است خداوندی که کتمان آیات و حقایق شرع را مستوجب لعنت شمرده [البقرة: ١٥٩ و ١٧٤]، از یک سو به بندگان بفرماید برای دانستن حتماً بپرسید و از سوی دیگر به جوابگویان بفرماید اگر خواستید پاسخ گویید و اگر نخواستید نگویید و یا پاسخ غیرواقعی بدهید!![٣٣٢] (انتهی کلام غروی)

ما احادیثی را که مضمون فوق (مخیّر بودن امام در جوابگویی و عدم جوابگویی) از آنها استفاده می‌شود، می‌آوریم و همین جا بررسی می‌کنیم. احادیث مذکور عبارت‌اند از حدیث سوّم و ششم و هشتم و نهم باب ٧٨ کافی.

الف) حدیث شمارۀ ٣ باب مذکور را هر دو «محمّدباقر» صحیح ندانسته‌اند حدیث شمارۀ ٦ را مجلسی موثّق شمرده ولی آقای بهبودی آن‌را نپذیرفته ودر «صحیح‌الکافی» نیاورده است. امّا متن هر دو حدیث کاملاً معیوب است، زیرا فقط ذیل آیۀ ٤٣ سورۀ «نحل» و ذیل آیۀ ٧ سورۀ «انبیاء» را ذکر کرده ومعنای نادرستی به آن نسبت داده، در حالی که صدر هر دو آیه بهترین و قاطع‌ترین گواه است که منظور از ﴿أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ﴾ علمای اهل کتاب است. علاوه بر این، در هر دو حدیث سائل از امام می‌پرسد: آیا بر ماست که از شما سؤال کنیم؟ امام می‌گوید: آری، امّا بر ما واجب نیست که به شما جواب بگوییم بلکه اگر خواستیم پاسخ می‌دهیم و اگر نخواستیم، جواب نمی‌دهیم!!

٧١راستی اگر امام حقایق دین را نگوید، پس فایدۀ امام چیست. و اصولاً این کار خلاف هدف از ارسال رُسُل است و موجب می‌گردد که بر مردم اتمام حجّت نشود. (حدیث ٣ باب ٧٦ و حدیث ٣ باب ١٦٧ نیز همین اشکال را دارد).

١١٥علاوه بر این، در مورد آیۀ ٣٩ سورۀ صاد که در انتهای روایت شمارۀ ٣ بدان استناد شده می‌گوییم: آیۀ مذکور نفرموده: «هذا علمنا فامنن أو أمسك» در حالی که در اینجا بحث از اعلام و تعلیم حقایق شرع است و طبعاً از آیۀ مذکور در این مقام نمی‌توان استفاده کرد و ربطی به قضیّۀ ما ندارد. اصولاً آیا چنین تأویلات دل‌خواهی جائز است؟ آیا ادّعای واگذاری امور و احکام دین به ائمّه با قیاس به تفویض ریاست به حضرت سلیمان درست است؟ آیا شما با قیاس موافق‌اید؟!

١١٦٧٢ب) حدیث شمارۀ ٨ و ٩ را هر دو «محمّدباقر» صحیح دانسته‌اند! البتّه پذیرش حدیث از مجلسی بعید نیست و مایۀ شگفتی نخواهد بود، امّا مایۀ تعجّب است که چرا آقای بهبودی این دو حدیث را صحیح دانسته‌اند با اینکه «احمد بن محمّد برقی» که نامش در هر دو حدیث دیده می‌شود، قابل اعتماد نیست. «وشّاء» که حدیث شمارۀ سه و هشت را روایت کرده، راوی خرافات و غیرقابل اعتماد است. «احمد بن محمّد بن أبی نصر البزنطی» نیز راوی حدیثی در تحریف قرآن است و ادّعا می‌کند: «زمانی که در قادسیّه بودم امام رضا برایم قرآنی فرستاد چون آن را گشودم به سوره‌ای برخوردم که طولانی‌تر و بیشتر از آن چیزی بود که مردم می‌خوانند... الخ»[٣٣٣]. طبعاً نمی‌توان به چنین کسی اعتماد کرد.

١١٧متن حدیث ٨ نیز عیوب دو حدیث فوق را دارد. در حدیث ٩ نیز ادّعا شده که امام گفته: سؤال بر شما واجب است امّا جواب‌دادن بر ما واجب نیست و به آیۀ «نفر» [التوبة: ١٢٢] استشهاد شده که به ضرر مدّعی است زیرا آیۀ نفر بر لزوم انذار نافرین اطلاق دارد. حال چگونه ممکن است که بیان حقائق و احکام شرع و انذار قوم، بر نافرین که منحصر به فرد نیستند، به نحو مطلق لازم باشد امّا بیان حقایق و احکام شرع بر پیامبر یا امام که در زمان خود منحصر به فرد می‌باشند، لازم نباشد؟! در حالی که اگر یکی از نافرین در انجام وظیفۀ خود قصور ورزد ممکن است فرد دیگری نقصان کار او را جبران کند امّا پیامبر و امام منبع و مرجع منحصر به فردِ اعلام و بیان حقایق و احکام شریعت محسوب می‌شوند و اگر حقائق را در حدّ اِتمام حجت بیان نکنند، دیگری نمی‌تواند کار ایشــان را بر عهده بگیرد. و به همین سبب است که احکــام اینگونه افراد در مورد تقیّه نیز با احکام تقیّۀ افراد معمولی تفاوت دارد.

در مورد آیۀ ٥٠ سورۀ قصص که در انتهای حدیث بدان استناد شده نیز لازم است بدانیم که آیۀ شریفه به هیچ وجه به اظهار یا عدم اظهار حقایق دین، مربوط نیست، بلکه در آیۀ قبل (یعنی آیۀ ٤٩) به مخالفین پیشنهاد شده که کتابی هدایت‌کننده‌تر از تورات و قرآن عرضه کند، سپس در آیۀ منظور (یعنی آیۀ ٥٠) می‌فرماید اگر آنان این پیشنهاد تو را نپذیرفتند، وبه سخن تو نیز گردن ننهادند، بدان که در عدم پذیرش تعالیم تو از هوی و هوس خویش پیروی می‌کنند. بنابراین، معلوم می‌شود که درست به عکس ادعای «احمد بزنطی» پیامبر از اظهار و ابلاغ شریعت حتی به افراد تابع هوای نفس نیز امساک نمی‌کرد. به همین سبب در صدر آیۀ ٥٠ فرموده:

﴿فَإِن لَّمۡ يَسۡتَجِيبُواْ لَكَ﴾ [القصص: ٥٠]

«پس اگر تو را اجابت نکردند».

و این تعبیر را در مورد کسانی که چیزی به آنها گفته نشده نمی‌توان بکار برد. زیرا اجابت و عدم اجابت در مقابل دعوت و اظهار چیزی است نه در برابر امساک و سکوت!! همچنین اگر کلامی که به مخاطب گفته شده ـ فی‌المثل به سبب تقیّه ـ عاری از حقیقت و صحّت باشد، نمی‌توان وی را برای عدم پذیرش آن مذمّت کرد. بنابراین واضح است که آنچه «احمد بزنطی» به امام نسبت داده، کاملاً نادرست است و نمی‌توان حدیثش را صحیح دانست. اینک بپردازیم به سایر احادیث باب ١١٠:

١١٨* حدیث ٣ و ٥- سند خبر دوم به واسطۀ «احمد بن محمد برقی» و سند خبر پنجم به واسطۀ «ابن فضال» قابل اعتماد نیست. در متن هر دو حدیث نیز به آیۀ ٧ سورۀ حشر استناد شده که در سطور قبل معلوم گردید استناد صحیحی نیست. علاوه براین، امتحان بندگان در اطاعت و یا عصیان رسول خدا ص هیچ ارتباطی به تفویض یا عدم تفویض أمر دین به آن حضرت، ندارد، زیرا مردم شریعت الهی را از پیامبر اخذ می‌کنند و آنچه پیامبر به عنوان شرع به ایشان عرضه می‌دارد باید مورد قبول قرار گیرد و همین امر امتحان آنهاست یعنی اگر از او اطاعت کنند، به خوبی از عهدۀ امتحان برآمده‌اند و اگر عصیان کنند از عهدۀ امتحان برنیامده‌اند. اعم از اینکه آنچه که مورد اطاعت یا عصیان قرار می‌گیرد امر خدا باشد یا امر رسول یا ترکیبی از این دو. بلکه سخن در این است که به کدام دلیل متقن ادعا می‌شود که خدا امر دین را به رسول و به ائمّه هم واگذار فرموده است. آیا این جاعلین در قرآن نخوانده‌اند که فرمود:

﴿حَرَّمَ رَبِّيَ..... وَأَن تَقُولُواْ عَلَى ٱللَّهِ مَا لَا تَعۡلَمُونَ﴾ [الأعراف: ٣٣]

«پروردگارم حرام فرموده که.... دربارة خدا چیزی بگویید که بدان علم ندارید».

به صرف چندحدیث ضعیف که موجب علم نمی‌شود، نمی‌توان هر امری را به خداوند نسبت داد.

* حدیث ٤ و ٦ و٧- حدیث چهارم از مرویّات «علیّ بن ابراهیم» است که او را معرّفی کرده‌ایم[٣٣٤]. حدیث ششم و هفتم به اعتراف مجلسی ضعیف‌اند.

در روایت چهارم ادّعا شده که چون پیامبر موفّق و مؤیَّد به روح القدس بود لذا خداوند برخی از احکام دین را به او واگذار فرمود! از آن جمله خداوند نمازهای پنجگانه را به صورت نمازهای دو رکعتی بر مسلمین واجب فرمود، امّا پیامبر ص به اختیار خود هفت رکعت به نمازهای یومیّه افزود!! علاوه بر این، سی و چهار رکعت هم به عنوان نماز مستحبّ تشریع کرد!! در همین حدیث و نیز در حدیث هفتم ادّعا شده که خدا فقط شراب انگور را حرام فرمود امّا پیامبر تمام مسکرات را حرام نمود!! نعوذ بالله این احادیث قصد دارند پیامبر را نسبت به مردم، خیرخواه‌تر از خدا جلوه دهند، زیرا خدا یک نوع مسکر را حرام کرده و دیگر مسکرات را که به لحاظ مضارّ تفاوتی با شراب انگور ندارند، حرام نفرمود، امّا پیامبر مردم را از اضرار سایر مسکرات نیز نجات داد!!..... الخ.

در خبر ششم ادّعا شده که خدا در تعیین سهم الارث برای جدّ میّت سهمی قرار نداد ولی پیامبر سُدس مال متوفّی را به جدّش اختصاص داد!

در حدیث هفتم ادّعا شده که دیۀ چشم و دیۀ نفس را پیامبر وضع کرده است!! حتّی سائل می‌پرسد: آیا پیامبر بدون آنکه وحی بیاید چنین قانونی وضع کرد؟! امام فرمود: آری!!

لازم است به یاد داشته باشیم که پیامبر دارای دو شأن بوده است. اوّل شأن رسالت و ابلاغ احکام شریعت به مردم. دوّم شأن رهبری و مدیریّت جامعۀ اسلامی. در مورد دوّم پیامبر در بارۀ اموری که صلاح نمی‌دانست تصمیم می‌گرفت و امر یا نهی می‌فرمود و با مسلمین مشورت می‌کرد و حتّی در مواردی رأی دیگران را می‌پذیرفت و از رأی خود عدول می‌فرمود که نمونه‌هایش در کتب سیره و تاریخ کم نیست و حتّی مسلمانان چنان پرورش یافته بودند که میان اوامر و نواهی پیامبر به عنوان شریعت، با اوامری که پیامبر به عنوان مدیر و رهبر جامعۀ اسلامی، در موضوعات و مسائل مربوط به جامعۀ مسلمین صادر می‌فرمود تفاوت قائل بودند و اگر پیامبر می‌فرمود که فلان تصمیم یا فلان سخنم رأی من است و فرمان وحی نیست، در چنین مواردی مسلمین اظهار نظر نموده و با آن حضرت مشورت می‌کردند و إلا فلا. امّا روایاتی که در اینجا ذکر کردیم دربارۀ شأن دوم پیامبر اکرم ص نیست بلکه درمورد شأن اول پیامبر اکرم، به عنوان مبلّغ رسالات إلهی و معلّم احکام شریعت ربّ‌العالمین است.

قرآن کریم در مورد شأن نخست رسول‌ خدا ص می‌فرماید:

﴿وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ﴾ [النّجم: ٣-٤]

«به دلخواه سخن نمی‌گوید [بلکه سخنش] جز وحی نیست که بر او فرستاده می‌شود».

مدلول آیۀ شریفه آن است که هر چه پیامبر به عنوان شریعت می‌گوید، مسبوق به وحی است و در نتیجه هیچ چیز از مسائل شرع به وی واگذار نشده است. اگر جزئی از مسائل شرع به آن حضرت واگذار شده بود، دیگر در مسائل واگذار شده، نیازی به وحی نبود، در حالی که اطلاق آیه مخالف این امر است. از همین روست که می‌بینیم پیامبر برای جواب یک سؤال مدت‌ها منتظر وحی می‌شد امّا به رأی خود چیزی نمی‌گفت. قرآن به پیامبر می‌فرماید:

﴿قُلۡ مَا يَكُونُ لِيٓ أَنۡ أُبَدِّلَهُۥ مِن تِلۡقَآيِٕ نَفۡسِيٓۖ إِنۡ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا يُوحَىٰٓ إِلَيَّۖ إِنِّيٓ أَخَافُ إِنۡ عَصَيۡتُ رَبِّي عَذَابَ يَوۡمٍ عَظِيمٖ﴾ [یونس: ١٥]

« بگو: مرا نرسد که آن را از پیش خود تبدیل کنم، جُز از وحی [از چیزی] تبعیّت نمی‌کنم. همانا اگر خدایم را نافرمانی کنم از عذاب روزی بزرگ بیمناکم».

و نیز می‌فرماید:

﴿وَلَوۡ تَقَوَّلَ عَلَيۡنَا بَعۡضَ ٱلۡأَقَاوِيلِ ٤٤ لَأَخَذۡنَا مِنۡهُ بِٱلۡيَمِينِ ٤٥ ثُمَّ لَقَطَعۡنَا مِنۡهُ ٱلۡوَتِينَ﴾ [الحاقّة: ٤٤-٤٦]

«اگر گفتاری را به ما ببندد، البته او را به دست راست می‌گیریم آنگاه رگ حیات او را قطع می‌کنیم».

آیا با چنین آیاتی محمّد ص حق دارد بدون وحی از خودش به عنوان قانون شریعت الهی حکمی بیاورد؟ آیا رسولی که چندین بار در کتاب نازل شده بر او می‌آید:

﴿وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّنِ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبًا...﴾

[الأنعام: ٢١، ٩٣، ١٤٤، هود: ١٨، الکهف: ١٥، العنکبوت: ٦٨، الصف: ٧]

«و کیست ستمکارتر از کسی که بر خدا دروغ بندد؟»

می‌تواند خودش بدون وحی به عنوان شریعت حکمی بیاورد؟

قرآن می‌فرماید:

﴿إِنۡ عَلَيۡكَ إِلَّا ٱلۡبَلَٰغُ﴾ [الشّوری: ٤٨]

«بر تو جز ابلاغ [رسالت الهی] نیست».

و نیز می‌فرماید:

﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٞ﴾ [آل عمران: ١٤٤]

«نیست محمّد مگر رسول».

و کار رسول را هم فقط ابلاغ وحی دانسته و می‌فرماید:

﴿مَّا عَلَى ٱلرَّسُولِ إِلَّا ٱلۡبَلَٰغُ﴾ [المائدة: ٩٩، النّور: ٥٤، العنکبوت: ١٨]

«بر عهدة رسول نیست جُز ابلاغ».

پس پیامبر فقط تعالیم و احکام شرع را ابلاغ می‌کند و در تشریع آنها سهم و مشارکت ندارد. چنانکه در مجمع‌البیان در تفسیر اولین آیۀ سورۀ تحریم آمده، با اینکه پیامبر موضوع مورد اشارۀ آیه را بر مسلمین تحریم نفرموده بود بلکه فقط آن را بر خود ممنوع کرده و قصد داشت، خود از آن بهره‌مند نشود، مورد عتاب خداوند قرار گرفت که:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَآ أَحَلَّ ٱللَّهُ لَكَۖ تَبۡتَغِي مَرۡضَاتَ أَزۡوَٰجِكَۚ وَٱللَّهُ غَفُورٞ رَّحِيمٞ ﴾

[التحریم: ١]

«ای پیامبر، چرا آنچه را که خدا برایت حلال فرموده، [بر خود] حرام می‌سازی تا خشنودی همسرانت را بجویی؟ خداوند آمرزندة مهربان است».

با این آیات نمی‌توان ‌گفت، پیامبر برخی از احکام شرع را بدون وحی، فرموده است؛ بلکه هر چه می‌گوید متّکی به وحی است، به همین سبب قرآن می‌فرماید:

﴿مَّن يُطِعِ ٱلرَّسُولَ فَقَدۡ أَطَاعَ ٱللَّهَ﴾ [النّساء: ٨٠]

«کسی که از پیامبر اطاعت می‌کند، [در حقیقت] خداوند را اطاعت کرده است».

یعنی این‌پیامبر ـ چنانکه در آیات قبلی دیدیم ـ چیزی از خود نمی‌گوید و هر چه بگوید مسبوق به‌وحی الهی است. آری، اگر آیه فرموده بود: «من یُطِع الرّسول لم ‌یعص الله = هرکه از پیامبر اطاعت می‌کند خدا را عصیان نکرده» یا تعبیری از این قبیل، شاید می‌توانستیم چنین ببافیم که برخی از احکام شرع به پیامبر تفویض شده است. زیرا اگر مؤمنین در مواردی که پیامبر بدون نزول وحی، خود حکمی را تشیع کرده بود، از وی اطاعت می‌کردند، خدا را عصیان نکرده بودند، امّا او را اطاعت نیز نکرده بودند، چون خدا در آن مورد چیزی نفرموده بود که مورد اطاعت یا عصیان قرار گیرد. امّا آیه با شکل کنونی گویای آن است که خدا چیزی از مسائل و احکام شریعت را به کسی واگذار نفرموده است.

ملاحظه می‌فرمایید که روایات این باب با آیات قرآن سازگار نیست، مشکل دیگر آنکه روایات مذکور مخالف‌اند با آن دسته احادیثی که تصریح می‌کنند خداوند خود هفده رکعت نمازهای یومیّه را واجب فرمود و پیامبر فقط نمازهای مستحب و نافله را بر آن افزود. دو نمونه از اینگونه احادیث، چنین است:

١- امام رضا ÷ فرمود: خداوند ـ عزّوجلّ ـ در شبانه‌روز هفده رکعت بر مردم واجب فرمود. هر که آنها را ادا کند، خداوند [در قیامت] از غیرآن سؤال نمی‌فرماید و رسول خدا ص دو برابر این تعداد [نماز نافله] بر آن افزود تا نقصانی [که ممکن است] در نمازهای واجب واقع شود؛ اتمام و اصلاح شود[٣٣٥].

٢- امام رضا ÷ فرمود: پیامبر فرموده است: پروردگارم هفده رکعت بر من واجب فرمود، من نیز بر خود و اهل بیت و شیعیانم به ازای هر رکعت [نماز واجب] دو رکعت [نماز نافله] افزودم تا قصوری [که ممکن است در نمازهای واجب واقع شود با ادای نماز نافله] اتمام و اصلاح گردد[٣٣٦].

البته ما هر دو دسته روایات را صحیح نمی‌دانیم، زیرا علاوه بر عدم موافقت آنها با قرآن، احادیثی نیز هستند که همگی موافق با قرآن بوده و احادیث مذکور را رد می‌کنند، از آن جمله:

١- در «مستدرک» به نقل از «احتجاج» طبرسی آمده است: حضرت امیر المؤمنین ÷ فرمود: خداوند به پیامبرش فرمود: بر امّت‌های گذشته پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب ساختم و این از جملۀ بارهای سنگین بود که بر عهدۀ ایشان قرار داشت امّا آن را از أمّت تو برداشتم و در پنج بار در پنج وقت مقرّر داشتم و آن پنجاه و یک رکعت [اعمّ از نمازهای واجب و مستحب] است که پاداش پنجاه نماز را دارد[٣٣٧]. همچنین به نقل از «مسعودی» آمده است که نخست پنجاه رکعت و سپس هفده رکعت واجب گردید[٣٣٨].

٢- امام صادق ÷ فرموده ذوالنّمره از پیامبر اکرم ص پرسید: خداوند بر من چه واجب کرده است، پیامبر فرمود: خداوند در شبانه‌روز هفده رکعت نماز بر تو واجب فرموده[٣٣٩]... و نفرمود: خداوند ده رکعت و من هفت رکعت دیگر بر تو واجب کرده‌ایم!!

٣- «عبدالرّزّاق صنعانی» در کتاب خود که از کتب معتبر و قدیم است نقل کرده که جبرئیل برای تعلیم نماز بر پیامبر ص امامت کرد و پیامبر بر مردم امامت کرد. جبرئیل دو رکعت نخست را طولانی‌تر خواند و دو رکعت باقی را کوتاه‌تر خواند. آنگاه جبرئیل بر پیامبر سلام گفت و پیامبر بر مردم سلام گفت[٣٤٠]. در حالی که بنا به روایات کافی، جبرئیل باید نماز را دو رکعت می‌خواند و پیامبر دو رکعت بر آن می‌افزود.

٤- با اینکه پیامبر ص سیر را بسیار ناپسند می‌داشت امّا آن را حرام نفرمود. در روایتی آمده است که پیامبر فرمود: کسانی که سیر خورده‌اند به مسجد نیایند، مردم پنداشتند که پیامبر ص سیر را تحریم فرمود است. لذا گفتند: حرام شد. حرام شد. پیامبر پس از اطّلاع از این امر فرمود: «أیّها النّاس! إنّه لیس بي‌ تحریم ما أحلّ الله لي ولکنّها شجرة أکره ریحها = ای مردم، مرا نرسد چیزی را که خدا برایم حلال فرموده حرام سازم بلکه بوی این گیاه را ناپسند می‌دارم»[٣٤١]. اگر حتّی اندکی از امر دین به پیامبر واگذار شده بود، لااقل سیر را حرام می‌فرمود.

* حدیث ٨- دراین حدیث برای تفویض امردین به ائمّه استناد شده به آیۀ:

﴿إِنَّآ أَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِتَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰكَ ٱللَّهُ﴾

[النساء: ١٠٥]

«همانا این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا میان مردم بدانچه خدا بر تو نمایانده است داوری کنی».

سپس مدّعی شده که این آیه در «اوصیاء» نیز جاری است!

می‌گوییم: اوّلاً: این آیه فقط خطاب به رسول خدا است و لاغیر. شما اوصیاء را در کجای آیه یافته‌اید؟

ثانیاً: آیه به پیامبر ص می‌فرماید: باید بنا به آنچه که به حقّ بر تو نازل گردیده و به تو ارائه شده میان مردم حکم کنی، پس چیزی به رسول خدا ص تفویض نشده بلکه باید براساس آنچه به او از جانب خدا ارائه گردیده، حکم کند. ملاحظه می‌کنید که آیه به هیچ وجه مبیّن تفویض نیست.

ثالثاً: فرض می‌کنیم که بنا به آیه، امر دین به رسول خدا تفویض شده باشد، مثلاً از آن رو که ـ به قول حدیث چهارم ـ آن حضرت موفَّق و مؤیَّد به وحی و روح‌القدس و امین کلام الهی بوده است، امّا این موضوع چه ربطی به اوصیاء دارد، به اوصیاء که وحی نمی‌شود. از سوی دیگر، حضرت عیسی ÷ نیز مؤیَّد به وحی و روح القدس بود، چرا چیزی از امر دین به وی واگذار نشد، امّا به ائمّه واگذار می‌شود؟!

دیگر آنکه بنا به ادّعای اینان، یکی از تفاوت‌های امام با نبیّ آن است که نبیّ لزوماً طابق النّعل بالنّعل تابع شریعت انبیاء سلف نیست و ممکن است برخی از احکام شریعت سلف را به أمر إلهی نسخ کند و یا تغییر دهد، امّا امام چنین نیست بلکه مفسّر و مبلّغ و حافظ دین پیامبر است. و این نیازی به تفویض امر دین به وی ندارد.

نمی‌دانم علمای ما چگونه «کلینی» و مدافعانش را موحّد می‌شمارند درحالی که آنان جائز می‌دانند که در أمر تشریع احکام دین کسی با خداوند متعال شریک شود!! ﴿سُبۡحَٰنَهُۥ وَتَعَٰلَىٰ عَمَّا يَقُولُونَ عُلُوّٗا كَبِيرٗا﴾. اللّهمّ اشهَد أنّني بريءٌ ممّا یقولون.

به هر حال نُه خبر نخست این باب، هیچ یک موافق قرآن نیست، خبر دهم نیز چنانکه گفتیم اخبار قبل از خود را تأیید نمی‌کند. همچنین مراجعه شود به آنچه که دربارۀ حدیث ٥ باب ١٦٨ گفته‌ایم.

[٣٢٧]- برای آشنایی با وی رجوع کنید به صفحه ١٠٠ و ٩١٩ کتاب حاضر.

[٣٢٨]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ٢٩٣ و ٢٩٤.

[٣٢٩]- إنّ المَعنی فَأَنْعِم على مَن شئتَ مِن الشّیاطین بإطلاقه أو أمسك مَنْ شئتَ منهم في وثاقه وصرفه في عمله مِن غیرحرج علیك فیما تفعله.

[٣٣٠]- خصوصاً که قرآن کریم منّت ‌نهادن در مقام اعطاء و انفاق را نهی فرموده است.

[٣٣١]- حدیث مذکور به لحاظ سند ضعیف است و هر دو «محمّدباقر» آن را صحیح ندانسته‌اند.

[٣٣٢]- طبعاً با توجّه به مطالب بالا به سادگی می‌توان دریافت که حدیث مذکور که در آن نیز به آیه ٣٩ سوره صاد استناد شده، به هیچ وجه صحیح نیست.

[٣٣٣]- رجال کشّی، چاپ کربلا، ص ٤٩٢ و همچنین «کافی» ج ٢، ص ٦٣١، حدیث ١٦.

[٣٣٤]- ر. ک. صفحه ١٠٥ به بعد و صفحه ١٥٧.

[٣٣٥]- عن أبي الحسن الرّضا ÷ قال: «إنّ الله ـ عزّوجلّ ـ إنّما فرض علی النّاس فی الیوم و اللّیلة سبع عشرة رکعة مَن أتى بها لم یسأله الله ـ عزّوجلّ ـ عمّا سواها وإنّما أضاف إلیها رسول الله ص مثلیها لیتمّ بالنّوافل ما یقع فیها من النّقصان». (مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، شیخ حسین نوری، چاپ سنگی ج ١، ص ١٧٦).

[٣٣٦]- إنّ رسول الله ص قال: «فرض عليَّ ربّي سبع عشرة رکعة، ففرضتُ علی نفسي وأهل بیتي وشیعتي بإزاء کلّ رکعة، رکعتین لتتمّ بذلك الفرائض ما یلحقه من التّقصیر». (مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، شیخ حسین نوری، چاپ سنگی ج ١، ص ١٧٦).

[٣٣٧]- عن أمیرالمؤمنین ÷.... قال: قال الله تعالى لنبیّه ص: «وکانت الأمم السّالفة، قد فرضتُ علیهم خمسین صلاة في خمسین وقتاً وهي من الآصار الّتی کانت علیهم فرفعتُها عن أمّتك وجعلتها خمساً في خمسة أوقات وهي إحدی وخمسون رکعة وجعلتُ لهم أجر خمسین صلاة». (مستدرک، ج ١، ص ١٧٦).

[٣٣٨]- «ففرضت خمسین رکعة ثم ردت إلى سبعة عشر رکعة». (مستدرک، ج ١، ص ١٨٣).

[٣٣٩]- وسائل الشیعة، ج ٣، ص ٣٥.

[٣٤٠]- المصنّف، ج ١، ص ٤٥٤ -... فَصَلَّى جِبْرِیلُ بَالنَّبِيِّ ص، وَصَلَّى النَّبِيُّ  ص لِلنَّاسِ طَوَّلَ الرَّكْعَتَيْنِ الْأُولَيَيْنِ، ثُمَّ قَصَّرَ الْبَاقِيَتَيْنِ، ثُمَّ سَلَّمَ جِبْرِيلُ عَلَى النَّبِيِّ  ص، وَسَلَّمَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى النَّاسِ،.... الخ.

[٣٤١]- صحیح مسلم، ج ١، (کتاب المساجد ومواضع الصلاة، باب ١٧)، صفحه ٣٩٥، حدیث ٥٦٥.

٢٣- باب الأخذ بالسّنّة وشواهد الکتاب

این باب آخرین فصل «کتاب فضل‌العلم» و مشتمل بر ١٢ حدیث است که مجلسی، حدیث ٣ و ٨ را صحیح و حدیث ٥ و ٦ را همطراز صحیح شمرده و استاد بهبودی حدیث ٢ و ٣ و ٤ را در «صحیح‌الکافی» آورده است.

به عقیدۀ نگارنده اگر شیعیان به احادیث این باب واقعاً عمل می‌کردند، قطعاً امروز با مشکلات کنونی روبرو نبودیم و مردم ما به خرافات و اباطیل بسیاری که اینک به عنوان دین عرضه شده است، مبتلا نمی‌شدند و وحدت اسلامی نیز این اندازه صدمه نمی‌خورد.

لازم است بدانیم که «شیخ مرتضی انصاری» در «فرائد الأصول» فرموده: روایات تطبیق احادیث با قرآن متواتر معنوی است. برخی از علمای گذشته از قبیل «شیخ طبرسی» مؤلّف تفسیر «مجمع‌البیان» نیز بر حاکمیّت کامل قرآن بر احادیث، تصریح کرده‌اند. وی در ذیل آیۀ ١٨٠ سورۀ بقره می‌فرماید: إنّ الخبر لو سلم من کل قدح لکان یقتضي الظنّ ولا یجوز أن ینسخ کتاب الله تعالی الذي یوجب العلم الیقین بما یقتضي الظن = حدیث گرچه از هر قدحی مصون باشد [حداکثر] موجب ظن است و جائز نیست که کتاب خداوند متعال که موجب علم یقینی است، با خبری که اقتضای ظنّ دارد، نسخ شود». امّا افسوس که احادیث این باب بیش از احادیث سایر ابواب مورد بی‌توجّهی علمای ما قرار گرفته است!!

ما نیز در اینجا ـ غیر از حدیثی که در صفحۀ ٢٥ به نقل از تفسیر عیاشی ذکر شده ـ به عنوان نمونه چند حدیث که با احادیث این باب متشابه و متناسب‌اند، ذکر می‌کنیم:

١- از امام باقر و امام صادق ـ علیهمَاالسّلام ـ روایت شده که فرمودند: «لا تصدّق علینا إلا ما وافق کتاب الله وسنّة نبیّه = در مورد ما چیزی را باور مکن مگر آنکه موافق کتاب خدا و سنّت پیامبر باشد»[٣٤٢].

٢- کلیب أسدی می‌گوید: از حضرت امام جعفر صادق ÷ شنیدم که می‌فرماید: «ما أتاکم عنّا من حدیث لا یصدّقه کتاب الله فهو زخرف = هر چه از ما به شما می‌رسد اگر کتاب خدا آن را تصدیق نمی‌کند، باطل است»[٣٤٣].

٣- شیخ یوسف بحرانی در کتاب «الحدائق النّاضرة» از حضرت صادق ÷ روایت می‌کند که آن حضرت فرمود: لا تقبلوا علینا حدیثاً إلا ما وافق القرآن والسّنّة = حدیثی را بر ما قبول نکنید مگر آنچه که موافق قرآن و سنّت باشد»[٣٤٤].

٤- از امام رضا ÷ منقول است که فرمود: هرگاه دو خبر مختلف به شما رسید، آن دو را به کتاب خدا عرضه کنید و آنچه در کتاب خدا به عنوان حلال یا حرام موجود بود، حدیث موافق کتاب را پیروی کنید و آنچه در کتاب خدا نبود به سنّت پیامبر ص عرضه بدارید و آنچه در سنّت به عنوان حرام نهی شده بود یا به عنوان امر الزامی بدان امر شده بود، حدیث موافق نهی و امر رسول خدا ص را، پیروی کنید[٣٤٥].

٥- حضرت علی ÷ فرمود: به دینتان پایبند باشید و از هدایت پیامبرتان بهره گیرید و سنّتش را پیروی کنید و امور مشکل را به قرآن عرضه بدارید آنچه را که قرآن پذیرفت، بپذیرید و بدان ملتزم شوید و آنچه را که قرآن انکار کند، نپذیرد و رد کنید و خداوند ـ عزوجل ـ را پروردگار خویش و اسلام را دین خویش و قرآن را داور و امام خویش بدانید[٣٤٦].

٦- امام رضا ÷ فرمود: «إذا کانت الرّوایات مخالفة للقران کذّبتُها = هرگاه روایات، مخالف قرآن باشند، تکذیبشان می‌کنم»[٣٤٧].

٧- از امام باقر ÷ مروی است که فرمود: «إذا جاءکم عنّا حدیث فوجدتم علیه شاهداً أو شاهدین من کتاب الله فخذوا به = هرگاه حدیثی از ما به شما رسید و برایش یک و یا دو شاهد از قرآن یافتید، آن را بپذیرید...»[٣٤٨].

٨- امام صادق ÷ به نقل از پیامبر فرمود: «إذا حُدثتم عنّي بالحدیث فانحلوني أهنأه وأسهله وأرشده، فان وافق کتاب الله فأنا قلته وإن لم یوافق کتاب الله فلم أقله = هرگاه حدیثی از من برایتان روایت شود دلپذیرترین و آسان‌ترین و معقول‌ترین آنها را به من نسبت دهید، پس اگر موافق کتاب الهی بود، [بدانید] که آن را من گفته‌ام و اگر با کتاب خدا موافق نبود [بدانید] که من نگفته‌ام».

٩- ثوبان از پیامبر اکرم ص روایت کرده که فرمود: «اعرضوا حدیثي على کتاب الله فإن وافقه فهو منّي وأنا قلته =حدیث مرا به کتاب خدا عرضه بدارید، اگر با قرآن موافق بود [بدانیدکه] من آن را گفته‌ام».

١٠- امام صادق ÷ فرمود: «فاتّقوا الله ولا تقبلوا علینا ماخالف قول ربّنا تعالى وسنّة نبیّنا محمّد ص= از خداوند پروا بدارید و آنچه مخالف سخن پروردگار متعال ما و سنّت پیامبر ما محمّد ص است [و به ما نسبت داده می‌شود] نپذیرید»، امام رضا ÷ نیز فرمود: «فلا تقبلوا علینا خلاف القرآن = آنچه برخلاف قرآن [به ما نسبت داده شود] نپذیرید»[٣٤٩].

١١- «قال رسول الله ص: إذا جاءکم عنّي بحدیث فاعرضوه علی کتاب الله فما وافقه فاقبلوه وما خالفه فاضربوا به علی الحائط = رسول خدا ص فرمود: هرگاه حدیثی از من به شما رسید، آن را بر کتاب خدا عرضه بدارید و آنچه با آن موافق بود، قبول کنید و هر چه با آن مخالف بود به دیوار بکوبید»[٣٥٠].

١٢- «قال رسول الله ص: إنکم سیجیئکم رواة، فما وافق القرآن فخذوا به وما کان غیرذلك فدعوه = رسول خدا ص فرمود: به زودی راویانی نزد شما آیند، پس آنچه موافق قرآن است بگیرید و آنچه غیر از آن است، رها کنید»[٣٥١].

١٣- «قال رسول الله ص: إنه سیکذب عليَّ کما کُذب على من کان قبلي، فما جاءکم عنّي من حدیث وافق کتاب الله فهو حدیثي وأمّا ما خالف کتاب الله فلیس من حدیثي = رسول خدا ص فرمود: به زودی دروغ‌هایی را به من نسبت می‌دهند همچنانکه به پیامبرانی که پیش از من بوده‌اند، دروغ نسبت دادند. پس هر حدیثی که از قول من به شما رسید که با کتاب خدا موافقت داشت، حدیث من است و آنچه که با کتاب خدا مخالف بود، حدیث من نیست»[٣٥٢].

١٤- «قال رسول الله ص: إذا روي عنّي حدیث فاعرضوه على کتاب الله فإن وافقه فاقبلوه وإلا ذروه = رسول-خدا ص فرمود: هرگاه حدیثی از من روایت شد، آن‌را بر کتاب خدا عرضه بدارید، اگر با کتاب خدا موافق بود، بپذیرید و الا آن را واگذارید»[٣٥٣].

چنانکه ملاحظه می‌کنید در این احادیث ـ اعمّ از احادیث مذکور در کافی و احادیثی که در منابع دیگر آمده است ـ أوّلاً: شارع نفرموده که حدیث فرد موثوق را بپذیرید بلکه ملاک ردّ یا قبول احادیث و اخبار را وجود مؤیِّد و مصدِّقی از قرآن کریم یا سنّت قطعی پیامبر ص معرّفی کرده است. ثانیاً شارع، قرآن را به عنوان حَکَم و داورِ اصلی قبول یا ردِّ احادیث تعیین کرده و پس از آن سنّت پیامبر اکرم ص را نیز به عنوان مرجع دوّم معرّفی نموده است. در این مورد باید توجّه داشت که منظور از سنّت پیامبر ص همان است که حضرت علی ÷ از آن به عنوان سنّت غیرمفرّقه ـ یعنی سنّت قطعی ـ تعبیر فرموده است. زیرا بدیهی‌است که در غیر این‌صورت، ارجاع حدیث به خبری که خود معلوم و قطعی نباشد، چیزی نیست مگر إحالۀ مجهول بر مجهولی دیگر یا استناد غیرِمسلّم بر غیرمسلّمی دیگر، و قطعاً چنین أمری از شرع محتمل نیست.

[٣٤٢]- وسائل الشیعة، ج ١٨، ص ٨٩، حدیث ٤٧.

[٣٤٣]- ارمغان آسمان، حیدرعلی قلمداران، ص ١٨٤.

[٣٤٤]- ارمغان آسمان، حیدرعلی قلمداران، ص ١٨٤.

[٣٤٥]- وسائل الشیعة، ج ١٨، ص ٨٢ حدیث ٢١.

[٣٤٦]- «.... فالزموا دینکم واهدوا بهدي نبیّکم واتّبعوا سنّته واعرضوا ما أشکل علیکم على القرآن، فما عرفه القرآن فالزموه وما أنکره فردّوه وارضوا بالله ـ عزوجل ـ ربّا وبالاسلام دیناً وبالقرآن حکما وإماماً» (تاریخ طبری، ج ٤، ص ٤٧٩).

[٣٤٧]- اصول کافی، ج ١، باب ٣٢ (باب فی إبطال الرّؤیة)، ص ٩٦.

[٣٤٨]- اصول کافی، ج ٢، (باب الکتمان)، ص ٢٢٢، حدیث ٤.

[٣٤٩]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ١٩٥ ـ مرحوم قلمداران پس از ذکر چند نمونه از روایات عرضه احادیث بر قرآن، می‌نویسد: «گمان نمی‌کنم کسی را اندکی از وجدان و انصاف روزی شده باشد مع هذا تردید کند که با این بیان، دیگر می‌توان به احادیثی که مضمونش خلاف قرآن است یا با آن موافق نبوده و قرآن آن را تصدیق نمی‌کند، اعتماد کرد هر چند رجال آن مطابق کتب رجال و درایه، مؤمن و امامی و فلان و فلان باشند وهر چند با میزان درایه آن احادیث صحیح باشند! (ارمغان آسمان، ص ١٨٤)

[٣٥٠]- مجمع البیان، ج ١، ص ١٣.

[٣٥١]- راهی به سوی وحدت اسلامی، مصطفی حسینی طباطبائی، ص ١٣، (به نقل از تفسیر طبری، ذیل آیه ١٠ سوره دخان).

[٣٥٢]- بحارالأنوار، ج ٢، ص ٢٤٢.

[٣٥٣]- التفسیر الکبیر، ج ١٠، ص ١٤٨.

[کتاب التوحید]

٢٤- باب حدوث العالم وإثبات المحدث

بدان که این باب نخستین باب «کتاب التوحید» کافی است که مشتمل بر شش حدیث است و هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته‌اند؟!

* حدیث ١ و ٢- بنا به قول مجلسی سند حدیث اول مجهول و حدیث دوم ضعیف و مرفوع است[٣٥٤]. متن هر دو حدیث نیز عجیب است. زیرا با اینکه پیروان کلینی کفّار و زنادقه را پاک نمی‌دانند ولی این احادیث می‌گویند زندیقی که خدا را منکر بود برای طواف در مسجدالحرام حاضر شد! و این بسیار بعید است که منکر خدا به مسجدالحرام حاضر بیاید، عجیب‌تر اینکه امام ÷ با اینکه می‌دانست آنها زندیق‌اند، با حضور آنها در مسجدالحرام مخالفت نفرمود!! گرچه می‌دانم دوستداران کلینی توجیهی برای این مسأله می‌بافند!

* حدیث ٣- سند آن به قول مجلسی ضعیف است. راویان آن عبارت‌اند از: اسدی وبرمکی یعنی جاعلان «زیارت-جامعه» که بسیاری از جملاتش خلافِ ‌قرآن و عقل است[٣٥٥]. رُوات دیگر نیز حسین بن حسن بن برد الدّینوَری و محمّد بن علی ابوسمینه و محمّد بن عبدالله الخراسانی مجهول‌الحال ویا جعّال و بی‌بندوبار و بی‌خبر از قرآن می‌باشند.

* حدیث ٤- سند آن به قول مجلسی مجهول است. متن آن نیز چند اشکال دارد که بیان خواهد شد. لازم است بدانیم که گرچه سید مرتضی کوشیده تا توجیهی برای این روایت بتراشد ولی در عین حال در رسائل خود این خبر را «خبیث» نامیده و می‌گوید: این حدیث محال را تجویز نموده که بطلان آن آشکار است، گرچه آن را کلینی روایت کرده باشد و اعتراف کرده: چه بسیارند روایات محال و باطلی که کلینی و یا سایرین روایت کرده‌اند[٣٥٦].

اینک می‌پردازیم به اشکالات متن روایت: اولاً: می‌گوید: خدانشناسی به نام «عبدالله دیصانی» از هشام بن الحکم سؤال کرد که آیا پروردگار تو قادر است که دنیا را چنان در تخم‌مرغی جای دهد که نه دنیا کوچک و نه تخم‌مرغ بزرگ شود؟!! هشام نتوانست جواب دهد و مهلت خواست! از این روایت و نیز از حدیث دهم باب ٤٢ معلوم می‌شود «هشام بن الحکم» که در کتب شیعه از علم فراوانش، تعریف و تمجید بسیار کرده‌اند، جواب این مسألۀ آسان را نمی‌دانسته و تعریف‌هایی که از او کرده‌اند مصداق «ربّ مشهورٍ لا أصل له» است.

جواب صحیح آن است که مظروف بزرگ در ظرف کوچک‌تر از آن جای نمی‌گیرد، چون محال است و این امر ناشی از خود مسأله است نه ناشی از عدم قدرت خدای متعال. این درخواست تو به معنای آن است که چیزی بزرگ در عین حال که بزرگ است بزرگ نباشد و چیزی کوچک در عین حال که کوچک است کوچک نباشد و این سخنی بی‌معناست. حال تو چنین مسأله‌ای را تصور کن تا خداوند نیز تصورت را تحقق ببخشد. در حالی که چنین مسأله‌ای قابل تصور نیست. خداوند «علی کلّ شی قدیر» است. ولی محال شیء نیست و ذات و شیئیّت ندارد، به همین سبب نیز قدرت الهی به محال تعلق نمی‌گیرد.

اما می‌بینیم «هشام» ساکت شده و رفته خدمت حضرت صادق ÷. امام نیز بنا به این روایت جوابی ناصحیح داده و چون این از موارد تقیه هم نبوده، پس عدم پاسخگویی صریح امام، توجیه مقبولی ندارد. از اینجا معلوم می‌شود که این حدیث ساختۀ راویان کذّاب است نه امام. ما باور نمی‌کنیم که امام چنین جوابی بگوید. امام فرموده: نگاه کن به مقابلت و بالای ‌سرت و بگو چه می‌بینی؟ هشام گفت: آسمان و زمین و خانه‌ها و قصرها و صحراها و کوه‌ها و رودها را می‌بینم. امام فرموده: چگونه عدسی چشم تو که از تخم ‌مرغ کوچکتر است، آسمان و زمین را در خود جای داده، پس خدایی که آسمان و زمین را در چشمت وارد کرده، می‌تواند جهان را در یک تخم‌مرغ نیز جای دهد بی‌آنکه جهان کوچک و یا تخم‌مرغ بزرگ شود[٣٥٧]!!! هشام نیز جواب را قبول کرده و سر و دست و پای امام را بوسیده و بازگشته است. در حالی که این جواب صحیح نیست زیرا خدای تعالی آسمان و زمین و کوه‌ها را در عدسی چشم جای نداده، بلکه قوۀ تأثّرپذیر عدسی چشم بازتاب نورِ تابیده به آنها را پذیرفته و عکس آنها را در خود گرفته است، مشابه کاری که دوربین عکاسی می‌کند و مثلا عکس کوهی بزرگ را می‌گیرد ولی پرواضح است که عکس کوچک اشیاء غیر از خود اشیاء است. ملاحظه می‌کنید که جواب مذکور جوابی منطقی و مقنع نبوده بلکه سفسطه است و از امام محتمل نیست.

ثانیاً: چرا هشام دست و پای امام را بوسیده؟ دست‌بوسی و پابوسی برای سلاطین متکبّر خوب است و إلّا اولیاء خدا اجازۀ دست‌بوسی و اینگونه تملّق‌ها را به کسی نمی‌دهند[٣٥٨].

ثالثا:ً در آخر حدیث می‌گوید که دیصانی مسلمان شد و پس از اقرار به شهادتین گفت: شهادت می‌دهم که تو حجّت خدا بر مردمی! در صورتی که کسان دیگر نیز می‌توانستند جواب دیصانی را بدهند. آیا هر کس جواب این سؤال را بدهد، حجت خدا است. در حالی که می‌دانیم خدا در قرآن فرموده پس از انبیاء حجتی نیست [النساء: ١٦] و حضرت علی ÷ فرموده:«تمّت بنبیّنا محمّد ص حجّته» (نهج‌البلاغه / خطبة ٩١) معلوم است که راویان جعّال خواسته‌اند حجّت‌تراشی کنند و برای خود دکان بسازند.

* حدیث ٥- به قول مجلسی مجهول است.

* حدیث ٦- به قول مجلسی مجهول است. البتّه در اثبات صانع و صفات او باید به عقل رجوع شود نه به احادیث آحاد که روایانی مجهول‌الحال دارد. البتّه متن حدیث نیز حاوی مطلب مهمی نیست.

[٣٥٤]- مخفی نماند که حدیث دوّم را مجلسی دو حدیث به حساب آورده و لذا روایت سوم کافی را چهارمین روایت این باب محسوب کرده است. وی آن بخش از روایت دوم را که در صفحه ٧٦ جلد اول کافی با علامت ستاره مشخص شده و در میان قلاب آمده، یک روایت مستقل شمرده و درباره آن می‌گوید: این حدیث در اکثر نسخ کافی موجود نبوده ولی صدوق آن را در کتاب توحید از کلینی روایت کرده است.

[٣٥٥]- اینجانب در کتاب «خرافات وفور در زیارات قبور» این زيارتنامه را مورد بررسی قرار داده‌ام. ر. ک. زيارت و زيارتنامه، ص ٣٥٠ به بعد.

[٣٥٦]- ر. ک، رسائل شریف المرتضی جواب المسائل الطرابلسیات، ص ٤١٠ به بعد (مسأله سیزدهم).

[٣٥٧]- ناگفته نماند با اینکه مجلسی دست و پای بسیار زده که توجیهاتی برای روایت فوق بتراشد، امّا در خاتمه کلام روایاتی نقل کرده که پیشوایان دین برخلاف روایت مذکور، این امر را محال دانسته‌اند. از جمله روایتی آورده که امیرالمؤمنین ÷ فرمود: «والّذي سألتَني لا یکون = آنچه پرسیدی نخواهد شد.» [زیرا محال است].

[٣٥٨]- گویا جاعل حدیث می‌پنداشته که ائمه علیهم السلام مانند آخوندهای زمان ما بوده‌اند که اجازه می‌دهند مردم دستشان را ببوسند و مانع دست‌بوسی مردم نمی‌شوند، حتّی دیده‌ام گاهی آخوندی از مسئولین مملکت، می‌نشیند و مردم برای بوسیدن دستش در صف می‌ایستند و او ایشان را نهی نمی‌کند!! اللهم اشهد أنّي بریء ممّا یفعلون. خواننده عزیز کار اینان را مقایسه کن با عمل پیامبر اکرم ص که چون می‌خواستند دستش را ببوسند مانع می‌شد و می‌فرمود: «هذا تفعله الأعاجم بملوکها ولست بمَلِك إنّما أنا رجل منکم = این کاری است که غیر عرب بر پادشاهان خود می‌کنند و من شاه نیستم، من مردی از خودتان هستم» (خیانت در گزارش تاریخ، مصطفی حسینی طباطبائی، انتشارات چاپخش، ج ٣، ص ٣١٦ به نقل از الشفاء بتعریف حقوق المصطفی اثر قاضی عیاض اندلسی).

٢٥- باب إطلاق القول بأنّه شیء

این باب دارای هفت خبر است که مجلسی فقط حدیث اول و چهارم و آقای بهبودی فقط حدیث چهارم را صحیح دانسته است.

* حدیث ١- سند آن به نظر ما بی‌اعتبار است زیرا علی بن ابراهیم قائل به تحریف قرآن و محمّد بن عیسی ناقل خرافات بوده است و در صفحات قبل با او آشنا شده‌ایم[٣٥٩].

* حدیث ٢ و ٣- به قول مجلسی سند حدیث دوم ضعیف و حدیث بعدی مرفوع است. البته متن هر دو حدیث مخالف قرآن نیست و اشکالی ندارد.

* حدیث ٤- هر دو «محمدباقر» آن را پذیرفته‌اند. البته وجود برقی مانع از اعتماد به روایت می‌شود ولی متن حدیث اشکالی ندارد.

* حدیث ٥ و ٦ و ٧- به نظر ما حدیث پنجم به واسطۀ علی بن ابراهیم قائل به تحریف قرآن و پدر وی و «علی بن عطیه» ضعیف و مهمل است. و حدیث ششم نیز به واسطۀ «عباس بن عمرو الفُقَیمی» مهمل است ولی مجلسی می‌گوید: مجهول است. حدیث هفتم نیز به قول مجلسی مرسل و متن آن نیز همان روایت دوم است.

متن روایات سه‌گانۀ فوق فاقد اشکال است ولی به سبب اشکالاتی که در اسناد این احادیث هست، نمی‌توان آنها را با اطمینان به ائمه ـ علیهم السّلام ـ إسناد داد.

تذکّر: بدان که هر سخن یا تقریر منسوب به پیشوایان دین را به صرف درست‌بودن و عدم مخالفت با قرآن و سنّت قطعیّه، نمی‌توان به آنان اسناد داد. آری اگر سخنی خطا و یا مخالف قرآن و سنّت بود ـ ولو عالیترین سند را دارا باشد ـ قطعاً از پیامبر ص یا امام نیست، امّا اگر سخنی درست باشد، صرف صحّت آن، مجوِّز إسنادش به شارع نمی‌تواند بود، بلکه در این موارد برای إسناد حدیث به پیشوایان دین، صحّت سند نیز شرط لازم است.

[٣٥٩]- ر. ک، ص ٢١٣ همین کتاب.

٢٦- باب أنّه لا یعرف إلا به

این باب مشتمل بر سه حدیث است که اولی مجهول و دومی مرسل و سومی مجهول است. امّا هر دو «محمدباقر» حدیث سوم را پذیرفته‌اند!

* حدیث ١- بنا به این حدیث امیرالمؤمنین علی ÷ فرمود: خدا را به واسطۀ خودش بشناسید و پیامبر را با رسالتش بشناسید و اولی‌الامر را به امر به معروف و عدل و احسان او بشناسید.

کلینی جملۀ «خدا را به واسطۀ خودش بشناسید» را به صورتی ناصحیح معنی کرده زیرا می‌گوید: این جمله به معنای آن است که خدا اشخاص و انوار و جواهر و اعیان را خلق کرده، در صورتی که نامی از اشخاص و انوار و جواهر و اعیان در کلام نیامده بلکه معنای صحیح آن، بدون بافندگی، چنین است: همان‌طور که پیغمبر را باید از پیامها و مطالبی که آورده، شناخت، اگر خرافات آورده، کذاب است و اگر معجزه و دین موافق با عقل و مطابق با فطرت و عدالت و قابل عمل و حقایق و مطالب صحیح آورده، پیغمبر واقعی است و همان‌طور که اولی‌الامر را ـ که به فارسی فرمانده و فرماندار می‌توان گفت ـ باید از اوامرش شناخت که لیاقت فرماندهی دارد یا خیر؟ اگر به معروف امر و از منکر نهی کرد و کارهای او مطابق عدل و احسان بود، او به واقع والی و فرماندار است. به همین ترتیب باید خدا را به معرّفی خودش شناخت نه به معرّفی بندگان. مثلاً فلاسفه خدا را «علّت العِلَل» و یا «مصدر اوّل» معرّفی کرده‌اند، امّا این معرّفی دقیق و تام نیست زیرا علت در ایجاد معلول مضطر است، امّا خدا چنین نیست. خداوند «مصدر» هم نیست زیرا از ذات او چیزی صادر نمی‌شود بلکه ایجاد او «لا مِن شیء» است. معرّفی عرفا و شعرا نیز صحیح نیست زیرا خدا را وجود عام و مطلق و یا وجود کلّی معرفی کرده‌اند که مفاهیمی ذهنی است و وجود خارجی ندارد. چنانکه گفته‌اند: «الکلي لا یوجد فی الخارج إلا بوجود أفراده = کلی در خارج وجود ندارد مگر به وجود افرادش». پس خدا وجودی است غیر از مخلوقاتش و وجودش با وجود ممکنات جمع نمی‌شود یعنی سرایت در ممکنات ندارد. خدا خود را به عنوان مطلق یا علّت یا مصدر معرفی نکرده و برخلاف شعرا خود را معشوق معرّفی نفرموده. پس باید خدا را چنانکه خودش فرموده معرّفی کرد، زیرا هیچ بنده‌ای به ذات و صفات او احاطه ندارد و ذات خدا درک نمی‌شود. چیزی را که بندگان درک نکرده و بدان احاطه ندارند چگونه وصف می‌کنند؟ پس خدا باید صفات و اسماء و نحوۀ عبادت خود را توسّط وحی به بندگان بیاموزد و خود مُعَرِّفِ خود باشد. پس معنای جملۀ «خدا را به واسطۀ خودش بشناسید» همان است که در دعای صباح از امیرالمؤمنین آمده که عرض می‌کند: «یا مَن دَلَّ عَلى ذاتِهِ بذاته = ای آنکه خودش [بندگان] را به خویش هدایت و رهنمایی فرموده». در خبر دوّم همین باب نیز از قول امام آمده که: «خدا را شناختم به آنچه که خودش خویشتن را معرّفی فرموده» (بما عَرَّفني نفسه). این جمله در واقع شرح جملۀ «اعرفوا الله بالله» است.

امّا نکتۀ دیگری که باید به پیروان کلینی تذکّر داد، این است که امام در این حدیث می‌فرماید: «أولي الأمر» را به امر به معروف و عدالت و احسانش بشناسید و نفرموده به نص الهی و نصب پیامبر بشناسید و نفرموده به احادیث و کلمات علماء. شما چرا این خبر را نادیده گرفته‌اید؟ معلوم می‌شود مریدان کلینی اگر حدیثی مطابق خرافاتشان نباشد، بدان اعتنا نمی‌کنند.

* حدیث ٢- مجلسی می‌گوید: مرسل است. اما بقیّۀ رُوات حدیث از جمله برقی قابل اعتماد نیستند و «علیّ بن عُقبَه» نیز مجهول است. باید دانست که پدر «عقبه» از اصحاب امام حسین ÷ و جدّ «عقبه» از اصحاب رسول خدا ص بوده است. امّا خودش معلوم نیست که چه وصفی داشته و از اصحاب کیست. ممقانی اشتباهاً گمان کرده که «علیّ بن عقبه» خود از اصحاب پیامبر بوده است!. متن حدیث اشکالی ندارد.

* حدیث ٣- سندش مجهول و به نظر ما با وجود «صفوان بن یحیی» بی‌اعتبار است. وی حدیث اوّل باب ٥١ را روایت کرده که پیداست فاسدالعقیده و جبری مسلک بوده، همچنین حدیث نخست باب ٧١ را نیز نقل کرده که بطلان آن ـ چنانکه خواهد آمد[٣٦٠] ـ آشکار است و می‌توان فهمید که وی از نقل هیچ خرافه‌ای اباء ندارد.

[٣٦٠]- ر. ک، صفحه ٣٢٧، کتاب حاضر.

٢٧- باب أدنی المعرفة

این باب دارای سه حدیث است. آقای بهبودی هیچ یکی از احادیث این باب را نپذیرفته ولی مجلسی حدیث سوم را صحیح دانسته در حالی که یکی از راویانش «سَیف بن عَمِیرَه»[٣٦١] و راوی دیگرش فرد مجهولی به نام «ابراهیم بن عمر» است! متن احادیث اشکالی ندارد.

[٣٦١]- برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ٩٨ کتاب حاضر.

٢٨- باب المعبود

این باب سه حدیث دارد که آقای بهبودی هیچ یک را صحیح ندانسته اما مجلسی حدیث اول و حدیث سوم را ـ علی رغم وجود «محمّد بن عیسی بن عُبَید»[٣٦٢] در حدیث نخست ـ صحیح دانسته است! در حالی که به نظر ما هر دو حدیث به واسطۀ «علی بن ابراهیم» قائل به تحریف قرآن، بی‌اعتبار است. حدیث دوم این باب را کلینی یک بار دیگر به عنوان دوّمین حدیث باب ٣٩ تکرار کرده است. متن احادیث ایرادی ندارد.

[٣٦٢]- او را در صفحه ٢١٣ همین کتاب معرفی کرده‌ایم.

٢٩- باب الکون والمکان

این باب هشت حدیث دارد که بهبودی هیچ یک را صحیح ندانسته امّا مجلسی حدیث اول و دوم را با اینکه راوی هردو احمد برقی است، صحیح شمرده است! علاوه بر این در روایت نخست «نافع بن الأزرق» نیز مهمل است.

* حدیث ١- متن آن اشکالی ندارد.

* حدیث ٢- چنانکه گفتیم وجود برقی در سند روایت مانع از اعتماد به حدیث است. امّا متن آن می‌گوید: مردی به امام رضا ÷ گفت: اگر سؤالم را جواب گویی امامت تو را می‌پذیرم. آنگاه مسأله‌ای پرسیده که هر دانشمندی می‌تواند جواب دهد، پس باید هر دانشمندی امام باشد! آنگاه گفته است: شهادت می‌دهم علی وصیّ رسول خدا و قیّم پس از اوست و شما امامان راستگویید و تو جانشین آنهایی؟ درحالی که سؤال او اصلاً مربوط به حکومت و قیمومت کسی نیست. معلوم می‌شود که این مرد مجهول از این سؤال غرضی نداشته مگر مذهب‌تراشی و تفرقه‌اندازی میان مسلمین.

* حدیث ٣ و ٤- حدیث سوم به واسطۀ «علی بن أبی حمزه»[٣٦٣] در نهایت ضعف است. و حدیث چهارم مرفوع و به وجود احمد برقی، غیرقابل‌اعتماد است. ولی متن هر دو حدیث اشکالی ندارد.

* حدیث ٥ و ٨- سند حدیث پنجم عیوب حدیث چهارم را دارد. مجلسی این حدیث را مجهول و ذیل آن را مرسل دانسته است. حدیث هشتم نیز همچون حدیث پنجم از «ابی‌الحسن الموصلی» نقل شده که به واسطۀ «سهل بن زیاد»[٣٦٤] در نهایت ضعف است. در متن احادیث نیز دو عیب مشهود است: یکی آنکه علی ÷ در ابتدای اجابت سؤال یهودی، او را نفرین کرده و پاسخ خود را با تندی آغاز کرده که این کار قطعاً از آن حضرت بعید است! و با سیرۀ بزرگان دین سازگار نیست. ثانیاً در خاتمۀ حدیث، خود را عبدی از عبید پیامبر ص معرّفی کرده[٣٦٥] که این گفتار از شأن آن امام همام به دور است. و در صدر اسلام، هیچیک از اصحاب پیامبر ص خود را عبد پیامبر قلمداد نمی‌کردند بلکه خود را تابع و مطیع آن حضرت می‌شمردند.

* حدیث ٦ و ٧- حدیث ششم به واسطۀ «سهل بن زیاد» ضعیف و حدیث بعدی مرفوع است. امّا متن هر دو روایت بلااشکال است.

[٣٦٣]- او را در صفحه ١٩٥ همین کتاب معرفی کرده‌ایم.

[٣٦٤]- او را در صفحه ٧٨ همین کتاب معرفی کرده‌ایم.

[٣٦٥]- این سخن را به کسی نسبت داده‌اند که خود فرموده: «لاتکن عبد غیرك وقد جعلك الله حرّا = بنده دیگری مباش که خدایت آزاد آفریده است» (نهج‌البلاغه / نامه ٣١).

٣٠- باب النِّسبة

این باب متشکل از چهار حدیث است که مجلسی حدیث اول و سوم را صحیح و دوم را مجهول و چهارم را مرفوع شمرده ولی آقای بهبودی هیچ یک از احادیث این باب را صحیح ندانسته است.

* حدیث ١- گرچه مجلسی حدیث را صحیح شمرده ولی حدیث به واسطۀ «صفوان بن یحیی» که او را قبلا معرّفی کرده‌ایم[٣٦٦] قابل اعتماد نیست. سند دوم حدیث نیز به واسطۀ «علی بن الحکم» مخدوش است.

١١٩علی بن الحکم راوی بسیاری از خرافات است. در کتب رجال چند تن را به این نام ذکر کرده‌اند که معلوم نیست این شخص کدام یک از آنهاست. از جملۀ مرویّات او روایت ٢٢ باب مفتضح ١٦٥ کافی است که بطلان آن خواهد آمد[٣٦٧].

دیگر از اباطیل او روایت نخست باب ٩٦ کافی است که می‌گوید: دو شخص زیدی مذهب به نزد امام صادق ÷ آمدند و پرسیدند: آیا میان شما امام مفترض الطّاعه هست؟ و پس از انکار امام گفتند که ثقات برای ما چنین موضوعی را نقل کرده‌اند، امام با چهره‌ای غضبناک فرمود: من آنها را به چنین کاری امر نکرده‌ام. آن دو خارج شدند سپس امام فرمود: خدا آن دو را لعنت کند! حال می‌پرسیم: چرا امام باید بی‌سبب غضب کرده و دو فرد مسلمان را لعنت کند؟ آیا راوی این حدیث طرفدار و دوستدار امام است؟

٢- وی در خبر سوم باب ١٥٤ روایت کرده که «ابوحمزۀ ثمالی» بر حضرت سجاد ÷ وارد شد و دید که آن حضرت چیزهایی را از زمین برمی‌چیند، پرسید: فدایت شوم، این چیزها که از زمین برمی‌دارید چیست؟ امام فرمود: پرملائکه است که جمع می‌کنم و با آن لباس و چادر (عبا) می‌سازم! ابوحمزه پرسید: مگر ملائکه نزد شما می‌آیند؟ امام فرمود: آنها در متکا و پشتی‌های ما جا را بر ما تنگ می‌کنند!!

به نظر ما جاعل روایتی که «علی بن الحکم» نقل کرده از عوام بوده که تصورش از فرشته ـ همچون اکثر عوام ـ شبیه انسان بالداری بوده که غالباً در تابلوهای نقاشی هم دیده می‌شود! درحالی که معلوم نیست پر ملائکه همچون پر مرغان جسمیّت داشته باشد و بعضی از آنها مانند پر مرغان بریزد!! تا بتوان از آنها چادر یا لباس ساخت.

دیگر آنکه می‌پرسیم: آیا این پرها قابل رؤیت بوده یا خیر؟ اگر قابل رؤیت بوده پس امام ـ و شاید غیرامام ـ آنها را می‌دیده‌اند که این برخلاف قول کلینی در باب ٦١ کافی است. و اگر غیرجسمانی و نامرئی بوده پس چگونه با آن چادر یا عبا می‌ساخته‌اند؟ دیگر آنکه پر غیرجسمانی نامرئی را چگونه می‌توان از زمین جمع کرد؟

دیگر آنکه ملائکه غیرجسمانی نامرئی چگونه در جای نشستن ائمه، جا را بر آنها تنگ می‌کرده‌اند؟! ملاحظه می‌فرمایید که خودشان هم نفهمیده‌اند چه بافته‌اند!!

٣٧٣- خبر سوم باب ١٧٥ کافی را نیز او نقل کرده و می‌گوید: امام باقر ÷ فرموده که ما به اذن خدا بر حیات و ممات مردم و شفای کور و پیس قادریم. درحالی که رسول خدا هیچ مرده‌ای زنده نکرد و کور و پیس را شفا نداد و دلیلی نداریم که بر این کار توانا بوده است.

٤١٢٠- از همۀ اینها بدتر روایتی است که در حدیث بیست و هشتم «باب النّوادر» کتاب «فضل القرآن» جلد دوم کافی (ص ٦٣٤) چنین آورده: «عليّ بن الحکم عن هشام بن سالم عن أبي عبدالله ÷ قال: إنّ القرآن الّذي جاء به جبرئیل ÷ إلى محمّد ص سبعة عشر ألف آیة = محقّقاً قرآنی که جبرئیل ÷ آن را به سوی محمّد ص آورده هفده هزار آیه بوده است»!!![٣٦٨]

٧٤مقصود او این است که بگوید: قرآنی که اینک مورد قبول امّت اسلام است و بیش از شش هزار و چندی [= کمتر از هفتصد] آیه دارد ناقص است و قرآن واقعی که بر حضرت محمّد ص نازل شده هفده هزار آیه داشته!! و بنابراین بیش از یازده هزار آیۀ ساقط شده را کسی نمی‌داند مگر این دو مرد مغرض. و ائمّه علیهم السلام ـ خصوصاً حضرت علی ÷ در زمان حکومتش ـ کوششی برای مطّلع‌کردن امّت از حذف بیش از یازده هزار آیه نکرده‌اند و مهاجر و انصار و سایرین به سادگی از کنار این واقعۀ عظیم گذشته‌اند و سکوت کرده‌اند. آیا خداوند متعال که فرموده:

﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ﴾ [الحجر: ٩]

«همانا ما قرآن را نازل کردیم و محققاً ما آن را حفظ می‌کنیم».

و نیز فرموده:

﴿وَإِنَّهُۥ لَكِتَٰبٌ عَزِيزٞ ٤١ لَّا يَأۡتِيهِ ٱلۡبَٰطِلُ مِنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَلَا مِنۡ خَلۡفِهِۦۖ تَنزِيلٞ مِّنۡ حَكِيمٍ حَمِيدٖ﴾ [فصّلت: ٤٢]

«و همانا آن [قرآن] کتابی عزیز و ارجمند است که از پیش و پس آن باطل نیاید و از جانب خدای حکیم ستوده نازل گردیده».

ـ نعوذ بالله ـ به قول خود عمل نکرده یا اینکه حقّ قادر متعال قرآنش را حفظ فرموده و این روایت کذب محض است؟ تعجّب است از علمای شیعه که چگونه «کافی» را با این اخبار مفتضح، معتبر می‌دانند. ولاحول ولاقوّة إلا بالله العلیّ العظیم وإلی الله نشکو.

این مرد همان است که ـ بنا به نقل استبصار ـ روایت کرده مقاربت با همسر از دبر جایز است!!

* حدیث ٢- سند آن به قول مجلسی مجهول است. امّا متن آن اشکالی ندارد.

* حدیث ٣- متن آن خوب است.

* حدیث ٤- مرفوع است. امّا متن آن می‌گوید: راوی از امام رضا ÷ پرسیده سورۀ توحید (= اخلاص) را چگونه قراءت کند؟ امام فرموده: چنانکه مردم قراءت می‌کنند. سپس به آن افزود: «کذلك الله ربي، کذلك الله ربي». تردید نیست که امام چیزی به قرآن نمی‌افزاید بلکه احتمالاً امام به عنوان تأیید و اقرار به جملات سوره گفته است: کذلك الله ربي، ولی راوی جاهل متوجّه نشده که این اقرار و تأیید امام نسبت به سوره‌‌ای از قرآن مجید است[٣٦٩]، نه آن چیزی به سوره زیاد کرده باشد. ملاحظه می‌کنید همین راویان که قوّۀ تشخیص نداشته‌اند باعث خرابی روایات و اتّهام به ائمّه شده‌اند.

[٣٦٦]- ر. ک. صفحه ٣٠٤ کتاب حاضر.

[٣٦٧]- ر. ک. صفحه ٨٢٧ کتاب حاضر.

[٣٦٨]- جالب است بدانیم که سند این روایت مفتضح هیچ اشکالی ندارد و صحیح است. یعنی برای این حدیث، سندی صحیح تراشیده‌اند تا کسی در مضمون آن تردید نکند (فتأمّل). متأسفانه علمایی از قبیل مجلسی و فیض کاشانی و..... با این روایت مخالفت جدّی نکرده و حتّی کلینی را که چنین روایت رسوایی را بدون هیچ مخالفتی نقل کرده سرزنش نکرده‌اند!!

[٣٦٩]- چنانکه طبرسی در خاتمه تفسیر سوره توحید (اخلاص) روایت کرده که امام باقر ÷ فرموده: پس از فراغت از تلاوت سوره توحید سه بار گفته شود: «کذلك الله ربّي» (مجمع‌البیان، الجزء العاشر، صفحه ٨٦٣).

٣١- باب النّهی عن الکلام فی الکیفیّة

در این باب ده حدیث نقل شده که آقای بهبودی فقط سه روایت ٣ و ٧ و ١٠ را صحیح دانسته و مجلسی نیز حدیث ٢ و ٧ را صحیح و ٤ و ٦ را همطراز صحیح محسوب کرده است.

* حدیث ١- به واسطۀ «سهل بن زیاد» ضعیف و آخر آن مرسل است.

* حدیث٢- که مجلسی صحیحش شمرده به واسطۀ احمد برقی قابل اعتماد نیست. متن حدیث نیز مشکوک است زیرا غیرمستقیم می‌خواهد بگوید، امام ÷ آیه را در جای خود استعمال نکرده. زیرا اگر به قرآن مراجعه کنیم به وضوح می‌بینیم که آیۀ ٤٢ سورۀ نجم دربارۀ نتیجه و منتهای سعی و اعمال بشر است که با خداست، نه منتهای کلام، و آیه اصلاً و ابداً به سخن‌گفتن یا سخن‌نگفتن از خدا ارتباطی ندارد!

* حدیث ٣- به نظر ما سند آن به واسطۀ علیّ بن ابراهیم که به تحریف قرآن قائل بوده و پدرش که مجهول‌الحال است، اعتبار ندارد. در متن آن اشکالی به نظر نمی‌رسد.

* حدیث ٤- سند آن مجهول و به واسطۀ احمد برقی[٣٧٠] فاقد اعتبار است.

١٢١* حدیث ٥- سند آن صرف‌نظر از احمد برقی، مرفوع است علاوه بر این «حسین بن مَیّاح» چنانکه غضائری و علّامۀ حلی و سائرین گفته‌اند اهل غلوّ و ضعیف است.

* حدیث ٦- سند آن به واسطۀ «ابن فضّال» واقفی بی‌اعتبار است.

* حدیث ٧- به نظر ما سند آن به واسطۀ احمد برقی قابل اعتماد نیست. متن آن ایرادی ندارد.

* حدیث ٨- مرفوع است ولی متن آن ایرادی ندارد.

* حدیث ٩- مرسل و به واسطۀ «حسن بن علی فضّال» واقفی بی‌اعتبار است.

* حدیث ١٠- سند آن به قول مجلسی مجهول است.

[٣٧٠]- برای آشنایی با وی رجوع کنید به صفحه ١٠٠ و ٩١٩ کتاب حاضر.

٣٢- باب فی‌ إبطال الرّؤیة

در این باب دوازده روایت آمده که مجلسی روایات ٢-٤-٨-٩ و ١٠ را صحیح و روایت اول را مجهول یا صحیح شمرده، امّا آقای بهبودی هیچ یک از روایات این باب را صحیح ندانسته است.

* حدیث ١- در این حدیث امام در جواب اینکه آیا پیامبر، پروردگار ـ تبارک و تعالی ـ را دیده یا نه؟ جوابی داده که صریحتر از آن در قرآن کریم با وضوح تمام آمده و می‌فرماید: پیامبر آیات بزرگ الهی، از جمله جبرئیل را دیده نه خود خدا را.

* حدیث ٢- سند آن چنانکه مجلسی می‌گوید: صحیح و متن آن بسیار خوب است و همین روایت اکثر اخبار کافی را رد می‌کند، زیرا امام رضا ÷ در جواب «ابوقُرّه» که می‌پرسد: آیا روایات را تکذیب می‌کنی؟ می‌فرماید: «اذا کانت الرّوایات مخالفة للقرآن کذبتها = هرگاه روایات مخالف قرآن باشند، تکذیبشان می‌کنم». علاوه بر این، امام سؤالات را با استشهاد به آیات شریفۀ قرآن پاسخ داده و تسلّط خود را بر آیات قرآن کریم آشکار نموده که امیدوارم این روش امام، مورد تبعیّت علمای زمان ما قرار گیرد.

البته در این روایت، امام پس از اینکه ابوقرّه آیۀ ١٣ سورۀ نجم را تلاوت کرد، در جواب فرموده: بعد از این آیه، آیه‌ای است که آنچه را که پیامبر دیده معرّفی کرده است

و سپس آیۀ ١١ سورۀ نجم را تلاوت فرموده که قبل از آیۀ مذکور است نه بعد از آن.

* حدیث ٣- سندش به واسطۀ «محمّد بن عُبَید» بی‌اعتبار است. زیرا این نام میان چند نفر مشترک است که اکثرشان ضعیف یا مجهول‌اند. مجلسی این حدیث را مجهول دانسته است.

١٢٢٧٥* حدیث ٤- گرچه مجلسی سند حدیث را صحیح شمرده ولی به نظر ما چون «احمد بن اسحاق» قمی راوی خرافات است، اعتمادی به او نیست. از جمله در باب ١٨١ کافی روایت یا در واقع قصۀ ٢٧ را از او نقل کرده که امام حسن عسکری از ما فی‌الضّمیر مردم اطلاع داشت و چون در دلم گفتم از امام خواهم خواست که قلمی را که با آن می‌نویسد به من بدهد، آن حضرت از نیّتم مطلع شد و قلم را به من داد. در صورتی که قرآن می‌فرماید:

﴿يَعۡلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعۡلِنُونَۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ﴾ [هود: ٥]

«خداوند آنچه را نهان کنند و یا آشکار سازند می‌داند همانا اوست که از دلها آگاه است».

و می‌فرماید:

﴿إِنَّ ٱللَّهَ عَٰلِمُ غَيۡبِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ﴾ [فاطر: ٣٨]

«همانا خداست که دانندة نهفته آسمانها و زمین است، همانا اوست که از دلها آگاه است».

امّا این حدیث می‌گوید امام نیز از دل بندگان خدا آگاه بود!

دیگر آنکه مطلبی را دربارۀ نحوۀ خوابیدن اصناف مردم به امام نسبت داده که معقول و موافق قرآن به نظر نمی‌رسد. زیرا خداوند در مورد اصحاب کهف ـ رضوان الله علیهم ـ که از اولیاء الهی بوده‌اند می‌فرماید که آنها هم به چپ و هم به راست می‌خوابیدند، امّا این روایت مدّعی است که امام کاری کرد که دیگر به چپ نخوابم؟!

* حدیث ٥ و ٦- هر دو به قول مجلسی مجهول‌اند امّا متن آنها اشکالی ندارد.

* حدیث ٧- به قول مجلسی ضعیف است.

١٢٣* حدیث ٨- گرچه مجلسی آن را صحیح شمرده ولی افرادی چون او توجّهی ندارند به اینکه مرویّات ناقلین حدیث موافق عقل و قرآن هست یا خیر. ولی ما ـ چنانکه در مقدمه نیز گفتیم ـ می‌گوییم: بهترین دلیل بر ضعف راوی اخبار خرافی است که نقل می‌کند از جمله «محمّد بن یحیی» که او را قبلاً معرفی کرده‌ایم[٣٧١].

* حدیث ٩- از نظر ما به لحاظ سند مانند حدیث قبلی مورد تردید و محل تأمّل است. اما متن آن بلااشکال است.

* حدیث ١٠ و ١١- درسند حدیث دهم که مجلسی آن را صحیح شمرده و در سند حدیث یازدهم که مجلسی آن را مرسل دانسته نام «ابوهاشم جعفری» دیده می‌شود که راوی اخبار خرافی است[٣٧٢].

* حدیث ١٢- سند آن مرسل و موقوف است و به هیچ امامی منسوب نیست.

[٣٧١]- ر. ک. صفحه ٨٩ و ١٥٩ کتاب حاضر.

[٣٧٢]- برای اشنایی با او رجوع کنید به صفحه ١١٩ همین کتاب.

٣٣- باب النّهی عن الصّفة بغیر ما وصف به نفسه تعالی

این باب دارای دوازده حدیث است که مجلسی هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته امّا روایت دوّم را مجهول همطراز موثّق و حدیث یازدهم را مجهول همطراز صحیح محسوب کرده و روایت اوّل را مجهول و احادیث ٣، ٤، ٥، ٦، ٧، ٨، ٩، ١٠ و ١٢ را ضعیف شمرده است. آقای بهبودی حدیث اوّل و یازدهم را صحیح دانسته است. از اخبار این باب معلوم می‌شود که صفات حق‌تعالی توقیفی یعنی موقوف است به ورود وحی.

* حدیث ١- مجلسی می‌گوید: مجهول است ولی علّامۀ «ممقانی»، «عبدالرّحیم بن عتیک» را «مهمل» دانسته است. متن حدیث بسیار خوب است.

* حدیث ٢- مجلسی آن را مجهول همطراز از موثّق دانسته، ولی چون «محمّد بن اسماعیل» میان چند تن مشترک است و معلوم نیست که او کدام یک از آنهاست همان صفت مجهول برای این حدیث درست است.

٧٦* حدیث ٣- یکی از رُوات آن «بَکر بن صالح» است. وی ضعیف و راوی خرافات است از جمله روایتی خرافی و شرک‌آمیز نقل کرده که ما مضمون آن را ـ البتّه با سندی دیگر ـ آورده و نقد کرده‌ایم[٣٧٣]. در روایت مورد نظر (ص ١٤٤ اصول کافی) بکر بن صالح از قول مجهولی به نام «هیثم بن عبدالله» که او نیز نقل می‌کند از مهملی به نام «مروان بن صباح» می‌گوید: امام صادق ÷ فرمود: به توسط ما درختان میوه می‌دهند و میوه‌ها می‌رسند و نهرها جاری می‌شوند و باران از آسمان می‌بارد و گیاه از زمین می‌روید. قطعاً حضرت صادق چنین مطالب شرک‌آمیزی در مدح خود و اجداد بزرگوارش نفرموده، زیرا به خوبی می‌داند که خداوند متعال غنيٌ عَن العالَمین است و قرنها قبل از به وجود آمدن ائمّه نیز این وقایع در طبیعت به امر الهی تحقّق می‌یافت و دلیلی ندارد که از زمان ائمّه این روال تغییر یابد. ثانیاً: خداوند در قرآن از ملائکه که مأمور اجرای اوامر الهی هستند نام برده پس چرا از ائمّه که به قول این روایت، آنان نیز در این وقایع نقش دارند، هیچ ذکری در قرآن نیست؟ ثالثاً: این روایت می‌گوید: امام فرمود: خداوند ما را دری قرار داده که او را نشان می‌دهد!!٧٧ باید از این راویان دانشمند پرسید: اگر خدا در و دربان دارد١٢٤ چرا امیر ÷ فرموده: «لیس له باب ولا لَهُ بوّاب = خداوند در و دربان ندارد» و یا در دعا عرض می‌کند: «یا من لیس له بوّاب ینادي = ای آنکه دربانی ندارد که ندا شوند»[٣٧٤].

١٢٥٧٨البته از «بَکر بن صالح» ذکر چنین اباطیلی بعید نیست. مرحوم «غضائری» و «علامۀ حلّی» دربارۀ او فرموده‌اند: او بسیار ضعیف است و روایات غریبی از ائمّه نقل کرده که سایرین نگفته‌اند. نجاشی و ابن داوود نیز او را تضعیف کرده و علامۀ مامقانی می‌گوید: هر روایتی با وجود «بکر بن صالح» از اعتبار ساقط است. روایت «لوح جابر» را نیز همین مرد روایت کرده است.

١٢٦آری، کلینی و امثال او روایاتی این چنین را در کتب خویش آورده‌اند و از آنجا وارد زیارتنامه‌ها و کتب دیگر شده. آنگاه گمراهی که خود را آیت الله العظمی می‌داند به استناد اینگونه اکاذیب کتابی پرداخته به نام «امراء هستی» و ١٤ تن از بندگان خدا را امیران هستی دانسته و شرکت سهامی خدایی به وجود آورده‌!! این آیت الله العظمی در ص ٢٤٩ از کتاب «خرائج» راوندی که مملوّ از این خرافات است از قول داوود رقّی فاسدالمذهب ضعیف نقل کرده که امام صادق فرموده: اگر ما نبودیم نهرها جاری نمی‌شد و میوه‌ها نمی‌رسید و خواسته بگوید: خدا بدون وجود ائمّه این کارها را انجام نمی‌دهد. معلوم نیست چرا آیات عظام زمان ما در عقاید به قرآن رجوع نمی‌کنند و اعتقاد خود را از غُلات می‌گیرند. پروردگار منّان برادر فاضل، مرحوم قلمداران را اجر جزیل عطا فرمایدکه کتاب «راه نجات از شرّ غُلات» را در تبیین اشکالات کتاب سراسر خرافۀ «امراء هستی» تألیف کرد.

١٢٧دیگر احادیث این باب همگی به لحاظ سند مبتلا به ضعف، و روایت یازدهم که مورد قبول هر دو «محمّدباقر» قرار گرفته، مجهول است. امّا متن احادیث مذکور بسیار خوب و موافق قرآن است به جُز ذیل حدیث سوّم که می‌گوید: پیامبر ص در سی سالگی یعنی قبل از نبوّت از ماورای حُجُب مطّلع گشت، به وضوح با تاریخ قطعی و آیات قرآن ناسازگار است. در روایات این باب نهی شده از ذکر صفتی برای خدا که در وحی نیامده و خدا خود را وصف ننموده ولی حکما و فلاسفه و شعرای شیعه بر ضدّ این اخبار عمل کرده‌اند. ای کاش لاأقلّ آن دسته از علما که کافی را بهترین کتاب حدیث معرّفی می‌کنند به مفاد روایات این باب عمل می‌کردند.

[٣٧٣]- ر. ک. صفحه ٧٨ همین کتاب – توجّه داشته باشیم که روایت «بَکر بن صالح» حدیث پنجم باب ٤٦ و مشابه حدیث ششم باب ٦٩ کافی است که روایت اخیر را در صفحه ٧٩ کتاب حاضر بررسی کرده‌ایم. جالب است بدانید چون حارِس البِدَع و مروّج الخرافات، محمّدباقر مجلسی ـ و نظایر او ـ بیشتر به سند روایات می‌پردازند، گاه دچار مشکلات عجیبی می‌شوند. فی‌المثل مجلسی حدیث مورد نظر ما را در باب ٤٦ کافی ضعیف‌ دانسته ولی مشابه آن را در باب ٦٩ ـ علی‌رغم وجود سهل بن زیاد در سندـ صحیح شمرده است!! در حالی که در خاتمه حدیث اوّل عبارت «لَو لاَ نَحنُ» آمده که لااقلّ به لحاظ نحوی از عبارت «لَولاَنا» که در حدیث دوّم ذکر شده، صحیح‌تر است. امّا اگر محقق در قبول حدیث، تحقیق در متن را بر امور دیگر مقدّم بداند ـ حتّی اگر اسناد خوبی برای احادیث جعل کرده باشند ـ فریب نمی‌خورد. و ما توفیقنا إلا بالله العلیّ العظیم.

[٣٧٤]- مستدرک‌الوسائل، چاپ سنگی، ج ١، ص ٢٥١.

٣٤- باب النّهی عن الجسم والصورة

بدان که چون احادیث این باب – همچون باب قبل – موافق عقل بوده و با قرآن کریم مخالف نیست با متن احادیث مخالف نیستیم. البتّه به جهت ضعف سند، به صدور آنها از ائمّه مطمئن نیستیم. این باب ٨ روایت دارد که هر دو «محمّدباقر» هیچیک را صحیح ندانسته‌اند، ولی مجلسی حدیث اوّل را ـ علی رغم وجود «علیّ بن أبی حمزۀ بطائنی» ـ موثّق شمرده است.

احادیث این باب همگی در باب «أنّه عزّ وجلّ لیس بجسم ولا صورة» در کتاب «التّوحید» شیخ صدوق نیز آمده است[٣٧٥].

١٢٨٧٩از احادیث یک و چهارم و ششم معلوم می‌شود تعریف و تمجیدهایی که از «هِشام بن حَکَم» کرده‌اند، صحیح نیست بلکه خلاف آن ـ از احادیث مذکور ـ ظاهر است. و بنا به حدیث اول معلوم می‌شود که از افتراء بر امام ÷ نیز اباء نداشته است. وی مورد نفرین و مخالفت امام قرار گرفته است. او را قبلاً معرفی کرده‌ایم[٣٧٦]. و در اینجا نیز یک نمونه از اباطیل او را می‌آوریم: وی از قول امام صادق ÷ نقل کرده که آن حضرت دربارۀ آیۀ ١٥٨ سورۀ انعام فرموده: منظور از آن اقرار به پیامبران و اوصیاء ایشان خصوصاً امیرالمؤمنین ÷ است که خداوند فرموده، ایمانش او را سود ندهد زیرا ایمانش [بدون چنین اقراری] سلب شده است.

اوّلاً: منظور از لفظ قبل در آیۀ مذکور پیش از مرگ و قبل از ظهور برخی از آیات الهی مقارن و یا اندکی قبل از قیامت است نه در زمان میثاق. ثانیاً: اگر قوام و بقای ایمان مؤمن مشروط به ایمان و اقرار به ولایت علی ÷ است و عدم آن موجب سلب ایمان می‌شود پس چرا قرآن دریغ کرده و این امر را به وضوح تبیین نفرموده و بیان آن را بر عهدۀ این حدیث مجهول نهاده است؟!

[٣٧٥]- التّوحید، شیخ صدوق، تصحیح وتعلیق السّیّدهاشم الحسینیّ الطّهرانی، مکتبة الصّدوق، صفحه٩٧ به بعد.

[٣٧٦]- ر. ک. صفحه ١١٥ کتاب حاضر.

٣٥- باب صفات الذّات

٨٠این باب دارای شش حدیث است‌که مجلسی حدیث دوم و چهارم و بهبودی حدیث دوم و سوم را صحیح دانسته است.

حدیث دوم این باب با وجود هشام بن سالم ـ راوی روایتی که می‌گوید: قرآن هفده هزار آیه داشته است ـ اعتبار چندانی ندارد. وی چنانکه در احادیث باب قبل آمده، قائل به جسم داشتن خداوند نیز هست!!

٣٦- باب آخر وهو من الباب الأوّل

این باب فقط دو حدیث دارد که مجلسی حدیث اول را صحیح و دیگری را مجهول دانسته امّا آقای بهبودی هیچیک از آنها را صحیح ندانسته است. به نظر ما نیز سند حدیث اول به واسطۀ «محمد بن عیسی بن عُبَید» اعتبار ندارد[٣٧٧]. متن هر دو حدیث بسیار عالی است.

[٣٧٧]- او در صفحه ٢١٣ همین کتاب معرفی شده است.

٣٧- باب الإراده أنها من صفات الفعل وسائر صفات الفعل

این باب مشتمل بر هفت حدیث است که مجلسی حدیث ١، ٣ و ٧ را صحیح و حدیث چهارم را حسن و آقای بهبودی احادیث ١، ٣، ٤ و ٧ را صحیح شمرده است. به نظر ما حدیث هفتم که هر دو «محمد باقر» آن را صحیح دانسته‌اند به واسطۀ «احمد برقی» قابل اعتماد نیست.

٣٨- باب حدوث الأسماء

این باب دارای چهار حدیث است که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک را صحیح ندانسته‌اند!! مجلسی حدیث اول را مجهول و بقیّه را ضعیف معرفی کرده است.

* حدیث ١- چنانکه گفتیم: مجلسی آن را مجهول شمرده ولی «صالح بن أبی حَمّاد» غالی و ضعیف و «حسن بن علی بن أبی حمزه» واقفی و دشمن ائمّۀ پس از حضرت کاظم ÷ است. به هر حال این حدیث را فردی فاسدالمذهب از ضعیفی و او از مجهولی نقل کرده که نه خودش فهمیده و نه شارحین آن. مجلسی به جای آنکه صریحاً بگوید حدیث معنای واضحی ندارد گفته است: این حدیث از مشکلات اسرار و از متشابهات اخباری است که هیچ کس جز خدا و راسخون در علم معنای دقیق آن را نمی‌داند!

به کلینی باید گفت: خبری را که کسی ـ حتّی از قبیل مجلسی ـ معنای آن‌را درنمی‌یابد چرا آوردی؟ اگر از اسرار است چرا به دست راویان مجهول و فاسدالمذهب داده‌اند؟ آیا دین خدا سرّی است و لفّاظی و اصطلاحات پیچ‌درپیچ فلسفی و غامض‌گویی دارد؟ آیا امام برای مشکل‌بافی آمده است؟

خداوند فرموده:

﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوۡمِهِۦ﴾ [ابراهیم: ٤]

«هیچ پیامبری نفرستادیم مگر به زبان قومش».

قرآن برای ناس بیان روشن است چنانکه خداوند می‌فرماید:

﴿هَٰذَا بَيَانٞ لِّلنَّاسِ﴾ [آل عمران: ١٣٨]

«این قرآن بیانی برای مردم است».

و نفرموده: بیان للفلاسفه. آیا این مُعَمّی‌‌گویی در حدیث، برخلاف سبک و اسلوب قرآن کریم نیست؟ شما که مدّعی هستید احادیث مبیّن و شارح آیات قرآن است، بگویید: چگونه چین احادیثی می‌توانند مفسّر آیات قرآن باشند؟ چگونه قرآنی را که خدا مکرر در سورۀ «قمر» فرموده: ما آن را آسان ساخته‌ایم و می‌فرماید: ما قرآن را به زبان مردم و به زبان قوم نازل کرده‌ایم، می‌گذارید و عمر خود را با اینگونه احادیث و توجیه آنها می‌گذرانید؟!

به نظر ما اگر کلینی به حدیث نهم باب هفدهم عمل می‌کرد باید از نقل چنین احادیثی اجتناب می‌نمود.

* حدیث ٢ و ٣- هر دو حدیث دارای سند و به قول مجلسی ضعیف است. یکی از رُوات آن «حسن بن علی بن عثمان» است که غضائری و شیخ طوسی و نجاشی او را غالی و ضعیف شمرده‌اند. در رجال کشّی دربارۀ او گفته شده: خدا او را لعنت کند و ملائکه و دیگر لعنت‌کنندگان همگی او را لعنت کنند. او از اسلام بهره‌ای ندارد[٣٧٨]. یکی از مرویّات او حدیثی است که مرحوم قلمداران( /) به نقل از «کامل الزّیاره» ابن قولویه در کتاب زیارت و زیارتنامه ( ٦١ و ٦٢) آورده است.

* حدیث ٤- یکی از رُوات آن «بَکر بن صالح» است که در صفحات قبل با او آشنا شده‌ایم[٣٧٩]. در این حدیث معلوم نیست که چه به هم بافته است. قرآن واضح فرموده:

﴿لَيۡسَ كَمِثۡلِهِۦ شَيۡءٞ﴾ [الشوری: ١١]

«هیچ چیز مانند او نیست».

و نیز فرموده:

﴿فَلَا تَضۡرِبُواْ لِلَّهِ ٱلۡأَمۡثَالَ﴾ [النّحل: ٧٤]

«برای خدا مثال نزنید».

امّا در این حدیث، به جای آنکه واضح سخن بگوید، کلام را پیچانده و به جای آنکه بگوید خدا حجاب و صورت و مثال ندارد می‌گوید هر کس گمان کند خدا را به حجاب و صورت و مثال شناخته، مشرک است. یعنی در واقع نخست برای خدا حجاب و صورت و مثال را پذیرفته سپس می‌گوید: حجاب و صورت و مثال او غیر اوست و هر کس خدا را به اینها بشناسد مشرک است!

[٣٧٨]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، صفحه ٤٧٨ و ٤٧٩.

[٣٧٩]- ر. ک. صفحه ٢٨٨ همین کتاب.

٣٩- باب معانی الأسماء واشتقاتها

این باب مشتمل بر دوازده حدیث است که مجلسی حدیث ٥، ١٠ و ١٢ را صحیح و آقای بهبودی فقط حدیث ٥، ٦ را صحیح دانسته است. حدیث دوم این باب همان حدیث دوم باب ٢٨ است که در اینجا تکرار شده است.

١٢٩* حدیث ١- سندش به قول مجلسی ضعیف است. متن آن نیز بهترین گواه بر بی‌اعتباری آن است. «عبدالله بن سِنان» می‌گوید: امام صادق ÷ در تفسیر بسم الله الرّحمن الرّحیم فرمود: باء به معنای بهاءالله و سین، سناء الله و میم مجدالله است!! باید گفت: قرآن به زبان عربی مبین و به زبان قریش نازل شده و باء حرف جرّ است که بر اسامی دیگر نیز وارد می‌شود و متعلّق به فعل مقدّر مناسبی از مصدر ابتداء یا تبرّک است (از قبیل أبتديء، نبتديء یا نتبرّك و.....). دیگر آنکه اگر قرار است که حرف باء اشاره به چیزی باشد چرا «باء» اشاره به «بصیر» و «سین» اشاره به سمیع نباشد؟! و قس علی هذا.

دیگر آنکه جاعل حدیث عربی نمی‌دانسته و إلا باید می‌دانست که اوّلاً لفظ «باسم» استثناءً و برای احترام به روش کتابت قرآن و فقط در عبارت «بسم الله الرّحمن الرّحیم» جایز است که بدون همزه نوشته شود ولی در موارد دیگر نمی‌توان آن را بدون همزه نوشت و باید به صورت باسم نوشته شود. به هر حال اسم دارای «همزه» است ولی جاعل فراموش کرده برای همزۀ اسم، معنایی بتراشد. ثانیاً: می‌پرسیم: اگر لفظ «اسم» مضاف کلمه‌ای غیر از «الله» قرار گیرد آیا باز هم معنایش بهاءالله و سناءالله و مجدالله است؟!

مخفی نماند که حتّی بافنده‌ای چون ملاصدرا نتوانسته توجیهی برایش ببافد و اعتراف کرده که عقل به مطالب این روایت راهی ندارد!![٣٨٠]

* حدیث ٢- به حدیث دوم باب ٢٨ مراجعه شود.

* حدیث ٣- راوی آن «قاسم بن یحیی» کذّاب فاسد الدّین است که روایت اول همین باب را همو نقل کرده است. متن آن نیز خالی از اشکال نیست. زیرا الله را به معنای مستولی دانسته که صحیح نیست. آری، خداوند مستولی هست امّا لفظ الله به معنای مستولی نیست.

* حدیث ٤- راوی آن «سهل بن زیاد» کذّاب است و مجلسی آن را ضعیف دانسته است. ذیل حدیث نیز به قول مجلسی مرسل است.

* حدیث ٥- هر دو «محمّدباقر» این حدیث را صحیح دانسته‌اند. متن آن نیز بلااشکال است.

* حدیث ٦- به قول مجلسی مجهول است امّا جناب بهبودی آن را صحیح دانسته است؟!

* حدیث ٧- مجلسی گوید: مرفوع است. علاوه بر این «ابوهاشم جعفری» هم راوی خرافات است[٣٨١].

* حدیث ٩ و ٨- حدیث هشتم به قول مجلسی ضعیف و حدیث نهم مجهول است. در روایت نهم «جمیع بن عمیر» مهمل است. متن هر دو حدیث بلااشکال است ولی به سبب معیوب‌بودن سندشان نمی‌توان آنها را با اطمینان به امام نسبت داد.

١٣٠* حدیث ١٠- یک سند آن به وجود فاسدالعقیده‌ای چون «محمّد بن عیسی بن عُبَید»[٣٨٢] ضعیف است. هشام بن الحکم نیز قائل به جسمیّت خدای تعالی است[٣٨٣]. متن حدیث نیز چندان مناسب بیان نشده زیرا می‌گوید: از امام دربارۀ «سبحان الله» پرسیدم، فرمود: «أنفه الله» یا «أنفه لله» یعنی عزّت و کبریای خدا یا عزّت و کبریا برای خداست. به جای آنکه بگوید: لله العظمة یا لله العزّة والکبریاء، تعبیر «أنفه» را استعمال کرده که به بشری می‌گویند که مغرور و به اصطلاح دماغش پر باد است و این تعبیر مناسب خداوند متعال ـ جلّ ذکره ـ نیست.

١٣١* حدیث ١١- متن آن بلااشکال است امّا سند آن به قول مجلسی ضعیف است. یکی از رُوات آن «احمد بن مهران» خرافی است[٣٨٤] که در حدیث چهارم باب ١٧٧ کافی با قرآن بازی کرده[٣٨٥] و مدّعی است که امام کاظم ÷ به یک نصرانی دربارۀ آیۀ ٢ و ٣ سورۀ مبارکۀ «دخان» فرموده: مقصود از ﴿حمٓ﴾، پیامبر اسلام ص است که در کتاب نازل شده بر حضرت هود ÷ از حروفش کاسته شده [و میم و دال آن ذکر نشده] و منظور از ﴿ٱلۡكِتَٰبِ ٱلۡمُبِينِ﴾حضرت علی ÷ و از ﴿لَيۡلَةٖ مُّبَٰرَكَةٍ﴾ حضرت فاطمه علیها السلام است. می‌گوییم: اینکه نام پیامبر اسلام فقط با دو حرف وسط آن (ح) و (م) در کتاب حضرت هود ÷ بیاید چه فایده‌ای برای امّت آن حضرت داشته است؟

ثانیاً: کتابی که علیّ بن ابی‌طالب را با لفظ کتاب مبین و حضرت زهرا را با لفظ لیلة مبارکة یاد کند، کتاب رمز است نه کتاب مبینِ هدایت. دیگر آنکه چرا ایمان به علی ÷ که از اصول تشیّع است در باطن کتاب ذکر شده و در ظاهر کتاب اثری از آن نیست؟ چرا بیان این حقیقت از مخاطبین ظاهر قرآن دریغ شده است؟ ملاحظه کنید چگونه با قرآن بازی کرده‌اند. دیگر آنکه نصرانی از کجا فهمید که امام در توضیح باطن آیه درست گفته یا نه؟!

* حدیث ١٢- سند آن به واسطۀ «سهل بن زیاد» کذّاب ضعیف است[٣٨٦] اما مجلسی آن را صحیح دانسته‌ است! متن آن نیز عاری از عیب نیست زیرا راوی از معنای «واحد» پرسیده، امّا امام در جواب سخنی گفته که به سؤال مربوط نیست. امام فرموده: «إجماع الألسن علیه بالوحدانيّة» یعنی: همۀ زبان‌ها به وحدانیّت او اقرار و اتّفاق دارند. امّا معلوم نکرده معنای «واحد» چیست؟! به راستی آیا راویان این اخبار دوستدار امام بوده‌اند؟

[٣٨٠]- از اینگونه روایات در کتب ما کم نیست. از جمله در روایتی آمده است که علی ÷ فرموده: من نقطه «باء» بسم الله هستم!! گرچه جاعل روایت نمی‌دانسته که خط کوفی که در زمان امیرالمؤمنین ÷ رائج بوده نقطه نداشته و هنوز در زمان آن امام برای «باء» یک نقطه اختیار نشده بود و ممکن نیست امام چنین سخنی گفته باشد، امّا من به راویان این اخبار و مروّجین امثال این روایت می‌گویم: به راستی افکار شما خیلی بلند و اکتشافات شما بسیار مفید است! غربیان از آهن، موشک و قاره‌پیما می‌سازند و سفینه فضایی و قمر مصنوعی به فضا می‌فرستند، ویروس کشف می‌کنند و روز به روز از مسلمین قدرتمندتر می‌شوند و آنان را تحت سلطه خود می‌گیرند اما شما از «باء» بسم الله «بهاء» و از نقطه آن علی ÷ می‌سازید!

[٣٨١]- ر. ک. صفحه ١١٩ همین کتاب.

[٣٨٢]- ر. ک، ص ٢١٣ همین کتاب.

[٣٨٣]- او را در صفحه ١١٥ و ٢٩١ کتاب حاضر معرّفی کرده‌ایم.

[٣٨٤]- او را در صفحه ١٥٧ کتاب حاضر معرفی کرده‌ایم.

[٣٨٥]- این تنها روایتی نیست که در آن با قرآن بازی کرده بلکه ١٠ روایت باب مفتضح ١٦٥ کافی نیز از منقولات اوست.

[٣٨٦]- برای آشنایی با او رجوع کنید به صفحه ٧٨ کتاب حاضر.

٤٠- باب آخر وهو من الباب الأوّل إلا أنّ فیه زیادة وهو الفرق ما بین المعانی التی تحت أسماء الله وأسماء المخلوقین

این باب دارای دو حدیث است که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از آن دو را صحیح ندانسته‌اند و به قول مجلسی اولی مجهول و دومی مرسل است. در حدیث نخست، هم‌راوی و هم امامی که از او نقل شده ناشناخته‌اند. معلوم نیست منظور ابوالحسن ثانی(= حضرت رضا) است یا ابوالحسن ثالث (= امام علی النقی).

شاید به جهت شباهت موضوع آن به روایت دوم که به امام رضا ÷ منسوب است بتوان گفت: به احتمال قوی ابوالحسن ثانی منظور بوده است.

متن هر دو حدیث اشکالی ندارد ولی به جهت اشکال سند نمی‌توان به صدور آنها از امام مطمئن بود.

٤١- باب تأویل الصّمد

این باب دو حدیث دارد که بهبودی هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته است.

١٣٢* حدیث ١- راوی آن «سهل بن زیاد» کذّاب است. مجلسی نیز این حدیث را ضعیف ارزیابی کرده است. راوی دیگر حدیث محمّد بن الولید الشَّباب الصَّیرَفِیّ است که غضائری و علامۀ حلّی او را از ضعفاء شمرده‌اند و به قول استاد بهبودی بیش از همه «سهل بن زیاد» از او روایت می‌کند.

* حدیث ٢- با اینکه به اعتراف مجلسی سند آن مجهول است ولی او آن را همطراز صحیح دانسته است! نگارنده گوید: «احمد بن أبی عبدالله» مهمل است. با «محمّد بن عیسی» نیز قبلا آشنا شده‌ایم[٣٨٧]. راوی دیگر، «جابر بن یزید الجُعفِیّ» است که او را در اینجا معرفی می‌کنیم:

١٣٣٨١ابوعبدالله جابر بن یزید الجعفی از افرادی است که منقولاتش بسیار مورد توجه غُلات و ضعفاء بوده، و به قول غضائری: کسانی که از جابر نقل می‌کنند مطعون و ضعیف‌اند و بهتر است روایات او ترک شود. از جمله کسانی که از او نقل می‌کنند «عمرو بن شمر بن یزید جعفی» است که به تصریح علمای رجال بسیار ضعیف است و احادیثی را به جابر نسبت داده است. نجاشی می‌گوید: رساله‌ای به نام «رسالة أبيجعفر ÷ إلى أهل البصر» و کتب جعلی دیگری را به او نسبت داده‌اند. به قول علامۀ شوشتری(ره): ابن الولید و ابن بابویه و ابن نوح و غضائری و نجاشی او را تضعیف کرده‌اند. کتبی از قبیل «زید الزاد» و «زیدالنرسی» و کتاب خالد به عبدالله که به او نسبت داده شده در واقع از جعلیّات دیگران است[٣٨٨].

به هر حال، اکثر روایاتی که از او نقل شده غلوّآمیز است. لذا بسیاری از علما از قبیل شهید ثانی و جزائری و.... او را از غُلاة شمرده‌اند. از جملۀ خرافات او این روایت است: «عن جابر الجعفي عن أبي عبدالله ÷ قال: من بات عند قبر الحسین ÷ لیلة عاشوراء لقي الله یوم القیامة ملطخا بدمه کأنما قتل معه في عرصة کربلاء = از جابر روایت شده که امام صادق ÷ فرمود: هر که شب عاشورا را نزد قبر امام حسین ÷ بگذراند، روز قیامت خدا را ملاقات می‌کند [گویی که] به خون خویش آغشته و با آن حضرت در عرصۀ کربلاء کشته شده است»!![٣٨٩]

اگر کسی همۀ انبیاء را هنگام زنده‌بودنشان ملاقات کند، بهشت بر او حتمی نخواهد شد. حتی اگر همۀ قرآن را بخواند و بدان عمل کند، خداوند فرموده:﴿لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ «شاید که رستگار شوید» و وعدۀ قطعی نداده و لفظ «شاید = لَعَلَّ» استعمال فرموده تا انسان مغرور نشود، پس چگونه ممکن است زیارت قبر سیدالشهداء ÷ چنین اثری داشته باشد؟!!

جابر نقل کرده که امام باقر ÷ او را به دوازده هزار عالم برده و ملکوت آسمان‌ها را به او نشان داده و او را به ظلمات برده و از آب حیات نوشیده است. یعنی از همان اعتقاد عوام که معتقدند آب حیات در ظلمات است در این روایت تقلید کرده است! لیکن ما می‌گوییم: رسول خدا ص این کارها را برای کسی نکرده پس چگونه امام چنین می‌کند؟

متأسفانه «ممقانی» چون دیده که روایات «جابر» ظاهراً در تمجید و تعریف از امام

است او را «ثقه» شمرده است و می‌گوید: آنچه از اخبار او غلوآمیز است امروز از ضروریّات مذهب به شمار می‌رود!! آری، از بس اخبار غلوآمیز انتشار داده‌اند مذهبیّون عادت کرده و بدانها خو گرفته‌اند و آنها را حقیقت پنداشته‌اند. عوام نیز آنها را از ضروریات مذهب تصوّر می‌کنند! «ممقانی» نیز پروردۀ چنین محیطی بوده است. در حالی که باید بداند آنچه در صدر اسلام غلوّ بوده تا قیامت غلوّ است و نباید هیچگاه از ضروریّات شمرده شود.

اینک بپردازیم به متن حدیث دوم: در این حدیث عبارتی هست که معنایش معلوم نیست زیرا می‌گوید: «توحّد بالتّوحید في توحّده ثم أجراه علی خلقه»!! باید از راوی پرسید که «أجراه في خلقه» یعنی چگونه توحّد خود را بر خلق اجرا کرده است؟ آری، المعنی فی بطن الشّاعر!! حتّی مجلسی نیز در «مرآة العقول» از توجیه این جمله طفره رفته است.

[٣٨٧]- ر. ک. صفحه ٢١٣ کتاب حاضر.

[٣٨٨]- أخبار الدّخیلة، ج ١، ص ٢٥٦.

[٣٨٩]- وسائل الشیعة، ج ٥، کتاب الحج، ص ٣٧٢، روایت سوم.

٤٢- باب الحرکة والانتقال

این باب ظاهراً حاوی ده روایت است امّا مجلسی در «مرآة العقول» حدیث هفتم را جزء حدیث ششم محسوب نموده که بدین ترتیب روایات این باب ٩ عدد خواهد بود. استاد بهبودی هیچ یک از احادیث دهگانۀ این باب را صحیح ندانسته است.

* حدیث ١- مجلسی آن را ضعیف شمرده است. یکی از رُوات آن علیّ بن عبّاس الخَراذینیّ الرّازی است که غضائری فرموده: به او و به آنچه نقل کرده اعتناء نمی‌شود. او مصنّف کتابی است که بر خباثت او دلالت دارد. نجاشی او را غالی و بسیار ضعیف شمرده و علامۀ حلّی و ابن داوود نیز او را در شمار ضعفا آورده‌اند. متن حدیث بلااشکال است.

* حدیث ٢- به اعتراف کلینی مرفوع و به قول مجلسی ضعیف است. یکی از راویان آن «حسن بن راشد» ناقل خرافات است که نمونه‌ای از اباطیل او را در حدیث اول و سوم باب ٣٩ ملاحظه کرده‌اید. در متن حدیث ایرادی به نظر نمی‌رسد.

* حدیث ٣- به قول مجلسی مجهول است. متن آب خوب است.

* حدیث ٤- مجلسی سند نخست آن را ضعیف و سند ثانی آن را صحیح دانسته است. در حالی که هردو سند به واسطۀ «محمد بن عیسی»[٣٩٠] بی‌اعتبار است.

٨٢* حدیث ٥- مجلسی آن را صحیح قلمداد کرده و به نظر ما به واسطۀ «احمد بن محمد بن خالد برقی» بی‌اعتبار است. راوی دیگر آن «یعقوب بن یزید» نیز وضع خوبی ندارد و او را در اینجا معرفی می‌کنیم:

١٣٤٨٣یعقوب بن یزید کاتب یکی از درباریان «بنی‌عبّاس» به نام «أبودلف» بوده. اخبارش خرافی است. از جمله حدیث پنجم باب ١٧٢ کافی را او چنین روایت کرده که امام صادق فرموده که امام حسن ÷ گفته است: خداوند دو شهر یکی در مشرق و یکی در مغرب دارد که دیوار آن دو شهر از آهن است و بر هر یک از این دو دیوار یک میلیون لنگه در وجود دارد و در این دو شهر هفتاد میلیون زبان است که هر یک با دیگری تفاوت دارد و من همۀ این زبان‌ها را می‌دانم و آنچه در میان این دو شهر هست می‌دانم و بر آنها جُز من و برادرم حسین ÷ حجّتی نیست!!

مخفی نماند که مجلسی پس از ذکر توجیهاتی که برای این روایت واضح‌البطلان آورده‌اند ناگزیر اعتراف کرده: «هذه الکلمات شبیهة بالخرافات وتصحیح النّصوص والآیات لایحتاج إلى ارتکاب هذه التّکلّفات والله یعلم حقائق العوالم والموجودات = این کلمات شبیه خرافات است در حالی که نشان‌دادن صحّت و درستی نصوص شرعی و آیات، نیازی به این تکلّفات ندارد و خداست که حقائق عوالم و موجودات را می‌داند»[٣٩١].

نمونۀ دیگر از خرافات او این دو روایت است: «.... عن یعقوب بن یزید عن محمد بن أبي‌عمیر عن زید الشحام عن أبي عبدالله ÷ قال: مَن زار قبر الحسین ÷ فی النّصف مِن شعبان غفر الله له ما تقدّم من ذنبه وما تأخّر[٣٩٢]» و «.... عن أبي‌عبدالله ÷ قال: من زار قبر أبي عبدالله ÷ یوم عاشوراء عارفاً بحقّه کان کمن زار الله تعالى في عرشه»[٣٩٣]. یعقوب بن زید مدّعی است که امام صادق فرمود: «کسی که مرقد سیدالشهداء را در نیمۀ شعبان زیارت کند خداوند گناهان گذشته و آیندۀ او را می‌آمرزد و اگر در روز عاشورا مرقد آن حضرت را زیارت کند در حالی که حقّ آن امام را بشناسد گویی که خدا را در عرش خویش زیارت کرده است!!»

* حدیث ٦ و ٧- مجلسی در «مرآة العقول» حدیث ششم را ضعیف شمرده و حدیث هفتم نیز که از مرویّات سهل بن زیاد کذّاب است جزء حدیث قبلی محسوب گردید، متن هر دو حدیث ایرادی ندارد.

* حدیث ٨- مجلسی آن را صحیح شمرده است.

١٣٥* حدیث ٩- مجلسی آن را صحیح و ذیل آن را مرسل گفته است. امّا یکی از رُوات آن یعنی حسین بن سعید از غُلاة است. گرچه ممقانی و برخی از علمای رجال او را ثقه دانسته‌اند. ولی وی از ضعفا و اهل غلوّ روایت می‌کند و نمی‌توان به روایات او اعتماد کرد. فی‌المثل در باب ٨٧ حدیث اوّل را او از کذّابی واقفی موسوم به علیّ بن أبی‌حمزۀ بطائنی[٣٩٤] نقل کرده است. دو روایت باب مفتضح ١٦٥ نیز از اوست.

* حدیث ١٠- سند آن به قول مجلسی حسن است. ولی چون علی بن ابراهیم قائل به تحریف قرآن و پدرش مجهول‌الحال است ما آن را معتمد نمی‌دانیم. امّا متن حدیث می‌گوید: دَیَصانیّ مسألۀ آسانی از «هشام بن الحکم» پرسیده و او از جواب عاجز مانده است، چنانکه در شرح حدیث اوّل و دوم باب ٢٤ گفتیم معلوم می‌شود تعریف‌های زیادی که از دانش او کرده‌اند، بجا نبوده است.

[٣٩٠]- ر. ک. صفحه ٢١٣ کتاب حاضر.

[٣٩١]- مرآة العقول، دارالکتب الاسلامیّه، ج ٥، ص ٣٥٩.

[٣٩٢]- وسائل الشیعة، مکتبه الاسلامیه بطهران، ج ١٠، کتاب الحج (ابواب المزار و ما یناسبه)، ص ٣٦٦، حدیث ٦.

[٣٩٣]- وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٣٧١ و ٣٧٢.

[٣٩٤]- وی در صفحه ١٩٥ و ١٩٨ همین کتاب معرّفی شده است.

٤٣- باب العرش و الکرسی

این باب دارای هفت حدیث است که مجلسی حدیث دوم و چهارم را صحیح و حدیث سوّم را مجهول همطراز صحیح و حدیث پنجم را موثّق همطراز صحیح شمرده امّا استاد بهبودی هیچ یک از احادیث این باب را صحیح ندانسته‌است.

* حدیث ١- علاوه بر اینکه سند آن به قول مجلسی مرفوع است، راوی دوّم آن یعنی «برقی» نیز قابل اعتماد نیست. در این حدیث جوابی که حضرت امیر ÷ به سؤال اوّل جاثَلیق داده قانع‌کننده نیست. عقیدۀ ما این است که این جواب را دیگر از قول آن حضرت ساخته‌اند وگرنه شأن آن بزرگوار أجلّ است که جوابی غیرقانع‌کننده بدهد.

١٣٦* حدیث ٢- مجلسی آن را صحیح دانسته. ولی راویان آن، اخباری برخلاف قرآن و عقل نیز نقل کرده‌اند، لذا به چنین راویانی نمی‌توان اعتماد کرد. یکی از این رُوات، «صفوان بن یحیی» است که او را پیش از حدیث سوّم معرّفی می‌کنیم. متن حدیث نیز عاری از اشکال نیست. مثلاً می‌گوید: حاملین عرش حاملین علم خدا هستند. در حالی که علم خدا از ذات خدا جدا نیست که قابل حمل باشد و اگر علم خدا حمل شود در واقع ذات خدا حمل شده است. نعوذ بالله.

علاوه بر این، جواب امام ارتباط چندانی با معنای آیۀ ١٧ سورۀ «الحاقّه» ندارد و اشکال «ابوقُرّه»را حلّ نمی‌کند. خصوصاً که آیۀ مذکور مربوط به قیامت است و احوال رستاخیز را بیان می‌کند و نه امری دائمی را، حتّی در آیه لفظ «یَومَئِذٍ = در آن روز» استعمال شده است. از این رو گفتن اینکه «عرش» همان علم یا قدرت الهی است، صحیح نخواهد بود. زیرا جای این سؤال است که در دیگر أیّام چه کسی علم خدا را حمل می‌کند؟! البتّه متن اشکالات دیگری دارد که برای احتراز از تطویل کلام، به همین مقدار اکتفا کردیم. العاقل تکفیه الإشارة.

١٣٧٨٤اینک می‌پردازیم به معرّفی راوی اوّل حدیث که صَفوان بن یحیی نام دارد. او را گرچه توثیق کرده‌اند ولی فاسدالعقیده بوده است. در باب ٥١ کافی حدیث اوّل از اوست که بر جبری‌بودن او دلالت دارد. نخستین حدیث باب ٧١ کافی نیز از اوست که بطلان آن بعداً بیان خواهد شد[٣٩٥]. دیگر از خرافات او حدیثی است که در اینجا ذکر می‌کنیم «عن صفوان بن یحیی عن ابن مسکان عن أبيعبدالله ÷ قال: مَن زارَ قبر أبي عبدالله ÷ عارفاً بحقّه غفر الله له ما تقدّم مِنْ ذنبه وما تأخّر»[٣٩٦]. «صفوان بن یحیی مدّعی است که امام صادق فرمود: کسی که حق سیّدالشّهداء را بشناسد و قبر آن حضرت را زیارت کند، گناهان گذشته و آینده‌اش آمرزیده می‌شود!!»

واقعاً اگر آمرزش‌یافتن بدین آسانی است دیگر چه نیازی داریم که به اوامر قرآن عمل و یا از نواهی آن اجتناب کنیم؟!

١٣٨* حدیث ٣- یکی از رُوات آن «رِبعِیّ بن عبدالله» است. او را توثیق کرده‌اند ولی از روایاتش معلوم می‌شود که با قرآن بازی کرده است، از جمله در حدیث ششم باب ١٦٥ کافی روایت کرده که امام باقر ÷ در مورد آیۀ

﴿وَلَوۡ أَنَّهُمۡ أَقَامُواْ ٱلتَّوۡرَىٰةَ وَٱلۡإِنجِيلَ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِم مِّن رَّبِّهِمۡ لَأَكَلُواْ مِن فَوۡقِهِمۡ وَمِن تَحۡتِ أَرۡجُلِهِم﴾ [المائدة: ٦٦ ]

«اگر اهل کتاب، تورات و انجیل و آنچه را که از سوی پروردگارشان بر ایشان نازل شده، به پا دارند و عمل کنند هر آینه از بالا و پایین [آسمان و زمین] از نعمت‌های الهی بخورند و برخوردار شوند».

فرموده که مقصود از آن ولایت است![٣٩٧]

حالا چرا ولایت در آیه نیامده و یا کجای آیه «ولایت» را می‌رساند معلوم نیست؟! در حالی که امام که در پیروی از پیامبر، مقام اول را دارد قطعاً در اینجا هم از آن حضرت پیروی خواهد کرد. زیرا رسول خدا ص مأمور بود بگوید:

﴿قُلۡ هَٰذِهِۦ سَبِيلِيٓ أَدۡعُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِۚ عَلَىٰ بَصِيرَةٍ أَنَا۠ وَمَنِ ٱتَّبَعَنِي﴾ [یوسف: ١٠٨]

«بگو: این است راه و رسم من ـ و هر که مرا پیروی کند ـ که [مردم] را به سوی خدا دعوت می‌کنم تا با بصیرت [ایمان آورند]».

از این رو اگر امام باقر ÷ چنین سخنی فرموده بود لااقل دلیل دلالت آیه بر ولایت را نیز بیان می‌فرمود.

* حدیث ٤ و ٥- مجلسی حدیث چهارم را صحیح و پنجم را موثّق همطراز صحیح شمرده است.

* حدیث ٦- را مجلسی مجهول گفته است. علاوه بر این، «محمد بن فضیل» نیز از غُلات و ضعیف است. ما او را در سطور آینده معرّفی می‌کنیم. امّا متن حدیث نیز خالی از اشکال نیست زیرا بنا به این حدیث سه تن از ائمه از حاملین عرش هستند. می‌پرسیم: اگر مقصود از «عرش» علم است ـ صرف‌نظر از اشکالات وارده بر این مدعا ـ چرا فقط سه تن از ائمّه از حاملان آن هستند؟ مگر بقیّۀ ائمّه حامل علم نیستند؟ کلینی که این روایت را آورده، چرا احادیث چهارگانه باب ١٠٢ و حدیث پنجم باب ٩١ و حدیث دوم باب ١١٦ را نقل می‌کند که بنا به مفاد آنها ائمّه به لحاظ علم با یکدیگر یکسان‌اند؟ اگر به لحاظ علم مساوی‌اند پس همگی حاملین عرش (= علم) می‌باشند و اگر فقط سه تن از ائمّه حامل عرش (= علم) هستند پس چرا روایات کلینی می‌گوید آنها به لحاظ علم برابرند؟ اینک می‌پردازیم به معرّفی راوی دوم این حدیث:

١٣٩ابوجعفر محمّد بن فُضَیل کثیر الصّیرفی الأزدی از اصحاب امام کاظم و امام رضا س محسوب می‌شود. نجاشی او را توثیق نکرده و شیخ طوسی و علامۀ حلّی و ابن داوود او را تضعیف کرده و متّهم به غُلُوّ دانسته‌اند. آیت ‌الله خوئی فرموده: او توثیق نشده و به روایت او اعتماد نمی‌شود. مخفی نماند که ده حدیث از أحادث باب مفتضح ١٦٥ کافی از او نقل شده است. حدیث ششم باب ١٠٦ کافی که غلوآمیز است از مرویات اوست.٨٥وی در خبر هشتم و دهم باب ٦٣ کافی مدّعی است که امام باقر و امام صادق  س فرموده‌اند: زمین بدون حجّت و امام باقی نمی‌ماند و اهل خود را فرو می‌برد! می‌پرسیم: در زمانی که پیامبر و امام در کار نبود ـ فی‌المثل ده یا پنج سال پیش از تولّد پیامبر اکرم ـ زمین چگونه باقی ماند و اهل خود را فرو نبرد؟! چنانکه خداوند نیز در قرآن کریم فرموده، زمین مدّتی بدون حجّت بوده است:

﴿قَدۡ جَآءَكُمۡ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمۡ عَلَىٰ فَتۡرَةٖ مِّنَ ٱلرُّسُلِ﴾ [المائدة: ١٩]

«فرستادة ما پس از دوران فترت فرستادگان، به نزد شما آمده [و حقایق دین را] برایتان بیان می‌کند».

١٤٠دیگر از قصّه‌های این مرد، خبر پنجم باب ١٦٦ کافی است که می‌گوید: امام باقر فرموده: در آسمان هفتاد صف از ملائکه هستند که اهل زمین نمی‌توانند آنها را شمارش کنند. آنان دینشان را ولایت می‌دانند! می‌پرسیم: چرا فقط هفتاد صف؟ پس سایر ملائکه بر چه دین و آیینی هستند؟ آیا در ملکوت هم تفرقه و فرقه‌پرستی است. آیا آنجا هم با ولایت و بی‌ولایت داریم؟! هر که دین خود را از اینگونه افراد غالی و کذّاب گرفته باشد، طبعاً باید این خرافات را تحویل بگیرد!

* حدیث ٧- به قول مجلسی ضعیف است. اکثر رُواتش خوشنام نیستند. امّا از قول امام نقل کرده که خدا دین و علم خود را بر آب حمل کرد، پیش از آنکه زمین و آسمان و جن و انس موجود باشند! از این کذّابان می‌پرسیم: آیا آب علم و دین دارد؟

[٣٩٥]- ر. ک. صفحه ٣٢٧.

[٣٩٦]- وسائل الشیعة، ج ١٠، کتاب الحجّ، ص ٣٢٦، حدیث ٢٢.

[٣٩٧]- هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند.

٤٤- باب الرّوح

این باب چهار حدیث دارد، که مجلسی فقط حدیث اول را صحیح و حدیث دوم را حسن و سوم را مجهول و چهارم را ضعیف دانسته، و استاد بهبودی هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته است.

متن احادیث این باب خصوصاً احادیث ١ و ٢ و ٤ ایرادی ندارد و مخالف قرآن کریم نیست. امّا قبول حدیث سوّم که می‌گوید: «إن الأرواح مجانسة للرّیح = همانا ارواح با باد مجانس‌اند» محلّ تأمّل است، زیرا باد چیزی جُز حرکت هوا نیست و هوا بی‌خلاف بسیط نیست، در حالی که در مورد بساطت روح سخن بسیار است. خداوند در مورد خلق روح به خود ﴿فَتَبَارَكَ ٱللَّهُ أَحۡسَنُ ٱلۡخَٰلِقِينَ ١٤﴾ [النمل: ١٤] فرموده امّا در مورد خلقت‌ هوا و باد چنین نکرده است. خداوند در مورد باد نفرموده: «قل الرّیح من أمر ربّي» امّا در مورد روح فرموده:

﴿قُلِ ٱلرُّوحُ مِنۡ أَمۡرِ رَبِّي ﴾ [الإسراء:٨٥ ].

٤٥- باب جوامع التّوحید

این باب مشتمل بر هفت حدیث است که هر دو «محمّدباقر» هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته‌اند. مجلسی حدیث اوّل و چهارم را مرفوع و هفتم را مرسل و حدیث دوّم و پنجم را ضعیف و سوّم و ششم را مجهول شمرده است.

متن احادیث به نظر ما عالی است و با عقل و قرآن مخالف نیست.

٤٦- باب النّوادر

این باب مشتمل بر یازده حدیث است که استاد بهبودی هیچ یک از آنها را صحیح ندانسته، مجلسی نیز حدیث اوّل را مرسل و حدیث ٤ و ٧ و ٨ را مجهول و ٣ و ٥ و ١٠ را ضعیف و ١١ را مجهول و مرسل و حدیث ٦ و ٩ را حسن و حدیث دوم را صحیح شمرده است. اینک بپردازیم به متن احادیث:

* حدیث ١- امام صادق ÷ از راوی پرسیده: مردم دربارۀ آیۀ:

﴿كُلُّ شَيۡءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجۡهَهُۥ﴾ [القصص: ٨٨]

چه می‌گویند؟ وی عرض می‌کند که مردم می‌گویند: «هر چیزی جُز وجه خداوند، هلاک می‌شود» امام با تعجّب فرموده: سبحان الله! قول بزرگی گفته‌اند!. امّا قول مردم به هیچ وجه تعجّب ندارد و ترجمۀ بدون کم و زیاد آیۀ شریفه است. امّا روایت، معنایی مبهم برای آیه ذکر کرده و آن را به امام ÷ نسبت داده است و می‌گوید: امام فرموده که مقصود از آن، وجه خداست که از آن آمده می‌شود؟! باید از راوی که روایتش را به نام امام صادق ÷ به هم بافته است، پرسید: آیا خودت فهمیده‌ای که چه بافته‌ای؟

چنانکه در توضیح روایت بعدی خواهیم دید، حضرت علی ÷ وجه الله را به ذات إلهی تفسیر و تعبیر فرموده است.

٨٦* حدیث ٢- به سبب وجود «برقی» در سند این حدیث، نمی‌توان به آن اعتماد کرد، امّا مجلسی آن را صحیح دانسته است! متن حدیث نیز وجه الله را برخلاف قول امام‌المتّقین حضرت علی ÷ معنی کرده است. از آن بزرگوار دربارۀ معنای «وجه الله» سؤال شد، آن حضرت فرمود: تا آتشی افروختند، آنگاه از سائل پرسید: وجه این شعلۀ آتش کجای آن است؟ گفت: از همه سو، «وجه» است، فرمود: وجه‌الله نیز ذات او و خود اوست[٣٩٨].

نویسنده گوید: یکی از معانی «وجه» در فارسی «روی و چهره» است که بشر با آنان به بالا و پایین و چپ ‌و راست و.... توجّه می‌کند، البتّه چون قوّۀ بینایی و شنوایی.... در چهره و صورت انسان قرار دارد از این‌رو با صورت توجّه می‌کند امّا خدای متعال بالذّات سمیع و بصیر است و نیازی به آلت شنوایی و بینایی ندارد و به ذات خویش عنایت دارد و وجه او همان ذات اوست. متأسفانه این روایت برای وجه الله معنایی ذکر کرده که به هیچ وجه با صدر و ذیل آخرین آیۀ سورۀ «قصص» تناسب ندارد!

*١٤١حدیث ٣- حدیثی مرفوع است که «محمّد بن سِنان» از فردی مجهول به نام «ابوسلّام النّخّاس» روایت می‌کند و البتّه نقل چنین روایتی از فردی مانند او بعید نیست.

وی یکی از غُلاة و کذّابان رسواست که به قول «شیخ مفید» علمای شیعه در متّهم‌بودن و ضعف وی اختلاف ندارند. ما «ابن سنان» را در کتاب خرافات وفور در زیارات قبور (ص ٢٨١) معرّفی کرده‌ایم ودر اینجا تکرار نمی‌کنیم. مرحوم «قلمداران» نیز دو نمونه از احادیث رسوای وی را در کتاب «زیارت و زیارتنامه» (صفحه ٨١ به بعد) آورده است، بدانجا مراجعه شود[٣٩٩]. در اینجا یادآور می‌شویم که وی از رُوات حدیثی است که می‌گوید: «رمضان همیشه سی روزه است»!! «نجاشی» و «کشّی» گفته‌اند: که «فضل بن شاذان» و «أیوب بن نوح» نقل احادیث محمّد بن سِنان را جایز نمی‌دانسته‌اند.

٨٧یکی از تحفه‌های «ابن سنان»، روایت ذیل است که «کشّی» نقل کرده و دلالت بر انحراف کامل و فساد عقیدۀ وی دارد: «عن محمّد بن سنان قال: دخلت على أبي جعفر الثّانی ÷ فقال لي: یا محمّد! کیف أنتَ إذا لعنتُك وبرئتُ منك وجعلتُك محنة للعالمین، أهدي بك من أشاءُ وأضل بك مَن أشاء، قال: قلت له: تَفعلُ بعبدك ما تشاء یا سیّدي، إنَّك على کل شيءٍ قدیر. ثم قال: یا محمّد! أنت عبد قد اُخلِصتَ للهِ، إنِّي ناجیتُ الله فیك فأبى إلا أن یُضِلَّ بك کثیراً ویهدي بك کثیراً[٤٠٠] = محمّد بن سنان مدّعی است که بر امام جواد ÷ وارد شدم، آن حضرت به من فرمود: ای محمّد! چگونه خواهد بود اگرتو را لعن کرده و از تو بیزاری جویم و تو را [وسیلۀ] امتحان جهانیان قرار دهم که با تو هر که را بخواهم هدایت نمایم و هر که را بخواهم گمراه سازم؟ گفتم: ای سرورم با بنده‌ات هرکار که بخواهی می‌کنی همانا تو بر هرچیز توانایی [أعوذ بالله تعالى من هذه الأباطیل] سپس امام [به جای آنکه به وی اعتراض کند] فرمود: ای محمّد! تو بنده‌ای هستی که برای خدا خالص شده‌ای، من در بارۀ تو با خداوند مناجات کرده‌ام و خدا خواسته است که بسیاری را توسّط تو گمراه سازد و بسیاری را هدایت فرماید»!!

آیا اگر کسی با پیامبر این چنین سخن می‌گفت و آن حضرت را به مقام ربوبیّت می‌رساند، آن حضرت اعتراض نمی‌فرمود[٤٠١]؟ آیا «ابن سنان» فراموش کرده که امام جواد ÷ فرزند بزرگوار حضرت علی ÷ است که به فردی که آن حضرت را ستوده بود، فرمود: «إنّ مِن حقّ مَن عظم جلال الله سبحانه في نفسه، وجلّ موضعه من قلبه، أن یَصغُرَ عنده ـ لِعظم ذلك ـ کلُّ ما سواه = شایسته است کسی که عظمت خدای متعال در جانش بزرگ آمده و رفعت مرتبت الهی در دلش عظمت یافته، همه چیز جُز حقّ، در نظرش [به سبب عظمت الهی] کوچک آید» (نهج‌البلاغه، خطبة ٢١٦). و همچنین فرمود: «عظم الخالق عندك یُصَغِّرُ المخلوق في عینك = عظمت آفریدگار موجب می‌شود که مخلوق در نظرت کوچک باشد» (نهج‌البلاغه، کلمات قصار ١٢٩ و خطبة ١٩٣). آری، فرزند بزرگوار این امام همام یعنی امام جواد ÷ قطعاً در برابر اینگونه سخنان شرک‌آمیز سکوت نخواهد کرد.

دیگر از اباطیل «ابن سنان» روایت نخست باب ٧٢ کافی است[٤٠٢]، وی در حدیث مذکور مدّعی است که امام صادق فرموده: «جرى له (= عليّ) من الفضل مثل ما جری لمحمّد ص» منظورش آن است که همان فضیلتی که خداوند به محمّد ص عطا فرموده به حضرت امیر ÷ نیز عطا شده است! و یا مدّعی است که حضرت علی ÷ بارها می‌فرمود: «أقرّت لي جمیع الملائکة والرّوح والرّسل بمثل ما أقرّوا به لمحمّد = همۀ فرشتگان و روح‌القدس و انبیاء آنچه را که برای محمّد ص اقرار نموده‌اند برای من نیز همانند آن را اقرار کرده‌اند»!!

می‌گوییم: فضل خدا بر پیامبر اکرم ص، نعمت نبوّت بوده است که همۀ فرشتگان و روح القدس نیز آن را پذیرفته‌اند و بدان اقرار دارند، آیا این فضیلت نیز به علی ÷ یا سایر أئمّه عطا شده است؟!

دیگرآنکه می‌گوید: «جعلهم الله أرکان الأرض أن تمیدَ بأهلها = خداوند ایشان (= أئمه) را ارکان زمین قرارداده که زمین، مردم‌را نجنباند»!! قرآن فرموده که خدا کوه‌ها را خلق کرد تا زمین مضطرب و لرزان نشود امّا غُلات می‌گویند که امام رکن زمین است و اگر امام نباشد زمین مضطرب خواهد شد. می‌گوییم: قبل ‌از خلقت حضرت آدم ÷ و یا قبل‌ از تولد پیامبراسلام ص زمین هر طور که بوده پس از انبیاء و أئمه نیز همان طور خواهد بود.

دیگر آنکه می‌گوید: «الرّادّ علیه في صغیرة أو کبیرة على حدّ الشّرك بالله = مخالف با او (= علی) در أمری کوچک یا بزرگ، در حدّ و مرز شرک به خداوند است». می‌گوییم: اگر چنین است پس چرا حضرت علی ÷ خوارج و سپاه معاویه و.... یعنی مخالفانی را که حتّی با او جنگیدند به شرک و نفاق نسبت نمی‌داد و در بارۀ آنها فرمود: «هم إخواننا بغوا علینا = آنان برادران ما هستند که بر ما گردنکشی و نافرمانی کردند»[٤٠٣]. مطّلعین از تاریخ به خوبی می‌دانند که علی ÷ در دوران زمامداری خویش در مورد مخالفانش احکام مسلمین را جاری می‌دانست، به عنوان نمونه آن حضرت پس از جنگ جمل، سه روز در خارج بصره اقامت فرمود و بر کشتگان جنگ ـ خواه از سپاه خودش بودند یا از لشکر مخالفان ـ نماز خواند و با آنان مانند غیرمسلمین و مشرکین رفتار نکرد[٤٠٤]. فرزند آن حضرت، امام صادق نیز فرموده: صلِ علی مَن مات مِن أهل القبلة وحسابه على الله = هر که از اهل قبله درگذشت، بر او نماز [میّت] به جای آور، محاسبۀ اعمال او با خداست»[٤٠٥].

دیگر آنکه می‌گوید: «عُلِّمتُ المنایا والبلایا = مرگ مردم و بلاهایی [که دچارش می‌شوند] به من آموخته شده است». با توجّه به آنچه در این کتاب، در فصل «علم غیب و معجزه و کرامت» گفته‌ایم، بطلان این ادّعا واضح است. قرآن نیز فرموده:

﴿وَمَا تَدۡرِي نَفۡسٞ مَّاذَا تَكۡسِبُ غَدٗاۖ وَمَا تَدۡرِي نَفۡسُۢ بِأَيِّ أَرۡضٖ تَمُوتُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرُۢ﴾ [لقمان: ٣٤]

«هیچ کس نمی‌داند فردا چه کاری خواهد کرد و هیچ کس نمی‌داند به کدام سرزمین خواهد مرد براستی که خداست دانای آگاه‌».

پس چگونه ممکن‌است حضرت علی ÷ از مرگ مردم و بلاهایی‌که بدان مبتلا می‌شوند، مطّلع باشد؟!

١٤٢دیگر آنکه از قول امام می‌گوید: «أنا الفاروق الأکبر = من فاروق بزرگترم». پیداست که جاعل روایت چون شنیده که خلیفۀ ثانی به «فاروق» ملقّب است، از زبان امام جعل کرده که فرموده: من فاروق بزرگترم. با همین گونه جعلیّات، مذهبی ساخته‌اند که اکثر مذاهب اسلامی به آن خوشبین نیستند و باعث دوری مسلمین از یکدیگر شده‌اند.

دیگر آنکه می‌گوید: «کان أمیرالمؤمنین ÷ باب الله = امیرالمؤمنین ÷ باب خداست». چنانکه در صفحات قبل نیز گفته‌ایم، می‌پرسیم: چرا حضرت امیر خود فرموده است که خداوند در و دربان ندارد[٤٠٦]؟ معلوم می‌شود که جاعلین این حدیث از سخنان حضرت امیر ÷ بی‌خبر بوده‌اند.

آری، حدیث سوّم این باب را چنین کسی روایت کرده و ائمّه را «وجه خدا» دانسته است. می‌گوییم: مگر «وجه خدا» پیر می‌شود یا می‌میرد؟! در حالی که پیامبر و ائمّه پیر می‌شدند و می‌مردند، پس چگونه ممکن است آنان وجه خدا باشند؟!

همچنین ائمّه را چشم و دست خدا دانسته است!! آیا خدا قبل از ولادت ائمّه و یا پیامبر، وجه و چشم و دست نداشت؟! خدایی که وجه و چشم و دستش یکی از بندگان محتاج باشد، چگونه خدایی است؟ آیا اینگونه احادیث مخالف آیۀ:

﴿وَرَبَّكَ فَكَبِّرۡ﴾ [المدثر: ٣]

«و پروردگارت را بزرگ دان».

نیست؟ باید در برابر این اباطیل این آیت را بخوانیم: ﴿سُبۡحَٰنَ رَبِّكَ رَبِّ ٱلۡعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ ١٨٠﴾.

* حدیث ٤- این حدیث را قبلاً در صفحه ١٦١ کتاب بررسی کرده‌ایم بدانجا مراجعه شود.

* حدیث ٥- از این حدیث قبلاً در صفحه ٧٩ و صفحه ٢٨٨ سخن گفته‌ایم[٤٠٧].

١٤٣٨٨* حدیث ٦- راوی این حدیث «حمزه بن بزیع»، به قول ممقانی از ضعفاست. وی همان است که از «علی بن أبی حمزۀ بطائنی»[٤٠٨] پول گرفت تا مذهب واقفیّه را ترویج کند. امام رضا ÷ او را شقّی شمرده و فرمود: وی جُز به حالت کفر از دنیا نمی‌رود. حال ای خوانندۀ محترم، ملاحظه کن که کلینی خرافات و شرکیّات اینگونه رُوات را که اکاذیب خود را به نام امام بافته‌اند در کتاب «کافی» گرد آورده است!

* حدیث ٧- در این حدیث مانند حدیث ٥ امام را حجّت و در و زبان و وجه و چشم خدا شمرده است در حالی که واضح است پس از پیامبر اکرم، حجّتی نیست چنانکه حضرت علی ÷ نیز فرموده: «تمّت بنبیّنا محمّد ص حجّته = حجّت خداوند با پیامبرمان محمّد ص خاتمه یافت» (نهج البلاغه، خطبة ٩١). همچنین این روایت مخالف است با قول علیّ ÷ که «وجه‌الله» را ذات خدا دانسته است.

* حدیث ٨- راوی آن هاشم بن ابوعُمارۀ جنبیّ یا ابوعمار حیتی، مجهول است. در این روایت نیز به حضرت امیر ÷ افتراء بسته‌اند که فرموده: من «باب الله» هستم! می‌گوییم: مقام آن بزرگوار أجلّ از آن است که چنین سخنی بگوید. اینگونه ادّعاها و خودستایی‌ها بیشتر از کسانی از قماش «میرزا علی‌محمد باب» و «میرزاحسینعلی بهاء» و امثال آنها سر می‌زند.

پیش از آنکه نهمین حدیث این باب را مورد رسیدگی قرار دهیم، لازم است ابتداء فردی را بشناسیم و سپس به حدیث شمارۀ ٩ توجّه کنیم، زیرا این کار برای شناخت راوی سوّم حدیث شمارۀ ٩ ضروری است.

١٤٤شخصی که اینک او را معرّفی خواهیم کرد صالح بن عقبه بن قیس بن سمعان أبی‌ربیحه است که برادر فاضل ما جناب «قلمداران» / او را در کتاب «زیارت و زیارتنامه» (ص ٦٥ به بعد) معرّفی کرده است. در اینجا یادآور می‌شویم که «غضائری» دربارۀ صالح بن عُقبَه می‌گوید: به او اعتنا نمی‌شود و بسیار دروغگو و غالی است.

این مرد در نقض وحدت اسلامی و افروختن آتش تفرقه در میان مسلمین ید طولا دارد. از جمله مرویّات او «زیارت عاشورا» است که باکمال تأسّف قراءت آن در میان امامیّه متداول است و علمای ما مردم را از بُطلان این به اصطلاح دعا، آگاه نمی‌کنند و متأسّفانه بنا به قاعدۀ مضرّۀ «تسامح در أدلّۀ سنن» به سند آن توجّه نمی‌شود! ذیل زیارتنامۀ عاشورا شامل لعن بر معاویه و یزید و خلفای راشدین است و می‌گوید: «اللهمّ خُصَّ أنتَ أوّل ظالم باللعن منّي وابدأ به أوّلاً ثمّ الثاني ثمّ الثالث والرّابع، اللهمّ العن یزید خامِساً= پروردگارا تو خود نخستین ستمگر را از جانب من به لعنت، مخصوص بدار و [این لعنت را] از او آغاز کن و سپس دوّمی و سپس سوّمی و چهارمی را [بیفزا] و پروردگارا یزید را به عنوان پنجمی لعنت کن[٤٠٩]»!! چنانکه ملاحظه می‌شود در اینجا معاویه و یزید را همردیف ابوبکر و عمر قرار داده و به روی خود نیاورده که حضرت أمیر ÷ که با معاویه جنگید با خلفای راشدین بیعت فرمود و آنها را یکسان نشمرد و من گمان ندارم که هیچ مسلمان منصفی ـ حتّی اگر با ابوبکر و عمر کاملاً موافق نباشد ـ آنان را همسنگ معاویه و یزید بداند. نعوذ بالله من التّعصّب.

در مورد این دعا، اغراقی عظیم کرده و مدّعی است هر کس به آن بپردازد، «کتب اللهُ تعالى لهم ثواب ألف حجّة وألف عُمرة وألف غزوة کلّها مع رسول الله ص وکان له أجر وثواب مصیبة کل نبيّ ورسول ووصيّ وصدّیق وشهیدٍ مات أو قتل منذُ خلق الله الدّنیا إلى أن تقوم الساعة = خداوند متعال برایشان ثواب هزار حجّ و هزار عمره و هزار غزوه همراه پیامبر ص می‌نویسد و پاداش و ثواب مصیبت و رنج هر پیامبر و رسول و وصیّ و صدّیق و شهیدی که از زمان آفرینش دنیا تا قیام قیامت کشته شده و یا مرده است، خواهد داشت.»!! ملاحظه می‌فرمایید که بدین ترتیب ثواب خوانندۀ این دعا به مراتب از خود سیّدالشّهداء ÷ بیشتر خواهد شد!!!

٢- راوی روایت «کسی که به یاد امام حسین ÷ به قدر بال مگسی اشک بریزد، وارد بهشت می‌شود» نیز صالح بن عقبه است[٤١٠].

٣- دیگر از روایات «ابن عقبه» که کلینی روایت کرده، حدیث زیر است: «.... از اسماعیل بن بَزیع از صالح بن عُقبَه روایت شده که یزید بن عبدالملک نَوفَلی می‌گوید: در حالی بر امام صادق ÷ وارد شدم که اناری در دست داشت، [آن حضرت به خادمش] فرمود: ای مُعَتِّب به او اناری بده، زیرا مشارکت در هیچ چیز به اندازۀ مشارکت در خوردن انار برایم ناخوشایند نیست! سپس آن حضرت حجامت کرد و به من نیز فرمود که حجامت کنم، من نیز حجامت کردم، سپس فرمود تا اناری دیگر آوردند و فرمود: ای یزید، هر مؤمنی که یک انار کامل بخورد، خداوند چهل روز شیطان را از تابناکی و نورانیّت دلش دور می‌سازد و کسی که دو انار بخورد خدا صد روز شیطان را از نورانیّتِ دلش دور می‌سازد و کسی که سه انار کامل بخورد خدا یک سال شیطان را از نورانیّت دلش دور می‌سازد و کسی که خدا شیطان را از نورانیّتِ دلش دور سازد، گناه نمی‌کند و کسی که گناه نکند وارد بهشت می‌شود»[٤١١]. چنانکه ملاحظه می‌کنید لازم نیست برای دخول در بهشت زحمت چندانی متحمّل شویم بلکه کافی است هرسال سه انار کامل بخوریم و به بهشت برویم! ای کاش پیامبر اکرم ص که بیست و سه سال برای تربیت مؤمنین رنج برد و موعظه کرد و زحمت کشید به آنها توصیه می‌فرمود سالی سه أنار کامل بخورند!!

در جلد پنجم «وسائل الشّیعة» (کتاب الحج، أبواب المزار وما یناسبه) در «ابواب تأکّد استحباب زیارة الحسین»، احادیث ضدّ قرآن نامعقولِ غلوّآمیز متعدّدی از «ابن عقبه» دربارۀ زیارت امام حسین ÷ و عزاداری برای آن حضرت نقل شده که فقط دو نمونه را ذکر می‌کنیم و طالبین می‌توانند خود به کتاب مذکور مراجعه و سایر روایات این کذّاب را در آنجا ملاحظه کنند:

٤- از محمد بن اسماعیل از صالح بن عقبه از بشیرالدّهان روایت شده که امام صادق ÷ فرمود: همانا مردی که از نزد خانواده‌اش به سوی قبر امام حسین ÷ می‌رود با اوّلین گام گناهانش آمرزیده می‌شود و سپس پیوسته با هر قدمش بر پاکی و پاکیزگی او از گناهان، افزوده می‌شود تا اینکه به قبر می‌رسد و چون به قبر رسید خداوند در گوش او می‌فرماید: ای بنده‌ام، از من بخواه تا به تو بدهم و مرا بخوان تا تو را اجابت کنم، از من چیزی طلب کن تا به تو عطا کنم، و از من حاجتی بخواه تا برایت برآورم و امام صادق ÷ فرمود که بر خداست که آنچه را که بخشیده است، عطا فرماید![٤١٢]

٥-... محمد بن اسماعیل از صالح بن عقبه از پدرش از علقمه در حدیث زیارت امام حسین از دور یا نزدیک در روز عاشورا، نقل کرده که امام باقر ÷ فرمود: سپس باید برای حسین ÷ زاری و نوحه‌سرایی کرده و بر او بگرید و در خانه‌اش به کسانی که از ایشان تقیّه نمی‌کند بگوید که بر آن حضرت بگریند و با اظهار جزع و زاری در خانه ذکر مصیبت آن حضرت را بر پا دارد و به یکدیگر مصیبت حسین را تعزیت و تسلیت بگویند و من ضامنم که اگر چنین کنند بر خدای ـ عزوجل ـ است(!!) که همۀ آنها ثواب‌ها را عطا نماید! یعنی ثواب دو هزار حجّ و دو هزار عمره و دو هزار غزوه، گفتم: آیا تو ضمانت می‌کنی و بر عهده می‌گیری؟ فرمود: آری، برای کسی که چنین کند من ضمانت می‌کنم و بر عهده می‌گیرم! گفت: چگونه یکدیگر را تعزیت و تسلیت بگوییم؟ فرمود: می‌گویی: خدا پاداش ما را از مصیبتی که برای امام حسین بر ما رسیده است بزرگ نماید و ما و شما را با ولیّ خودش و حضرت مهدی از آل محمّد، از خونخواهان وی قرار دهد. و اگر می‌توانی در این روز به دنبال کاری نروی، چنین کن زیرا آن روز، روز شومی است که حاجت مؤمن برآورده نمی‌شود و اگر برآورده شود، مبارک نیست و در آن خیری نخواهد بود و هیچ یک از شما چیزی برای منزلش ذخیره نکند که هر که در این روز چیزی ذخیره کند آن چیز برای خود و خانواده‌اش برکت نخواهد داشت و اگر چنان که [گفتم] بکنند، خداوند بر ایشان ثواب هزار حجّ و هزار عمره و هزار غزوۀ همراه رسول خدا ص، می‌نویسد و ثوابی همانند هر پیامبر و رسول و صدّیق و شهیدی خواهد داشت که از زمان آفرینش دنیا تا قیام قیامت، کشته شده یا مرده است!![٤١٣]

می‌گوییم: چرا خداوند رحیم در کتابش چنین ثوابی را ذکر و بندگانش را به کسب آن تشویق نفرموده است.

٦٨٩- دیگر از تحفه‌های صالح بن عقبه برای مسلمیـن، حدیث دوّم باب ١٦٦ کافی است که متضمّن جبر و مخالف مذهب تشیّع است[٤١٤]. وی مدّعی است که امام باقر ÷ فرمود: خدا مخلوقات را آفرید و هرکه را دوست داشت از گِل بهشت و هرکه را دشمن می‌داشت از گِل دوزخ آفرید! می‌گوییم: اولاً: این چیزی جُز عقیدۀ جبریّه نیست و برخلاف تعالیم أئمّه است. ثانیاً: خدا با هیچ کسی دشمنی نداشته است. بنا به این روایت، امام باقر برای اثبات این ادّعای موهوم به دو آیه استناد کرده که هیچ ارتباطی به عالم طینت و عالم ذر و نظایر آن ندارد بلکه هر دو آیه مربوط به همین عالم است نه عالمی دیگر. آیا این راویان می‌خواسته‌اند غیرمستقیم برسانند که حضرت باقرالعلوم ÷ به قدری از قرآن بی‌اطّلاع بوده که بدون مناسبت به آیه‌ای نامربوط استناد کرده است؟ معلوم می‌شود که این احادیث را اشخاص جاهل مغرض جعل کرده‌اند. ما برای رسواکردن آنان، هر دو آیه را در اینجا ذکر می‌کنیم و مختصراً توضیح می‌دهیم: آیۀ نخست آیۀ ٨٧ سورۀ شریفۀ زخرف است که می‌فرماید:

﴿وَلَئِن سَأَلۡتَهُم مَّنۡ خَلَقَهُمۡ لَيَقُولُنَّ ٱللَّهُ﴾ [الزخرف: ٨٧]

«اگر از ایشان (مشرکین) بپرسی: چه کسی ایشان را آفریده است هر آینه خواهند گفت: خدا [و بت‌ها را خالق خویش نمی‌دانند]».

مرحوم طبرسی در تفسیر این آیه می‌گوید: ای محمّد! اگر از ایشان بپرسی: چه کسی آنان را از عدم به عرصۀ وجود آورده است؟ هرآینه خواهند گفت: خدا، زیرا ضرورتاً می‌دانند که بتهایشان آنها را نیافریده‌اند. پس چگونه از عبادت خدا به عبادت غیر او روی می‌آورند. (مجمع‌البیان، ذیل آیة ٨٧ سورة زخرف) چنانکه ملاحظه می‌فرمایید آیه خطاب به مشرکین و کفّار است و هیچ ارتباطی به عالم ذر ندارد.

آیۀ دوّم آیه‌ای است که می‌فرماید:

﴿فَمَا كَانُواْ لِيُؤۡمِنُواْ بِمَا كَذَّبُواْ بِهِۦ مِن قَبۡلُ﴾

لازم است بدانیم آنچه که آوردیم بخشی است از آیۀ ٧٤ سورۀ مبارکۀ «یونس» که آن را به صورت کامل در اینجا ذکر می‌کنیم و یادآور می‌شویم که آیات پیش از آن مربوط به قوم نوح ÷ است:

﴿ثُمَّ بَعَثۡنَا مِنۢ بَعۡدِهِۦ رُسُلًا إِلَىٰ قَوۡمِهِمۡ فَجَآءُوهُم بِٱلۡبَيِّنَٰتِ فَمَا كَانُواْ لِيُؤۡمِنُواْ بِمَا كَذَّبُواْ بِهِۦ مِن قَبۡلُۚ كَذَٰلِكَ نَطۡبَعُ عَلَىٰ قُلُوبِ ٱلۡمُعۡتَدِينَ ٧٤﴾

«پس‌از او (= نوح) فرستادگانی را به سوی قومشان گسیل داشتیم که حجّت‌ها و دلایل روشن برایشان آوردند امّا آنان به چیزی که پیش از این تکذیب کرده بودند، ایمان نمی‌آوردند و ما این چنین بر دل‌های کسانی که به حقیقت ستم می‌کنند، مهر می‌زنیم».

مرحوم طبرسی در تفسیر این آیه می‌گوید: پس از حضرت نوح و هلاک‌کردن قومش و پس از اینکه بازماندگانش با توالد و تناسل رو به ازدیاد نهادند، پیامبرانی [از قبیل] ابراهیم و هود و صالح و لوط و شعیب و.... را با براهین و معجزاتی که نشانۀ راستگویی آنان و شاهدی بر رسالت و نبوّتشان بود، به سوی قومشان فرستادیم امّا آنان چیزی را که پیشینیان آنان ـ یعنی قوم نوح ـ تکذیب کرده بودند، تصدیق نکردند و ایمان نیاوردند یعنی در کفر و سرکشی مانند پیشینیان خود رفتار کردند. (مجمع‌البیان، ذیل آیة ٧٤ سورة یونس) باید از این روات‌ جاهل پرسید که آیه چه ارتباطی به عالم ذر و عالم طینت دارد؟ مقام امام باقر ÷ أجلّ از آن است که آیه را به موضوعی نامربوط نسبت دهد.

از همه مهمتر این که این حدیث ـ که نظایرش در کافی کم نیست ـ مخالف کتاب خداست زیرا قرآن از قول پیامبران می‌فرماید:

﴿إِن نَّحۡنُ إِلَّا بَشَرٞ مِّثۡلُكُمۡ﴾ [ابراهیم: ١١]

«ما جُز بشری همانند شما نیستیم».

در حالی که بنا به این روایت، انبیاء مانند سایر مردم نبوده‌اند و خلقت آنها لااقلّ با کسانی که ایمان نمی‌آورند، یکسان نبوده است و آنان در دعوت بسیاری از مردم به ایمان، از مخاطبین خود توقّع نابجا داشته‌اند!!

اینک که با «صالح بن عقبه» آشنا شدیم، می‌پردازیم به سوّمین راوی حدیث نهم باب ٤٦ که «محمّد بن اسماعیل بن بزیع» نامیده می‌شود:

١٤٥* حدیث ٩- راوی سوم این حدیث «محمّد بن اسماعیل بن بَزیع» است که این روایت را از قول عموی کذّابش نقل می‌کند. اهل تحقیق می‌دانند که ناقل و مروّج أکثر اباطیل و اکاذیبِ «صالح بن عُقبَه» که با کیفیّت احادیثش در سطور فوق آشنا شدیم، همین جناب «محمّد بزیع» است ـ چنانکه احادیثی که از «ابن عقبه» در اینجا آورده‌ایم از طریق همین مرد نقل شده است ـ وی از «منصور بن یونس»[٤١٥] نیز روایت کرده و همچنین اباطیل عمویش«حمزه بن بزیع» و افرادی از قبیل «خیبری بن علی الطّحان الکوفی»[٤١٦] و «محمّد بن فضیل»[٤١٧] را نقل می‌کند که هر سه از ضعفاء محسوب می‌شوند! به عبارت دیگر، مرویّات او از غیر «ابن عُقبَه» نیز عاری از اشکال نیست، وی از قول امام رضا می‌گوید: روز جمعه از سایر روزها کوتاه‌تراست (مصباح المتهجّد ص ٢٠٥). امّا جالب است بدانید که علمای رجال به جای اینکه او را جرح و تضعیف کنند و لااقلّ بگویند: «یَروي عن الغُلات والضّعفاء من دون تحرّج = بی‌محابا از غُلات و ضعفا روایت می‌کند: یا بگویند: «یَروي عن الضّعفاء» و نظایر آن، او را توثیق کرده‌اند!! درحالی که این خصوصیّت، از عِلَل ضعف راوی است. (فتأمّل) روایت نهم این باب نیز از احادیثی است که «محمّد بزیع» از عموی کذّابش نقل کره و ما حال نکبت مآل عمویش را قبلاً بیان کرده‌ایم[٤١٨].

متن حدیث نیز با آیات قرآن بازی کرده و مدّعی است که مقصود از «جنب الله» در آیۀ ٥٦ سورۀ زُمَر، علیّ بن أبی‌طالب است! غافل از اینکه سورۀ شریفۀ زُمَر مکّی است و این معنی در دوران مکّه بسیار نامناسب است. دیگر آنکه خداوند فرموده:

﴿وَٱتَّبِعُوٓاْ أَحۡسَنَ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكُم مِّن رَّبِّكُم مِّن قَبۡلِ أَن يَأۡتِيَكُمُ ٱلۡعَذَابُ بَغۡتَةٗ وَأَنتُمۡ لَا تَشۡعُرُونَ ٥٥ أَن تَقُولَ نَفۡسٞ يَٰحَسۡرَتَىٰ عَلَىٰ مَا فَرَّطتُ فِي جَنۢبِ ٱللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ ٱلسَّٰخِرِينَ ﴾ [الزمر: ٥٥-٥٦]

«و نیکوترین چیزی را که از پروردگارتان بر شما نازل شده، پیروی کنید، پیش از آنکه ناگاه شما را در حالی که بی‌خبرید عذاب الهی بیاید. و کسی بگوید: ای دریغا بر آنچه در حضور خدا، کوتاهی ورزیدم و به راستی من از استهزاءکنندگان بودم».

و نیز فرموده:

﴿قَدۡ خَسِرَ ٱلَّذِينَ كَذَّبُواْ بِلِقَآءِ ٱللَّهِۖ حَتَّىٰٓ إِذَا جَآءَتۡهُمُ ٱلسَّاعَةُ بَغۡتَةٗ قَالُواْ يَٰحَسۡرَتَنَا عَلَىٰ مَا فَرَّطۡنَا فِيهَا﴾ [الأنعام: ٣١]

«همانا زیان کردند کسانی که ملاقات با خدا را دروغ شمردند تا آنکه قیامت ناگاه بیاید و گویند: ای دریغ بر ما که دربارة آن (= قیامت) کوتاهی ورزیدیم».

این آیات به وضوح می‌رساند که این حسرتی است که هر بندۀ کافر و نافرمانی به این حسرت مبتلا می‌شود، چه در زمان علی ÷ باشد و چه در زمان انبیاء سابقین و چه در سایر زمانها و اختصاصی به حضرت علی ÷ ندارد.

١٤٦* حدیث ١٠- سند آن در نهایت ضعف است یکی از رُوات بدنام آن «معلّی بن محمّد» است که قبلاً با او آشنا شده‌ایم[٤١٩]. راوی دیگر آن «محمّد بن جمهور» است.

١٤٧محمد بن جمهور العمّی البصری و پسرش «حسن» هر دو دروغگویند[٤٢٠]. گرچه پدر را دروغگوتر دانسته‌اند! وی از غُلات بوده و «غضائری» فرموده: او فاسدالحدیث است و نباید حدیثش نوشته شود و من از او شعری دیده‌ام که در آن محرّمات خدا را حلال شمرده است! «نجاشی» نیز او را به همین خصوصیّات نکوهیده و فرموده: در او امور عظیمی است که خدا به خباثت آنها داناتر است!

این غالی کذّاب علاقۀ بسیار دارد که برای خداوند متعال در و دربان و حجاب و.... بتراشد و همچنانکه در حدیث دهم باب حاضر مدّعی است امام باقر فرموده: محمّد «حجاب» خداست! در حدیث دوم باب ٧٠ کافی نیز می‌گوید: امام صادق فرموده: «أوصیاء هم أبواب الله = اوصیاء درهای خدایند»! امّا حضرت علی ÷ دربارۀ خدا و خلق فرموده: «فما قطعکم عنه حجاب ولا أغلق عنکم دونه باب وإنّه لبکلِّ مکان، وفي کُلِّ حین وأوان ومع کلِّ أنس وجانّ = پرده‌ای شما را از خدا جدا نساخته و [میان خود و بندگان] دری بر روی شما نبسته و همانا او در هر مکان و همه جا و در هر وقت و زمانی حاضر و با هرانسان و جنّ همراه است» (نهج البلاغه، خطبۀ ١٩٥) و نیز فرموده: «لَم یجعل بینك وبینه من یحجبك عنه = خداوند بین خود و تو کسی که حجاب او از تو باشد قرار نداده است» (نهج البلاغه، نامۀ ٣١) و چنانکه گفته‌ایم[٤٢١] فرموده: خداوند در و دربان دارد. چنانکه ملاحظه می‌کنید حضرت امیر ÷ می‌فرماید: خداوند در و حجاب ندارد امّا کذّابین ادّعا می‌کنند که ائمّه در و حجاب خدایند! همین اکاذیب زمینه‌‌ساز ادّعای امثال علی‌محمّد باب شده که بگوید که چون خدا «در» دارد من هم درِ خدایم!!

دیگر آنکه حجاب و پرده مانع‌اند، امّا «ملّامحسن فیض کاشانی» برای توجیه این حدیث، برخلاف لغت، چنین بافته که منظور از حجاب آن است که به وسیلۀ آنها فیض و رحمت و هدایت و توفیق از خداوند به بندگان می‌رسد، درحالی که اوّلاً: پر واضح است که به چنین وسیله‌ای حجاب گفته نمی‌شود[٤٢٢]. ثانیاً: خداوند در قرآن امر کرده که مستقیماً به او روی آورده شود و فرموده:

﴿فَٱسۡتَقِيمُوٓاْ إِلَيۡهِ﴾ [فصلت: ٦]

«پس مستقیماً به سوی او بروید».

و این امر به وضوح می‌رساند که خدا باب و حجاب ندارد. والحمد لله ربّ العالمین وسبحانه وتعالی عمّا یقولون علوّاً کبیرا.

* حدیث ١١- مجهول و مرسل است و در دو مورد با قرآن بازی کرده است. اوّل با آیۀ ٥٧ سورۀ مبارکۀ بقره و آیۀ ١٦٠ سورۀ اعراف که ما در اینجا آیۀ اخیر را ذکر می‌کنیم:

﴿وَظَلَّلۡنَا عَلَيۡهِمُ ٱلۡغَمَٰمَ وَأَنزَلۡنَا عَلَيۡهِمُ ٱلۡمَنَّ وَٱلسَّلۡوَىٰۖ كُلُواْ مِن طَيِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰكُمۡۚ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَٰكِن كَانُوٓاْ أَنفُسَهُمۡ يَظۡلِمُونَ﴾ [الأعراف:١٦٠]

« و بر آنان (= بنی‌اسرائیل) ابر را سایبان ساختیم و منّ و سلوی بر آنان فرود آوردیم [و گفتیم:] از پاکیزه‌های آنچه که شما را روزی داده‌ایم بخورید و ایشان [با تباهکاری خویش] به ما ستم نکردند لیکن بر خویشتن ستم می‌کرده‌اند».

راوی می‌گوید: امام فرموده خداوند ما را با خودش آمیخته(!!) و ظلم به ما را ستم به خودش شمرده است. باید از راوی پرسید: چرا خدا مسألۀ ظلم به ائمّه را در قصّۀ حضرت موسی ذکر کرده است؟!

دوّم: دربارۀ آیۀ

﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ ٱللَّهُ وَرَسُولُهُۥ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ...﴾ [المائدة: ٥٥]

«همانا دوست شما خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‌اند...».

٩٠می‌گوید: منظوراز ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ﴾ ائمّه است. در حالی‌که ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ﴾ شامل همۀ مؤمنین است وبه قرینۀ آیۀ ٥١ و٥٧ که می‌فرماید: یهود ونصاری و کفّار را دوست نگیرید مقصود از «ولیّ» دوست است. در واقع منظور از این آیات آن است که ای مؤمنان، با کفّار و یهود و نصاری دوستی و به آنها اعتماد و اتّکا نکنید، آنها دوست شما نیستند بلکه خدا و رسولش و مؤمنان نمازگزار و زکات‌پرداز دوست شمایند. بنابراین، منحصر ‌نمودن ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ﴾ به ائمّه، بازی‌کردن با قرآن و تهمت به آن بزرگواران است. (ر. ک. شاهراه اتّحاد، ص ١٤٥).

[٣٩٨]- ر. ک. سفینة البحار، ج ٢، ص ٦٣٥. این روایت در تفسیر صافی ذیل آیه ١١٥ سوره بقره و کتب دیگر نیز مذکور است.

[٣٩٩]- آن مرحوم وی را در کتاب «زکاة» (ص ٢٢٠ به بعد) نیز معرّفی کرده است.

[٤٠٠]- رجال کشّی، چاپ کربلاء، ص ٤٨٧.

[٤٠١]- مفید است در این مورد رجوع کنید به کتاب خیانت در گزارش تاریخ (چاپ اوّل) انتشارات چاپخش، ج ١، ص ٢٦ و ٢٧.

[٤٠٢]- اصول کافی، ج ١، ص ١٩٦ ـ هر دو «محمّدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند و مجلسی به ضعف هر دو سند آن تصریح کرده است.

[٤٠٣]- وسائل الشیعة، ج ١١، ص ٦٢ (کتاب جهاد، باب ٢٦) حدیث دهم. در نهج‌البلاغه (خطب ١٢٢) نیز درباره مخالفان خود می‌فرماید: «لکنّا إنّما أصبحنا نُقاتل إخواننا في الإسلام = ولی اینک ما با برادران اسلامی خود می‌جنگیم».

[٤٠٤]- الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج ٣، ص ١٣١ و البدایة والنّهایة، ج ٧، ص ٢٤٥ ـ ترجمه تاریخ طبری، ج ٦، ص ٢٤٧٠ و ٢٤٧١ (ترجمه ابوالقاسم پاینده).

[٤٠٥]- وسائل الشیعة، ج ٢، ص ٨١٤.

[٤٠٦]- ر. ک. صفحه ٢٨٨ کتاب حاضر.

[٤٠٧]- سند این حدیث را مرحوم قلمداران در کتاب زيارت و زيارتنامه (ص ١٠١ به بعد) بررسی کرده است.

[٤٠٨]- برای شناخت او رجوع کنید به صفحه ١٩٥ و ١٩٨ کتاب حاضر.

[٤٠٩]- مصباح المتهجّد، شیخ طوسی، مؤسّسة الأعلمی (بیروت)، ص ٥٣٦ ـ ابن عقبه ذیل این دعا را، یعنی همان قسمت که شامل لعن و سلام است، از مجهولی به نام «علقمة بن محمد الحضرمی» آورده است!

[٤١٠]- این روایت را در صفحه ٦٦ و ٦٧ کتاب زيارت و زيارتنامه مطالعه فرمایید.

[٤١١]-... عن محمّد بن إسماعیل بن بزیع عن صالح بن عقبة عن یزید بن عبدالملك النّوفلي قال: دخلتُ على أبي‌عبدالله ÷ وفي یده رمّانة فقال: یا معتب! أعطه رمانة فإنِّي لم أُشْرَك فی شيءٍ أبغض إليَّ مِنْ أن أُشرَك في رمّانة ثم احتجم وأمرني أن أحتجم فاحتجمتُ ثمّ دعا برمّانة أخری وقال: یا یزید! أیّما مؤمن أکل رمّانة حتّی یستوفیَها أذهب الله الشّیطان عن إنارة قلبه أربعین صباحاً ومن أکل اثنتین أذهب الله الشّیطان عن إنارة قلبه مائة یوم ومن أکل ثلاثاً حتّى یستوفیها أذهب الله الشّیطان عن إنارة قلبه سنة ومَن أذهب اللهُ الشّیطانَ عن إنارة قلبه سنة لم یُذنب و مَن لم یُذنِب دخل الجَنّة»!! (الفروع من الکافی، ج ٦ «باب الرّمّان» ص ٣٥٣، حدیث ٩- همچنین در صفحه ٣٤٥ حدیث ١٥ نیز از صالح بن عقبه است).

[٤١٢]-... عن محمّد بن إسماعیل عن صالح بن عقبة عن بشیر الدّهان عن أبي عبدالله ÷ قال: إن الرّجل لیخرج إلى قبر الحسین ÷ فله إذا خرج من أهله بأول خطوة مغفرة لذنوبه ثم لم یزل یقدّس بکل خطوة حتی یأتیه، فإذا أتاه وناجاه الله وقال: عبدي سلني اُعطِك وادعني أجبك، اطلب شیئا أعطك، سلني حاجة أقضها لك، قال: وقال أبوعبدالله ÷: وحق على الله أن یعطي ما بذل. (وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٣٢٧، حدیث ٢٨).

[٤١٣]-... عن محمّد بن إسماعیل عن صالح بن عقبه عن أبیه عن علقمة عن أبی جعفر ÷ (فی حدیث زیارة الحسین یوم عاشورا من قرب و بعد) قال: ثمّ ليندب الحسين ÷ ويبكيه ويأمر من في داره ممّن لا يتّقيه بالبكاء عليه ويقیم في داره المُصيبة بإظهار الجزع عليه وليعزّ فيها بعضهم بعضاً بمصابهم بالحسين ÷ و أنا ضامن لهم إذا فعلوا ذلك علی الله عزوجل جمیع ذلك یعنی ثواب ألفي حجة وألفي عمرة، وألفي غزوة، قلت: أنت الضّامن لهم ذلك و الزّعیم؟ قال: أنا الضّامن و الزّعیم لمن فعل ذلك، قلت: وکیف یعزّی بعضنا بعضا؟ قال: تقول: عظم الله أجورنا بمصابنا الحسین ÷ وجعلنا وإیّاکم من الطّالبین بثأره مع ولیّه والإمام المهدی من آل محمّد، وإن استطعت أن لا تنشر یومك فی حاجة فافعل، فإنّه یوم نحس لا تقضی فیه حاجة مؤمن وإن قضیت لم یبارك له فیها، ولا یری فیها رشداً ولا یدخرن أحدکم لمنزله فیه شیئاً فمن ادخر في ذلك الیوم شیئاً لم یبارك له فیما ادّخر ولم یبارك له في أهله، فإذا فعلوا ذلك کتب الله لهم ثواب ألف حجة وألف عمرة وألف غزوة مع رسول الله ص وکان له کثواب کلّ نبيّ ورسول وصدّیق وشهید مات أو قُتل منذ خلق الله الدّنیا إلى أن تقوم السّاعة! (وسائل الشیعة، ج ١٠، ص ٣٩٨ و ٣٩٩، حدیث ٢٠) و نیز بنگرید به حدیث پنجم باب مذکور در صفحه ٣٧٢ و ٣٧٣ وسائل الشیعة که آن نیز از منقولات «صالح بن عقبه» است).

[٤١٤]- کلینی یک بار دیگر این حدیث را آورده است (اصول کافی، ج ٢، ص ١٠، حدیث ٣). در باب ١٦٦ کافی اشتباهاً نام یکی از روات «جعفری» ذکر شده، امّا بار دوّم «جعفی» مکتوب گردیده، که صحیح همان است ـ هر دو «محمّدباقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند و مجلسی به ضعف آن تصریح کرده است.

[٤١٥] ـ « کشّی» او را تضعیف کرده و شیخ «طوسی» نیز او را واقفی دانسته است.

[٤١٦]ـ «خیبری» را غضائری و نجاشی تضعیف کرده‌اند. دربارۀ او رجوع کنید به‌کتاب «زیارت و زیارتنامه» صفحۀ ٦٤.

[٤١٧] ـ او را در صفحۀ ٣٠٥ همین کتاب معرّفی کرده‌ایم.

[٤١٨] ـ ر.ک. صفحۀ ٣١٣ کتاب حاضر.

[٤١٩]- ر. ک. صفحه ١٦٠ همین کتاب.

[٤٢٠]- حسن بن محمّد بن جمهور به دروغ عمر پدرش را بسیار طولانی و حدود ١٢٠ سال ذکر می‌کرد تا تواند او را از اصحاب امام رضا ÷ قلمداد کند و بدین ترتیب اکاذیبی را به نقل از پدرش به ائمّه نسبت دهد. (ر. ک. معرفة الحدیث، محمّدباقر بهبودی، ص ٧٢ و ١٩٩).

[٤٢١] ـ ر.ک. صفحۀ ٢٨٨ کتاب حاضر.

[٤٢٢]- این روایت به قدری رسواست که حتّی مترجم متعصّب کافی نیز ناچار از متن عدول نموده و «حجاب = پرده» را به معنای «حاجب = پرده‌دار» ترجمه کرده است!! فتأمّل.

٤٧- باب البداء

١٤٨در این باب شانزده حدیث آمده که بهبودی هشت حدیث ١ و ٢ و ٣ و ٤ و ٧ و ٨ و ٩ و١٠ را صحیح دانسته و مجلسی حدیث ١ و ٩ و ١١ را صحیح و حدیث ٦ و ٧ را مجهول همطراز صحیح(!!) و حدیث ٢ و ٣ و٤ و١٥ را حسن شمرده است.

بدان که یکی از عقاید شیعه، مسألۀ بداء است که مجلسی به چندین وجه آن را توجیه کرده امّا در کتاب خدا و سنّت قطعی رسول خدا ص ذکر واضحی از آن نیست. از این‌رو در میان مذاهب اسلامی مورد نفی و اثبات واقع شده است. کتاب ما نیز مجال بحث مفصّل این مسأله نیست. ما این احادیث را سنداً بررسی می‌کنیم و اگر در متن آنها مطالبی مخالف کتاب خدا باشد، بیان می‌‌کنیم.

* حدیث ١- گرچه این حدیث را صحیح محسوب کرده‌اند[٤٢٣] ولی چون راویان آن، در ابواب مختلف کافی خرافات بسیار نقل کرده‌اند، نمی‌توان به نقل آنها اعتماد کرد. متن آن نیز مورد تأمّل است زیرا در این حدیث اعتقاد به بداء را از هر عبادتی برتر شمرده امّا پرواضح است که اعتقاد به توحید خدا از هر چیز دیگر از جمله بداء مهمتر و گرامی‌تر است.

* حدیث ٢ و ٣ و ٤- مجلسی این احادیث را «حسن» دانسته است.

* حدیث ٥- هر دو «محمّد باقر» این حدیث را صحیح ندانسته‌اند. جالب است توجّه کنید که جاعل این روایت هنگام ذکر آیۀ قرآن اشتباه کرده و به جای آنکه بگوید: ﴿أَوَ لَا يَذۡكُرُ ٱلۡإِنسَٰنُ أَنَّا خَلَقۡنَٰهُ﴾ که صدر آیۀ ٦٧ سورۀ «مریم» است، صدر آیۀ ٧٧ سورۀ «یس» را آورده و به بقیۀ آیۀ ٦٧ سورۀ مریم‌الصاق کرده است!! در این‌مورد در نُسَخ گوناگون «کافی» اختلافی نیست و نمی‌توان اشتباه نسّاخ را بهانه کرد[٤٢٤].

چنانچه جناب «کلینی» که این همه از او تجلیل و تبجیل می‌کنند با قرآن انس می‌داشت، درمی‌یافت که اگر این آیه واقعاً بر امام قرائت شده بود، قطعاً امام، اشتباه سائل را متذکّر می‌شد و سکوت نمی‌فرمود.

* حدیث ٦ و ٧ و ٨- مجهول است.

١٤٩* حدیث ٩- این حدیث را صحیح دانسته‌اند درحالی که «حسین بن سعید» از غُلاة است و از او روایاتی ناموافق با قرآن نقل شده است. راوی دیگر آن «حسن بن محبوب» است که پیش از پرداختن به متن حدیث، ابتداء او را معرّفی کرده و سپس به متن حدیث نهم این باب که از مرویّات اوست، می‌پردازیم.

١٥٠گرچه ابوعلی حسن بن محبوب بن وهب بجلی را ثقه شمرده‌اند امّا غالبا ضعفاء از او حدیث نقل می‌کنند، خود وی نیز برخلاف مشهور و چنانکه خواهیم دید، اخباری نامعقول و نامقبول از افراد منحرف و ضعیف، نقل می‌کند. در اینجا چند نمونه از احادیث او را می‌آوریم:

١- در حدیثی مرسل و بسیار غلوّ آمیز، به نقل از ابن‌محبوب آمده است که حضرت سجّاد ÷ فرمود: کسی که دوست می‌دارد صد و بیست و چهار هزار پیامبر با او مصافحه کنند باید در شب نیمۀ شعبان امام حسین ÷ را زیارت کند، زیرا فرشتگان و پیامبران [در آن شب] برای زیارت او از خداوند رخصت می‌گیرند، خوشا به حال کسی که با آنان مصافحه کند و آنان نیز با او مصاحفه نمایند![٤٢٥]

می‌پرسیم: مگر روح مطهّرحضرت سیّدالشهداء ÷ در قبر اوست که انبیاء علیهم السلام برای زیارتش نزد قبرش حاضر می‌شوند؟! مگر آن حضرت، خود در دارالسّلام در جوار انبیاء و ملائکه نیست که آنها برای زیارتش شب نیمۀ شعبان اجازه می‌گیرند و به ملاقات آن حضرت می‌روند؟!

سؤال دیگر آن است که آیا اگر هر ظالم و فاجری شب نیمۀ شعبان به زیارت امام حسین برود، انبیاء با او مصافحه می‌کنند؟!

١٥١٩١ ٢- بنا به نقل کلینی، حسن بن محبوب به نقل از مقاتل بن سلیمان می‌گوید: از امام صادق ÷ پرسیدند: طول قامت آدم و حوّاء هنگامی که به زمین هبوط کردند، چه قدر بود؟ فرمود: چنانکه در کتاب علی ÷ یافته‌ایم هنگامی که خداوند متعال آدم و همسرش حوّاء را به زمین هبوط داد، دو پایآدم در دو طرف کوه صفا و سرش نزدیک افق آسمان بود. او از گرمای خورشید، به خدا شکایت برد. خداوند به جبرئیل وحی کرد که آدم از گرمای تابش شکوه می‌کند، جبرئیل نیز آدم را درهم فشرد تا اینکه طولش به اندازۀ هفتاد ذراع خودش رسید، سپس حواء را در هم فشرد تا اینکه طولش به سی و پنج ذراع خودش رسید!![٤٢٦]

علّامۀ شوشتری می‌فرماید: پروردگار حکیمی که هر چیزی را به بهترین صورت آفریده و خداوند رحمانی که در خلقتش هیچگونه بی‌نظمی و تفاوت و هیچ خللی در کارش نمی‌بینی[٤٢٧] و تمام مصلحت‌ها را برای هر جنبده‌ و پرنده‌ای در نظر گرفته و آنها را از امور زیان‌آور محفوظ داشته، چگونه ممکن است خلیفۀ خود را در زمین ـ که او را به سجود فرشتگان گرامی داشته است ـ نامتناسب و ناقص خلق کند، آنچنانکه بنا به این خبر، حتّی پس از فشرده‌شدن، به هفتاد ذراع خودش برسد و لابد هر ذراع او چند برابر ذراع ما بوده است و طبعاً محذور همچنان باقی است زیرا با این قامت نیز، بنایی او را از تابش آفتاب نمی‌پوشانده است! راوی [نخست این حدیث] مقاتل بن سلیمان بتری مذهب است و احتمالاً خود او این خبر را جعل کرده است[٤٢٨].

«هاشم معروف‌الحسنی» نیز می‌گوید: بی‌تردید این روایات ساختۀ داستان‌پردازان و یا از جعلیّات کعب‌الأحبار و وهب بن منبه و امثال آن دو است که اسرائیلیات را در حدیث و تفسیر [مسلمین] وارد کرده‌اند[٤٢٩].

حتّی حارس البدع و مروّج الخرافات «مجلسی» دربارۀ این حدیث می‌گوید: «اعلم أنّ هذا الخبر من المعضلات التي حیّرت أفهام النّاظرین والعویصات الّتي رجعت عنها بالخیبة أحلام الکاملین والقاصرین = بدان‌که این خبر از مشکلاتی است که فهم ناظران را متعجّب ساخته و از معضلاتی است که علمای بزرگ و غیر آنان از فهم آن نومید بازگشتند»!

٣١٥٢٩٢- بنا به آنچه کلینی در باب ٧١ (حدیث اوّل و چهارم) آورده، حسن بن محبوب مدّعی است که امام باقر ÷ دربارۀ آیۀ

﴿فَ‍َٔامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَٱلنُّورِ ٱلَّذِيٓ أَنزَلۡنَا﴾ [التّغابن: ٨]

«پس به خداوند و فرستاده‌اش و نوری که نازل کرده‌ایم، ایمان آورید».

فرموده: به خدا قسم [مقصود از] آن نور، نور ائمّۀ آل محمد ص تا روز قیامت است!

برای اینکه بدانیم نوری که خداوند نازل فرموده چیست، اوّلاًًَ: کلام شیخ طبرسی را از «مجمع‌البیان» نقل می‌کنیم که می‌گوید: «[آن نور] قرآن است که حاوی دلائل و براهینی است که [بشر] را به حقّ می‌رساند، از این رو آن را به نوری که با آن انسان راه می‌یابد، تشبیه فرموده است»[٤٣٠].

ثانیاً: لازم است بدانیم که خدا در قرآن کریم هیچ انسانی را به نور تشبیه نفرموده بلکه کتب آسمانی را نور دانسته است [المائدة: ٤٤ و ٤٦، الأنعام: ٩١، فاطر: ٢٥] و خصوصاً قرآن کریم را نور شمرده و فرموده:

﴿قَدۡ جَآءَكُم مِّنَ ٱللَّهِ نُورٞ وَكِتَٰبٞ مُّبِينٞ﴾ [المائدة: ١٥]

«به راستی که از جانب خدا شما را نور و کتابی روشنگر آمده است».

و فرموده:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّاسُ قَدۡ جَآءَكُم بُرۡهَٰنٞ مِّن رَّبِّكُمۡ وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكُمۡ نُورٗا مُّبِينٗا﴾

[النساء: ١٧٤]

«ای مردمان، شما را از پروردگارتان دلیلی آمده است و به سوی شما نوری روشنگر نازل کرده‌ایم».

و فرموده:

﴿جَآءُو بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلزُّبُرِ وَٱلۡكِتَٰبِ ٱلۡمُنِيرِ﴾ [آل عمران: ١٨٤]

«[انبیاء] دلائل روشن و صحیفه‌ها و کتاب نورانی آوردند».

١٥٣رسول خدا ص نیز می‌فرماید: «إنَّ هذا القرآن حبل الله وهو النّور المبین = همانا این قرآن ریسمان خداست و نوری روشنگر است»[٤٣١]. و حضرت أمیر ÷ نیز فرموده: «ثم أنزل علیه الکتاب نوراً لا تطفأ مصابیحه وسراجاً لا یخبو توقّده = آنگاه بر او کتابی نازل فرمود که همچون نوری است که قندیلهایش خاموش نمی‌شود و چراغی است که افروختگی آن فرو ننشیند»[٤٣٢]. و فرموده: «علیکم بکتاب الله فإنّه الحبل المتین والنّور المبین = برشما باد [تمسّک] به کتاب خدا که همانا آن ریسمان مستحکم و نور روشنگر است»[٤٣٣]. و فرموده: «والنّور المقتدی به ذلك القرآن = و نور مورد اقتداء همان قرآن است»[٤٣٤]. و باز دربارۀ قرآن فرموده: «واستشفوا بنوره فإنّه شفاء الصّدور = از نور قرآن شفا بجویید که شفای دلها در آن است»[٤٣٥]. و فرموده: «والنّور السّاطع والضّیاء اللامع = قرآن نور تابان وفروغ درخشان است»[٤٣٦]. و فرموده: «أتمّ نوره وأکمل به دینه = نور خویش را بدان تمام و دینش را با آن کامل فرمود»[٤٣٧].

البتّه مخفی نماند که قرآن، پیامبر را «سراج» دانسته نه نور و طبعاً از سراجِ نبوّتِ پیامبراکرم ص نور قرآن ساطع می‌شود، بدین سبب قرآن نفرموده ما پیامبر را نازل کرده‌ایم بلکه می‌فرماید ما پیامبر را فرستادیم و اگر در آیۀ مذکور، أئمّه منظور بودند، می‌فرمود، آنها را فرستادیم و فعل «أنزلنا = نازل کردیم» استعمال نمی‌کرد. علاوه بر این اگر امام «نور» باشد، پیامبراکرم به مراتب اولی، «نور» خواهد بود ولی چنانکه می‌بینیم آیۀ شریفه، پیامبر را در کنار نور آورده و به آن عطف کرده و معنایش این است که پیامبر یک چیز و نور چیزی دیگر است.

٤٩٣- بنا به نقل کلینی، حسن بن محبوب، مدّعی است که أبان بن تغلب گفته است که از امام صادق ÷ پرسیدم: کرۀ زمین بر چه قرار دارد؟ فرمود: بر ماهی، پرسیدم: ماهی بر چه قرار دارد؟ فرمود: بر آب، پرسیدم آب بر چه قرار دارد؟ فرمود: بر صخره‌ای، پرسیدم: صخره بر چه قرار دارد؟ فرمود: بر شاخ گاوی لطیف‌اندام! پرسیدم: گاو بر چه قرار دارد؟ فرمود: بر خاک نمناک، پرسیدم: خاک بر چه قرار دارد؟ فرمود: هیهات که در اینجا دانش دانشوران گم گشته است!![٤٣٨]

همچنین حدیث ٦٣ روضۀ کافی را که دربارۀ بادهاست، همین جناب «حسن بن محبوب» نقل کرده است وی همچنین در حدیث ٣١٣ روضۀ کافی روایت کرده امام سجاد ÷ در برابر یزید به غلامی و بندگی خود اقرار کرده است!!

٥- حسن بن محبوب در حدیث چهارم باب ٨٢ اصول کافی، مدّعی است که امام صادق ÷ دربارۀ آیۀ

﴿ٱلَّذِينَ ءَاتَيۡنَٰهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ يَتۡلُونَهُۥ حَقَّ تِلَاوَتِهِۦٓ أُوْلَٰٓئِكَ يُؤۡمِنُونَ بِهِۦ﴾ [البقرة: ١٢١]

«کسانی که آنان را کتاب داده‌ایم و آن را چنانکه سزاوار آن است، تلاوت می‌کنند، ایشان به کتاب ایمان می‌آورند».

فرموده: منظور از کسانی که به کتاب ایمان می‌آورند، ائمّه است![٤٣٩]

با توجّه به آیات قبل و بعد از این آیه، واضح می‌شود که مقصود آیه آن است که اگر یهود و نصاری به قرآن ایمان نیاورند، البتّه هستند کسانی ـ حتّی از اهل کتاب ـ که با تأمّل و تدبّر چنانکه شایسته است، کتاب را تلاوت می‌کنند و حقّانیّت آن را درمی‌یابند و به آن ایمان می‌آورند.

امّا به قول رُوات «کافی»، منظور فقط ائمّه می‌باشند، در صورتی که این معنی به وضوح تمام مخالف مشهور و مخالف قرآن کریم است، زیرا اوّلاً: ما می‌بینیم چه در زمان گذشته و چه در زمان حال ایمان به قرآن منحصر به ائمّه نیست بلکه هزاران نفر قرآن را با تدبّر و تأمّل قرائت کرده و به آن ایمان آورده‌اند و برخی بر آن تفسیر نوشته‌اند. ثانیاً: خدا در قرآن در بسیاری از آیات، شماری از اهل کتاب را ذکر و از آنان تمجیدکرده که به قرآن ایمان آورده‌اند. از آن جمله فرموده است:

﴿وَإِنَّ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ لَمَن يُؤۡمِنُ بِٱللَّهِ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكُمۡ وَمَآ أُنزِلَ إِلَيۡهِمۡ خَٰشِعِينَ لِلَّهِ﴾ [آل عمران: ١٩٩]

«همانا برخی از اهل کتاب با فروتنی در برابر خدا، به آنچه بر شما و آنچه بر آنان نازل گردیده ایمان می‌آورند».

و دربارۀ یهود می‌فرماید:

﴿لَّٰكِنِ ٱلرَّٰسِخُونَ فِي ٱلۡعِلۡمِ مِنۡهُمۡ وَٱلۡمُؤۡمِنُونَ يُؤۡمِنُونَ بِمَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ وَمَآ أُنزِلَ مِن قَبۡلِكَۚ ﴾ [النساء: ١٦٢]

«لیکن [از میان ایشان،] استواران در دانش و مؤمنان ایشان، بدانچه بر تو و بدانچه پیش از تو نازل گردیده، ایمان می‌آورند».

و دربارۀ نصاری می‌فرماید:

﴿وَإِذَا سَمِعُواْ مَآ أُنزِلَ إِلَى ٱلرَّسُولِ تَرَىٰٓ أَعۡيُنَهُمۡ تَفِيضُ مِنَ ٱلدَّمۡعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ ٱلۡحَقِّۖ يَقُولُونَ رَبَّنَآ ءَامَنَّا فَٱكۡتُبۡنَا مَعَ ٱلشَّٰهِدِينَ ﴾ [المائدة: ٨٣]

«و چون آنچه را که به این پیامبر نازل شده، بشنوند، می‌بینی که چشمانشان بر اثر آنچه از حقّ شناخته‌اند از اشک لبریز می‌شود و می‌گویند: پروردگارا، ایمان آوردیم پس ما را با گواهان بنویس».

ما می‌گوییم: امام صادق ÷ این آیات را به یاد داشته و هرگز چنین سخنی نگفته بلکه دروغگویان به آن حضرت تهمت زده‌اند[٤٤٠].

٦١٥٤٩٤٩٥٩٦- بنا به نقل کلینی، حسن بن محبوب در حدیث اول باب ٨٣ اصول کافی به نقل از «جابر بن یزید الجعفی» غالی ضعیف[٤٤١] می‌گوید: پیامبر اکرم ص پس از تلاوت آیۀ ٧١ سورۀ مکی «اسراء» فرمود: پس از من از جانب خدا امامانی از خاندانم در میان مردم قیام می‌کنند و مورد تکذیب مردم و ستم امام کفر و گمراهی و پیروان‌شان قرار می‌گیرند، هر که با ایشان دوستی و از آنان پیروی کند، از من و با من است و در آخرت مرا دیدار خواهد کرد و هر که به ایشان ستم و آنان را تکذیب کند از من و با من نخواهد بود و من از او بیزارم[٤٤٢]! برای اینکه دروغگویی رُوات را آشکار کنیم، آیه‌ای که در حدیث، ناقص نقل شده به صورت کامل در اینجا می‌آوریم:

﴿يَوۡمَ نَدۡعُواْ كُلَّ أُنَاسِۢ بِإِمَٰمِهِمۡۖ فَمَنۡ أُوتِيَ كِتَٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ فَأُوْلَٰٓئِكَ يَقۡرَءُونَ كِتَٰبَهُمۡ وَلَا يُظۡلَمُونَ فَتِيلٗا﴾ [الإسراء: ٧١]

«روزی که هر گروه از مردم را با نامة اعمالشان فرا خوانیم، پس کسی که نامه‌اش، به دست راست او داده شود، آنان نامة خویش را می‌خوانند و به قدر رشتة میان هستة خرما ستم نخواهند شد».

٩٧به قرینۀ جملۀ ﴿فَمَنۡ أُوتِيَ كِتَٰبَهُۥ﴾ در این آیه، مقصود از امام، نامه و پروندۀ اعمال است، جملۀ ﴿يَقۡرَءُونَ كِتَٰبَهُمۡ﴾ نیز قرینۀ دیگری بر همین معناست، چنانکه در سورۀ یس آیۀ ١٢ نیز فرموده:

﴿إِنَّا نَحۡنُ نُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ وَنَكۡتُبُ مَا قَدَّمُواْ وَءَاثَٰرَهُمۡۚ وَكُلَّ شَيۡءٍ أَحۡصَيۡنَٰهُ فِيٓ إِمَامٖ مُّبِينٖ﴾ [یس: ١٢]

«همانا ما خود مردگان را زنده می‌کنیم و آنچه را که پیش فرستاده‌اند و آثار [بعدی اعمال] ایشان را می‌نویسیم و همه چیز را در مکتوبی روشن و بی‌ابهام به شمارش آورده‌ایم».

آری، به پروندۀ عمل انسان که جلوی اوست و همچنین به مکتوب و کتاب نیز «امام» گفته می‌‌شود چنانکه خداوند فرموده:

﴿وَمِن قَبۡلِهِۦ كِتَٰبُ مُوسَىٰٓ إِمَامٗا وَرَحۡمَةً﴾ [هود: ١٧ – الأحقاف: ١٢]

«پیش از قرآن، کتاب موسی پیشوا و رحمت خدا بوده است».

١٥٥٩٨٩٩حضرت امیر نیز فرموده: «إنّي أشهد... أنّ الکتاب الذي أُنزِلَ إلیه إمامي = همانا من گواهی می‌دهم... کتابی که بر او (= محمّد ص) نازل شده، امام و پیشوای من است»[٤٤٣]. و به کسانی که قرآن را امام خویش نگرفته اعتراض کرده و می‌فرماید: کأنَّهم أئمّة الکتاب ولیس الکتاب إمامهم = گویی که ایشان پیشوایان کتاب خدای‌اند و کتاب خدا امامشان نیست»[٤٤٤]. و از کسی که قرآن را امام خویش گرفته تمجید نموده و می‌فرماید: «قد أمکن الکتاب من زمامه، فهو قائده وإمامه، یَحُلُّ حیث حَلَّ ثقله = عنان خویش را به کتاب خدا سپرده و کتاب راهبر و پیشوای اوست و هر جا که بار قرآن فرود آید، او نیز فرود آید»[٤٤٥].